Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Edukira joan
WikipediaEntziklopedia askea
Bilatu

Groenlandia

Wikipedia, Entziklopedia askea
Groenlandia
Kalaallit Nunaat
Grønland
Ereserkia:Nuna asiilasooq

flag of Greenland(en)Itzuli

coat of arms of Greenland(en)Itzuli
Geografia
HiriburuaNuuk / Godthåb
64°10′30″N 51°44′0″W
Hiririk handienaNuuk / Godthåb
Azalera2,166,086 (13.)
Punturik altuenaGunnbjørn Fjeld(en)Itzuli (3.694 m)
KontinenteaIpar Amerika
MugakideakKanada,Nunavut,Islandia etaNorvegia
Administrazioa
Gobernu-sistemaMonarkia konstituzionala
ErreginaFrederik X.a Danimarkakoa
LegebiltzarraInatsisartut
Epai autoritateaGreenland High Court(en)Itzuli
Harreman diplomatikoakIkusi mapa Wikidatan
Zeren kide
Demografia
Biztanleria56.609
Dentsitatea0,03 bizt/km² (241.)
Hizkuntza ofizialak
Erabilitako hizkuntzak
Emankortasun-tasa2,037(2014)
Bizi-itxaropena71,83049(2013)
Ekonomia
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia+299
ISO 3166-1 alpha-2GL
ISO 3166-1 alpha-3GRL
Ordu eremua
Elektrizitatea230 V. 50 Hz.europar loki,Schuko,Type E(en)Itzuli etaType K(en)Itzuli
Internet domeinua.gl
naalakkersuisut.gl

Groenlandia[1] (groenlandieraz:Kalaallit Nunaat;danieraz:Grønland) munduko bigarrenuharterik handiena da,Australia eta gero.Ozeano Atlantikoaren etaOzeano Artikoaren artean dago,Amerikako kontinentean,Ipar Amerikatik ipar-ekialderantz.

Administratiboki,Danimarkaren esku dagoen lurralde autonomoa da. Haren azaleraren % 81 baino gehiagoizotzez estalita dago.2020kourtarrilaren 1ean 56.081 biztanle ditu, eta populazio-dentsitaterik baxuena duen munduko herrialdea da. Historikoki, duela 4.500 urtetik jendea bizi da bertan, paleo-eskimo kulturak hain zuzen ere.

Etimologia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

982. urtean,Erik Gorria danimarkar jatorrikomarinelak irla aurkitu zuen, mendebalderantz zihoala.Grønland (lurralde berdea) izena eman zion, kolonoak erakartzeko, baina haiek klima hotz eta gogorra aurkitu zuten, nahiz eta garai haietan bertako klima gaur egungoa baino samurragoa izan.

Geografia eta inguru naturala

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Groenlandiako mendiak.

2.166.086 km²-rekin, Groenlandia munduko bigarren uharterik handiena da. Gutxi gorabehera, 1.755.637 km²izotzez estalita dagoenez, munduko izotz erreserbetan bigarrena da. Lurraldeko punturik garaiena Gunnbjørn Fjeld (3.700 m) mendia da, Watkins mendilerroan, ekialdean. Azken hamarkadetan,klima aldaketa eragiten ari da uharteko tenperaturan, izotz geruza eta glaziarrak murriztuz.

Ipar-mendebaldean, kilometro gutxik banatzen duteEllesmere uhartetik (Kanada),Nares itsasartea euren tartean dagoelarik. Mendebaldeko kostaldean,Baffin badia dago, eta hego-ekialdean,Labrador itsasoa. Ekialdeko kostaldean, bestela,Danimarkako itsasarteak banatzen duIslandiatik, eta ipar-ekialdeanGroenlandiako itsasoa du. Iparraldean,Ozeano Artikoa, eta hegoaldeanAtlantikoa.

