Musulmanek uste dute islamaoinarrizko fede baten bertsio osoa eta unibertsala dela, lehenago askotan ezagutarazi zenaAdam,Abraham,Moises etaJesus profeten bidez[6]. Musulmanek uste dute Koran,arabieraz, Jainkoaren behin betiko errebelazio aldaezina dela[7]. Beste erlijio batzuek bezala, islamak ereazken judizio bat irakasten du, non justuakparadisuan sarituak diren eta bidegabeakinfernuan zigortuak[8]. Kontzeptu eta praktika erlijiosoen artean daudeislamaren bost euskarriak, nahitaezko kultu-ekintzak direnak, baita lege islamikoa edoxaria betetzea ere, bizitzaren eta gizartearen alderdi ia guztiei eragiten diena, hala nolabankuei,ongizateari,emakumeei eta ingurumenari[9][10].Meka,Medina etaJerusalem hirietan daude islamaren hiru tokirik sakratuenak[11].Kairuan aipatzen da laugarrena bezala.
Musulman gehienak bi adarretako batekoak dira:sunitak (% 85-90[17]) edoxiitak (% 10-15)[18][19][20], eta populazioaren gehiengoa osatzen dute 49 herrialdetan[21]. Suniten eta xiiten arteko ezberdintasunakMahomaren ondorengotzari buruzko desadostasunetik sortu ziren, eta esanahi politiko zabalagoa hartu zuten, baita dimentsio teologiko eta juridikoak ere. Musulmanen % 12 inguruIndonesian bizi dira, biztanle gehien dituen herrialde musulmanean[22]; % 31 Asiako hegoaldean bizi dira[23]; % 20Ekialde Hurbilean etaIparraldeko Afrikan, eta % 15Saharaz hegoaldeko Afrikan[24].Amerikan,Txinan etaEuropan ere komunitate musulman handiak daude[25][26]. Islama da munduan azkarren hazten ari den erlijio nagusia[27].
Monoteismoa eta erlijio praktika zorrotz batzuk ditu oinarri. Jarraitzaileei edo fededuneimusulman deritze. Gaur egun, musulmanak 400.000.000 inguru dira, eta islama da erlijio nagusia Asia eta Afrikako lurralde askotan.Koran deritzan liburuarekiko jaiera du islamak ezaugarri nagusi, han biltzen baita, musulmanen sinesmenaren arabera, JainkoakMahomari egindako adierazpena.
Koranarabieraz idatzirik dagoenez, mundu osoko islamiarren artean erabiltzen da hizkuntza hori. Ala (Allah) da Jainkoaren izena arabieraz. Jainkoarenganako jarrera da musulmanen jokaeraren oinarria: Haren nahiari egiten diote men; Hura laudatzen eta loriatzen dute. Ezein izaki ezin da Alarekin alderatu, eta Hari baizik ez diote otoitz egiten musulmanek. Mahoma da Jainkoaren azken profeta: aurreko beste profetak Adam, Noe, Abraham, Moises eta Jesus dira.
Islamaren arabera,munduaren amaieran epaiketa bat izango da, eta zintzoak zerura eta fedegabeakinfernura joango dira. Musulman jainkozale arruntak ez du bereizkuntzarik egiten sinesmenaren eta egintzen artean; biak dira ezinbesteko eta elkarren osagarri. Islamak bost betebehar nagusi ezartzen dizkio musulmanari: “Ez da jainkorik, Jainkoa baizik” aldarrikatu behar du; egunean bost aldi jakinetan Mekara begira otoitz egin behar du; eskuzabal eman behar du amoina;Ramadan deritzan baraualdia gorde behar du (musulman egutegiko bederatzigarren hila); bizitzan behin, Mekarako erromesaldia (Haj) egin behar du, eragozpen larririk ezean.
