| Etxauzko burdinola | |
|---|---|
 Monumentu historikoa | |
| Kokapena | |
| Herrialdea |  Euskal Herria |
| Lurraldea |  Nafarroa Beherea |
| Eskualdea | Baigorri-Ortzaize |
| Udalerria | Baigorri |
| Koordenatuak | 43°10′00″N1°21′00″W / 43.1667°N 1.35°W /43.1667; -1.35 |
 | |
| Ondarea | |
| Mérimée ID | PA64000007 |
| Kontaktua | |
| Helbidea | Etchaux |
Etxauzko burdinolaBaigorrikoburdinola da, herritik hegoalderantz 1,5kilometrotara dagoena.
XVII. mendeko erdialdetik1785era artean martxan izan zen. Historian zehar, bere izena hainbat ortografia ezberdin izan ditu:Etchauz,Échaux,Echaux,Echaos,Echaus,Etchaus,Echeaux edoEtchaux.XVIII. mendean Baigorriko burdinola (frantsesez:forge de Baïgorry) zioen.
1640anLuis XIII.a FrantziakoakBiarnoko seneskala zen Etxauzko bizkondeariburdin-meatzeak ustiatzeko eta burdinola eraikitzeko eskubidea eman zion[1].
XVII. mendeko bukaeran,Luis XIV.a Frantziakoaren Gerra Idazkaria zenBarbézieux markesaklabe garai bat eta bonbak eta jaurtigaiak egitekogaldategi eraiki zituen,Espainiarekin gerran zeudelako.
XVIII. mendeko erdialdean, Etxauzko burdinolakkanoiak egiteari ekin zion, bai erregearen itsas-armadarako bai armadore pribatuentzat.1741eko agiri baten arabera, Etxauzko bizkondeak lau urteanBaionako armadoreei 1.200 kanoi saldu zituen.Zazpi Urteko Gerran (1756-1763) lan eskerga zuen eta itsas-armadaren artilleria-inspektorea bertakotu zen haraino operazioak jagoteko:
Burdinola martxan izateko erregai-arazoak zituen, inguruko basoen ikatza premiazkoa zelako. GertukoBankako kobre-meatzeek ereXVIII. mendean arazo berak zituzten. Gainera erabiltzen zutenpago arruntak normalean ez ziren espezimen gazteek ordezkatuak.1755ean metalurgia-establezimendu bien arteanKintoa banatu zuten. Bailaran egurra agortzeakikatzaren eskasia ekarri zuen[2]. Gero eta urrunago joan behar izan zirenez, ziur asko1768an armak fabrikatzeari utzi zuten.
Hala ereburdinola katalan txiki bat mantendu zuten1785era arte, Etxauzko bizkondea hil zen urtera arte hain zuzen ere.
Ezezaguna daXVII. mendeko bigarren partean lehenengo burdinola nola funtzionatzen zen, ziurrenikNafarroatik ekarritakoburdin mea murrizten zuten zuzenean.
Labe Garaiak urtero lau hilabeteko bi kanpaina egiten zituen. Kanpaina bakoitzak 300 eta 400 artekotona ikatz eta 500 burdin-mea tona kontsumitzen zituen. Langile kualifikatuakPérigorden batez ere kontratatzen zituzten: lau fundatzaile, hiru zamaketari, 5 moldatzaile eta 7 kubagile beharrezkoak ziren. Ikazkin, meatzariak eta zamaketari asko ere kontratatzen zuten eskualdean.
Mea gehienetanBaigorrin ere dagoenOstelegiko meatzetik zekarren. Burdin espatikoa zen,manganesoko pittin bat zuen burdinazko karbonato edosideritaz osatuta.
Etxauzko burdinolaren kanoiak ospetsuak ziren oso besteak baino arinagoak eta sendoagoak zirelako burdina gutxiago erabili arren. Itsas-armadak ezaugarri hauek asko maite zituen itsasontzi batean kanoi bat eztanda egitea hondamendia zelako. BurdinolatikBaionako portura eramaten zituzten. 6, 8, 10 eta 12kalibreko kanoiak egiten zituzten.
Labe Garaia itxi ondoren, burdinola katalan bat erabili zuten, ziur asko nafar estilokoa, hau da, hauspoekin egina. Orduan geratzen ziren zazpi langileekgabi bat erabiltzen zuten.
XVIII. mendeko Labe Garaia Etxauzko burdinolatik geratzen den aztarna bakarra da.1996kourriaren 8anmonumentu historiko izendatu zuten.[3]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak:Q3077239