Eskualdeko Hiri Garraioa
Hainbat lineetako autobusakMerindadeen plazan
Datu orokorrak
Garraio mota	Hiriko autobusa
Eskualdeak	Iruñerria, Nafarroa Garaia
Line kopurua	37
Geltokiak	547
Bidaiariak	46.070.858(2024)[1]
Jabea	Iruñerriko Mankomunitatea
Webgunea	www.infotuc.eus
Ustiapena
Hasiera	1953kourtarrilaren 1a (72 urte)
Eragileak	Transports Ciutat Comtal
Ibilgailuak	171
Datu teknikoak
Luzera	531,6km
Abiadura maximoa	100km/h
Egunezko mapa  Estatikoa   Dinamikoa   Gauezko mapa  Estatikoa   Dinamikoa

Eskualdeko Hiri Garraioa (Billabesa izenez ezaguna)^{[oh 1]}Iruñeaeuskal hiriburuan etaIruñerria bere eskualdean dagoen hiriko autobus sarea da. SareakIruñea osoari etaIruñeko Metropoli Eremuaren mugakide diren beste 17 udalerriri ematen die zerbitzua, besteak beste,Barañain,Atarrabia etaBerriozar. SareaIruñerriko Mankomunitatearena da eta2009tikTransports Ciutat Comtal enpresakatalanak operatzen du.2021ekoabuztuaren 30an, 37 linea ditu: 24 egunezkoak, 10 gauezkoak eta 3 bereziak.^[2]

Sarea1953kourtarrilaren 1ean jarri zen martxan,Iruñeko Hiri Autobusak izenarekin, etaLa Villavesa, S. A. enpresa filiala zenAutobuses Pamplona enpresak operatu zuen. Gaur egungo dimentsioa1999koirailaren 30ean lortu zuen, Iruñeko Hiri Autobusek eta Iruñerriko Hiriarteko Autobusek bat egin zutenean,Iruñerriko Mankomunitateak bere gain hartu baitzituen bi sareen gaineko eskumenak.

Gaur egun EHG,Bilbobusekin batera,Euskal Herriko, baitaIberiar penintsulako sare guztien artean ere, garraio sarerik onena da puntualtasunari, informazioaren fidagarritasunari eta ibilgailuen okupazio mailari dagokienez.^[3]

Sarearen izen ofizialaEskualdeko Hiri Garraioa da,euskaraz,^[4] etaTransporte Urbano Comarcal,gaztelaniaz.^[5] Administrazioek etaIruñerriko Mankomunitateak erabiltzen dute agiri ofizialetan.

Hala ere, gehien erabiltzen den izenavillavesa da. Izen haugaztelaniazko « villavesa » hitzetik dator etaeuskaraz bi forma ditu: « billabesa »^[a] (itzulpen fonetikoa: lagunartean gehien erabiltzen dena, administrazio-dokumentuetatik kanpo dauden erakunde ofizialez gain) eta « atarrabiarra »^[b] (itzulpen literala: gutxi erabiltzen da, batez ere sektore tradizionalistagoetan).^[6]

Izen orokorra izan arren, hasiera batean lagunarteko eremukoa, lagunarteko laburdura bat du: « billa »^[c]. Hori gazteen hiztegian agertzen da bereziki.^[6]

Etimologia

IzenaAtarrabian egoitza duenLa Villavesa S. A. (euskaraz:Atarrabiarra, S. A.) enpresatik dator. Honek,1930eko hamarkadatik, Iruñea etaAtarrabia arteko herri arteko autobus zerbitzua eskaini zuen, ondoren,Berriozar,Zizur Nagusia edoNoain bezalako herrietara luzatuz.1953an,Iruñeko Udalak hiriko autobus sare bat ezarri zuenean, enpresa zerbitzua emateko aukeratua izan zen, bere filialAutobuses Pamplona, S. A. enpresaren bitartez.

Iruñearen inguruko herrietako biztanleei hiriburukoak gehitu zitzaizkien, eta eskualde oso batek hartu zuen "La Villavesa". Denborarekin, izen propiotzat hartua izatetik izen arruntaren estatusa izatera pasa zen, praktikan autobusaren sinonimo bihurtuz. Izan ere, enpresa desagertu ondoren, izenak erabiltzen jarraitu zuen, eta gaur egun arte erabili da.Iruñerriko hiriko autobusa izendatzeko modu ia bakarra da, "autobus" hitza nazioarteko autobusentzat edoNBus sarekoentzat erreserbatuta.^[7]

Sareak ez du logotipo ofizial garatu bereizgarririk. AutobusekIruñerriko Mankomunitatearen logotipoa daramate, webgunean agertzen den berbera. Geldialdiei dagokienez, atzealde horia duen zirkulu beltz baten barruan dagoen autobus beltz baten sinboloa da ezagunena, baina ez da marka baten mailara iristen,Txik Txak edoEuskotren bezalako sareekin gertatzen den bezala.

Autobusek estilo bera dute. Erabilitako ereduak alde batera utzita, autobus gehienak zuriz margotuta daude, ñabardura horiekin, berde argiekin eta berde ilunekin, mankomunitatearen koloreak direnak. Alboen beheko aldean eta alboen goiko aldean semiovalo formakoak dira, baina laukizuzen formakoak. Halaber, aurreko eta atzeko aurpegiek zerrenda berde ilunak dituzte.

Iruñerriko Mankomunitatearen logotipoa gidariaren leihoaren gainean ageri da,Nafarroako Gobernuaren logotipoarekin batera, eta bi aldeen erdialdean.Transports Ciutat Comtal enpresari dagokionez (enpresa ustiatzailea), autobusaren aurrealdean jartzen du logotipoa, haizetakoaren azpian. Autobus hibridoetan (flotaren heren bat) eta elektrikoetan (6 guztira), gainera, leiho batzuetan, alboetako batzuetan eta atzeko aldean jarritako olanak daude, autobus horiek partzialki edo erabat energia berriztagarriarekin lan egiten dutela adierazten dutenak.

1915ean,La Montañesa, S. A. enpresak,Iruñea etaLuzaide arteko ibilbidea zaldiz egiteaz arduratzen denak,Zubiri,Lintzoain,Auritz etaOrreagatik igarota, lehen autobusa erosi zuen, guk gaur egun jakingo genukeen bezala,NA-101 matrikula zuena,Nafarroa Garaiko lehen motordun ibilgailua. Ondoren, antzeko beste enpresa batzuk sortu ziren, tarteanLa Villavesa, S. A.1927. urtean.Iruñea-Zangoza burdinbidearen aurka lehiatzeko jaioa, bere lana eskualdeko herriak hiriburuarekin lotzea izan zen,Atarrabiatik hasita, eta hortik datorkio izena. Bere autobus guztiak, hasierakoak eta ondorengoak, Unic markakoak izan ziren, egungo Iveco, sustatzaileetako bat, Nazario Unanu, markarenNafarroako agentea baitzen.^[8]

1930era arte ez ziren eman autobus-ibilbideen lehen emakidak, hala nolaIruñea-Burlata,Iruñea-Atarrabia etaIruñea-Zizur Nagusia, lehenengoaUharteraino zabalduz. Autobusak garraiobide gisa izan zuen gorakadak eta gerraosteak nahikoa kalte egin zietenIruñea-Zangoza etaIruñea-Donostia burdinbideei,1955ean eta1953an, hurrenez hurren, trenbide horiek desegin baitziren.^[9][10]

