Afrikako estatu txikienetako bat da Gambia. Iparrraldean, ekialdean eta hegoaldeanSenegalekin du muga, eta mendebaldeanOzeano Atlantikoa dauka.Gambia ibaiaren harana hartzen du osorik, eta ontziz ibiltzeko modukoa da luzera eta ibilbide osoan (320 kilometro).Klima tropikala du, eta landaredia oihana da ibai-ertzean, eta sabana oihanaz harago. Baso-eremu handiak soildu dirakakahuetea hazteko lursail gehiago lortzeko etaegurra ateratzeko.
Wolof, malinke etafulani herriakXIII. mendean jarri ziren bizitzen gaur egun Gambia den lurraldeetan.1455. urtean,portugaldarrekGambia ibaia aurkitu zuten, eta1588an britainiar merkatariei saldu zizkieten ibai haren gaineko eskubideak, baina, artean, ez zuten europarrek bizileku egonkorrik antolatu bertan.1663an, ibaian dagoen uharte bat erosi zioten britainiarrek bertako buruzagi bati, eta Fort James gotorlekua eraiki zuten.1681ean, frantsesak heldu ziren, eta bizileku hartu zuten Albredan, Fort James gotorlekuaren aurrez aurreko ibai-ertzean. Ondorengo urteetan liskarrak gertatu ziren bi herrialdeen artean.
1783koVersaillesko Itunean, Britainia Handiak Gambia ibaiaren gainean zituen eskubideak onartu ziren eta baita Frantziak Albredan zituenak ere. Britainiarrek1807anesklabotasuna debekatu zutenean, Bathurst gotorlekua eraiki zuten Gambia ibaiaren bokalean esklaboen salerosketa hari amaiera emateko.1857an, frantsesek Albredaren gaineko eskubideak saldu zizkieten britainiarrei, eta1889an Gambiako mugak zedarritu zituzten Frantziak eta Britainia Handiak, biak elkar hartuta. Britainiarrek beren babespeko lurraldetzat hartu zuten Gambia osoa1894an.
1965ean lortu zuen independentzia Gambiak, eta1970. urtean errepublika bihurtu zen;Dawda Jawara izan zen lehenbiziko lehendakaria.1970eko hamarkadan, turismoarekin batera, prostituzioa eta droga trafikoa zabaltzen hasi ziren Gambian, eta oposizio musulman antolatua sortu zen orduan.1981ean, ahalegina egin zuten musulman batzuek Jawara lehendakaria kargutik kentzeko, haren ordez islamiar erregimen iraultzailea ezartzeko eta horrekin ustelkeria ofiziala amaitzeko.Senegalgo gudarosteak esku hartu zuen, eta matxinada zapaldu. Izan ere, Gambiaren eta Senegalen artean konfederazio bat (Senegambia) eratzeko asmoa zegoen lehenagotik, eta estatu-kolpeak asmo hori gauzatzea eragin zuen.
Senegambia1982ko otsailean sortu zen ofizialki. Konfederazioaren buruAbdou Diouf jarri zuten, Senegalgoa bera, eta, hari laguntzeko, ministro-kontseilu konfederatu bat eta bi nazioetako kideez osatutako legebiltzarra eratu ziren. Herrialde bakoitzak bere ezaugarriak eta barne-antolaketa gorde zituen; hala ere.1985. urteaz gero, bi herrialdeen arteko loturak sendotzeko eta elkar babesteko hitzarmenak ez sinatzen eta ez betetzen hasi zen Gambia. Aitzitik,1989an elkar babesteko hitzarmen bat egin zuenNigeriarekin, herrialdearen defentsa ziurtatzeko eta, aldi berean, Senegaletik aldentzeko. Hitzarmen horrek, berez, Senegambiari uko egitea esan nahi zuen.1991ko maiatzean, Gambiak eta Senegalek beren arteko harremanak oneratzeko lehen urratsak egin zituzten, elkarren laguntzarako hitzarmen bat sinatuz.1993an, gobernuak nazioa adiskidetzeko neurriak hartu zituen; besteak beste,amnistia ematea onartu zuen erregimena erorarazten saiatu zirenentzat.
1994ko uztailean, militarrek estatu-kolpea jo zuten, etaYahya Jammeh tenientea bilakatu zen estatuburu; Dawda Jawara lehendakaria Senegalera erbesteratu zen.1996ko abuztuan, konstituzio berria onartu zen. Yahya Jammehk, estatuaren politika onbideratzeko lehen urrastzat hartu zuen konstituzio hura.1998an, buruzagi musulman ugari atxilotu zituzten, eta1999an oposizioaren buruOusainou Darboek adierazi zuen gobernuak bere alderdiko kideak atxilotu zituela eta demokrazia hura lege gezurtietan oinarritua zela.
2001eko hauteskundeetarako lehendakariak alderdi politikoen debekua kentzea erabaki zuen, baina Jammehk irabazi zituen berriro ere hauteskundeak, nazioarteko behatzaileek onartuta. Hala ere, oposizioak iruzurra salatu zuen.2002an, Parlamentuak komunikabideei buruzko lege berri bat onartu zuen, 1996ko konstituzioaren guztiz kontrakoa. Lege haren arabera, erakunde berri bat sortuko zen, besteak beste, honako ahalmen hauek zituena: kazetari guztiak erregistratzekoa, beren iturriak azaltzera behartzekoa, baimenik gabeko oharrak argitaratzeagatiko isunak ematekoa eta egunkariak ixtekoa.
Adama Barrow presidentea 2017ko Independentziaren Egunaren ospakizunean.
2006an, hainbat militar eta zibil atxilotu zituzten estatu-kolpe bat prestatzearen salaketapean; gobernuaren arabera, gudarosteko buruMbure Cham, Inteligentziako buruAbdulaye Kujaby etaAlieu Jobe, Altxor Publikoaren zuzendari ohia, izan ziren estatu-kolpe haren bultzatzaile.2014koabenduaren 30ean, Gambiako Gobernuak ukatu egin zuenestatu-kolpe saiakera egon zela. Izan ere, goizaldean presidentearen jauregiari eraso zioten; hala ere,Yahya Jammeh presidentea atzerrian zegoen.[3]2016ko hauteskundeetan, oposizioaren hautagaia,Adama Barrow, nagusitu zitzaion Yahya Jammehi, botoen %43,9 eskuratuta.[4] Ondorioz, 22 urteren ondoren, Jammehek boterea utzi eta herrialdetik alde egin zuen.[5]
Gambia errepublika presidentzialista da. Errepublikako presidentea da estatuburu eta gobernuburu, eta berak aukeratzen du gobernua. Parlamentuak ganbera bakarra du, Nazio Biltzarra, 58 kidez osaturik dagoena.[6]
Gambiak 2,2 milioi biztanle inguru zituen2020an,[2] etabiztanleriaren dentsitate handienetako bat Afrikako herrialdeen artean: 208,5 biztanle kilometro koadroko. Adinari dagokionez, biztanleria honela dago banaturik: 0-14 urte bitartekoak, % 36; 15-24 urte bitartekoak, % 20,1; 25-54 urte bitartekoak, % 35,8; 55-64 urte bitartekoak, % 4,4; eta 65 urtetik gorakoak, % 3,7. Bizi itxaropena 65,8 urtekoa da: 63,5 urtekoa gizonezkoena eta 68,3 urtekoa emakumezkoena (2020ko zenbatespenak).[6] Alfabetizazio maila % 50,8koa da, eta 50 sendagile daude 100.000 pertsonako; jaioberrien heriotza-tasa munduko handienetakoa da: 1.000jaioberritik 55 hiltzen dira (2020ko zenbatespena).[6] Datu horiek argi erakusten dute herrialdearen aurrerabide eskasa.
Brikama (81.007 biztanle 2013an),Bundunka Kunda (55.360 biztanle),Sukuta (47.048 biztanle) etaTalinding (40.562 biztanle) dira nerrialdeko hiri nagusiak.[2] Beti ere, bederatzi udalerriz osaturik dagoenSerekunda da hirigunerik jendetsuena.
Ekonomiaren oinarri nagusiakakahuetearen produkzioa da. Horretarako erabiltzen da lantzeko dagoen lurraren parterik handiena. Nolanahi ere, azkeneko urteotan lur gehiago prestatzen ari dira, bestelako gai batzuk ere landu ahal izateko, eta estatuaren ekonomia produktu bakar baten morrontzatik ateratzeko. Dagoen industria-apurretik kakahuetea eraldatzekoa da nagusia. Turismoak ere pisu handia du ekonomian, gero eta handiagoa.
.svg)
