1950-1953 urteetako Hego Korearen etaIpar Korearen artekogerra gogorraren ondoren, eta armistizioa izenpeturik, lerro militar bat ezarri zen 38. paralelotik gertu, bi Koreak banatzen zituena. Ordutik aurrera, Hego Koreak ekonomia hazkunde harrigarria izan zuen, eta per capita errenta Ipar Korean baino hamahiru bider handiagoa izatera iritsi zen.
ekialdekoa;Taebaek mendilerro handia itsasertzarekiko paraleloan hedatzen da, eta kostaldea estua da.
mendebaldekoa; itsasertza zabalagoa da eta mendilerroak, aldiz, baxuagoak.
hego-mendebaldekoa; mendiak eta ibarrak daude.
hego-ekialdekoa, gehienbatNakdong ibaiaren arroak osatzen duena.
Horiez gain, hiru bat mila uharte daude; gehienak txikiak eta biztanlerik gabeak dira eta ekialdeko zein hegoaldeko kostaldeetatik hurbil daude.Jejudo, uharterik handiena, 100 kilometro hegoalderantz dago eta 1.845 kilometro koadroko eremua du; bertan dagoHallasan (1.950 metro),sumendi izandakoa eta estatuko mendirik garaiena.
Mendiak eta goi-ordokiak dira nagusi Hego Korean. Ekialdeko itsasertzari jarraituz 257 kilometroz luzatzen direnTaebaek mendiak dira mendilerro nagusia; bertako mendirik garaienaSeoraksan (Seorak mendia, 1.708 metro) da. Taebaek mendietatik sortzen diraSobaek mendiak eta beste mendilerro txiki batzuk penintsulako barnealderantz. Hego Koreako mendirik garaienaHalla mendia (1.950 metro) da,Jeju uharteko sumendia.
Ibai nagusiek ekialdetik mendebalderako norabidea dute:Taebaek mendietan jaio etaItsaso Horira isurtzen dira. SalbuespenaNakdong ibaia da, iparraldetik hegoalderako norabidea duena. Izan ere, Nakdong da herrialdeko ibairik luzeena, 523 kilometroko ibilbidea egiten baitu Taebaek mendietatikKoreako itsasarteraino.[3]Han ibaia,Seuletik pasatzen dena, 514 kilometro luze da, eta nabigagarria 200 kilometroan.[4]
Hego Koreako klima kontinentala da, negu hotzak eta uda beroak dituena. Neguko batez besteko tenperatura -3,6 °C da iparraldean, 2 °C hegoaldean eta 4,4 °C Jeju uhartean; udan, berriz, 21 °C iparraldean eta 25-27 °C, hegoaldean.Montzoiek ekarritako zikloiek euri ugari eragiten dute uda partean, eta urtean 1.000-1.400 mm euri izaten da Hego Korean.
Datu klimatikoak (Seul, 1981–2010 bitartean, muturrekoak 1907–egun)
Tropikopeko oihana da Hego Koreako lurraldearen bi herenetan, nahiz eta azken urteotan baso ugari desagertu diren. Herrialdeko lur sail gehienak ipar-mendebaldean (Han ibaiaren arroan), hego-ekialdean (Nakdongen arroan) eta hego-mendebaldean (Yeongsanen arroan) daude, eta lurraldearen heren bat hartzen dute, gutxi gorabehera.
1948koabuztuaren 15an Koreako Errepublika eratu zen, Estatu Batuetako militarren laguntzaz. Errepublikako presidenteSyngman Rhee eskuindar politikaria izendatu zuten, japoniarren aurkako borrokaren sinbolo izan zen gizona.[10]1950ean,Ipar Koreako gudarostea Hego Korean sartu zen batasun ideologikoa lortu nahian, eta bi auzo herrien arteko gerra zibila hasi zen:Koreako Gerra. Estatu Batuetako gudarosteak esku hartu zuen hegoaldean, eta txinatar armadak Ipar Koreakoari eman zion laguntza.1953an su-etena izenpetu zuten.
Syngman Rheek 14 urtez gobernatu zuen herrialdea, konstituzioa eta legeak eraldatuz eta oposizioa gogor erreprimituz. Estatu Batuek laguntza osoa eman zioten, nekazaritza erreforman batez ere;Mao ZedongenTxinako Herri Errepublikan ez bezala, desjabetutako lurjabeek kalte ordainak jaso zituzten.1960an, Rheek dimisioa eman zuen, ikasleen protesta higikundeak beharturik. Yun Bo-seon lehendakari berriak ustelkeriaren kontra borrokatu eta garapen ekonomikoa bultzatu nahi zuen. Baina militarrek zapuztu zituzten herriaren desirak, estatu-kolpe baten bidez. Horren ondoren,Park Chung-heeren diktadura iritsi zen.