1953kourtarrilaren 1ean,La Villavesa, S. A. enpresak,Autobuses Pamplona filialaren bidez,Iruñan hiri-garraioko zerbitzua emateko emakida lortu zuen. Zituen zerbitzuen arteanEtxabakoitz,Zizur Nagusia,Atarrabia edoAntsoainerako ibilbideak zeuden. Hiriko lehen semaforoa1956an jarri zenez eta oinezkoen pasabiderik ez zegoenez, orduko ibilgailu-parke urriarekin batera, zerbitzuaren puntualtasuna oso ona izan zen eta trafikoa arina. Autobusak berdeak ziren, omnibus motakoak, eta han bi langile zeuden: gidaria eta txartel saltzailea. Gainera, hirugarren bat zegoen, ikuskatzailea. Derrigorrezkoa zen leihatilak jaitsita eramatea, bestela airea arnasgaiztu egingo baitzen. Erretzea baimenduta zegoen, eta, ibilgailua erauzita baina geldituta zegoenean, motorrak dardara handia egiten zuen, zarata gorgarria, nostalgikoenak gogoratzen dituena.^[11]

Horixe zen sarearen egoeraLa Villavesa, S.A. enpresaren porrotaren unean:

Linea	Ibilbidea	Hasiera	Luzera (km)	Geldialdiak	Maiztasuna
	Nafarroako Unibertsitatea ↔Rodeznoko Kontea	1953kourtarrilaren 1a	4,27	8	20'
	Etxabakoitz ↔Iturrama	1953kourtarrilaren 1a	6,07	19	12'
	Argentina ↔Xampedro	1953kourtarrilaren 1a	2,67	8	6-8'
	Argentina ↔Ospitalea	1953kourtarrilaren 1a	2,65	10	7'
	Arrosadia ↔Txantrea	1953kourtarrilaren 1a	4,09	20	7-10'
	Arrotxapea ↔Arrosadia	1953kourtarrilaren 1a	3,72	22	15-30'
	Txantrea ↔Donibane	1953kourtarrilaren 1a	5,35	14	20'
	Argentina ↔Donibane	1953kourtarrilaren 1a	2,15	7	8-11'
	Argentina ↔Sanduzelai	1953kourtarrilaren 1a	3,47	10	6-12'
	Argentina ↔Sanduzelai ↔Txantrea ↔Argentina	1953kourtarrilaren 1a	7,57	28	20'

1969an,Autobuses Pamplona enpresaren eta, ondorioz,La Villavesa, S. A. enpresaren finantza-krisiaren ondorioz, bi enpresak desagertu egin ziren, hiriarteko ibilbideakLa Montañesa, S. A. enpresari eta hirikoak sortu berria zenIruñeko Hiri Garraioko Kooperatibari edoCOTUP kooperatibari lagaz. Hasiera batean 97 langilek osatzen zuten kooperatiba hori, gehienakAutobuses Pamplona enpresakoak, etabillabesa izenekoen agintea hartzea erabaki zuten, funtzionatzen jarrai zezaten.^[12]

Garai hartan estreinatu zenCOTUP konpainiaren hiri-lineak garai hartanArgentinako plazan zeuden, gaur egunVinculo plazan,Iruñeko Lehen Zabalgunean,Pablo Sarasate pasealekutik etxadi batera.

Kooperatibaren pean, ez zen hobekuntza handirik egon, baizik eta dagoen zerbitzua ahalik eta kalitate handienarekin mantentzen saiatu ziren. Gainera, enpresa soziala zenez, helburu sozialek finantza-helburuei ematen zieten lehentasuna; horregatik, enpresarentzat garrantzitsuagoa zen langile guztiak mantentzea eta herritarrei zerbitzu onargarria eskaintzea, ibilgailu-parkea berritzea edo sarea zabaltzea baino. Hala ere, zenbait ibilbide aldatu ziren, eta hiru linea berri sortu ziren, garatzen ari ziren auzo berriei zerbitzua emateko, hala nolaErmitagaña edoBeloso.

1989. urtean, sareak honako itxura hau zuen:

Linea	Ibilbidea	Hasiera	Luzera (km)	Geldialdiak	Maiztasuna
	Nafarroako Unibertsitatea ↔Rodeznoko Kontea	1953kourtarrilaren 1a	4,27	8	20'
	Etxabakoitz ↔Iturrama	1953kourtarrilaren 1a	6,07	19	12'
	Argentina ↔Arrotxapea ↔Txantrea ↔Argentina	1953kourtarrilaren 1a	2,67	20	10'
	Argentina ↔Ospitalea	1953kourtarrilaren 1a	2,65	10	7'
	Arrosadia ↔Txantrea	1953kourtarrilaren 1a	4,09	20	7-10'
	Arrotxapea ↔Arrosadia	1953kourtarrilaren 1a	3,72	22	15-30'
	Txantrea ↔Vistabella	1953kourtarrilaren 1a	7,03	18	20'
	Argentina ↔Donibane	1953kourtarrilaren 1a	2,15	7	8-11'
	Argentina ↔Sanduzelai	1953kourtarrilaren 1a	2,87	10	6-12'
	Ermitagaña ↔Beloso /Lezkairu	1970ekourtarrilaren 1a	5,55	15	30-60'
	Argentina ↔Sanduzelai ↔Txantrea ↔Argentina	1953kourtarrilaren 1a	7,57	8	20'
	Argentina ↔Santa Luzia	1970ekourtarrilaren 1a	4,50	8	60'

1995. urtean, sareak honako itxura hau zuen:

Linea	Ibilbidea	Hasiera	Luzera (km)	Geldialdiak	Maiztasuna
	Unibertsitate Pribatua ↔Unibertsitate Publikoa	1953kourtarrilaren 1a	5,58	15	20-60'
	Etxabakoitz ↔Iturrama	1953kourtarrilaren 1a	6,28	24	10'
	Argentina ↔Arrotxapea ↔Txantrea ↔Argentina	1953kourtarrilaren 1a	2,67	20	10'
	Argentina ↔Ospitaleak	1953kourtarrilaren 1a	2,89	15	11-15'
	Orvina 1 eta 3 ↔Unibertsitate Pribatua	1953kourtarrilaren 1a	5,03	22	11-15'
	Arrotxapea ↔Unibertsitate Publikoa	1953kourtarrilaren 1a	4,73	20	15-20'
	Txantrea ↔Barañain (muga)	1953kourtarrilaren 1a	7,24	20	20'
	Argentina ↔Sanduzelai	1953kourtarrilaren 1a	2,87	11	10-13'
	Argentina ↔RENFE	1953kourtarrilaren 1a	3,47	20	18-20'
	Sanduzelai ↔San Migel	1970ekourtarrilaren 1a	5,46	17	20-30'
	Orvina 2 ↔Unibertsitate Publikoa	1990ekourtarrilaren 1a	5,48	22	15'
	Ermitagaña ↔Mendillorri	1993kourtarrilaren 1a	7,67	17	12-20'
	Sanduzelai ↔Lezkairu	1995ekourtarrilaren 1a	5,11	17	20-30'
	Argentina ↔Sanduzelai ↔Txantrea ↔Argentina	1953kourtarrilaren 1a	7,57	27	20'
	Argentina ↔Landaben /Santa Luzia	1970ekourtarrilaren 1a	7,18	11	60'

Gainera,La Montañesa, S. A. enpresak,La Pamplonesa, S. A. etaAutocares Río Irati, S. A. enpresekin batera, 13 linea zituen guztira,Iruñerriko Hiriarteko Autobusak izenekoak.^[13]

