" Hades " hitzarentzat askotan ematen denazalpen etimologikoaα-ϝἰδής batean deskonposatzen da (εἴδω aditzetik , " ikusi "), horrek esan nahi luke " ikusten ez duguna ". Hala ere, hizkuntzaren ikuspuntutik, hipotesia zalantzazkoa da. Izan ere, aurrizki pribatiboa, *n bokalizaziotik datorrena, laburra da nahitaez, altaἍιδης ek, berriz, hasierakoᾱ (alfa luzea) barne hartzen du. Xurgapena ere kezkagarria da. Izan liteke, beraz, herri etimologia bat baino ez izatea,Antzinatean jada existitzen dena. Hala ere, jainkoaren izenari buruzko hipotesiek eztabaida handia izaten jarraitzen badu ere, azken ikerketek etimologia hori birgaitu nahi dute, izenaren berezitasun bikoitza nominatiboaren krasiaren bidez[1], .
Bere aldetik, Paul Thiemeindologoak bere izena azaldu zuenindoeuroparren arabera*sm̩-vid- " biltzea (hildakoen) »[2] .
Greko homerikoan etajonikoan, Áïdēs bezala ezagutzen zen.Garai klasikoan ezagutzen zen izena Háidēs (Ἅιδης) zen. Geroagoiota isildu egin zen, gero azpiindize-marka bat (ᾍδης) eta azkenean guztiz baztertu zen (Άδης).
Kronos (Saturno erromatarrentzat) etaRea-ren lehen semea da, etaHestia,Demeter,Hera,Zeus etaPoseidon-en anaia. Haiek bezala, aitak irentsi eta askatuko du Zeusek, Reak salbatuta, Cronos hil eta sabela irekitzen duenean aitaren sabelean hazitako anai-arrebak ateratzeko.
Titanomakian parte hartzen du etaZiklopeak errezibitzen ditu. Horrez gainikusezina bihurtzen duenkasko zoragarria lortzen du, Zeusek tximista eta Poseidonekhiruhortza jasotzen dituen bitartean . Kasko miresgarri honek ikusezin egin dezake jainkoen begientzat ere, eta hori ezinezkoa da beste jainkoentzat, hilkorrentzat bakarrik ikusezin bihurtzen ahal direlako.
Hadeskornukopia eskuan hartuta, Oionokles pintorearen irudi gorrikoanfora atiko baten xehetasuna, K.a. 470. AD,Louvre Museoa .
Titanen aurkako gerraren denboran, Hadesek jasotzen ditu " itzal lainotsuak "eta haiekin bizi daLurpeko munduan[3] . Hildakoen erregea denez[4], bere eginkizun nagusia Lurpeko mundutik irtetea eragoztea da, haiek ikusteak gizakiak eta jainkoak izuz beteko baitzituzten[5] .Pindarrek atributu gisa ematen dio hildakoak gidatzen dituenzetro bat[6], normaleanHermespsikoponpoari dagokion rola .Persiarrak liburuan, Hades izena Hermes eta Gaiaren aldi berean deitzen da Darioren arima lurrera ekartzeko[4] .
Eskilok bi aldiz aurkezten du hildakoen epaile gisa.Les Suppliantes -enDanaosek dio « han ere norbaitek justizia egiten du krimenengatik, esaten dute - beste Zeus bat: hari, hildakoen artean, azken Juizioa »[7] .Eumenides -en, koruak era berean esaten du « Ikaragarrizko kontuak ekartzen ditu bere buruari, / hildako Printzea, han behean lur azpian, / eta bere Liburu handian, / bere begiradak ez du ezer galtzen uzten. » .
Agamenonek egindako aipamen hauek Zeus etaHelios-i, aurpegiratutako hitzekin aldera daitezke «zuek lur azpian / zin faltsuak egiten dituzten hilen artetik zigorra ateratzen duzuena", hauek dira, Hades eta Persefone[8]. Beste nonbait,Altheak,Meleagerren amak, bere anaiak hil zituenaren heriotza eskatzen die Hadesi eta Persefoni[9]. Dena den, Hades oso gutxitan aurkezten da epaile gisa[10] etaarimaren epaia gehiago lotzen da Egiptoko tradizioekin greziarrenekin baino.
BatzuetanHamabi Olinpiarren artean dago, nahiz eta hau tradizio nagusiaren aurkakoa den : oso gutxitan uzten du bere erreinua, hots, salbuespen nabarmenena balin bada, Persefoneren bahiketa izan zelarik bezala[11] . Hades, bestela, nahiko dmotza da mitologian, batez ereheroiak inplikatzen dituzten kondairetara lotuta dago:Orfeo,Teseo etaHerakles berenkatabasean harekin topo egiten duten hilkor gutxien artean daude . Aitzitik,Sisifo,Protesilao etaEuridizi lurpetik irteteko baimena ematen die.
Dione -kIliadan kontatzen du nola Heraklesek Hades zauritzen duen gezi batekin Lurpeko sarreran eta " hildakoen erdian utzi" duen; HadesekOlinpora igo behar duPéaneksendatzeko[12] . Antzinako iruzkintzaileek hainbat azalpen eman zituzten pasarte bitxi honi: pasartea heroiaInfernura jaisten denean gerta daiteke,Cerberus harrapatu nahi duelarik[13] . Era berean, Heraklesen erasoaren aipamena izan liteke Piliarren aurka,Orkomenori laguntza eman ziotenezTebasenaurka[14], edo baita heroiak egin zuenPilosenNeleoren semeen sarraskiari buruzkoa ere[15] .