Diktadurakkomunismoaren eta ustelkeriaren aurka borrokatu zuen. Ekonomiaren plangintza zentralizatua ezarri zuen, eta Hego Korea herri esportatzaile bilakatu zen. Garapena, ordea,kapitalismo basatian oinarritu zen; herri lantegi bihurtu zen, atzerriko kapitalei zabaldua: langile asko eta merkeak eskaintzen zituen, eta gizarte aurrerakuntza industriaren hazkundearen mesedetan sakrifikatu zuen. Langileen eskubideak ukatuak izan ziren (greba eskubidea, esate baterako). Nekazaritza produktuen prezio apalak zirela eta, nekazari ugarik gune industrialetara emigratu zuten. Alabaina, oso azkar, atzerriarekiko mendekotasuna murriztu eta produkzio aparatu zabala osatu zuen herrialdeak.
1979ko urrianPark Chung-hee hil zuten. Presidentetzarako hurrengo hauteskundeak Choi Kyu-hahek irabazi zituen, baina militarrek beste estatu-kolpe bat eman zuten, etaChun Doo-hwan jenerala bilakatu zende facto herrialdeko buru.1980 hasieran, Gobernu eredu demokratikoago baten aldeko protestak zabaldu ziren. Chun Doo-hwan-en erantzuna, ordea, gerra legea ezartzea izan zen, horrek protestariak etxera bidaliko zituelakoan. Maiatzean,Gwangjuko kaleetan protestan zebiltzan ikasle eta gainerako zibilei oldartu zitzaien armada, ehunka lagun hilez (Gwangjuko Sarraskia).[11] Abuztuan, Choi Kyu-hah kargugabetua izan zen, eta Chun Doo-hwan izendatu zuten presidente.
Chun Doo-hwan-en gobernu autoritarioa1987an amaitu zen. Urte horretako konstituzio berriak hauteskundeak onartu zituen, etaRoh Tae-woo hautatu zuten presidente. Harrezkero, Nazio Biltzarrak du legegintza ahalmena, eta lehendakariak legea betearaztekoa.1988an, SeulekOlinpiar Jokoak antolatu zituen, eta1991n bi Koreak onartu zituztenNazio Batuen Erakundean.
1993ko hauteskundeetan,Kim Young-sam hautatu zuten presidente.1996an, diktadurako agintari ohiak epaitzen hasi ziren. Urte bereko abenduan, lanaren legedia berriztatu zelarik (jendea kaleratzeko bide errazagoak onartu eta 1996-2000 urteetan sindikatu berriak sortzea debekatu, besteak beste) protesta handiak izan ziren herrialde osoan, eta zapalkuntza gogorra. 1997an, Hanbo siderurgia taldean finantza eskandalu handia izan zelarik,Lee Soo-sung lehen ministroak eta haren gobernuak dimisioa eman behar izan zuten. Kontserbadoreen joera nagusitik urrundu nahiz, Kim Young-sam presidenteakGoh Kun ipini zuen gobernu berriaren buru.
1997ko abenduan,Kim Dae-jung, Korea Berrirako Alderdiaren (NCNP) hautagaia, Errepublikako presidentetza iritsi zuen oposizioko lehen kidea izan zen, hogeita hamar urteren ondoren. Agintera heldu zenean, bete-betean zegoen1997ko Asiako finantza krisia: enpresa askok kiebra jo zuten, langabezia handia zen, kontsumoa ikaragarri erori zen, esportazioek behera egin zuten. Presidente berriak, liberal sutsua izanik, ekonomiaren berrikuntza estrukturalerako plangintza zabala jarri zuen abian eta, hasieratik bertatik, krisiak eragindako gizarte arazoei irtenbideak ematen saiatu zen.1999ko maiatzean, berrikuntza sakonak egin zituen ministerioetan, eta ez zuen zalantzarik izan ekonomiarekin zerikusia zuten ministerioko karguen ia erdiak berriztatzeko.2000. urtean, Hego Koreako presidentea Ipar Koreara bisitaldi ofizialean joan zen aurrenekoz; bi herrialdeen adiskidetzearen lehen seinalea izan zen.
