Frédéric Chopin (polonieraz:Fryderyk Franciszek Szopen;Żelazowa Wola,1810ekomartxoaren 1a -Paris,1849kourriaren 17a) historiako poloniar konpositorerik onena eta piano konpositorerik onenetariko bat izan zen; bere konposizio ia guztiak instrumentu horretarako idatzi zituen. Jatorriz,Fryderyk Franciszek zuen izena polonieraz, bainaPolonia utzi eta Parisera joan zenean, hogei urte zituela,Frédéric-François formafrantsestua hartu zuen eta handik ez zen inoiz itzuli. Bere leinuaSzopen idatzia da maiz polonierazko testuetan.[1]
Chopinen lanakerromantizismoa bere egoera nahasgabean irudikatzen du. «Pianoaren poeta» esaten zioten sarri.[2][3]
Mazoviako herrixka batean jaio zen,Varsoviatik 60 bat kilometrora,Poloniako erdialdean,Varsoviako Dukerri Handiaren parte zen Skabrek kondearen lursail txiki batean. Bere jaiotze data zalantzazkoa da: konpositoreak berak (eta bere familiak) 1810eko martxoaren 1ean mundura etorri zela aitortzen zuen, eta beti ospatu zuen urtebetetzea data hartan, baina bataio agirian otsailaren 22an agertzen zen jaiotza data. Litekeena da apaizaren akatsa izatea; apirilaren 23an bataiatua izan zenBrochoweko parroki elizan,Sochaczewetik gertu, jaio eta ia zortzi astera. Nolanahi den ere, desadostasun horrek eztabaidagai izaten jarraitzen du.[4]
Haren aita, Nikołaj Chopin (Marainville-sur-Madon,Lorena, 1771-1844), emigrante frantses bat zen, poloniar arbaso urrunak zituena, 1787an Poloniara joana, poloniar kausaren defentsak animaturik; frantses hizkuntza eta literaturako irakaslea izan zen, Skarbek kondearen familiako irakasle lanarekin batera. Ama, Tekla Justyna Kryżanowska (Dlugie, Kujawy, 1782-1868), gainbehera etorritako poloniar familia noble batekoa zen eta etxaldeko gobernatzailea zen. Hala ere, familia Varsoviara joan zen urte bereko urrian, bere aitak Varsoviako Lizeoan frantseseko irakasle postua lortu baitzuen. Hiru alaba gehiago izan zituzten biek: Ludwika (1807-? ), Izabella (1811-?) eta Emilia (1813-1827). Frédéric zen bigarren semea eta gizaseme bakarra.[5]
Frédéric eta bere arrebak kulturarekiko zaletasuna, oro har, eta musikarekiko zaletasuna, bereziki, ongi landutako ingurune batean hazi ziren. Lehen piano irakaslea Ludwika arreba izan zuen, harekin batera pianorako duoak jotzen baitzituen lau eskutara. Bere aparteko kalitateak laster nabarmendu zirenez, sei urterekin gurasoek Wojciech Żywnybiolin jotzailea maisuaren esku jarri zuten,Mozarten musikaren maitale zena, baitaBachen musikarena ere, garai hartan ezohikoa zena, haietan oinarritzen baitzituen nagusiki bere irakaskuntzak.[6]
Urtebete geroago, hau da, zazpi urte zituelarik konposatu zuen bere lehen obra, eta haurrak guztiz ongi idazten ez zekienez oraindik, aitak idatzi zuen pieza, berak ahoz esan ahala.Pianorako poloniarra sol minorrean izan zen lehen obra hura, 1817ko azaroan argitaratua J. J. Cybulski aitaren grabatu lantegian, Organista Eskolako zuzendaria baitzen eta garaiko poloniar musika editore bakanetako bat. Urte hartan bertan, beste obra bat konposatu zuen,Poloniarrasi bemol maiorrean. Ondoren, beste poloniar batzuk etorri ziren, martxak eta aldaketak egiteaz gain. Konposizio haietako batzuk galduta daude gaur egun. Hizkuntzaharmonikoa ez da oraindik oso garatua, baina sotiltasuna eta dotorezia, gerora maisuaren ezaugarri izango zirenak, jada ernatzen ari zirela esan daiteke.[7]
Chopin Radziwiłł familiaren aurrean jotzen, 1829an.