Linea	Ibilbidea	Hasiera	Luzera (km)	Eragilea
	Añorbe ↔Iruñeko autobus geltokia	1930ekourtarrilaren 1a	25	La Montañesa, S. A.
	Beriain ↔Iruñeko autobus geltokia	1930ekourtarrilaren 1a	13	La Montañesa, S. A.
	Uharte ↔Iruñeko Zuria Nafarroakoa	1930ekourtarrilaren 1a	6	La Montañesa, S. A.
	Atarrabia ↔Iruñeko Zuria Nafarroakoa	1930ekourtarrilaren 1a	4	La Montañesa, S. A.
	Olatz Txipia ↔Iruñeko Zuria Nafarroakoa	1930ekourtarrilaren 1a	5	La Montañesa, S. A.
	Gorraitz ↔Iruñeko Zuria Nafarroakoa	1993kourtarrilaren 1a	7	La Montañesa, S. A.
	Orikain ↔Iruñeko Zuria Nafarroakoa	1930ekourtarrilaren 1a	8	La Montañesa, S. A.
	Mutiloak ↔Iruñeko Zuria Nafarroakoa	1930ekourtarrilaren 1a	4	La Montañesa, S. A.
	Barañain ↔Iruñeko Yanguas Miranda	1930ekourtarrilaren 1a	4	La Montañesa, S. A.
	Berriozar ↔Iruñeko Yanguas Miranda	1930ekourtarrilaren 1a	5	La Montañesa, S. A.
	Zizur Nagusia ↔Iruñeko autobus geltokia	1930ekourtarrilaren 1a	5	La Montañesa, S. A.
	Amunarritz ↔Iruñeko autobus geltokia	1930ekourtarrilaren 1a	46	La Pamplonesa, S. A.
	Elkano ↔Iruñeko autobus geltokia	1930ekourtarrilaren 1a	10	Autocares Río Irati, S. A.

1990. urtean,Lurreko Garraioak Antolatzeko 16/1987 Legea onartu zen, eta horren ondoren etorri zirenErrepideko Garraio Publikoa Arautzeko 7/1998 Foru Legea etaIruñerriko Bidaiarien Garraio Erregularra Arautzeko 8/1998 Foru Legea. Lehenengoak kontzesio guztiak bateratu behar zirela ezartzen zuen, kontzesio berri baten pean. BigarrenakIruñerriko Mankomunitateari ematen zizkion garraio-eskumenak,Iruñerriko 1999ko Hiri Garraioko Planak berretsitakoak,Nafarroako Gobernuak eginak.^[14][15]

Onartutakoaren arabera,Iruñerriko Mankomunitateak garraio-sare berri bat diseinatu zuen,Iruñeari zeinAtarrabia,Eguesibar edoZizur Nagusiari zerbitzua emateko. Horretarako, aurreko sareetan oinarritu zen ia erabat, praktikan hiriarteko lineen izenak soilik aldatuz eta linea batzuk hedatuz. Era berean, 4 linea berri sortu zirenSarrigurenen garapen berriari zerbitzua emateko, baitaArtikari etaNoaingo aireportuari ere, lehen zerbitzurik ez zutenak.

Antolaketa berriarekin,Argentina plaza sareko mapatik desagertu zen, nasak eraitsi eta plaza erabilera publikorako oinezkoentzat jarriz. Horren ordez, hiriaren puntatik puntarako lineak diseinatu ziren, halako moldez non horietako pare batek baino ez zuen Iruñeko zabalgunean jatorria edo helmuga. Puntu horiekMerindadeen plazan etaZuria Nafarroakoa plazan kokatu ziren, hiriaren erdigunearen kontzeptuakNafarroa Behereko etorbidea gainditu baitzuen1980ko hamarkadan.

Beraz, hau zen sarearen egoera1999koirailaren 30ean:

Linea		Ibilbidea	Luzera (km)	Geldialdiak	Maiztasuna
Lehen	Gero
	1	Zizur Txikia —Nafarroako Unibertsitatea ↔Unibertsitate Publikoa	16,2	16	20-60'
	2	Nafarroako Gorteak ↔Etxabakoitz	13,2	16	10-20'
	3	Pablo Sarasate ↔Arrotxapea ↔Txantrea ↔Pablo Sarasate	8,4	23	10-15'
	4	Barañain ↔Atarrabia —Uharte	11,5	26	6-15'
	5	Orvina 1 eta 3 ↔Nafarroako Unibertsitatea	11,1	17	15-20'
	6	Arrotxapea ↔Unibertsitate Publikoa	11,6	20	15-20'
	7	Txantrea ↔Barañain	21,5	33	10-20'
	8	Zuria Nafarroakoa ↔Buztintxuri	10,1	11	12-20'
	9	RENFE ↔Unibertsitate Publikoa	13,2	16	12-20'
	10	Belosogoiti ↔Orkoien	18,4	16	30-35'
	11	Orvina 2 ↔Mutiloa industrialdea	19,5	22	15-20'
	12	Ermitagaña ↔Mendillorri	13,9	17	10-20'
	13	Landaben ↔Lezkairu	13,2	13	60'
	14	Merindadeak ↔Arrotxapea —Artika	5,0	11	30'
	15	Pablo Sarasate ↔Zizur Nagusia	15,3	15	20-30'
	16	Berriozar ↔Beriain	13,9	25	12-20'
	17	Merindadeak ↔Mutiloabeiti	5,1	10	20-40'
	18	Merindadeak ↔Sarriguren	8,8	10	15-20'
	19	Barañain ↔Monjardin	6,5	21	15-20'
	20	Vianako Printzea ↔Gorraitz	19,2	22	20-30'
	21	Bakea ↔Aireportua	9,2	8	30'

Iruñerriko Mankomunitateak1999koirailaren 30ean onartu zuenez, sei hilabeteko epea eman zitzaienIruñeko Hiri Garraioko Kooperatiba etaLa Montañesa, S. A. enpresei enpresa bakarrean bat egin zezaten. Hori lortu ez zenez,2002kootsailaren 6ra arte itxaron zen bi kontzesioak amaitu eta bi enpresetatik zein geratuko zen zerbitzuarekin zehazteko lehiaketa itxi bat egin ahal izateko. Horrela, bada,2002koirailaren 12anLa Montañesa, S. A. enpresaren aldeko kontratu bakarra esleitu zen, eta urte bereko abenduan hasi zen sare bateratu osoarekin lanean. Horren ostean,La Montañesa, S. A. enpresakCOTUP kooperatiba bereganatu zuen, eta, beraz, langile guztiakLa Montañesa, S. A. enpresako kide izatera pasatu ziren.^[16]

2004an,VeoliakLa Montañesaren akzio guztiak erosi zituen, bere enpresan sartuz eta kontzesioaren titular bihurtuz.^[17]

2004ko greba

2004koapirilaren 19an,La Montañesa, S. A. enpresako langileen eta zuzendaritzaren arteko gatazka batek, hitzarmen berri bat egiteagatik, mugagabeko lanuzte orokor bat eragin zuen, eta, orduan, 85 000 bidaiari baino gehiago utzi zituen egunero, beren kaleetan autobusik gabe. Enpresak, berriz, berrogeita hamar langile baino gehiago espedientatu zituen gutxieneko zerbitzuak ez betetzeagatik, eta sabotaje bortitzak salatu zituen. Halaber, salaketa aurkeztu zuen Lan Arloko Epaitegian, greba legez kanpokotzat jo zezan. Langileen aldetik,Luis IberokFCC, (Fomento de Construcciones y Contratas, S. A.) enpresaren filiala den CTSA enpresarekin izandako kontaktuak jakinarazi ondoren, horrek Eskualdeko Hiri Garraioaren emakida bere gain har zezan, protesta gelditzeko edozein negoziazio eragozten duela uste dute.^[18]

Lanuzte mugagabearen emaitza hauxe izan zen: astebete geroago,2004koapirilaren 26an,Nafarroako Gobernuak derrigorrezko arbitrajea ezarri zuen irtenbide gisa; urte berekoapirilaren 30ean igorri zen. Arbitrajeko laudoakLa Montañesa, S. A. enpresako langileentzat zabalduko zen hitzarmen kolektiboa jasotzen zuen.^[19]

Enpresak, grebaren ondoren, ebatzi zuen egunean 51 000 € galdu zituela lanuzteagatik, hau da, 357 000 € grebaren aldi osoan, bidaiarien ondorengo jaitsiera kontuan hartu gabe. Orduan, Connexek,Veoliaren jabeak, zeina, aldi berean,La Montañesa, S. A. enpresaren jabea baita, erreklamazio bat jarri zionIruñerriko Mankomunitateari, 3 000 € baino gehiago eskatuz laudoaren ondorioz izandako galerengatik eta, ondoren, bidaiarien kopurua jaisteagatik. Orduan mankomunitateko presidente zenLuis Iberok 770 736 euroko konpentsazioa proposatu zuen, haien arabera, grebak izandako oihartzunagatik 1,8 milioi bidaiari galtzeagatik. Hala ere,2006koekainean, batzar mankomunatuak konpentsazio hori ordaintzearen aurka bozkatu zuen. Enpresak erabaki horren aurkako errekurtsoa aurkeztu zuen auzitegietan, baina2008komartxoan ondorioztatu zutenLa Montañesa, S. A. enpresari zerbitzua emateko eman zitzaion baldintza-agirian ez zegoela inolako klausularik bidaiariak jaisteagatik edo desoreka ekonomikoagatik inolako konpentsaziorik aurreikusten zuenik.^[20]

Iruñerriko tranbia proiektua

Iruñerriko tranbiaren proiektua hiriburuko alderdi politiko nagusiek proposatutako ekimena izan zen, etaNafarroako Gobernuko Herri Lan, Garraio eta Komunikazio Departamentuak aztertu zuen,Iruñerriko metropoli-eremuaren barruko joan-etorrietan garraio publikoaren erabileraren ehunekoa handitzeko etaNafarroako hiriburuaren etorbide nagusietako batzuek jasaten dituzten zirkulazio-arazoak arintzekotranbia sarea eraikiz.^[21]Foru gobernuak bideragarritasun azterketa bat eskatu zuen, eta tranbiaIruñerrian ezartzeko proposamenak "arrakasta izateko aukera asko" dituela esan zuen. Ikerketak bi linea trazatu zituen, bata ekialdetik mendebaldera eta bestea iparraldetik hegoaldera, metropoli eremuko biztanlegune nagusiak zeharkatuko zituena. Era berean, hirugarren linea erradial bat sortzeko aukera planteatu zen, bi linea nagusiak lotzeko balioko zuena. Obren aurrekontua 120 milioi eurotik gorakoa izango zela kalkulatu zuten, eta lehen bi lineen luzera osoa 25 kilometro ingurukoa izango zela.^[22]

Azterlan berean, ipar-hego lineaIruñearen erdian lurperatzeko aukera agertzen zen,Alde Zaharraren azpitik igarozArrotxapea auzoaAutobus-geltokiarekin lotuko zuen tunel batetik.

Tranbiaren proiektua izan zen alderdi politiko nagusiak2007ko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian ados egon ziren gaietako bat.

Nafarroako Gobernuak, hasiera batean,Iruñerrian tranbia sarea sustatu ala ez erabakitzeko datu tekniko nahikorik ez zeukala iritzi zion;Iruñerriko Mankomunitateko presidenteJavier Torrenssozialistak, berriz, tranbiak garraio publikoa pribatuaren aurrean finkatzeko balioko zuela iritzi zion.^[23][24]

2008koekainaren 5ean,Nafarroako GobernuakIruñeko metropoli-eremuantranbia-sare bat jartzeari uko egiteko erabakia iragarri zuen, inbertsio-bolumen handia (700 milioi euro) eta eraikuntzak hirirako izango lukeen hirigintza-inpaktua kontuan hartuta.Foru Gobernuak iragarri zuen alternatiba ekonomikoagoak eta sinpleagoak aztertzen ari zela, hala nola autobus erreiak jartzea etorbide nagusietan.^[25]

2009koazaroaren 2an, Eskualdeko Hiri Garraioaren emakidaTransports Ciutat Comtal enpresari esleitu zitzaion, TCC laburtua,Moventisen filial bat dena 10 urterako.^[26]

Urte berekoabenduaren 28an,Iruñerriko II. Garraio Plana zela eta,Berriobeiti,Berriogoiti etaOlloki herrietara zabaldu zen sarea, linea berriak sortuz eta beste batzuk zabalduz. Horrez gain, ordainketa-bidea ordeztu, ustiatzen laguntzeko sistema ezarri eta hiri-altzariak berritu ziren (markesinak eta gelditzeko zutoinak). Azken berritze horrekin, denbora errealeko informazioa duten pantailak sartu zituen Mankomunitateak;Zure Billabesa (gaztelaniaz:Tu Villavesa) aplikazioan ere kontsulta daiteke informazio hori.^[27]

Bestalde,2010ekomaiatzean,Iruñerriko Mankomunitateak,Google multinazionalarekin egindako akordio batean, Eskualdeko Hiri GarraioaGoogle Maps ordutegien informazio zerbitzura gehitu zuen.Google Transitek, horrela deitzen zaio zerbitzuari, erabiltzaileari laguntzen dio hurbilen dagoen EHG geltokirako biderik laburrena bilatzen, ondoren nahi den helmugara iristeko autobus-konexiorik onena zein den jakinarazteko.Google Transiten ondorengo bilakaerarekin, etorkizun hurbilean, informazioa denbora errealean zerbitzu honetan ere aurkitzea espero da. Sareko informazioa aurkitzea ere posible daBing Mapsen.

2011koabuztuan,Iruñerrian zerbitzua eskainiko duen lehen autobus guztiz elektrikoa jarri zuten martxan, "Pilavesa" ezizenez ezaguna. Bere kategoriako lehen ibilgailua da (11,8 metroko luzera eta 61 bidaiarirentzako edukiera),Nafarroako Gobernuaren etaFoton Motor multinazionaltxinatarraren arteko lankidetza-hitzarmenaren emaitza.Europan hiri-zerbitzurako proban jarriko da, etaForu Gobernuak finantzatuko du,Nafarroan ibilgailu elektrikoa sustatzeko laguntzen deialdiaren bidez.^[28]

2013komaiatzean, autobus hibrido-elektrikoak ezartzeko probak egiten hasi ziren, eta2015eko uztailean agertu ziren lehen aldiz sarean.2016ko abenduan, beste esperientzia pilotu bat izan zen, oraingoan biogasarekin, Eskualdeko Hiri Garraioaren sarean.^[29]

Beste proba pilotu bat,Wi-Fi konexioarena,2019kourtarrilaren 30etik aurrera hasi zen garatzen 18 linean. Linea honi 9 linea jarraitu zitzaion, gainera beste proba pilotu baten emaitza izan zena, %100 elektrikoa zen autobusarena.2019komartxoaren 22tik aurrera, 9 lineako autobusak elektrikoak dira eta, gainera,Wi-Fi konexioa dute.^[30][31]

Gainera, gaur egunIruñerriko Mankomunitateko flotako autobus guztiak ezinduentzat egokituta daude, eta ikur honekin seinaleztatzen dira.

2019koirailetik, ez dago eskuragarri markesinei etaTu Villavesa aplikazioari buruzko denbora errealeko informazioa, 1 eta 3 lineetan,Transports Ciutat Comtaletik egiten ari diren probak direla-eta, sarean ordaintzeko eta informazioa denbora errealean emateko makineria berri bat ezartzeko. Bide batez, hurrengo geralekuaren iragarkia hobetuko da ibilgailuaren barrutik (lehenGIPUZKOA/STA ENGRACIA seinaleztatzen zen; hobekuntzekin, hurbileko geralekua seinaleztatuko da:Hurrengo geltokia: Gipuzkoako etorbidea (Dona Graziako Zubia)euskaraz etaPróxima parada: Avenida de Gipuzkoa (Puente de Santa Engracia)gaztelaniaz). Ondorioz, urte berekourriaren 17tik ez dago eskuragarri inongo lineatako informazioa, autobusa igaroko den ordua soilik, trafikoa kontuan hartu gabe. Nahiz eta aurreikusita zegoen2019koazarorako martxan egotea informazio-sistema berriak, azkenean2020kourtarrilaren 17an instalatuta eta martxan egon ziren guztiak, erabiltzaileen eta gidarien kritikak jasoz.^[32][33][34]

Transports Ciutat Comtal enpresari emandako kontzesioa2019kourriaren 31n amaitzen zen, eta, beraz,2018tik aurrera, kontzesioa lizitatzeko lehiaketa prestatzen ari zen mankomunitatea. Hala eta guztiz ere, gobernua eta batzar mankomunatua aldatu egin zirenez prozesuaren ondorioz, mankomunitateakurriaren 28tik 14 eta 24 hilabete bitartean luzatu zionTCC enpresari kontzesioa.^[35]

COVID-19 pandemia

Wuhan koronabirusaren krisialdian,Nafarroako Gobernuak irakaskuntza jarduerak etetea agindu zuen2020komartxoaren 12an, eta hurrengo egunetik aurrera izango da eraginkorra. Handik bi egunera, biztanleria osoa konfinatu zuten, lan arrazoiengatik edo ezinbesteko arrazoiengatik izan ezik. Hori dela eta, hurrengo astean erregistratutako bidaiari kopuruak% 70etik gorako beherakada izan zuen. Egoera horren aurrean, mankomunitateak 24 linearen zerbitzua aldi baterako eten zuenmartxoaren 15etik aurrera.^[36]

Egun batzuk geroago, mankomunitateak neurri berriak iragarri zituen berriro. Lehenik eta behin, autobusetarako sarbidea beti bigarren atetik egingo da (lehen irteera gisa gaitua), eta ohiko sarrerako atea itxita geratuko da. Bigarrenik, erabiltzaileek bigarren makina balidatzailearen bidez ordainduko dute bidaia, gidariarengandik urrunen dagoena; izan ere, bertatik gertuen dauden eserlekuak ere itxi egingo dituzte, eta, hirugarrenik, debekatuta dago eskudirutan ordaintzea.^[37]

Martxoaren 20an, asteazkenean, zerbitzuan aldaketak iragarri zituzten. Garrantzitsuena hilaren 20tik aurrera jaiegun bateko autobus-kopurua murriztea da, hau da, erabilitako autobus-kopurua% 42 jaistea. Era berean, edukiera handiko autobusak (18 metro luze) erabiliko dituzte, erabiltzaileen aisialdia errazteko eta kutsatzeak saihesteko. Autobus kopurua gutxitu arren, pilaketak saihesteko beharrezkoak diren lineak indartuko dituzte. Era berean, gaueko lineek lanegunetako (igandetik ostegunera) maiztasuna izango dute, eta gauero bi edo hiru autobus igaroko dira. Azkenik, aldi baterako edozein abonamenduren iraungipena baliogabetzen da (30 eguneko ordainketak) eta hainbat lineen lehen zerbitzua aldatzen da.^[38]

Apirilaren 14an, billabesen gidariek omenaldia egin zietenNafarroako Ospitaleko osasun-langileei, eta euren billabesa guztiak eraman zituzten osasun zentroko ateetara.^[39]

Martxoa etauztaila bitartean, etengabeko gorabeherak izan ziren lineen maiztasun eta ibilbideetan, eskaintza Iruñerriak aurrera egiten zuen agertoki epidemiologikoetara ahalik eta ondoen egokitzeko:

Uztailaren 4tik aurrera, urtero bezala, sarearen udako ordutegia ezarri zen. Ordutegi horretan, lineek ordutegiak eta maiztasunak udako eskarira egokitzen dituzte, eta eskaera hori, oro har, ikasturtean zehar baino txikiagoa izaten da.2020ko kasuan, murrizketa ez zen hain esanguratsua izan, maiztasunak nahiko mugatuta baitzeudenCOVID-19 pandemiak eragindako konfinamenduaren ondorioz.^[46]

Irailaren 1ean neguko ordutegia jarri zen martxan (ordutegi arrunta), baina garraio publikoaren erabilera % 60 ingurukoa zenez martxoa baino lehen, mugatutako igarotze-orduak zertxobait murriztaileagoak izan ziren. Gauezko zerbitzuak, ordura arte 00: 00ak arte bakarrik zerbitzatuz, oso murriztua jarraitu zuen.^[47] Pixkanaka, eskaintza normalizatu egin zen, 2021eko irailera arte, pandemiaren aurreko ordutegiekin.

Gainera,pandemia osoan hainbat neurri hartu ziren kutsatzea saihesteko eta distantzia soziala errazteko. Hala, ahal izanez gero,COVID-19 pandemiak eragindako konfinamenduaren hilabeteetan autobus artikulatuak erabiltzeaz gain, pandemiaren unerik txarrenetan debekatu egin zen eskudirutan ordaintzea, gidaria atetik sartzea eta gidariak babesteko lehen eserlekuak erabiltzea. Gainera,2020komartxotik2021ekoabendura arte gehieneko edukiera batzuk ezarri ziren autobusentzat:

Aldaketak hirigintzan

COVID-19 pandemiak eragindako konfinamenduaren aurretik, billabesen batez besteko abiadura komertziala jaitsi egin zen (13,5km/h2015ean eta 12,8km/h2019an). Datua kezkagarria zen,Iruñerriko Mankomunitatearen ordutegi guztiak sareko lineetarako deskokatzen zituelako. Konfinamenduak geldiarazita,normaltasun berrian neurriak hartzen hasi ziren,Mankomunitatearen ekimenez, billabesakIruñerritik azkarrago ibil zitezen.