2014ko apirilean, 304 pertsona hil ziren Sewol ferrya hondoratu zelarik.[12] 36 urteko kartzela-zigorra ezarri zioten itsasontziko kapitainari, tragediaren erantzule gisa. Kapitainak ontzitik alde egin zuen istripua gertatu zenean, bidaiariei lagundu ordez.[13] Abuztuaren 5ean,Kwon Oh-sung Hego Koreako armadaburuak dimititu zuen, azkenaldian eztanda egin zuen jazarpen auziarengatik. Hainbat soldadu hilak ziren azken hilabeteetan, eta armadan ohikoak diren jazarpenak aireratu ziren. Apirilean 23 urteko soldadugai bat hil zen, beste batek ostikoa emanda bularrean. Ekainean, jazarpenak sufritzen zituen beste soldadugai batek bost kide hil zituen[14]. Urriaren 15ean, Ipar eta Hego Koreak zazpi urteetan lehenengo aldiz jeneralen mailako bilera militar bat egin zuten. Seulen arabera, Piongiangek hiru eskaera egin zizkion tentsioa baretzeko, baina Seulek ez zituen baldintzak onartu[15].
2016an, protesta mugimendu azkarra sortu zenPark Geun-hye presidentearen aurka, eroskeria sare bat sortzea leporatzen zion informazioa argitaratu ondoren. Abenduan, legebiltzarrak haren aurkako auzi politikoa hasi zuen, eta2017ko martxoan Konstituzio Auzitegiak kargutik kendu zuen. Maiatzeko hauteskundeakMoon Jae-in liberalak irabazi zituen.[16]
Hego Korea ordezkatze-demokrazia da. Presidentea da estatuburua eta indar armatuen buruzagi gorena. Zuzeneko sufragio bidez hautatzen da, bost urteko agintaldi bakarrerako. Presidentearen eskumena da lehen ministroa izendatzea. Aginpide legegilea legebiltzarraren esku dago; ganbera bakarrekoa da, eta Nazio Biltzarra edoGukhoe izena du.
Hego Koreako biztanleriaren bilakaera 1961-2003 bitartean
Hego Koreak 51.269.554 biztanle zituen2016an.[2] Biztanleen dentsitatea munduko handienetakoa da: 514 biztanle kilometro koadroko. Adinka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak %13,2 dira, 15-24 urte bitartekoak %12,7, 25-54 urte bitartekoak %45,5, 55-64 urte bitartekoak %14,5 eta 65 urtetik gorakoak %14,1. Bizi itxaropena 82,5 urtekoa da; 79,3 urtekoa gizonezkoena eta 85,8 urtekoa emakumezkoena (2017ko zenbatespenak).[18]
Biztanle gehien-gehienak hegoaldeko eta mendebaldeko kostaldean bizi dira. Hazkunde tasak behera egin du, erregulartasunez,1960ko hamarkadaz gero, 2017ko %0,48ra iritsi arte. Herrialdearen urbanizazio prozesuak gora egin zuen1970eko hamarkadatik aurrera, eta handia izan da landaldeko migrazioa eremu urbanoen alderantz; gaur egun, biztanleriaren %82tik gora urbanoa da.[18]
Hego Korea, Ipar Korea bezala, etnien aldetik munduko herrialde homogeneotako bat da. Alde batera utzirik bertan egoitza hartu duten atzerritarrak (1.413.758 lagun 2016ko erroldaren arabera, txinatarrak gehienak)[2], ez dago Korean ez arraza ez hizkuntza gutxiengorik. Korearrek ezaugarri etniko mongoloideak dituzte, bainamongoliarrak baino garaixeagoak eta azal-argiagoak dira.
Koreera da hizkuntza ofiziala eta nagusia. Ikasle gehienekingelesa ikasten dute eskolan, eta batzuekjaponiera edomandarinera ere ikastea hautatzen dute.
1970-1990 urteetan Hego Korea azpigarapenetik atera eta industria herrialdea bilakatu zen.1960ko hamarkadaren hasieran, bertakoper capita errenta Asiako eta Afrikako herrialde pobreenetakoaren parekoa zen. 2016an, berriz, 27.539 dolarrekoa zen; alegia,Indiakoa halako hamasei, etaEuropar Batasuneko zenbait herrialdeetakoaren parekoa.[22] Garapen ekonomikoa 1960ko hamarkadan hasi zen, gobernuaren esku hartze zuzenaren laguntzaz, esportaziora bideratutako industriak ezarri zirenean. Herrialdeak langile asko eta merkeak eskaintzen zituen. Alabaina, oso azkar, atzerriarekiko mendekotasuna murrizturik (ez ordea energia eta lehengaiena), produkzio aparatu zabala osatu zuen, eta oso korear enpresa talde indartsuak agertu ziren, munduko merkatuan lehiakide gogorrak direnak.
Samsung multinazionalaren egoitza nagusia, Samsung Town,Seul
Burdingintza, kimikagintza,ontziolak, automobilak, hornidura mekanikoak eta elektrikoak, eta kontsumo gaiak dira korear industriaren zutabe nagusiak; orobat lantzen dira etorkizun handia duten adarrak, hala nola,elektronika etabioteknologia. Luzaroan industriaren mende, ia baztertua egon ondoren, nekazaritza asko aurreratu da (arroza,garagarra, fruituak,tabakoa); hala ere, oraindik elikagai asko inportatu behar du, eta handia da nekazaritza balantzaren defizita. 2016an biztanle aktiboen %4,9 enplegatzen zituen.[18]
Hazkundea zerbait moteldu zen1992-1993 aldian, baina1994an gora egin zuen, berriz, nahiz eta soldatak handitu eta korear diruaren balioa gehitu amerikar dolarrari buruz.1995ean egin zen “globalizazio” kanpainarekin,Kim Young-sam lehendakariak ekonomia mugen pixkanakako desagerpenak eragindako aldaketetara egokitzera bultzatu zituen korearrak, eta industria estatuekin lehia zuzenean jarri zuen herrialdea. Hala, ekonomian izan ziren emaitza onak eta hazkunde etengabeak (1981-1989 urteetan, hiru aldiz biderkatu zenbarne produktu gordina), soldatak igoarazi zituen, baina orobat igo zen inflazioa (%9,5 1997. urtean).1997ko Asiako finantza krisiak Hego Koreako garapenaren ereduaren ahultasunak jarri zituen agerian, atzerriko mailegu gehiegizkoak eta finantza sektore sendotasunik gabea, besteak beste.1998 amaierarako berreskuratu zuen finantzen oreka, eta hasi ziren antzematen ekonomia berpiztearen lehen seinaleak.
Koreako kulturakTxinakoaren eragin handia du, baina ezaugarri bereziak gordetzen ditu, etaxamanismoa,budismoa etakonfuzianismoa du oinarritzat. Gaur egungo literaturak gizarte eta politika gorabeherak lantzen ditu. Koreako arkitektura, Txinaren eragin nabarmena duena, ingurumenera eta herriaren beharrizanetara egokitu da. Zeramikak eta kaligrafiak garrantzi handia dute Korean. Bertako dantzak eta musikak ospakizun berezietan agertzen dira.
Hego Korearen industrializazioak eta urbanizazioak aldaketa asko eragin ditu hegokorearren gaur egungo bizimoduan. Ekonomiaren eta bizimoduaren aldaketaren ondorioz, biztanleria kontzentratu egin da hiri nagusietan, batez ere Seulen hiriburuan,familia nuklearren moldaketetan bereizten diren belaunaldi anitzeko etxeak baitaude. Euromonitor 2014ren azterketa baten arabera, Hego Koreako biztanleek astean alkohol gehiago edaten dute munduko gainerako herrialdeekin alderatuta. Hego Koreako biztanleek astean batez beste 13,7 likore-trago edaten dituzte, eta aztertutako beste 44 herrialdeetatik, Errusiak, Filipinek eta Thailandiak atzetik jarraitzen dute.[23]
Gerraosteko korear arte modernoa 1960 eta 1970. urteetan loratzen hasi zen, Hego Koreako artistak forma geometrikoez eta gai ukiezinez interesatu zirenean. Gizakiaren eta naturaren arteko harmonia ezartzea ere garai hartako gai faboritoa izan zen. Ezegonkortasun soziala zela eta, gizarte-gaiak 1980ko hamarkadan agertu ziren gai nagusi gisa. Hainbat nazioarteko ekitaldi eta erakusketek eragin zuten artea Korean, eta aniztasun handiagoa ekarri zuen.[25] 1988ko Eskultura Olinpikoko Lorategia, 1993ko Whitney Biurtekoaren transposizioa Seulera eramatea,[26] Gwangjuko Biurtekoaren sorrera[27] eta Koreako Pabilioia 1995eanVeneziako Biurtekoan gertaera nabarmenak izan ziren.[28]
.svg)
.jpg)
..JPG)
_growth_from_1911_to_2008.png)