Zortzi urte zituela, pianoa maisutasunez jotzen zuen, inprobisatu eta konposatu aise egiten zuen: 1818ko otsailaren 24an egin zuen bere lehen kontzertu publikoa, Varsoviako Radziwiłł familiaren jauregian, Adalbert Gyrowetz (ezizenez, Vojtěch Jírovec)txekiar musikariarenKontzertuami minorrean. Berehala egin zen ezagun «Chopin txikia» hiriko giroan, denekhaur prodijiotzat hartzen baitzuten. Errezitaldiak ematen hasi zen, hirikoaristokraziaren egoitzetako saloietan (Czartoryski, Grabowski, Sapieha, Mokronowski, Czerwertynski, Zamoyski, Radziwiłł, Lubecki, Zajzek, Skarek, Tenczynski eta beste asko) adin bertsuanMozartek egin zuen gisan.[8] Horrela, gero eta miresle gehiago irabazi zituen.[9]
Haurtzarotik bertatik ere, bere bizitza gogorki markatuko zuen beste ezaugarri bat ere agertu zitzaion:osasun erabat hauskorra. Txikitatik hanturak izan zituen lepokogongoiletan, etaodoluste ugari jasan behar izan zituen.[10]
Wojciech Żywny, Chopinen lehen irakaslea (Ambroży Mieroszewski, 1829).
1822an, Wojciech Żywny irakaslearekin deus ikasteko gehiagorik ez zeukanez, Václav Würfel (1791-1832) pianistabohemiarrarekin hasi zenorganoa ikasten.[12] Aldian behin,Józef Ksawery Elsner (1769-1854) Varsoviako Goi Mailako Musika Eskolako zuzendarimusikagilearekin hasi zen bakarkako ikasketak egiten, bereziki teoria musikalaz eta konposizioaz. Irakasle berria estilo distiratsuko musika eredu eta ideal klasikoetatik urrun zegoen, eta estetika nahiz zapore berrien arnasa ematen zion; birtuosismoaren jokoaren prozesuez jabetu zen Chopin, ordura arte ezezagunak baitziren.[13]
Józef Elsner (Maksymilian Fajans, 1853).
1823ko uztailetik aurrera, Elsnerrekin ikasketak eta Varsoviako Lizeoko ikastaroak uztartu zituen (bertan bere aita frantses hizkuntza eta literaturako irakasle zen), non laugarren zikloan sartu etaliteratura klasikoko,kantuko etamarrazketako eskolak jaso baitzituen. 1824an, oporrak Szafarnian (Dobrzyń,Kujavia-Pomeraniako voivoderria) pasa zituen, aitaren ikasle zen lagun baten etxean. Poloniako lurrarekin eta bertan bizi ziren nekazariekin eta bere herriko musika folklorikoarekin lehen harremana izan zuen han. Harreman labur haiek aski izan ziren bere nerabe adimen plastikoan ereiteko gero bere heldutasunean ernatuko zen hazia.[14]
1826ko uztailaren 7an, hamasei urte zituela, Lizeoko ikasketak burutu zituen, eta hil bereko 27ancum laude kalifikazioarekin graduatu zen.(Walker 104) Hurrengo hilabetean, lehen bidaia egin zuen Poloniatik kanpo, ahizpekin batera Bad Reinertzera (gaur egungo Duzniki-Zrdoj), HegoSilesian, atseden hartzera. Urte bereko azaroan, Varsoviako Goi Mailako Musika Eskolan eman zuen izena, orduan Varsoviako Kontserbatorioko parte zena eta Varsoviako Unibertsitateko Arte Departamentuarekin lotuta zegoena. Han Elsnerrekin ikasten jarraitu zuen, baina ez zen piano eskoletara joan. Elsnerrek, ezagutzen baitzuen, bere erabakia ulertu zuen, baina oso zorrotza izan zen irakatsi zizkion gai teorikoetan,kontrapuntuan batez ere. Horri esker, musika konposizioaren ulermen eta teknika sendoa bereganatu zuen. Garai hartan,Pianorako 1. sonata do minorreanOpus 4 konposatu zuen,Là ci darem la mano ariarekiko (MozartenDon Giovanni operakoa)Bariazioakpiano eta orkestrarako Opus2 etaBiolin, biolontxelo eta pianorako hirukotea Opus8, hats handiagoko obrak, forma klasikoetan oinarrituak (sonata eta bariazio kontzertanteak).Schumannek honela idatzi zuenBariazioak... entzun eta gero: «chapeau-bas messieurs, un génie !» («erantzi kapelak, jenio bat!»).[15]