Zerbitzua arintzeko beste neurri batzuen artean, autobus-erreiak erreserbatzea planteatu zen, baita semaforoak lehenesteko sistemak ere (hala nolaYanguas Miranda kalea etaBake plaza arteko bidegurutzea bezalako autobusentzako semaforo espezifikoen bidez, edo "uhin berdea" ren bidez, sekuentzia horretan aktibatzen baitira etorbide bateko semaforoak, billabesen abiadura kontuan hartuta, "semaforoak aurrezteko". Zirkulaziorako erreia (bazterbiderik gabe) eta galtzadako abiadura-murriztaileak, horien diseinuak billabesei eragiten ez badie; adibidez, kuxinak. Eta, zebrabide goratuak ezarriz gero, sarbide-arrapalek ez lukete garraio publikoari kalte egingo liokeen malda "handiegirik" izango. Beste proposamen bat da hiri-garraioak zirkulatzen duen bideetako abiadura-mugak berrikustea, edo bizikleta-zirkulazioarekin bideak ez partekatzea.^[48]

2020kouztailean,Iruñeko Udalak,Enrique Mayarenerregionalista buru zela,Amaia kalean esku hartu ondoren, erreiak murriztu ziren kalearen lehen zatian (Estafeta etaMerindadeak artean). Horrek auto-ilara handiak eragin zituen egun osoan zehar, baina batez ere puntako orduetan (7: 00etatik 9: 00etara eta 13: 00etatik 16: 00etara). Jarduera hori diseinatuta zegoen autobusak eta bizilagunak kaletik ibiltzea soilik ahalbidetzeko, baina neurria ezarri eta bi egunera, desegin egin zen (murrizketa, ez erreiak), inguruko kaleetan pilaketa handiak eragin zituelako.Udala alde guztietatik kritikatu zuten, eta "Amaia kaleko lardaskeria" bezala hartuko zuten. Izan ere,Fermin AlonsoIruñeko Udaleko mugikortasun zinegotzia gaitzetsi egin zuten.^[49]

Ondorioz, billabesek errei bakarra dute kalea zeharkatzeko, gainerako autoen ondoan. Hala,Iruñerriko Mankomunitateak jarduketaren eragina aztertu zuen kale horretatik igarotzen diren sei lineetan. Horrela,LabritetikMerindadeetara joateko autobusen aurreko batez besteko bi minutuetatik bost minutura igaro da. Hala,2020kourriaren 6an,Iruñerriko Mankomunitateak autobus-errei bat eskatu zionIruñeko Udalari tarte horretan (300 metro baino ez), Eskualdeko Hiri Garraioak bakarrik erabiltzeko. Bestela, azaldu zuen urtean 700 000€ inguru beharko liratekeela bost ibilgailu gehiago erosteko, linea horien maiztasuna okertu gabe ordutegiak mantentzeko.^[50][51] Horren guztiaren aurrean,Iruñeko Udalakmankomunitatearen proposamena aztertuko zuela iragarri zuen hurrengo egunean.^[52]

Azkenik,2020koabenduaren 2an,Amaia kalea ireki zen berriro, zirkulaziorako bi erreirekin, ekologisten, txirrindularien kolektiboen,Iruñerriko Mankomunitatearen etaIruñeko Udaleko talde gehienen irizpidearen aurka. Egia esan, lehengoratze bat da, kalea jatorrizko egoerara itzuli baitzen, trafikoaren arintasunean edo autobusen lehentasunean inolako aldaketarik egin gabe.^[53]

Eskualdeko Hiri Garraioa sarea 38 linea operatibok osatzen dute. Linea horiek 531,6km-tan banatzen dira, 314,04km²-ko eremuan, etaIruñerriko 16 udalerritan. Guztira, 547 geltokiri ematen diete zerbitzua; horietatik 400 markesinak dira, eta 103k denbora errealeko informazio-pantailak dituzte.

Hauek dira zerbitzua duten udalerriak:

Egunezko zerbitzua

Egunezko zerbitzuaren lineak sareko 24 lineak dira, eta nagusiki 06:00etatik 22:00etara daude aktibo. Linea horietako batzuk aldi horretatik pixka bat kanpo daude, eta beste batzuk unean-unean baino ez daude aktibo. Sistemaren erreferentzia-lineak ere badira. 10' eta 20' arteko maiztasunak dituzte lanegunetan, eta pixka bat gehiago luzatzen dira eskari gutxiagoko egunetan.

Gauezko zerbitzua

Gauezko zerbitzuaren lineak sareko 10 lineak dira, eta zerbitzua ematen ez den bitartean, hau da, gauez, eguneko zerbitzua ordezkatzeaz arduratzen dira. Linea bakoitzetik pasatzen den autobus kopurua 2 eta 3 artekoa izaten da linea gehienentzat, ostiral eta larunbat gauetan gora eginez.

Zerbitzu berezia

Funtsezko hiru une daude sarean aparteko gailu bat mobilizatzeko.Sanferminetan ez ezik,Sadar estadioan etaNafarroa Arenan ere ekitaldiak izaten dira egunotan:

• Sadarko zerbitzua
• Nafarroa Arenako zerbitzua
• Sanferminetako zerbitzua

Ezabatutako lineak

Sarea garatu den bitartean, guztira 5 lineek ez dute funtzionatu, batez ere eskaera txikia dutelako eta ibilbidea beste linea batekin ordeztu dutelako. Hona hemen:

Eskualdeko Hiri Garraioaren sarea 547 geldialdiak osatzen dute, sare osoan zehar banatuta. Horietatik 400 markesinak dira, eta horietatik 103k denbora errealeko informazio-pantailak dituzte. Jasotzen duten izena kale horretakoa da, hurbilen dagoen atariaren zenbakiarekin batera, hala nolaNafarroa Behereko Etorbidea 14 | Avenida de la Baja Navarra nº14. Distantzia onargarrira ez badago, aurreko ataria hartuko da erreferentzia gisa, eta "parean" seinaleztatuko da,Abejeras Kalea (12aren parean) | Calle Abajeras (frente nº12). Geldialdia ez badago inolako eraikinetik gertu, orduan izendatzen da intersekzionatzen duen kalerik hurbilena, adibidez,Gipuzkoako Etorbidea (Kosterapea Pasealekua) | Avenida de Gipuzkoa (Paseo Kosterapea).

Gaur egun, sareak disuasio-aparkaleku ofizial bat baino ez du.Trinitarioena da, 3 16 17 21 eta N4 lineen eskura. Aparkaleku horretara sartzean, irakurgailu batek ibilgailuaren matrikula erregistratzen du. Bertan daudenek aparkalekua uzten dutenean, eskubidea dute, matrikula eta guzti, hiribilduko doako 4 txartel ateratzeko,Gipuzkoako Etorbidea (Kosterapea Pasealekua) | Avenida de Gipuzkoa (Paseo Kosterapea). Horrek hiriaren erdiguneraino igotzeko aukera ematen du (gehienez 4 geltoki), eta, behin hara iritsita, Kosterapearaino jaitsiko da berriro, ibilgailua aparkalekutik kentzeko. Txartelek 24 orduko balioa dute.^[54]

Gaur egun,Transports Ciutat Comtal enpresak ustiatzen du sarea.^[26]

Bere ordutegiaren arabera, bi linea multzo handi bereizten dira: eguneko lineak eta gaueko lineak. Lehenengoak 06:30etik 22:00etara aritzen dira normalean, eta 7 linea da goiztiarrena, 06:25ean ematen du lehen zerbitzua larunbatetan, eta 17 linea, berriz, beranduen, larunbatetan 07:10ean. Amaiera-orduari dagokionez, 9 linea, 22:48an lanegunetan amaitzen dena, zerbitzua amaitzen duen azken linea da, 10 linearen ordez, azken zerbitzua 21:55ean ematen duena.

Gaueko lineek 23:00ak pasata egiten dute lan, eta egunaren arabera aldatu egiten da amaiera-ordua: igandetik ostegunera bitarteko gauak 00:30erako amaituko dira; ostiraletako gauak, berriz, 04:00ak arte luzatuko dira, eta larunbatetakoak, berriz, 06:00ak arte. N4 linea, irteera 22: 40an duena, zerbitzua hasten duen bere kategoriako lehena da, N1 N7 N8 eta N9 lineak, 23:00etan hasten direnak, ikusten uzten diren azkenak direlarik. Geroago N7 linea ibiliko da, larunbat gauetan 06:30ean.