Bada, bestetik, debeku sail bat: alkohola, txerrikia, jokoa, lukurreria, iruzurra, gaizkiesatea, izaki bizien irudiak egitea. Koranen osagarri,sunnah direlakoak (Mahomaren esan, gertaldi eta exenpluak) erabiltzen dira. Islamarekin bat etortzearen printzipioa (Ijma) baliatzen da itxurazko kontraesanak gainditzeko.
jihad (arabieraz,ﺟﻬﺎﺩjihad:esfortzua etaJainkoaren bidean borroka[28] esan nahi du) islamaren seigarren zutabetzat jotzen du agintari musulmanen gutxiengo batek.Jihad, bere zentzurik zabalenean, «norbaiten muturreko boterea, esfortzuak, trebetasunak edo gaitzespen-objektu batekin borrokan» adierekin definitzen da. Objektuaren arabera, normalean, etsai ikusgaia eta norberaren eguneroko alderdiekin zer ikusia dutenak, Jihad-aren kategoriak desberdinak dira:
Inongo justifikaziorik gabe erabiltzen denean, bere alderdi militarrean ulertzen da. Era berean, fededun batek perfekzio erlijioso eta morala lortzeko egiten dituen ahaleginei egiten die erreferentzia.
Bi motajihaddaude:
Jihad txikia, etsaien erasoaren aurka defendatzean datza (profetak burututakojihada etsaiek gogor eraso zuten komunitate islamikoaren (ummah) defentsan izan zen)
Jihad handia, gure ego, akats eta pasio baxuen aurkako borroka da[28].
Musulmanen edo haien herrialdeen islamaren defentsak borroka militarra edo gerra santuaren izaera har dezake kanpoko etsaiaren aurka, eta horiKoranen aurkitzen da, non Islama erasotzen bada fedegabeen aurka borrokatzera animatzen den:
«
Borrokatu Jainkoaren bidean zure aurka borrokatzen direnak, baina ez izan erasotzailea. Jainkoak ez ditu erasotzaileak maite. Hil itzazu aurkitzen dituzun lekuan; bota zintuzten lekutik bota itzazu. Fededunen jazarpena hilketa baino okerragoa da: ez borrokatumeskita sakratuaren ondoan, bertan borrokatu zaituzten arte. Borrokatzen bazaituzte, hil itzazu: horixe da fedegabeen saria. Zu erasotzeari uzten badiote, Jainkoa bihozbera izango da, errukiorra.
Fede-aitorpena (shahada):Allah da Jainko bakarra eta Mahoma da haren profeta
Otoitza (salat): egunean, bost aldiz otoitz egin behar duteMekara begira,meskitatik muezinak dei egiten duenean. Ostirala da haien egun sakratua.
Limosnak ematea (zakat): txiroei lagundu behar diete guztiek. Ondarearen %2,5 behartsuei eman behar zaie.
Baraualdia (sawm):Ramadan deiturikoa, 29 egunez, ez jan, ez edan, ez erre eta tratu sexualik ere ezin da eduki, eguzkia irteten denetik sartzen den arte. Amaieran, 3 jai egiten dira, behartsuei limosna emateko.
Erromesaldia (haj):Mekara bizitzan behin joatea da, horretarako baliabideak izanez gero.
Islamaren legea (xaria) Alaren nahiaren adierazpena da, eta fededunek itsu-itsuan makurtu behar dute haren esanetara. Islamaren legea gizonaren alderdi guztiez arduratzen da: giza harremanez, gizarteko arazoez, moralaz eta Jainkoarekiko gizonak dituen obligazioez.
Musulman estatuetan musulmanek baizik ez dute hiritar eskubide osorik; musulman ez direnak arroztzat jotzen dira. Islamak ez du onesten apaiz klaserik, bainaerlijio eta lege arduradunek ahalmen handia dute, beste erlijioetakoen antzera. Ez dago bereizkuntza garbirik lege zibilen eta erlijiozkoen artean.
Musulmanak biztanleen % 5etik gora diren estatuak, bakoitzean nagusi den islamaren adarra zehaztuta: sunismoaxiismoaibadismoa
Sunismoa etaxiismoa dira islamaren bi adar nagusiak. Kaliferriaren ondorengotasunari buruzko tirabiretatik dator zatiketa, musulman aroaren lehen mendetik.
Suniren iritziz, doktrina islamikoak bost zutabe ditu bere fedean, musulmanen barneko ekintzen parte direnak. Zutabe nagusiak hauek dira:
Fedearen aitortza, hau da, Jainko bakarra dagoela eta bere profeten artean Mahoma dela azkena dioen oinarrizko printzipioa onartzea.
Otoitza.
Zakatedoazakea (batzuetan, limosna gisa itzulia), hau da, baliabideak behartsuekin partekatzea.
BaraualdiaRamadanhilabetean. Hilabete batean ez da jatenFajrotoitzetik (egunsentiaren hasiera)Magrebotoitzera (ilunabarra).
Mekarako erromesaldia (ahal duenak) bizitzan behin gutxienez.
Sunien kontzepzioaren bost zutabeei, batzuekjihadedo fedearen defentsarako ahaleginaren seigarren zutabea gehitzen diete. Termino hertsiki erlijiosoetan, funtsean, fededun bakoitzak bere fedea berpizteko eta horren arabera bizitzeko egindako barne ahalegin espiritual gisa ulertzen da.Jihad handia deitzen zaio horri, etajihad txikia, berriz, Islama predikatzean edo erasoetatik defendatzean datza. Azken kontzeptu horretatik sortzen dajihadideia, mundu osoan ezaguna egin den borroka edo gerra.
Gainera, Koranen arabera, musulman guztiek Jainkoarengan, bere aingeruengan, bere liburuetan, profetetan, predestinazioan eta hurrengo bizitzan sinetsi behar dute[29].
Xiien teologiak erlijioaren bost printzipio biltzen ditu; suniek sinisten dituztenen gain, beste bitan sinesten dute, hau da:Tawhid (monoteismoa), Nubuwwah (Profezia), Maad (Berpizkundearen eguna), Imamah (Lidergoa) , Adl (Justizia)[30][31].
TawhidJainkoaren Bakartasuna: Islamiar kosmobisioan, sinesmen garrantzitsuena Jainko Bakar batengan sinestea da[32].
Nubuwwah-k:profezia esan nahi du. Jainkoak gizakiak gidatzeko pertsona batzuk aukeratu zituen, eta horiek bidali zituen bere mezulari[32].
Imamah-k:lidergoa etatutoretza esan nahi du islamaren Profetaren ondorengotzan, dela erlijio-gaietan, dela pertsonei buruzko mundu-arazoetan[32]
Adl (Justizia): Xiiek uste dute ongi intrintsekoa edo gaizkia dagoela gauzetan eta Jainkoak agintzen diela gauza onak egitera eta gaitza debekatu egin zela[32].
Yaum al-Qiyamah Berpizkunde Eguna: hildakoen berpizkundean eta heriotzaren ondorengo bizitzan sinestea da. Erlijiotan, funtsezko sinesmen orokorretako bat da, eta bereziki islamiarrean[32].
Jainkoaren existentziaren sinesmena printzipio komun bat da jainkozko doktrina guztien artean, eta, funtsean, pertsona erlijioso baten —praktikatzen duen doktrina edozein dela ere— eta gizabanako materialistaren arteko desberdintasun nabarmena eta funtsezkoa galdera honetan datza[33].
Koran liburuan, Jainkoak Ala izendatzen du bere burua,El errosemitikotik eratorritako izena.Mendebaldean terminoa Jainko musulmanaren erreferentzia gisa ezagutzen den arren, arabiera hiztunek (edozein erlijiotakoak, kristauenak eta juduak barne) Jainkoari egindako erreferentziatzat erabiltzen dute[34][35][36]. Islamaren baitan,Jainkoaren sinesmenak lau alderdi ditu:
Bere existentzian. Hori, lehenik eta behin, Sortzaileak bere Morroiari gidatuta[29], ondoren, gizakiaren sen naturalaren frogak, arrazoia, zentzumenak, sorkuntzako zeinuak eta froga nagusi gisa; testu sakratuak[29][37].
Horretan, Bera da bakarraUnibertso honetako bere ekintzetan eta domeinuetan, hau da: Sortzaile bakarra, Sustatzailea, Burujabea, etab.
Horretan, Bera da jainkozko kualitateen eta sustatzaile bakarra, beraz, Bera da da gurtza merezi duen bakarra.
Bere izen eta atributuetan, Jainkoari buruz Koran liburuan edo Mahoma profetaren bidez bere jainkozko izen eta atributuei buruz Bere buruaz esan duena baieztatzean datza, desitxuratu, ukatu edo mundu honetako zerbaitekin parekatu gabe[38][39].
Kristauen etajuduen Jainko bera denez,musulmanek egozten dizkioten ezaugarriak, funtsean, haiek ematen dizkiotenak dira, baina alde handiak daude. Hala ere, nabarmentzekoa da islamak,judaismoaren antzera bainakristautasunetik aldenduz, bere batasun erradikala (tawhid) azpimarratzen duela, hau da, Jainkoa bat dela eta ez dituela pertsona ezberdinak (korronte kristau gehienekHirutasundogmarekin baieztatzen duten bezala) bere izaera paregabe eta ordezkaezinean.
Islamak beste laurogeita hemeretzi izenekin ere erreferentzia egiten dio Jainkoari, zeinak Jainkoaren ezaugarriei buruzko beste hainbeste epiteto diren, hala nola Errukiorra (Al-Rahmān), Oso Preziatua (Al-'Azīz), Kreatzailea (Al-Jāliq). 99 Jainkoaren izenen multzoakal-asmā' al-husnà (Izen Ederrenak) hartzen du arabieraz, eta horietako batzukkristauek etajuduek ere erabili izan dituzte edo Islamaren aurreko Arabiako jainkoak izendatu izan dituzte. Zenbait tradiziok diote ezagutzen ez den ehungarren izen bat badagoela, espekulazio mistikoaren objektua dela eta, batzuetan,ism al-'Azam (Izen Izugarria) edo (Esentziaren Izena) bezala definitzen dela. Judaismoan ere badago, etasufismoan garrantzi handia izan duela. Beste batzuetan, besterik gabe,rabb(jauna) hitza erabiltzen da.
Mahomak Jainkoak laurogeita hemeretzi izen zituela esan zuen; Batzuk Koranen bertso honetan aipatzen dira:
«
Ala da «ez dago Jainkoa baino Jainkoagorik», ezkutukoaren eta begi-bistakoaren Ezagutzailea. Errukitsua, Errukiorra. Ala da «ez dago Jainkoa baino Jainkoagorik» Erregea, Santuena, Bakea, Segurtasuna ematen duena, Zaintzailea, Ahaltsua, Indartsua, Gorena. Aintza Ala-ri! Berarekin lotuta dagoenaren gainetik dago! Ala da, Sortzailea, Egilea, Moldatzailea. Izen ederrenak ditu. Zeruan eta lurrean dagoenak goresten du. Bera da Ahaltsua, Jakintsua.
Koranen konpilazio-prozesuari dagokionez, tradizio eta ikuspuntu ugari daude. Musulman gehienek hainbat hadizek adierazten dutena onartzen dute: lehenengo kalifak,Abu Bakr, Koranen benetako bertso guztiak biltzeko agindu zionZaid ibn Zabit jaunari, hala nola idatziz edo ahozko tradizioaren bidez gordetzen zirenak. Zaidek egindako bilduma, Mahomaren alarguna zenHafsa bint Umarrek kontserbatua eta 'Uthmainnek erabili zuena, gaur egungo Koranen oinarria da.