1828ko martxoan,Johann Nepomuk Hummel alemaniar konpositore eta pianista Varsoviara iritsi zen, kontzertu batzuk ematera; Chopinek entzuteko eta ezagutzeko aukera izan zuen. Urte bereko azaroan, Poloniatik bigarren aldiz irten zen:Berlinera joan zen aitaren lankide Feliks Jarocki irakaslearekin batera, naturalisten biltzar batean parte hartzera. Hiri hartan, hamabost eguneko egonaldian, buru-belarri murgildu zenPrusiako bizitza musikala ezagutzera: Kantu Akademianoperak entzun zituen,Gaspare SpontinirenCortez,Domenico CimarosarenIl matrimonio segreto etaGeorge OnslowrenLe Colporteur; liluratuta geratu zenHändelenCäcilienfestoratorioarekin. Frédéricek beti izan zuen operarekiko interes handia, Elsner maisuak akuilatuta. Hiru urte lehenago, txundituta geratua zenGioacchino RossinirenIl barbiere di Siviglia operarekin. Bere bidaietan beti hartzen zuen opera emanaldietara joateko denbora.[16]
1829ko maiatzean,Niccolò Paganini italiar biolinista Varsoviara iritsi zen kontzertuak ematera. Chopin hamar bat kontzertutara joan zen, harenbirtuosismoaz zeharo txundituta geratu baitzen. Harekiko zorra agerian geratu zen, egun haietan konposatzen ari zenPianorako estudioa Opus 10, 1. zk. obran.[17]
Piskanaka, Chopinek musikagile eta pianista gisa zuen ospea bere herriko mugak gainditzen hasi zen.Rodolphe Kreutzer biolinistak (Ludwig van BeethovenekBiolinerako 9. Sonata obra eskaini zion), Ignaz von Seyfried austriarmusikologo etaMozarten ikasleak, Stein eta Graff piano ekoizleek eta Haslinger editoreak, besteak beste, nahi zuten Chopin gazteakVienan kontzertu bat eman zezan. 1829an, bidaia labur bat egin zuen hiri hartara, atzerrira kontzertista gisa egin zuen lehena. Bi kontzertutan Kärntnertor Antzokian, abuztuaren 11n eta 18an, bereBariazioak Opus 2 (bi urte lehenagokoak), beste lan batzuen artean. Arrakasta ikaragarria izan zuen, nahiz konpositore gaztea guztiz harrituta gelditu zen, vienar publiko zorrotzak aise onartu zituelako konposizioa eta interpretazio teknika berritzaile haiek.[18] Kritika ezin hobea jaso zuen, baina batzuek kritikatu egin zuten pianoari ateratzen zion bolumen apala; bere interpretazio estiloaren ezaugarri bat zen, egokiagoa areto txikiagoetarako, kontzertu areto handietarako baino.[19] Bestalde,Bariazio haien arrakastari esker, Tobias Haslinger editoreak 1830eko apirilean argitaratu zituen Vienan, Chopinentzat lehenengo aldiz atzerrian.[20]
Praga,Dresden etaWrocław bisitatu ondoren,Varsoviara itzuli zen eta bertan Konstancja Gladkowska (1810-1880) neska gazte batekin maitemindu zen, 1828an ezagutu zuena Carl Solivaren ikasle kontzertu batean; berarekin amesten zuen bitartean,[21] ez zion inoiz aurrez aurre bere maitasunik aitortu, eta haren emanaldien audizioetara joatera mugatzen zen.[22] Nolanahi ere, gaztaroko lehen grina hartatik zenbait obra gogoangarri jaio ziren:Vals Opus 70, 3. zk. eta bere lehenPiano eta orkestrarako kontzertua fa minorrean. Azken obra hori Varsoviako Merkatarien Klubean estreinatu zen urte bereko abenduan, eta, ondoren,Opus 21, 2. zk. gisa argitaratu zen. Gainera, bere lehennokturnoak etaStefan Witwickiren poemetan oinarritutako ahots eta pianorako abestiak konposatu zituen.[23]
Frédéric Chopin (Władysław Tomkiewicz, 1829).
Ordurako, Chopin erabat deliberatua zegoen konpositore izatera, eta laster erabaki zuen «ikasketa bidaia» bati ekiteaEuropan zehar. Hasiera batean,Berlinera joatea pentsatu zuen, nonPoznańeko Dukerri Handiko gobernadoreAntonio Radziwiłica printzeak gonbidatu baitzuen. Hala ere,Vienara joatea hobetsi zuen, bere lehen birako arrakastak kitzikatuta. Poloniako garai hartako bere korrespondentziak nolabaitekomalenkonia kutsu bat badu ere, garai zoriontsuak izan ziren harentzat, bere aberriko poeta eta intelektual gazte gehienentzat bezala.
Vienara aurretik, baina, arrastiri intimoetan bereKontzertua fa minorrean zenbait aldiz jo ondoren, bere ospea hain zen handia, ezen Varsoviako Antzoki Nazionalean errezitaldi handi bat antolatu baitzioten, 1830eko martxoaren 17an. Garai hartan berePiano eta orkestrarako bigarren kontzertuami minorrean (geroraOpus 11, 1. zk.) lantzen ari zen, irailaren 22an estreinatu zuena bere etxean, eta hastapenetan zeukanAndante spianato et grande polonaise brillante Opus22. Aldi berean, Varsovianistilu larriak gertatu ziren,Azaroko Altxamenduaren atarian, heriotza ugari eragin zituztenak. Ikuskizun haiek sakonki hunkitu zuten artista, urte batzuk geroago, 1839an, manifestari haien omenez bereHileta martxa konposatu baitzuen, gerora,Pianorako 2. sonata, si bemol minorrean Opus 35 obrak txertatu zuena.[24]
Austriako hiriburura abiatu baino lehentxeago, agur kontzertu bat antolatu zioten, 1830eko urriaren 11n, Antzoki Handian, eta, han, ikusle mordo baten aurrean, Konstancja estimatuak ―«erabat zuriz jantzita, miresgarriro zihoakion arrosazko koroa batekin», esango zuen Chopinek―RossinirenLa donna del lago operako ariak kantatu zituen. Ondoren, Chopinek berakPianorako kontzertua mi minorrean etaPoloniako Aireen gaineko Fantasia interpretatu zituen. Azkenmazurkan, ikusleek luzaz txalotu zuten zutik. Egun batzuk geroago, Wolako taberna batean, lagunek zilarrezko kopa bat oparitu zioten, Poloniako lur eskukada batekin. Bere maisu Elsnerrek abesbatza txiki bat zuzendu zuen, agurrerako konposaketa propio labur bat abestu zuena:Zrodzonyw polskiej krainie («Poloniako lurraldeko natibo bat»). Azaroaren 2an abiatu zen, bere artea hobetzeko asmoz, laster aberrira etortzeko itxaropenetan, baina ez zen inoiz itzuliko.
Viena eta matxinada Polonian (1830eko azaroak 23 – 1831ko uztailak 20)
1830eko azaroaren 2an, ChopinVarsoviatik irten zenKalisz aldera lehenbizi, Titus Woyciechowsky lizeoko adiskidea lagun zuela, eta Poloniatik azaroaren 4an atera zenBreslau aldera, garai hartanAlemaniaren menpeko Silesiako hiria, gaur egun PoloniakoWrocław; handikDresdenera,Pragan egun bat, eta gero Vienara, 1830eko azaroaren 23an iristeko. Boucourechliev musikariak bere buruari galdetzen zion: «Bere poloniar txotxongiloen jeloskortasun nazionalista gorabehera, hartara gehiegi bultzatuta (eta beti landuta), okupatutako aberriari buruzko adierazpenak eta negarrak gorabehera, familia han geratu arren, egun bateanCarlsbadera etorri behar izan baitzuen bere seme loriatsua berriro ikusteko, Chopinek ez zuen inoiz hanka berriro jarri Polonian... Zergatik halako utzikeria, arbuio setati ez esatearren?».[25] Hurrengo urteko uztailaren 20ra arte egon zen Vienan.