Edonola ere, Heraklesek Infernurako jaitsiera egiterakoan, HaresekErythian (irla gorrian) daukan behietako bat hiltzen du, hildakoen arimei odol-sakrifizio bat eskaintzeko. Artzainak,Menetes, Ceutonimosen semeak, heroiari erronka botako dio hura eragozteko borrokara, baina borrokatik alde egin behar du saihetsak hautsita[16] .
Hadesek egindakoPersefoneren bahiketa, jainkoari atxikitako mitorik ezagunena da ; jadanikHesiodon aurkitzen da oso forma laburtuan : « Aidoneok [Pertsefone] amari kendu zion, eta Zeus zuhurrak eman zion »[17] . Bere forma osoagoan,Demeteri Homeriko Ereserkiak kontatuak azaldurik, Hadesek Persefone bahitzen du Zeusen baimenarekin[18], neskameaozeanideen,Atenearen etaArtemisaren[19] konpainian[20] lautadan loreak biltzen ari den bitartean. Nysiakoa[21] . Bere amak,Demeterrek, Lurreko leku guztietan bilatzen du ;Helios, eguzkiaren jainkoak, azkenean bere alaba hildakoen erreinuan dagoela esaten dio[22] Haserre, Demeter jainkoen bizilekua uzten du lurraren mendekatzeko gisa, eta haziak ernetzea eragozten du[23] .
Orduan, Zeusek adiskidetzea saiatu behar du, etaHermesen bitartez, bere anaiari Pertsefone bere amari itzultzeko aginduko dio, Lurra osoa gosez hil baino lehen. Hadesek joaten uztea onartzen du, bainagranada -hazi bat ematen dio jateko. Demeterek bere alaba berriro ikusten duenean, berehala ulertzen du arazoa eta hildakoen janaria jan badu, urtearen herena (negua ) infernuan egon beharko duela ohartarazten dio, atzera itzuli ezinik, Olinpora itzuliz denboraren gainerako bi herenetan baizik; hots " lurra era guztietako loreez berde dagoenean "[24] — edo, geroagoko bertsioetan, sei hilabete Infernuan egonez eta sei hilabete Olinpon egonez. Persefoneek granada hazia jan zuela aitortu du.
Beste bertsio bateanHekatek du, ilargiaren eta hildakoen jainkosak, zuzi bat eskuan edukitaDemeterHelios salatzailearen gana ekartzen, lur azpian zehar, Hadesen tronuraino.Zeusen laguntzaz, infernuko jainkoa konbentzitu zuenPersefoneaskatzea urteko lehen sei hilabeteetan (udaberrian etaudan ). Trukean,Demeterek bere alaba azpimundura utzi beharko du urteko gainerako sei hilabeteetan (hau da,udazkenean etaneguan).
Hadesi egozten diogu,Perséfonerekin ezkondu baino lehen,Menterekin,Kozito ibaiaren alaba[25], abentura bat. Deskuidatuta egon ostean, Mentek mendekua hartzen du bere arerioa etengabe gutxietsiz. Pertsefonek berak[26] edo bere amak[25] landare bihurtzen du,menda bilakaarazten du. Beste bertsio batean, Persefonek emakume dohakabea zapaltzen du metamorfosia egin aurretik[27] .
Leuce,Ozeanoaren beste ninfa alaba, Hadesek bahitu eta Persefoneak (edo Hadesek )zurzuri batean aldatzen du[28] . Pertsefonetaz jeloskor dago.
Soudaren arabera,bizantziar berantiar lexiko bat (X- XI mendekoa), alaba bat izango zuenMakaria izenekoa, heriotz "zoriontsuaren" jainkosa.
Demeteri Himnoak,Hekate jainkosaren eta Pertsefonearen eta/edo Lurpekoaren arteko kultu-loturak iradokitzen ditu; eta, tradizio orfiko batek[29] eta Kalimakoren zati batek[30] Persefoneren bikote moduko bat bihurtzen duela dirudi[31]. Bi jainkosaren asimilazio honek Hades eta Hekateren arteko harremana iradoki lezake. Baina Persefoneren jarraitzaile gisa[32], hau da Hadesengandik babestuta, azpimunduko agintariarekin lotuta aurkitzen da Hekate.
↑Pierre Chantraine,Dictionnaire étymologique de la langue grecque, avec, en supplément, lesChroniques d’étymologie grecque (1-10), Paris, Klincksieck, 2009,CEG, p. 1266
↑Txantiloi:HésThé(913-914). Extrait de la traduction de Paul Mazon pour la Collection des Universités de France.
↑Hymne à Déméter (3, 9-10, 30-31 et 415-416) ; dansle Rapt de Proserpine (II, 204-231) deClaudien, Zeus envoie même un éclair pour décourager la poursuite.
_and_Pluto_(as_Serapis)%2c_from_the_Sanctuary_of_the_Egyptian_Gods_at_Gortyna%2c_mid-2nd_century_AD%2c_Heraklion_Archaeological_Museum_(30305313721).jpg)
%2c_4th_century_BC%2c_AM_Eleusis%2c_081151.jpg)