Oro har, lineek oso maiztasun handia dute beren neurriko beste hiri batzuekiko: 4 linea, 6 minutuko maiztasunarekin lanegunetan, azkarrena da, eta 23 linea, berriz, motelena, lanegunetan zerbitzu bat ematen baita orduro. Lanegunetako linea guztietatik, linea batek 10 minutu baino maiztasun txikiagoa du, 13k 10 eta 15 minutu arteko itxaronaldia dute, 9 lineak 15 eta 30 minutu arteko maiztasuna dute eta bakar batek, 23k, 30 minutu baino gehiagoko zerbitzua du.

Autobus guztiekGPS bilagailu bat dute, eta une oro atzerapenak, aurrerapenak edo bestelako arazoak daudela jakinarazten die. Informazio hori datu-zentral batera ere bidaltzen da, plataformetan banatzeko. Honako hauek dira:

• Eskualdeko Hiri Garraioaren webgunea: web orrian zerbitzuko gorabeherak kontsulta daitezke, baita lineen ordutegi teorikoak eta ibilbide planifikatzaile bat ere. Autobusek zuzenean duten benetako posizioarekin mapa bat ere eskura daiteke.
• "Tu Villavesa" app-a: aplikazioan lineen denbora errealeko ordutegiak kontsulta daitezke, eta ibilbide-planifikatzailera ere jo daiteke.
• Google Maps:2010etik, sareko informazioaGoogle Mapsera atxikita dago, eta, horren ondorioz, lineetako labe teorikoak ikus daitezke eta ibilbidea planifikatu daiteke eskura dauden tresnekin.
• Informazio-panelak denbora errealean: paneletan, 3tik 3ra, geltokia duten lineak, horien helmugak eta autobusa denbora errealean iristeko falta den denbora agertzen dira.

Horretaz gain, autobusen barruan, gidariek irrati transzeptagailu zerbitzua dute, eta horrek berehala jartzen ditu harremanetan Mankomunitateko bulegoetan dagoen zentral koordinatzailearekin. Bidaiarientzat, argi-panel bat dago, autobusa iristen den geltokien berri ematen duena, honela:Hurrengo geltokia: Tibalten k., 1-5 Próxima parada: c/ Teobaldos nº1-5. Geldialdirik ez badago, proiektatu data eta ordua honela:12/08/2019 17:55.

Gaur egun, Eskualdeko Hiri Garraioaren sarea osatzen duen flota hiru motatan banatzen da: autobus artikulatuak, autobus arruntak eta mikrobusak. Gainera, autobusak erregai fosilek (diesel), elektrizitateak (elektrikoa) edo biek batera (hibridoa) erabat propultsatuta egon daitezke.2022tik aurrera, autobus hibridoak eta diesela jartzeari utziko zaio, eta, horrela,gas naturalez propultsatutako ibilgailuei utziko zaie pasatzen.^[55]

Autobusak zuriak, horiak eta berdeak dira,Iruñerriko Mankomunitatearen koloreak eta mankomunitatearen logotipoa eta gaur egun zerbitzua ematen duen enpresarena daramatzate. Barrualdea argitsua da, eta bi koloretako eserlekuak ditu: urdinak eta gorriak. Eserleku gorriak mugikortasun arazoak dituzten pertsonei, adinekoei, haurdun dauden emakumeei eta gaixoei zuzenduta daude; urdinetan, berriz, edonor eser daiteke. Bi gune daude, bigarren atearen parean daudenak, besaulki edo gurpildun aulkientzat erreserbatuak, baita arrapala tolesgarri bat ere ate horretan2009tik.

Mantentzea

Autobus guztiak, zirkulatzen ari ez badira,Ezkabako kotxetegietan aparkatzen dira,IruñekoTxantrea auzoan, PA-30  autobidearen etaEzkabako tuneletan parean.

Kotxetegiak mugak ditu, hala nola perimetroa bereiztea, espazio-mugak eta maldak; beraz, ez dira egokiak etorkizuneko handitzeetarako.^[56] Horregatik guztiagatik, eta bereziki autobusak hartzeko lekurik ez dagoelako,Iruñerriko Mankomunitateak autobusak beste leku batera lekualdatzea aztertu du. Eskualdeko hainbat lekutan hainbat kokaleku aztertu ondoren,Iruñeko Santa Luzia auzoan orube bat egitea erabaki da, garai batean San Agustin ikastetxeak hartzen zuena.^[57] Aukera horren onuretako bat da industrialde baten barruan sartuta egotea, autobusen moduko ibilgailu handientzako irisgarritasun ona izatea eta gas-azpiegituretarako sarbidea izatea; izan ere, etorkizunean, flota osoak (hondakinak biltzeko kamioi guztiek bezala) biometanoarekin funtzionatzea aurreikusten da,Imarkoaingo birziklatze-planta berriaren % 70-80an, etaAratzuriko hondakin-uren araztegiko gainerako % 30aAratzuriko hondakin-uren araztegian izango litzateke, eta, horrela, ibilgailuak garbi egongo lirateke.^[58] Gaur egun, proiektua geldirik dago,Iruñeko Udalak partzela hori lortzeko zain, baina aurretik Birpartzelazio eta Urbanizazio Proiektuak aurkeztu behar dira. Horregatik, egoera konpontzeko hainbat aukera aztertzen ari dira.^[59]

Prezioak eta sarrerak berdinak dira eta balio berdina dute zerbitzu osoan, ez dago ezberdintasunik irismenari edo lineari dagokionez.Iruñerriko Mankomunitateak eguneratzen ditu urtero. Hauek dira2025rako tarifak:^[60]

Finantzaketa

Iruñerriko Mankomunitateak etaNafarroako Gobernuak finantzatzen dute sarea, %35 eta %65, hurrenez hurren.^[61]

Gogobetetzea

Hainbat ikerketaren arabera, erabiltzaileek zerbitzuarekin duten batez besteko asebetetzeak gora baino ez du egin.2015ean, KEOrenGarraio Publikoarekiko Herritarren asebetetzeari buruzko Inkestak laugarren postua ematen zion Eskualdeko Hiri Garraioari,Bilbo,Xixón etaLogroñoren atzetik,2018koabuztuan, OSURek bigarren postua ematen zion bereHiri Zerbitzuen Satisfakzioaren lehen Barometroan,NBus,Lizarrerria Bus etaTuterako hiribusa, soilikEuskadikoaren atzean kokatuz.Bilbobusekin batera,Bilbon, Zehazki, 5 puntutik 5 puntu eman zitzaizkion pilaketarik ez egoteagatik; 5etik 4 puntualtasunari dagokionez, pantailetan iragarritakoaren arabera, eta 5etik 3 atzerapenari dagokionez.^[62]

Mankomunitateak2017an egindakoEskualdeko Hiri Garraioaren asebetetze Azterlanaren arabera, sareko batez besteko nota 10etik 7,8koa izan zen, inoizko handiena, haien arabera. Gainera, ordutegiei eta maiztasunei buruzko informazioak 7,9 puntu lortu zituen, eta ordutegien puntualtasuna 7,6koa izan zen.^[63]

Iruzurra

Neurririk ez badago ere, Eskualdeko Hiri Garraioaren sareko iruzur-tasa oso txikia da, bi faktore nagusirengatik: batetik, aurreko atetik bakarrik sartzea, gidaria dagoen tokitik; horri esker, arau-hausleak erraz detekta daitezke, eta, bigarrenik, autobus guztietan bideozaintza-kamerak egotea. Autobus bakoitzeko hiru kamera daude, eta ibilgailu artikulatuetan sei ere bai; horiek barnealdearen ikuspegi orokorra lortzen dute, bai eta atzeko ate bakoitzaren ikuspegi zabaldua ere, eta gidariak sarrera iraunkorra du horietara.