'Uthmān-en bertsioak luzeraren arabera antolatzen ditusurah-k (kapituluak), eta luzeenak Koranen hasieran daude, eta laburrenak, berriz, amaieran. Teoria batzuek adierazten dute surah-ren ordena ez kronologiko hori Jainkoak ezarri zuela.
Koran, jatorriz, hijazi, masq, ma'il eta kufikoan idatzia izan zen. Hasiera batean, bokalik gabe, kontsonanteekin bakarrik, ordura arte arabieraz eta arabiar penintsulako beste hizkuntza semitiko batzuetan indarrean zegoen idazketa-teknika jarraituz. Koranaren bertsoen edukiari dagokionez eta desadostasunik egon ez zedin, marka diakritikoak sortu ziren bokalak edo bokalik ez zegoela adierazteko etahamzafonema eta kontsonanteen luzapena edo bikia adierazteko. Aldiz, ez du puntuazio-, galdera- edo harridura-seinalerik, bada, arabierazko hizkuntzak galdera- eta enfasi-partikulak (hitz laburrak) baitzituen.
Gaur egun gehien erabiltzen den Koranaren forma Al-Azharren 1123ko testua da,KairokoAl-Azhar Unibertsitateko aditu ospetsuen talde batek prestatua.
Musulman gehienek Koranaren liburua gurtzen dute. Oihal garbietan biltzen dute, eta eskuak garbitzen dituzte errezoak egin aurretik edo irakurtzeko. Erabiltzen ez diren ale koranikoak ez dira paper zahar gisa suntsitzen, baizik eta erre egiten dira, edo Koranerakohilobietan uzten dira.
Musulman askok, Koranaren zati bat gutxienez, jatorrizko hizkuntzan gogoratzen dute. Korana erabat memorizatzen dutenakhāfiz izenez ezagutzen dira. Gaur egun milioikahāfizdaude munduan.
Islama sortu zenetik, musulman gehienek uste dute Korana perfektua dela soilik eman zen bertsio arabiarrean. Itzulpenak ez dira jatorrizko testuaren interpretazio hutsezinak. Koranaren gaur egungo bertsio askok arabierazko jatorrizko bertsioa adierazten dute orrialde batean eta herri-itzulpena beste batean.
Koranak baieztatzen du Jainkoak mezulari bat (profeta) bidali ziola komunitate bakoitzari, Jainkoa bakarrik gurtzera deituz, eta Beragandik kanpo gurtua zen guztian ez sinestea[29]. Haietako bakoitza egiazkoa, gidatua eta zuzena zen, eta Jainkoa obeditu zuten agindutako guztian, haietako inork ez zuen bere mezua aldatu edo kanbiatu. Haiek guztiak gizakiak ziren, Jainkok sortutakoak, jainkotasunaren edo Jaurerriaren ezaugarririk gabeak, eta laguntza eskatuz gero ezin zuten erantzun[40]. Koranak hogei profeta baino gehiago aipatzen ditu,Adametik hasi etaMahomaraino, eta, Mahomari, «profeziaren zigilua» deitzen dio[41]. Haien ustez, beren egitekoa mezu jainkotiarra hasierako garbitasunera itzultzea zen, bere garaianJesus Nazaretekoak (Issah ibn Maryam-ek arabieraz) egin zuena, zeinari Alak Koran Sakratuan profetatzat hartzen duen eta ez semetzat[42][29][29].
Hauek dira Koran Sakratuan aipatu ziren guztiak: Adam, Idrís, Noe, Hud, Salih, Abraham, Lot, Ismael, Isaac, Jacob, Jose, Aiyub, Shu'aib, Moises, Aaron, Jonas, David, Salomon, Elias, Iasa', Zakarias, Juan, Jesus, iruzkingile askoren arabera, baita Dul Kífl ere, eta azken Profeta eta Profeziaren Zigilua: Muhámmad Ibn Abd Allah[43].
Horien artean,Noek,Abrahamek,Moisesek,Jesusek etaMahomak misio unibertsal bat izan zuten, eta lege-kode berriak etaSharîatbat (Lege Jainkotiarra) ekarri zituzten. HorieiÛlûl‘azm deitzen zaie, determinazioaren jabeak esan nahi duena[29][44].
Hiri santuenaMeka da; han dago 'Kaaba' sakratua eta haraxe egiten da 'haj' erromesaldia. BigarrenaMedina da, han bizi zen urte askotan profeta eta hantxe dago haren hilobia. Biak dira 'al Haramayn' hau da "bi leku sakratuak" eta biakSaudi Arabian daude.
Musulmanen jakintza bideak hiru joera nagusi erakutsi ditu historian zehar: legezaletasuna,arrazionalismoa etamistizismoa; filosofia ez da inoiz erlijiotik garbi bereizi.
Musulmankulturaren arorik bikainena IX. mendetik XI. mendera bitartekoa da.
Mahoma profetaren heriotzaren ostean, islamaren buru edokalifaAbu Bakr (632-634) bihurtu zen. Haren zuzendaritzapeanArabiar Penintsularen erdialdea musulmanen menpean geratu zen.Omar I.a bigarren kalifarekin (634-644), "fededunen burua" (amīr al-mu 'minīn) titulua hartuta,Siria,Jordania,Palestina etaIrak bereganatu zituzten islamdarrek 630. urterako.EgiptoUthman hirugarren kalifak konkistatu zuen645eanBizantziar Inperiotik.Ali ondorengoarekin batera, lehendabiziko lau kalifa hauek islam garbiaren urrezko aroan gobernatu zuten buruak dira musulmanen ikuspuntutik.
Ali Muhammaden suhiaren agintaldia Uthmanen heriotzaren gaineko zalantzekin hasi zen. Hori zela eta, borroka etaLehen Gerra Zibil Islamdarra piztu ziren, Muawiya Siriako gobernadoreak bultzatuta. Kufa hirian otoitzen ari zen Ali hil zutenean,Muawiya I.ak boterea bereganatu,Omeiatar leinua sortu eta hiriburuaDamaskon ezarri zuen. Aliren jarraitzaileak, azkenean,xii bilakatu ziren. Omeiarren urrezko aroaAbd al-Malik (685-705) kalifaren agintaldiarekin etorri zen. Izan ere,Erdialdeko Asia etaIparraldeko Afrika azpiratzeaz gain, estatua arabiartu egin zuen, greziarren eta persiarren ordez, funtzionario arabiarrak jarri baitzituen.
Konstantinopolis bera ere hartzen saiatu ziren (717). Porrot egindakoan, Omeiarren ospeak behera egin zuen. Azkenean,750ean,Abasidar leinuak Omeiarrak boteretik kendu zituen eta hiriburuaBagdadera aldatu zuen. Ia-ia omeiarren klan osoa hil zuten, baina printze bat,Abd al-Rahman I.a, Iberiar penintsulara heldu ahal izan zen eta han,Kordobako Emirerria sortu zuen (756), abbastarren inperiotik at. Musulmanen estatu batua bereizteko lehendabiziko pausoa izan zen hura,IX. mendean zehar desegin baitzen.
↑(Ingelesez)NW, 1615 L. St; Suite 800Washington; Inquiries, DC 20036USA202-419-4300 | Main202-857-8562 | Fax202-419-4372 | Media. «10 Countries With the Largest Muslim Populations, 2010 and 2050»Pew Research Center's Religion & Public Life Project(kontsulta data: 2022-04-04).
↑(Ingelesez)NW, 1615 L. St; Suite 800Washington; Inquiries, DC 20036USA202-419-4300 | Main202-857-8562 | Fax202-419-4372 | Media. (2011-01-27). «The Future of the Global Muslim Population»Pew Research Center's Religion & Public Life Project(kontsulta data: 2022-04-04).
↑(Ingelesez)«Islam in Russia»www.aljazeera.com(kontsulta data: 2022-04-04).
