Iragotzea[1],iraotzea edoiraoketa[2][3], materialei emaniko tratamendu termikoa da,gogortasuna eta erresistentzia mekanikoa aldatzeko. Helburu nagusiaaroa eman eta geroaltzairuak izaten duen hauskortasun handia gutxitzea da.[4]
Altzairuaren propietateak asko alda daitezke tratamendu termikoen arabera:suberatu ezkero osoxaflagarria bihurtzen da, eta aroa eman ezkero, berriz, oso gogorra baina hauskorra. Malgutasuna irabazteko, gehienetan arotutako altzairua iragotu egiten da (salbuespen gutxi batzuk kenduta, limak adibidez). Iragotze mailak malgutasun hori plastikoa (malgukiak adibidez) edoelastikoa (automozio piezak adibidez) izatea ekarriko du, etazizailadura-esfortzua, isurpena, gogortasuna, harikortasuna eta haustura-tentsioa ere zehaztuko ditu, eman nahi zaion erabileraren arabera.[5]
Ezaugarri horiek guztiak berotze eta hozte prozesuren bidez altzairuen egitura kristalinoa aldatzean lortzen dira. Berotze eta hozte abiaduren arabera altzairua osatzen duten atomoek egitura kristalino batzuetara edo beste batzuetara egokitzeko aukera gehiago edo gutxiago dute eta, horren ondorioz, altzairua giro-tenperaturara helduta egitura kristalino batzuk osatuta egongo da, eta egitura horiei dagozkien ezaugarriak izango ditu.
Azkenean lortzen diren egitura eta ezaugarriak, berotze eta hozte abiadurez gain, altzairuan agertzen diren elementu kimikoez ere, baldintzatuta daude jakina, eta horregatik altzairu guztiei ematen zaizkien tratamenduak ez zaizkie era berdin berdinean ematen.
Ondoan dagoen irudian ikus daiteke hozte abiadura ezberdinekinaltzairu hipoeutektoide batean lortzen diren egiturak. Adibidez, hoztea arina bada altzairu honen kasuan azkenean iamartensita bakarrik lortuko da eta, beraz, martensitari dagozkien ezaugarriak izango ditu. Beste ezaugarri batzuk ere lortu gura izanez gero, berriro berotu beharko da martensita horren kopuru batetikaustenita birsortzeko eta beste era batera hoztuz beste egiturak eta haien ezaugarriak lortzeko.
Altzairu hau, kasurako, lehenago arin hozten bada 400 gradu zentigraduraino eta gero tenperatura horretan mantentzen bada minutu bat baino gehiagobainita lortuko da eta altzairuak bainitari dagozkion ezaugarriak izango ditu. Tenperatura 700 gradu zentigradutan baino apur bat gorago mantenduz, aldiz, aste batean oraindino sortu barik egongo da sor daitekeen ferrita guztia
Aurrerago esan den bezala, berotzean eta hoztean jazotzen diren eraldaketak altzairuen konposaketek eta berotze eta hozteek baldintzatuta daude eta horregatik hemen aurkeztutako diagrama bakarrik balio du zehaztutako altzairuarentzat, eta birmoldatu gura den altzairua beste osagai batzuez edo osagai berberez baina ehuneko ezberdinetan osatuta badago, hipoeutektoide bada ere, beste diagrama bat izan behar da kontuan eman gura zaion tratamendua (iraotzea barne) zehazteko.
Bestalde irudian bertan ikusten da diagrama aldatzen dela hozteko moduarekin ere; bertan eraldatzeen hasierak eta amaierak marra ezberdinekin markatzen dira hozte isotermiko (altzairua arin hoztuz tenperatuta bateraino eta gero tenperatura horretan mantenduz eraldaketa guztia bete arte) edo abiadura konstanteko hozteentzat (denbora berean gradu kopuru bera jaitsiz egindakoak, diagraman lerro makurrez irudikatuta daudenak).
Beraz altzairu batiraotzeko zein tenperaturaraino berotu behar den eta zelan hoztu behar den zehazteko haren hozte diagrama kontuan izan behar da edo, hobeto esanda, haren diagrama izan ezean ere, diagramak azalduko zuen altzairuaren portaera.
Iragotzeaerrementari edo burdin-ijezlehititekAnatolian k.a. XII-XI mende inguruan garatu zutela uste da.[6] Ezagutzen den iragotutako altzairuzko piezarik zaharrenaGalilean aurkitutakopikotx bat da, k. a. 1250 urte ingurukoa.[7]
Tenperatura zehazki neurtzeko metodoen faltan, errementariek metalak hartutako koloreari erreparatzen zioten; tenperatura denbora justuan mantenduz, pieza modu egokian hoztuz eta beste hainbat faktore zainduz desiratutako emaitza lortzen zuten; prozesu honek praktika eta abilezia handia eskatzen zuen.[6] Halere, Europan aroa eta iragotzea ez zirenXV. mendera arte ongi bereizi.[8]
Iragotzea aroaren tratamendu osagarria da, eskuarki haren ostean datorrena. Iragotu behar den metala puntu kritikoaren azpitik berotzen da, nonaleazioaren fase kristalinoak (ferrita eta zementita) konbinatu egiten diren, austenita bihurtuz. Tenperatura honetatik igotzea ekiditen da, aroarekin sortutako egitura oso gogorra (martensita) ez suntsitzeko.[5]
Zenbat eta puntu kritikora gehiago hurbildu, eta egoera honetan denbora gehiago iraun, orduan eta gehiago jaisten da gogortasuna eta erresistentzia, eta handitzen da irmotasuna. Emaitzan eragiten duen beste faktore bat piezaren lodiera da. Osteko hoztearen abiadurak, berriz ez du azken emaitzan eragiten.[4]
Iragotzeko prozesuak hiru fase ditu:[4]
Oro har, tenperatura baxuko iragotzea arotutako altzairuaren tentsioak ezabatzeko erabiltzen da, baina gogortasuna galdu gabe. Tenperatura altuan iragotuz, berriz, arotutako altzairuaren zailtasuna (hautsi barik energia absorbitzeko eta deformatzeko duen gaitasuna)[9] handitzea lortzen da.[4]
Tenperatura bakoitzak baditu ezaugarri eta erabilpen bereziak:[6]
Zenbait piezatan piezaren parte bakoitza era desberdinean iragotu daiteke.Ezpatetan, adibidez, ahoari gogortasun handia eman dakioke, orriaren gorputza malgua eta elastikoa uzten den bitartean.[10]
Labe motak:[4]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