Faunari dagokionez,idi musketadunak,hartz polarrak,elur-oreinak,azeri artikoak,erbi artikoak,Dicrostonyx groenlandicus-ak,erbinude zuriak etaotso artikoak bertako espezieak dira. Bestela,Groenlandiar balea oso nabarmentzekoa da.

Azkenik,Qilakitsoq etaSirius Passet izeneko aztarnategi arkeologikoak aipatzekoak dira.

Banaketa administratiboa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Groenlandiako banaketa politikoa.

2009kourtarrilaren 1era arte, Groenlandia administratiboki hirubarrutitan (landsdele) banatuta zegoen:Avannaa (Nordgrønland,danieraz),Tunu (Østgrønland, danieraz),Kitaa (Vestgrønland, danieraz). Ordutik aurrera, banaketa administratiboa aldatu eta herrialdea lau udalerritan banatu zuten.

Udalerriak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
UdalerriaAzaleraBiztanleriaMapa
Kujalleq32.500 km²12.400 bizt. (2010)
Qaasuitsup660.000 km²25.700 bizt. (2010)
Qeqqata115.500 km²15.300 bizt. (2010)
Sermersooq635.600 km²27.500 bizt. (2010)

Thule aire-basea (Ameriketako Estatu Batuek atzerrian dituzten aire baseetako bat)Qaasuitsup udalerriaren barnean dago.

Udalerririk gabeko eskualdeak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Ipar-ekialdeko Groenlandiako natura parkea ezein udalerritan sartuta ez dagoen eskualde bat da.

UdalerriaAzaleraBiztanleriaMapa
Ipar-ekialdeko Groenlandiako natura parkea972.000 km²70 bizt. (2010)

Demografia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Inuit hizkuntza eta dialekto nagusien mapa.Groenlandiera da hizkuntza horietatik hiztun gehien duena.

2005ean, 56.375 pertsona bizi ziren uhartean (0.025 biz./km²), haietatik 14.501Nuuk hiriburuan.

Etniei dagokienez, biztanle gehienak (% 87)inuiten etaeuroparren arteko nahastekoak dira, groenlandiarrak, alegia.

Politika

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Groenlandiako estatu buruaDanimarkako erregina da. Danimarkako gobernuak batzorde gorena aukeratzen du Danimarkako gobernua eta monarkia ordezkatzeko.

Groenlandiak 31 kideko parlamentua du. Gobernu burua lehen ministroa da.

Danimarka ez bezala, Groenlandia ez daEuropako Batasuneko kide.1985ean, bertako gobernuakEuropako Ekonomia Erkidegoa uztea erabaki zuen.

2008koazaroaren 25ean independentziako aukera zabaltzen zuen autonomia estatutua bozkatu zuten erreferendumean. Herritarren % 75,54k alde bozkatu zuen.[2]

Historia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Vikingoak instalatu ziren lurraldeko hegoaldeanXI. mendean,Erdi Aroko koloniak zabalduz (2.000 biztanle inguru zituztenak). Gaur egungoinuitak, jatorrizko biztanleak,Kanada aldetik iritsi zirenXIII. mendean.

XVIII. mendearen hasieran, Danimarka eta Norvegiako Erresuma batuak subiranotasuna ezarri zuen lurraldean. Batasuna apurtzean,Norvegiak galdu zuen boterea uhartean,1814an.Danimarkaren eskuetan gelditu zen orduan, eta1953an hango estatuaren barruan sartu zen.1973an, GroenlandiaEuropako Ekonomia Erkidegoan sartu zen Danimarkarekin batera, hala ere,1982anerreferendumaren bidez biztanle gehienek bozkatu zuten hortik ateratzeko. Lurraldeak dauka munduko natura parkerik handiena eta iparraldeen dagoena, uharteko ipar-ekialdean.

1979an, Danimarkak estatus autonomoa bermatu zion Groenlandiari, eta2008an bertako gobernuak botere gehiago eskuratzearen alde bozkatu zuten biztanleek, modu progresiboan eskumenak bereganatuz2009tik aurrera. Danimarkak bi eskumen atxikitzen ditu, Atzerri Auziak eta Defentsa.