Bai, "simpa" esaten zaion horretan saiatu dira, hau da, ordaindu gabe sartzen, baina, halakoetan, Foruzaingoak azkar jardun zuen, arau-hausleei isuna jarriz eta autobusetik kanporatuz.^[64][65]

Irisgarritasuna

Eskualdeko Hiri Garraioaren flotako autobusen %100ak arrapala bikoitza du atzeko lehen atean, bat automatikoa eta bestea eskuzkoa. Gainera, altuera berean, autobus guztiek gurpildun aulkientzat gordetako bi gune dituzte, eta horiek besaulkiekin partekatzen dituzte. Gainera, itsuek aginte bat dute, eta, presioa egitean, autobus bat gertu badago, azken horrek megafonia bat aktibatuko du, zer lineatakoa den, zer norabidetan doan eta pertsonarengandik zer distantziatara dagoen adierazteko.

Zorionez, Eskualdeko Hiri Garraioaren sareak ez du ia istripu handirik erregistratzen, eta gehienak matxurak edo oso ohikoak ez diren talka txikiak dira. Hona hemen azken urteotako arrakastarik nabarmenenetako batzuk:

• 2017koapirilaren 3: kamioneta batek ez zion pasatzen utzi 6 lineako autobus batiNavarro Villoslada kalean, eta talka egin zuen harekin eta beste auto batekin 14:25 aldera, eta gidaria zauritu egin zen^[66]
• 2017koabuztuaren 25: 9 lineako autobus batek, bidaiaririk gabe, istripu bat izan zuenNafarroako Unibertsitate Publikoaren inguruan, eta edukiontzi baten gainean amaitu zuen 07:40 aldera^[67]
• 2018kourriaren 11: 3 lineako autobus batek istripu bat saihesteko bat-bateko maniobra bat egin zuenMarcelo Celayeta etorbidearen etaBernardino Tirapu kalearen arteko bidegurutzean, eta lau bidaiari zauritu ziren 09: 00ak aldera^[68]
• 2018koazaroaren 30: 8 lineako autobus batek auto baten aurka talka egin zuenNafarroa Beherea etorbidearen etaAmaia kalearen arteko bidegurutzean^[69]
• 2019komaiatzaren 17: 4 lineako autobus batek talka egin zuen, 11:10 aldera, Yanguas y Miranda kalean. Bidaiari bat osasun-zentro batera eraman behar izan zuten^[70]
• 2019kourriaren 17: 2 lineako autobus batek txirrindulari batekin talka egin zuen, eta larri zauritu zen,Nafarroako Foruen Plazan, 16: 00ak aldera^[71]
• 2020koekainaren 24: 9 lineako autobus elektriko batek su hartu du Geltokiko plazan, kargatzen ari zela^[72]
• 2020koabuztuaren 3a: 20 lineako billabesa bat bi orduz baino gehiagoz irentsi dute sugarrek motorrean akats bat izan ostean^[73][74]

Horrez gain, maiztasun handixeagoarekin gertatzen dira, nahiz eta ibilbide guztien zati txiki bat izan, autobusetako matxura mekanikoak. Horiek ez dute ondoriorik ez oinezkoentzat, ez beste gidarientzat, ez ibilgailuentzat. Kasu horietarako, bi errefortzu-autobus jarri ohi dira itxaronaldian,Joan XXIII.a plazan etaBelosoko biribilgunean, matxura izan den lekura azkar joateko eta bidaiariak autobusetik jasotzeko; horrela, zerbitzuan ahalik eta eragin txikiena izango du.

Eskualdeko Hiri Garraioak2019an ezarri zuen bidaiari kopuruaren errekorra, 40 000 000 bidaiari baino gehiagorekin. Zantzu guztien arabera, hurrengo urtean joerak gora egiten jarraituko zuen, eta, hala, berriro ere errekorra hautsiko zen, bainaCOVID-19 pandemiak gutxieneko hilabete kritikoetan utzi zuen jendetza, eta2020an erregistratu zen sareko jendetza txikienaren errekorra, 23 000 000 bidaiarirekin.^[75]

Denborak aurrera egin ahala, argi geratu daIruñerriak ahalmen handiagoko garraiobide berri bat behar duela hiriguneak lotzeko; izan ere, autobus-zerbitzua, eraginkorra izan arren, ez da nahikoa erregai fosilen erabilera gero eta gehiago murrizten duen eskaerari erantzuteko.2000ko hamarkadaren amaieran,tranbia sare bat sortzea proposatu zen, baina azkenean baztertu egin zen. Horren ondoren, metro sare bat sortzea^[76] edoZaragoza-Altsasu burdinbidea hiriaren erdigunetik tunel moduan sartzea^[77] proposatu da. Hala ere, proposamen horietako bakar bat ere ez da paperetik haratago igaro.

2016an,Iruñerriko MankomunitateakIruñerrirako Hiri Mugikortasun Iraunkorreko Plana aurkeztu zuen, epe ertaineko desplazamendu-estrategia bat,Iruñerriko garraioa metropoliaren, multimodalaren eta multipolarraren ikuspegitik diseinatu nahi duena, garraiobide jasangarriak eta periferia-periferia harremanak sustatuz,Iruñeko erdigunetik nahitaez igaro gabe.^[78]

Plan horrek, besteak beste, egungo autobus-sarea hobetzea aurreikusten zuen, 5 enbor-lineetan oinarritutako igarotze azkarreko autobus sistema bat sortuz, 20 linea osagarrirekin, linea arteko transbordo azkar eta adimendunekin. Sistema horriSare Nagusia deituko litzaioke. Honako 5 linea hauetan oinarrituko litzateke:

Epe luzerako estrategiaz gain, badiraIruñerriko Mankomunitateak eragindako udalen eskutik egin nahi dituen epe laburreko beste jarduera batzuk:

• Gauezko zerbitzua berregituratzea: zerbitzua ematen duten lineen kopurua bikoiztu egingo litzateke, eta, horrela, ia hiri-eremu osoa hartuko luke.2020koirailean jarriko zuten martxan, bainaCOVID-19 pandemiak atzeratu egin du.^[79]
• Alde Zaharrean jinkari bat sortzea: autobus txiki batek, oraindik zehazteke dagoen arren, auzotik urrutien dauden guneak hiriko trukagailu nagusiekin lotuko lituzke, ekialdetikZabalgunera arteko mugan.^[80]
• Zizur Nagusira 1 linea luzatzea:Zizur auzoen arteko zerbitzua hainbat lineatatik igaro da, guztiak emaitza onik gabe. Mankomunitatearen proposamenakZizur Txikia etaZizur Nagusiko Urbanizazioa arteko bidea (500 m) urbanizatzea eskatzen du, hortikArdoiraino,Zizur Nagusiko hiru auzoetatik igaroz, 1 linea luzatzeko.^[81]
• Eguesibarko Udalak2021ekomaiatzean eskatu zuenAltzuza,Egues etaElkano kontzejuei sarea zabaltzea.^[82]

• Iruñerriko Mankomunitatea
• Transports Ciutat Comtal

• Eskualdeko Hiri Garraioaren webgune ofiziala
• Iruñerriko Mankomunitatearen webgune ofiziala

• Pages with disabled graphs
• Iruñerriko Eskualdeko Hiri Garraioa

• Pages with graphs
• Txantiloi-deietan argumentu bikoiztuak erabiltzen dituzten orrialdeak
• Pages using the Kartographer extension