Iritsi eta egun batzuetara, azaroaren 29an, jakin zuen, lagunen bitartez,Azaroko Altxamendua gertatua zela, errusiarren aurkako matxinada. Woyciechowsky Varsoviara itzuli zen iraultzaileekin bat egiteko, baina Chopin Vienan geratzeko konbentzitu zuen.[26]
Austriar Inperioko hiriburuan egin zuen bigarren egonaldia ez zen hain zoriontsua izan, ezta hurrik eman ere. Ordurako, ez zen atzerritar gazte errebelazio bat, baizik eta Vienako musika giroan muturra etengabe sartu nahi zuen norbait, eta artistek nahiz enpresariek ezikusia egin zioten, aurka egin ez ziotenean. Gainera, ez zen batere erraza Vienako publiko zalapartatsuaren gustua bereganatzea: jendeak Lannerren etaStraussenbalsak baino ez zituen entzun nahi. Bestalde, poloniarren matxinada ez zen begi onez ikusten Austriar Inperioan. Arrazoi horiengatik guztiengatik, bi errezitaldi baino ez zituen egin Vienan zortzi hilabete haietan, arrakasta apal batez.[26]
Horregatik, aldartea ahuldu egin zitzaion, eta gainera emozionalki bere herrialdearen eta familiaren egoerarekiko antsiaz bete zen. Haren sentimenduak ezagunak zaizkigu haren gutun eta egunerokoengatik. Une batean, karrera bertan behera uzteko asmoa ere izan zuen; Elsnerri idatzi zion: «alferrik saiatzen da Malfatti niri sinestarazten artista oro kosmopolita dela. Azken batean, hala balitz ere, artista gisa, apenas naizen haurtxo bat, poloniar gisa, hogei urte baino gehiago ditut; espero dut, beraz, ondo ezagututa, ez didatela aurpegiratuko oraingoz kontzertuaren programan ez pentsatzea». 1831ko ekainaren 11n Kärntnertor Antzokian emandako kontzertu batez ari zen, nonKontzertua mi minorrean jo zuen, inolako diru ordainketarik jaso gabe.[27]
Hala eta guztiz ere, ez dago esaterik denbora hura guztia alferrik galdu zuenik Chopinek.Anton Diabelli, Vaclav Jirovec, Joseph Merk eta Josef Slavík musikariak ezagutzeaz gain, eta zenbait musika edoopera ekitalditara joateaz gain, bizitako esperientzia nahiz emozio indartsu eta dramatikoek inspiratu egin zuten konpositorearen irudimena, eta, ziurrenik, bizkortu egin zuten estilo berri eta indibidual baten sorrera, aurreko estilo distiratsuaren ezberdina. Izan ere, bereEstudioak opus 10 eta geroragokoopus 25 Vienan sortuak izan ziren, obra ikaragarri landua, hogeita bat urteko musikari batentzat.[28] Bere soinu unibertso propioa sortzeko obra didaktiko honetan,Bachen inspirazioa hartu zuen lehen bi estudioetan, etaMozartena 6. estudioan.[29] Hilabete haietan Polonian izandako gertaera larrien eraginez, Vienan konposatutako hamar obretan musikariak «konpromiso psikiko handi bat jarri zuen, handik aurrera ezagutuko zitzaiona beti: urraduraren musikaria, indarkeriara eramana, oinordetzan hartutako koadroak hankaz gora jartzen zituena».[30]
Nahigabetuta eta dirurik gabe, Chopin Vienatik irten zen 1831ko uztailaren 20an,Parisen bere karrerari jarraitu nahirik.[31]Errusiak Vienan zuen enbaxadak —legez, Chopin errusiar herritarra zen—[32] hasieran ukatu egin zion Frantziarako pasaportea, baina «Londreserako, Paris bidez»[33]pasaportea eman zion geroago. Bidaia egin zuenSalzburgo,Munich ―kontzertu bat eman zuen bertan― etaStuttgarten barrena, azken hiri horretan gelditu baitzen irailaren hasieran.[33] Han jakin zuen, irailaren 8an, Varsovia eroria zela errusiarren aurrean, bere familiaz zer gertatzen den jakin gabe.[34]
1831ko udazkenean iritsi zen Parisera; hasieran apartamentu polit batean hartu zuen ostatu, Boulevard Poissonière, 27ko bosgarren solairuan. Kulturaren munduko erdigunea zen hiria, eta munduko artista handienetako asko bizi ziren bertan:Victor Hugo,Honoré de Balzac etaHeinrich Heine, idazleen artean.
«Poissonnière bulebarrean bizi naiz, 27. zenbakian, bosgarren solairuan. Ezingo zenuke sinetsi zein polita den nire apartamentua! […] bulebarretara begira dagoen balkoi batekin, nondik Paris oso ikusten dudan, Montmartretik Panteoiraino. Jende askok dit bista honen inbidia, baina inork ez, nire eskailerarena».[35]. Urte bete egin zuen ozta bertan[36]. Parisen Chopinek izandako bederatzi helbideetako bat da, eta horietako batzukHausmannen lanekin desagertu ziren, 1860ko hamarkadan.
Giovanni Malfatti doktoreakFerdinando Paër konpositorearentzako gomendiozko gutun bat emana zion, ate asko ireki zizkiona. Laster izango zuen harremanaGioacchino Rossini,Luigi Cherubini, Pierre Baillot, Henri Herz, Ferdinand Hiller eta, batez ere,Friedrich Kalkbrenner bere garaiko pianistarik handienetako batekin. Chopin pianoa jotzen entzun zuenean, Kalkbrennerrek haren inspirazioa eta gustu ona goraipatu zituen, baina zenbait akats ere nabarmendu zizkion; horregatik, bere burua eskaini zion hiru urtez berarekin trebatzeko. Chopinek uko egin dio Józef Elsner irakasle ohiaren gomendioz.[38] Hala ere, ikastaldi batzuk egin zituen Kalkbrennerrekin[39] eta bereKontzertua mi minorrean eskaini zion.[40] Kalkbrennerrek Chopin eraman zuenCamille Pleyel konpositore eta pianogilea ezagutzera, gerora paper garrantzitsua beteko zuena konpositore poloniarraren ibilbidean.[41] Urtebete inguru egin zuen Kalkbrennerrekin ikasten;Mendelssohnek argi asko esan zion: «Ez duzu ezer ikasiko; gainera, berak baino hobeto jotzen duzu».[42]
Horrela, astiro-astiro Parisko musika giroan sartuz joan zen, hasieran pentsatua zuen Londresko bidaia bertan behera utzita. Bere lehen kontzertu publikoa hain zoragarria izan zen, non hiri osoaren mintzagai bihurtu baitzen. 1832ko otsailaren 26an Pleyel Aretoan egin zen: egitarauan bereKontzertua fa minorrean etaMozarten bariazioak agertzen ziren, bigarren zatian Camille-Marie Stamaty, George Osborne eta Ferdinand Hiller pianista ospetsuekin partekatu zuen eszenatokia, Kalkbrennerren poloniar bat interpretatzeko, sei piano batera jotzen.[43] Entzuleen arteanFelix Mendelssohn etaFranz Liszt musikari handiak zeuden, eta berehala lotu zuen adiskidetasun estu bat azkenarekin, Liszt ere hirian errotzen ari baitzen. Harrituta eta adoretuta sentitzen zen bizitza kultural biziarengatik, eta baita askatasunarengatik ere. Kontzertuetara eta operetara joaten zen;Giacomo Meyerbeer jatorriz alemaniarrarenRobert le diable lanak liluratuta, adierazi zuen: «Ez dut uste antzerkian inoiz lortu denikRobert le diable iristen den handitasun maila».[44]
1836ko urriaren amaieran,Franz Lisztek etaMarie de Agoultek France hotelera gonbidatu zuen Frédéric, lagun bilura batera, Ferdinand Hillerrekin batera. Bertan zen, baita ere, Dudevant baronesa,George Sand ezizenez ezaguna, bere seme-alabekin etamadame Marlianirekin batera.[45] Lisztek aurkeztu zituenean,madame Marlianiren belarrian xuxurlatu zuen Sandek: «Chopin jaun hau, zer da, neskato bat?». Chopinek, berriz, hoteletik irtetean, Hillerri komentatu zion: «Zein ezatsegina den Sand hori! Emakumea al da? Zalantzan jartzekotan nago».[46]
Elkar ezagutzeko unea trakets samarra gertatu bazen ere, hurrengo urtean, 1837an,George Sand idazleak eta Chopinek harreman estu batean murgildu ziren. Elkarrekin egon ziren 1837tik 1847ra. George Sandek 34 urte zituen, bi haur, jaiotzez familia onekoa; Chopinek 28 urte, bere obra ugarien arrakastak familiaren eta finantzen erabateko independentzia bermatzen zion. Bizitza mundutarra eraman zuten, elkarrekiko miresmenak elikatuta.[47]
Chopinen argazki ezagun bakarra, Bissonek 1849an hartua.
1838an,tuberkulosiak jota gaixotu etaMallorcara joan zen Chopin, klima gozoago baten bila. Han, garai hartako Mallorcako gizarteak arbuiaturik, tuberkulosiak ez baitzuen sendabiderik eta ia izurritetzat jotzen baitzen,Valldemossakokartusian aurkitu zuen babesa. Sandek han zaindu zuen, harik eta 1847an, desadostasunek harremana haustera eraman zuten arte. George Sandek, zeinekin ia hamar urtez bizi izan baitzen, Chopinen bizitza pertsonal eta artistikoa markatu zuen.
Ofizialki,tuberkulosiak jota hil zen, 1849ko urriaren 17an, Parisen; hala ere, espekulazio batzuk daudebiriketako fibrosiak edoenfisemak jota hil ote zen, hein batean autopsia (Chopinen arrebak esandakoaren arabera), ez baitzetorren bat hasierako diagnosiarekin.
MozartenRequiema abesteko eskatu zuen,La Madeleine elizan egin zen bere hiletan.Requiem hau emakumeen ahotsen parte hartzearekin abesten da, baina eliza honek ez zuen inoiz emakumezko abeslaririk onartu bere abesbatzan. Hileta elizkizuna ia bi astez atzeratu zuten, gaia eztabaidatzen zuten bitartean; azkenean, elizak amore eman zuen, eta Chopinen azken borondatea bete zen. ChopinPère Lachaise hilerrian lurperatuta dagoen arren, bere bihotzaVarsoviako Gurutze Santuaren elizako zutabe batean dago lurperatuta.[48]
2017an, haren bihotzaren kanpoko behaketa klinikoko ikerketa batek, beirazko ontzi batean gordetzen baita likido marroi-anbar koloreko batean (koñaka ziurrenik),[48] erakutsi zuen ziurrenikperikarditisak jota hil zela, tuberkulosiaren konplikazio oso arraroa.[49][50]
Frédéric Chopinen monumentua Żelazowa Wola herrian (Józef Gosławski, 1955-1969).
Chopinen ia konposizio guztiak pianorako eginak zian ziren. Erbestean bizi izan arren, esan daiteke maila artistikoan leial izan zela gerrek zigortutakoPolonia jaioterriarekiko. Berarenmazurkak Poloniakofolklorearen erritmo eta doinuen arabera eginak izan ziren, etapoloniarrak aberriaren espiritu heroikoak ezaugarritzen ditu.Vincenzo Bellini italiar opera konpositoreak harengan izan zuen eragina ere antzeman daiteke Chopinen doinuetan.
Mugarik gabeko miresmena zionSchumannek idatzi zuenez, «jakina da Bellini eta Chopin [...] lagunak zirela, eta, haien konposizioak sarri elkarbanatzen zituztela, hau da, ez zirela geratu elkarren artean eragin artistikorik gabe».[52]
Chopinen ia konposizio guztiak pianorako eginak zian ziren. Erbestean bizi izan arren, esan daiteke maila artistikoan leial izan zela gerrek zigortutakoPolonia jaioterriarekiko. Berarenmazurkak Poloniakofolklorearen erritmo eta doinuen arabera eginak izan ziren, etapolonesak aberriaren espiritu heroikoak ezaugarritzen ditu.Vincenzo Bellini italiar opera konpositoreak harengan izan zuen eragina ere antzeman daiteke Chopinen doinuetan.
Baladak,scherzoak eta estudioak ―konposizio bakoitza arazo tekniko zehatz batean murgilduta― piano bakarrerako bere lan zabalaren erakusgarri dira. Beremusika erromantiko etalirikoaren ezaugarri diradoinu gozo eta originalak,harmonia finak,erritmo delikatuak eta edertasun poetikoa. XX. mendean, konposizio erromantiko haien hedatzaile handienetako batzuk izan ziren Witold Malcuzinsky eta Alexander Brailowsky piano jole handiak.[53] Beste konpositore batzuengan eragin nabarmena izan zuen, hala nolaFranz Liszt pianista eta konpositorearengan etaClaude Debussy frantziar konpositorearengan.[54]
Johann Nepomuk Hummel etaJohn Field abiapuntu hartuta, Chopinek pianoaren benetako potentziala deskubritu zuen,melodia eta kolorezko mundu poetiko bat eraikitzeko.[55][56] Izaera pianistiko sakonekoak dira haren lanak: musika tresnarencantabilearen gaitasuna ulertu zuen,[57] kantutik edo biolinetik oso desberdina, garai hartan nahi zen bezala;[58] jotzeko modu berri bat «asmatu» zuen (dinamika, digitazioa), eta beraren baliabide tinbrikoak esploratu zituenharmoniaren,erresonantziaren eta pedalaren bidez. Horretan sakondu ahala, soinuaren sentiberatasun haluzinatuago batera hurbildu zen. Horregatik, pianorako musikan izan zuen transzendentzia eta eragina sekulakoa izan zen,Fauré,Debussy etaSkriabinen ondorengo ikerketak posible egin zituen, baitaMessiaen edoLutosławskirenak ere, haiek aitortu duten bezala.[4]
Mundu zabalean, ugari dira Frédéric Chopin izena daramaten jaialdi, musika elkarte, eskola, institutu, kale edo plazak.
Agian jaialdirik garrantzitsuena daVarsovian bost urtean behin musikagile poloniarraren oroimenez egiten den Frédéric Chopin Nazioarteko Piano Lehiaketa (polonieraz:Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina). 1927az geroztik egiten da, 1955etik aurrera bost urtez behin.[62]
Eternal Sonata izenekorol bideo jokoak ( (japonieraz: トラスティベル ～ショパンの夢～?)Chopinen istorioa kontatzen du, heriotza ohean dela, bere azken ametsa egiten.[63]
Itxaro Borda baionar idazleak 1982anHerria aldizkarian argitaratutako «Poloniako kasuaz» poemaz,Solidarność sindikatuaren sorreran gertatutako indarkeria giroaz ari zela, «Chopin-en esku zauritu hura piano baten gainean...» irudiaz amaitu zuen.[64]
Harkaitz Kano idazleak etaArkaitz Mendoza piano joleakMalgu da gaua disko-liburua[66] argitaratu zuten, 2014ko azaroan, ChopinenNokturnoak aintzat harturik.[67] Ausardiaz jokatu behar izan omen zuten egileek: «Chopinen musikak ez du behar hitzik. Ez du behar poemarik. Ez du behar ezer», aitortu zuten.[68]
↑(Ingelesez)Tomaszewski, Mieczyslaw. (2009-04-23). «1826-1835 Metamorphosis»Chopin - Chronicle of Life and Works (web.archive.org) (kontsulta data: 2024-09-22).
↑(Ingelesez)Kwiecinski, Michal. «Chopin, Chopin!»IMDb (Akson Studio, Polski Instytut Sztuki Filmowej, Telewizja Polska (TVP)) (kontsulta data: 2024-09-25).