2014koazaroaren 29an, sozialdemokratek hauteskundeak irabazi zituzten[3], Siumut alderdiak alegia, eta bigarren postuan gelditu ziren 'Inuit Ataqatigiit' sozialistak.2016an, Neguko Joko ArtikoakNuuk hiriburuan antolatu zituzten.

2019koabuztuaz geroztik,Donald Trump presidenteestatubatuarrak AEBek uhartea kontrolatu behar luketela dio, bertakoek "estatubatuarrekin bat egin nahi dutela" esanez, groenlandiar helduen % 85 horren aurka egon arren. Daniar Gobernuak Trumpen erreibindikazioa "zentzugabetzat" jo du eta Groenlandia ez dagoela salgai berretsi. Danimarkak Artikoko defentsan bi billoi dolar gehiago gastatzeko asmoa du eta Groenlandiar Gobernuak atzerritiko diru-laguntza politikoa debekatu behar du.Mette Frederiksen lehen ministrodanimarkarrak azpimarratu du Groenlandia, Danimarkako zatia izanik, ez dagoela salgai. Daniar Defentsa ministro Troels Lund Poulsen azpimarratu du Trumpekez duela Groenlandia lortuko, eta ez dezakeela Danimarkaren lurralde baten zatirik eska.

Kultura

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Hizkuntza ofizialen artean,groenlandiera —eskimo-aleutar jatorrizkoa— nagusia da.Daniera ere ofiziala da, baina gutxituta dago.Musikari dagokionez,Sume,Chilly Friday,Nanook etaSiissisoqrock bandak,NuukPosse (hip hop) eta Rasmus Lyberth (folk abeslaria,1979koEurovision Abesti Lehiaketan parte hartu zuena, groenlandieraz abestuz) aipatzekoak dira. Bestalde, Simon Lynge kantautoreaErresuma Batuan diskoa kaleratu duen lehen groenlandiar artista da, baitaGlastonbury Festivalen abestu duena ere.

Henrik Lund poetak herrialdeko ereserkiaren testua idatzi zuen (1916).

Groenlandiar ezagunak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
  1. Euskaltzaindia. (2012-05-25). 170. araua: Amerikako toponimia..
  2. Gara - Groenlandia aprueba la reforma de su estatuto de autonomia.
  3. «Groenlandian, sozialdemokratak bozen garaile»,Berria, 2014-11-30

Kanpo estekak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Autoritate kontrola



Amerikako herrialde eta lurraldeak
Ipar Amerika etaKaribea
Estatu burujabeak:Ameriketako Estatu BatuakAntigua eta BarbudaBahamakBarbadosBelizeCosta RicaKubaDominikaDominikar ErrepublikaEl SalvadorGrenadaGuatemalaHaitiHondurasJamaikaKanadaMexikoNikaraguaPanamaSaint Kitts eta NevisSanta LuziaSaint Vincent eta GrenadinakTrinidad eta Tobago


Dependentziak:Groenlandia (Danimarka) •GuadalupeMartinikaSaint BarthelemySaint MartinSaint Pierre eta Mikelune (Frantzia) •Aruba ·Holandarren Antillak (Herbehereak) •Aingira ·Bermuda ·Birjina britainiar uharteak ·Kaiman uharteak ·Montserrat ·Turkak eta Caicoak (Erresuma Batua) •Puerto Rico ·Birjina Uharte Estatubatuarrak (Ameriketako Estatu Batuak)

Hego Amerika
Estatu burujabeak:ArgentinaBoliviaBrasilTxileKolonbiaEkuadorGuyanaParaguaiPeruSurinamUruguaiVenezuela


Dependentziak:Guyana Frantsesa (Frantzia) •Falklandak (Erresuma Batua)

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Groenlandia&oldid=10234626"(e)tik eskuratuta
Kategoriak:
Ezkutuko kategoriak:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp