Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Edukira joan
WikipediaEntziklopedia askea
Bilatu

Grisonia

Koordenatuak:46°45′N9°30′E / 46.75°N 9.5°E /46.75; 9.5
Wikipedia, Entziklopedia askea
Grisonia
 Suitza
Administrazioa
Izen ofizialaGrigioni
Chantun Grischun
Graubünden
Estatu Suitza
ISO 3166-2CH-GR
HiriburuaChur
Zatiketa
Geografia
Koordenatuak46°45′N9°30′E / 46.75°N 9.5°E /46.75; 9.5
Azalera7.105,39 km²
MugakideakTicino,Glaris kantonamendua,Uri kantonamendua,Sankt Gallen kantonamendua,Vorarlberg,Tirol,Lombardia,Bozen-Hego Tirolgo probintzia autonomoa,Trentino-Adige Garaia,Comoko probintzia,Sondrioko probintzia,Gravedona ed Uniti,Livo etaDosso del Liro
Punturik altuenaPiz Bernina
Demografia
Biztanleria198.379(2018koabenduaren 31)
Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragileaEspresio akatsa: Ez dago operadorerik -(r)entzat
Dentsitatea27,92 bizt/km²
Hizkuntza ofizialaSwiss High German(en)Itzuli,erromantxe etaitaliera
Ordu eremuaUTC+01:00 etaUTC+02:00
MatrikulaGR
gr.ch

Grisonia[1] (alemanierazGraubünden,italierazGrigioni,erromantxerazGrischun)Suitzako 26kantonamenduetako bat da, herrialdeko ekialdean. Suitzako kantonamendurik handiena da (7.105 km2), eta biztanle gutxien dituena (2001ean, 185.700 biztanle; 26 biz./km2). 211 udalerritan banatuta dago, eta hiriburuaChur da. Bertako hizkuntzakalemana,italiera etaerromantxea dira. Erlijioz, biztanle gehienakprotestanteak dira.

Geografia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Chur, Grisoniako hiriburua, etaRhin ibarra, ibai horren sorbururantz.

GrisoniakInn etaRhin ibaien goi-ibarrak hartzen ditu, eta basoak eta larreak ugari dira. Osomenditsua da, etaPiz Bernina (4.049 m) du tontorrik garaiena.Glaziar zabalak ditu, halaber. Klima lehorra eta eguzkitsua du.

Mugakideak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Mugakide ditu iparraldeanGlaris etaSt. Gallen kantonamenduak,Vorarlberg etaTirol (Austria) etaLiechtenstein, hegoaldeanLonbardia (Italia), ekialdeanTrentino-Adige Garaia (Italia) eta mendebaldeanTicino etaUri kantonamenduak.

Barrutiak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Grisoniako barrutien mapa.

Albula Region(en)Itzuli
Bernina Region(en)Itzuli
Engiadina Bassa/Val Müstair Region(en)Itzuli
Imboden Region(en)Itzuli
Landquart Region(en)Itzuli
Maloja Region(en)Itzuli
Moesa Region(en)Itzuli
Plessur Region(en)Itzuli
Prättigau/Davos Region(en)Itzuli
Surselva Region(en)Itzuli
Viamala Region(en)Itzuli

Historia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Hasieranzeltak bizi ziren Grisonian (Retiako hegoldea). K.a. 15eanerromatarrek beretu zuten, eta V. mendeangermaniarrek, eta ondorenSuabiako dukerrikoa izan zen. 452tik aurrera,Cuerako apezpikuak izan ziren agintari.

1170ean apezpikuekhabsburgotarrekin bat egin zuten, bertakoen nahien kontra.Gotteshausbund(Jainkoaren etxeko liga) eratu zuten bertakoek 1367an, apezpikuei aurre egiteko, eta 1395ean Rhin garaiko ibarrekoekObere Bund edoGraue Bund(kantonamenduari izena eman ziona) sortu zuten, eta azkenik 1436anZehngerichtenbund(hamar barrutien liga) kantonamenduko iparrean. Beren artean elkartu ziren hiru liga horiek, etaHelvetiako Konfederazioarekin hitzarmen bat egin (1497-1498) eta habsburgotarrak menderatu zituzten (Calven, 1499ko maiatza). 1512an Grisoniako hiru ligek Valtelina eta Chiavennako eta Bormioko eskualdeak erdietsi zituzten. Azken biak 1797 arte beren mende izan zituzten, Grisietako parte batAlpeez bestaldeko errepublikaren lurralde bihurtu zen arte. Grisonia kantonamendua Suitzako 18.a da,1803ko Bitartekotza Akta sinatu zuenetik.

Ekonomia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Nekazaritza etaturismoa dira lanbide nagusiak. Beheko lurretan artoa, urra eta mahatsa jasotzen dira, goikoetan berriz abeltzaintza eta baso ustiapena dira nagusi. Industria gutxi du, eta hiriburuaren inguruan gehiena. Mendiko turismoak garrantzi handia du, negukoak batez ere; bertan dira mundu osoan ezagunak direneskiguneak: Arosa, Celerina, Davos, Flims, Klosters, Lenzerheide, Pontresina, Saint-Moritz, Samedan, Sils-Maria, Silvaplana.

Hizkuntzak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Grisoniako hizkuntza mapa.

Alemana hizkuntza nagusia bada ere,erromantxeak ere hiztun asko ditu (biztanleen % 30), eta erromantxez egiten denSuitzako kantonamendu bakarra da. ErromantxedunakEngadin/Engiadina izeneko ibarrean (Inneko barrutia) etaDisentis/Muster udalerriaren inguruan (Surselvako barrutia) bizi dira.

Halaber,italiera hiztunak ere bizi dira lurraldearen hegoaldean.

Erreferentziak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
  1. Euskaltzaindia:154. araua: Europako eskualde historiko-politiko nagusiak.

Kanpo estekak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Autoritate kontrola


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Grisonia&oldid=8973307"(e)tik eskuratuta
Kategoriak:
Ezkutuko kategoriak:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp