Estrasburgo (beste izenak:Strasbourg,Strassbourg;frantsesez:Strasbourg;alsazieraz:Strossburi;alemanez:Straßburg edoStrassburg)[1]Frantziako ipar-ekialdekoRhin Beherea departamendukoudalerri bat da,Alsaziako hiriburu historikoa etaEkialde Handia eskualdeko hiriburua.Ill ibaiaren ertzean dago,Rhinen ondoan. Marne eta Rhône ubideek Rhin ibaiarekin lotzen dute, ibai-portu handi batean. Estrasburgok 287.228 biztanle ditu (2019ko erroldaren arabera, eta Estrasburgo handia deitzen denak 505.272 biztanle. Eremu metropolitarrak 790.087 biztanle ditu (2017), Ekialde handiaren %13a. Frantziako bederatzigarren metropoli eremu handiena da. Estrasburgoko ibai-portua Rhin ibaiak bere ibilbidean duen bigarren handiena da,Duisburgekoaren atzetik, eta Frantziako bigarrena ere baiPariskoaren atzetik.
V. menderarteArgantorati izen galiarra zuen hiriak. Latinezkoargentum ("zilarra") eta galierazko-rati ("gotorlekua") hitzen elkarketatik eratu zen. Galiarren garaianargentum hitzak zilarraz gain beste edozein mineral baliotsu ere adierazten zuen, eta jakina daArgantorati hiriaren inguruko ibaietan urrea ugari aurkitzen zela eta ustiatzen zela[3].
Gregorio Tourskoaren agiri batean aipatzen da aurreneko aldiz Estrasburgo izena; honela dio:"ad Argentoratensem urbem, quam nunc Strateburgum vocant" ("Argentoratum herriari, orain Strateburgum deitzen dena")[4]. "Strasbourg" izena germaniarra da etaStras ("bidea") etabourg ("gotorlekua") hitzen elkarketatik sortu da. "Bideko gotorlekua" edo "bidegurutzeko gotorlekua" esan nahi du.
Estrasburgo Frantziaren ekialdean kokaturik dago, Alemaniarekin mugan. Rhin ibaiak zehazten du herrialde bien arteko muga eta Estrasburgoren parean dagoen hiri alemaniarraKehl da. Estrasburgoren erdigune historikoa ez dago Rhin ibaiaren ertzean,Ill ibaiak zatitzerakoan eratzen duen uharte handian baizik. Ill ibai honek Alsazia hego-ipar zeharkatzen du eta Rhin ibaiaren paralelo doa. Estrasburgon lau kilometroko distantzia dago ibai bien artean. Iparralderago elkartzen dira.
Rhin Garaiaren lautadan kokatzen da Estrasburgo, itsas-mailatik 132-151 metrotako altueran. Hiria bera oso laua da eta 20 km mendebalderaVosge mendiak daude (Frantzia) eta 25 km ekialderaOihan Beltza (Alemania).
Barnealdean egon arren Estrasburgok klima ozeanikoa du (Köppen:Cfb). Uda epela eta nahiko eguzkitsua du eta negua freskoa da, eta gehienetan lainoturik dago. Rhin ibaiaren ertzean dagoenez hezetasun handia du. Vosge mendiek eta Oihan Beltzak haize indartsuetatik babesten dute, baina ordainetan aireztatze eskasa du eta Frantzizia guztiko aire poluzio handiena izan ohi du[5]. Azken urteetan industria astuna asko murrztu da ibaiaren alde bietan eta aire poluzioa nabarmen hasi da jaisten[6].
Argentoratum kanpalekuaren mugak, gaur egungo kaleen planoarekin bateratuta.
Druso Germaniko buru zuten erromatarrek Germania Garaia probintziaren barnean postu militar bat ezarri zuten Rhin ibaiaren ertzean, herrixka galiar baten alboan, gaur egun Estrasburgo kokaturik dagoen tokian, etaArgentoratum izena eman zioten. "Argentorate" izan zen aurreneko aipamena, eta izen hau galiar jatorrikoa denez, haien herrixkaren izena izan zitekeela pentsatzen da. K.o. 90 urtetik aurreraLegio VIII Augusta erromatar legioak bertan izan zuen egoitza etenaldirik gabe[9].
357. urteanalamanek erasotu zuten. Argentoratumeko gudua izenaz ezagutzen den borroka hartanJuliano Apostatak (gerora enperadorea izango zenak) alamanak garaitu eta Chnodomar erregea preso hartu zuen. 366an berriz gurutzatu zuten ibaia alamanek eta oraingoan Erromatar Inperioa inbaditu zuten.
Aurrez, 362. urtean Argentoratumgo apezpikutza sortu zen, hura izan zen hurrengo mendeetan Estrasburgoko agintari nagusia.
V. mendean alamanek, hunoek eta frankoek okupatu zuten hiria, hurrenez hurren. 842. urteanKarlos Burusoilak etaLuisgermaniarrak bertan egin zutenEstrasburgoko zin ospetsua,Lotario I.aren aurka. Idazki hori frantsesaren lehen lekukotzat hartzen da[10]. 855etik aurrera merkataritza asko garatu zen eta 923. urteanGermaniako Erromatar Inperio Santuan sartu ziren Estrasburgo eta Alsazia. Mende horietan Estrasburgoko historia apezpikuaren eta hiritarren arteko etengabeko istiluez beteta egon zen, harik eta 1262an hiritarrak matxinatu eta Hausbergeneko guduan apezpikuaren indarrak garaitu zituzten arte. Une horretanFilipe Suabiakoa erregeak hiri inperial askea izendatu zuen Estrasburgo.
1332an hiriko gobernuak Gildako merkatarien laguntzarekin inperioaren aurka altxatu eta Estrasburgoko Errepublika sortu zuten. 1348anIzurri Beltza iritsi zen hirira eta estrasburgotarrek juduak egin zituzten haren erantzule. Mila judutik gora erre zituzten publikoki eta gainerakoak hiritik kanporatuak izan ziren[11]. Hurrengo mendeetan ere jarraitu zuen juduen aurkako jazarpenak; esate baterako XVIII. mendera arte debekaturik zuten gaueko hamarretatik aurrera hirian egotea[11], eta zaldiz ibiltzeko ere zerga berezia ordaindu beharra zuten[12].
1518ko uztailean gertaera bitxi bat jazo zen Estrasburgon,1518ko dantza izurritea deitu izan dena. 400 pertsona inguruk dantza egin beharra sentitu zuten eta asteetan etengabe aritu ziren dantzatzen. Gehienak bihotzekoak jota edo erabat nekatuta hil ziren[14]. Batzuen ustezzekalearenainoaren efektu psikoaktiboaren eragina izan zitekeen, baina oraindik aztergai da gertaera bitxi hura.
1519an katedraleko ateanMartin Lutero teologoaren tesiak ezarri ziren eta hiriko agintariek ontzat hartu zituzten,Jacob Sturm von Sturmeck agintariak bereziki. Gymnasium bat (eskola) ezarri zuten, hurrengo mendean Unibertsitate bihurtuko zena, eta ikonoklastek eliza eta klaustro ugari kaltetu zituzten Luteroren iritziaren aurkakoa zen arren. Inperioko beste lau hiri askerekin bateraconfessio tetrapolitana defendatu zutenAugsburgeko Dietan 1530an bainaKarlos V.a enperadoreak Augsburgeko konfesioaren alde egin zuen. Hurrengo urteetan hainbat erreformatzaile aktibo izan ziren Estrasburgon,Joan Kalbino izan zen denetan ezagunena[15].
XVI. mendearen hasoeran Erromatar Germaniar Inperioaren antolaketan erreforma handia izan zen eta zirkuloak eratu ziren, tropak mantentzeko, txanpona kontrolatzeko eta segurtasun publikoa ordenatzeko batez ere. Estrasburgo Rhin Garaiko zirkuloan sartu zuten, Inperioaren hego-mendebaldean hain zuzen ere[16].
Estrasburgo hiri inperiala neutrala izan zen30 urteko gerran (1618-1648) eta hiri aske izaten jarraitu bazuen ere Alsazia eskualdea anexionatu zuenLuis XIV.a Frantziakoak. Hurrengo urteetan Rhinaren gaineko zubia sarritan erabili zuten germaniar tropek eta hirutan saiatu ziren Alsazia berreskuratzen. 1681eko irailean Luis XIV.ak hiria setiatu zuen eta negoziatu ondoren oztoporik gabe sartu zen Estrasburgon. 1681eko irailaren 30ean hiriaren anexioa iragarri zuen eta Estrasburgok aske izateari utzi zion[17]. Frantsesek hiri estrategikotzat jo zuten Alsaziaren kontrola bermatzeko etaVaubanek gotorlekua eraiki zuen 1687an.
Frantziako Iraultza berehala hedatu zen herrialdean zehar eta Estrasburgon Bastilla hartu eta astebetera (uztailaren 21ean) udaletxea harpilatua izan zen. 1790an kleroaren ondasunak konfiskatu ziren eta Unibertsitateak (garai hartan luteranoa zenak) diru iturri nagusiak galdu zituen[18].
Frantzia-Prusia Gerran (1870-1871) alemaniarrek gogor bonbakatu zuten Estrasburgo[19]. 10.000 hiritar etxegabe gelditu ziren, 600dik gora hil ziren eta 3.200 zauritu. 1871ean Alemaniar Inperioaren barnean gelditu zen etaFrankfurteko hitzarmenaren arabera Reichsland Elsass-Lothringen eskualdeko hiriburu bihurtu zen.
Alemaniarrek hiriaren berreraikuntza burltzatu zuten eta auzo berria Neue Stadt eraiki zuten. Frantziako Iraultzak itxi arazi zuen Unibertsitatea ireki zuten berriz 1872anKaiser-Wilhelms-Universität izenarekin[20]. Inguruko herrietan gotorlekuen gerriko bat eraiki zuten, gaur egun jeneral frantsesen izenez ezagutzen direnak. Populazioak gorakada handia izan zuen 1871ean zituen 85.000 biztanleak bikoiztu egin baitziren XX. mendearen hasierarako.
AlemaniakLehen Mundu Gerra galdu ondoren Frantziak berreskuratu zuen Alsazia. 1918ko azaroaren 11n matxino komunistek Estrasburgoko gobernu sovietarra aldarrikatu bazuten ere Henri Gouraud jeneral frantsesaren agindupeko tropak sartu ziren hirian azaroaren 22an. Hiriko etorbide nagusi batek azaroaren 22 izena dauka haren omenez[21]. Gobernu frantsesak hainbat oztopo izan zituen kontrola mantentzeko, estrasbugotarren gehiengoak (%90ak) alsazieraz hitzegiten baitzuen, ez frantsesez, eta tokiko legeak errespetatzea eskatzen baitzuen.
1920. urtean Rhin ibaiko nabigazioaren batzorde zentrala ezarri zen bertan eta hiriak garapen ekonomikoa ezagutu zuen ibai bidezko trafifoaren eraginez.
Bigarren Mundu Gerran Alemaniarrek Frantzia okupatu zutenean 1940an Alsazia anexionatu zuten[22] eta germanizazio politiko gogorra abiatu zuten. 1944ko abuztuan alde zaharreko eraikin garrantzitsuek kalte handiak jasan zituzten, katedralak, Rohan jauregiak eta aduana zaharrak batez ere. 1944ko azaroaren 23anLeclerc jeneralakren tropek hartu zuen Estrasburgo[23].
Estrasburgo ezaguna da Europako hainbat erakundek bertan dutelako egoitza; besteak besteEuropako Parlamentuaren egoitzetako han dagoelarik (baina honekBruselan ere egiten ditu saioak). Estrasburgon dagoen parlamentuan urtero ematen daSakharov Saria. 1985ean izan zuen aurreneko ekitaldia eta abenduaren 10aren inguruan izaten da ekitaldia.
Erakunde hauek eta beste batzuk Europako auzunea edoQuartier européen delakoan kokatzen dira. Beraien artean dagoRhin ibaian nabigazioa sustatzeko komisioaren egoitza:Rhineko Batzordea deritzon erakunde hau nazioarteko izaera duen lehen erakunde europarra da 1815ean sortua.
Estrasburgo hiri oso kosmopolita da, inmigrazioaren eragin handia izan baitu. Etorkinek biztanleriaren %19a osatzen dute, 51.625 biztanle hain zuzen ere (2008ko datua). Hauetatik herena europarrak dira eta bi herena Europa kanpotik etorri direnak. Parisen ondoren etorkin gehien dituen Frantziako hiria da izatez. Etorkinen artean magrebiarrak (%28,4), turkiarrak (%12,9) eta Sahara azpiko afrikarrak (%12,5) dira nagusi[25]. 1960. urtean etorkinen gehiengoa italiarrek osatzen zuten.
Antzina "mila elizen hiria" ezizena izan zuen Estrasburgok. Protestantismoak hasieratik hartu zuen indarra, Erreformistek bertan predikatzen zuten, Kalbinok esate baterako, eta protestantismoaren erreferentziazko hirietako bat bihurtu zen. Hurrengo mendeetan ordea Frantzia katolikoaren eta laikoaren eta Alemania protestantearen menpe egonik eliza eta kapera asko suntsitu ziren.
Gaur egun etorkinek beste hainbat erlijio ekarri dituzte hirira eta 185 tenplo daude, erlijio mota ia guztietakoak.
XIX. mendean Alsazia zen Frantziako eskualdeen arteanjudu kopuru handiena zuena. Gaur egun 15.000 judu inguru bizi dira Estrasburgon. 1958an Bakearen sinagoga handia eraiki zuten[26].
2020. urteko datuen arabera hirian 35 toki daude kultoislamdarra praktikatzeko, dela meskitak edo beste hainbat errezurako toki. Estrasburgoko meskita handia 2004an inauguratu zen[27].
Estrasburgoko industriak garrantzia handia du Alsazian. Ibai-portu garrantzitsua du, urtean 9.439.000 tona kargatzen dituena. Frantziako bigarren ibai-portu garrantzitsuena da, parisen ondoren, eta Rhin ibaiko hirugarrena,Rotterdamgoaren (Herbehereak) etaDuisburgekoaren (Alemania) ondoren. 1926an inauguratu zen.
Estrasburgeko metropoli eremuan konpainia garrantzitsuen egoitzak daude; Adidas France, Le Coq sportif, le Crédit mutuel Alliance fédérale, Lidl France, Lohr Industrie, Puma France, Steelcase, Wienerberger France...
Sektorekako banaketa honako hau da:
Sektorea
Ehunekoa
Tertziarioa
%87.3
Industria
%9.4
Eraikuntza
%3.0
Nekazaritza
%0.2
Aipatzekoa daBioValley France klusterra, botiken eta terapia berritzaileen, teknologia medikoen, diagnostikoen eta osasun elektronikoaren alorretan aritzen dena. Estrasburgotik gertu dagoen Illkirch-Graffenstaden berrikuntza parkean du egoitza[28].
Estrasburgoko tren geltokia da hiriko garraio azpiegitura nagusia. Ekialdera Offenburg eta Karlsruhe hiriekin (Alemania) lotzen da, mendebaldera Metz eta Parisekin (Frantzia) eta hegoaldera Basilearekin (Suitza). 2007an PariserakoTGV Est tren azkarra inauguratu zen eta 2012an Lyonerako TGVRhin-Rhône.
Aireportu propioa ere badu, Entzheim izenekoa. Aireportu txikia da baina Europako hainbat hiritara eta Afrika iparraldera hegaldiak baditu.
Hiri barneantranbia etaautobus sistema zabala du. Bidegorrien sarea ere oso zabala da eta hiri unibertsitarioa izanik bizikleta garraiobide oso erabilia da.
Ibaiko nabigazioa ere garrantzitsua da Estrasburgon eta urtean ehundaka turista erakartzen ditu Estrasburgoko ibai-portuak. Ekonomiari dagokionez garrantzitsuak diraCanal du Rhône au Rhin,Canal de la Marne au Rhin etaAlsaziako Ubide Handia ubideak.
Estrasburgoko Uharte Handia (frantsesez:Grande Île)Ill ibaiak mugatzen duen uhartea da, Estrasburgoko alde historikoa kokatzen dena.Neustadt auzoa XIX. mendearen amaieran eraiki zuten alemaniarrek.UNESCOkGizateriaren ondare izendatu zuen Uharte Handia 1988an "Erdi Aroko hiri bateko auzoaren eredu" hartu zuelako. Estatus hori adierazteko latoizko 22 plaka ezarri ziren uhartera sartzeko zubietan. 2017an Neustadt auzora hedatu zuen izendapena[2].
Uhartearen barrenean daude Estrasburgoko eraikin aipagarrienak, denetan ezagunenaEstrasburgoko katedrala da. Hareharri gorriz eraiki zen eliza gotikoa XV. mendean amaitu zen eta dorre bakarrak munduko eraikin altuena bihurtu zuen lau mendetan zehar. Barnean duen erloju astronomikoa ere aipatzekoa da. Uhartearen barnean beste eliza batzuk ere badaude:San Tomas eliza,San Petri zaharra eta San Petri gaztea (protestantea).
Renaniar pizkundeko etxeak dira ohikoenak Estrasburgoko alde zaharrean. Bereziki oparoa daPetite France auzoa, Ill ibaiaren kanalen artean kokatzen dena. Etxe aipagarriena XV. mendekoKammerzell etxea da, gotiko berantiarrean eraikitako etxea Estrasburgoko katedralaren alboan dagoena.
Beste eraikin aipagarri batzukRohan jauregia, hiru museo hartzen dituena, udaletxea, apezpikuaren jauregia etaaduana zaharra dira.
Estrasburgoko kaleek gremioen izenak dituzte (Rue Mercière,Rue des Dentelles,Rue du Bain aux Plantes,Rue des Juifs,Rue des Frères,Rue des Tonneliers,Rue du Maroquin,Rue des Charpentiers,Rue des Serruriers,Grand' Rue,Quai des Bateliers...) eta hamairu plaza ere badira kaleen arteko gurutzaketetan, eguberrietan merkatua jarri eta oparo apaintzen direnak, esate baterako txerrikumeen merkatuaren plaza (Place du Marché aux Cochons de Lait), Gayot merkatuaren plaza (Place du Marché Gayot) eta noski, Katedralaren enparantza (Place de la Cathédrale). Enparantza handienaKléber enparantza da.
Uhartearen muturrean Ill ibaia hainbat ubidetan zatitzen den puntuan Vaubanen presa dago, 1690. urtean eraikitakoa, ibaia urtegi bihurtzen duen zubi bat. Haren atzean XIII. mendeko babes sistematik gelditzen diren lau dorre garai mantentzen dira. "Zubi estaliak" (frantsesez:Ponts Couverts) izena hartzen dute eta Estrasburgoren irudi ikoniko bihurtu dira.
EstrasburgoAlemaniako Inperioaren (1871-1918) barnean izan zen garaian eraikitako auzoa izan zenNeustadt, Ill ibaiaren beste aldean zabaltzen dena.Neustadt izen alemaniarrak "hiri berria" esan nahi du. Jauregi ugari kokatzen dira bertan, neobarroko, neopizkunde, neogotiko eta neoerromaniko estiloetan eraikiak. Azkenengoek Art Nouveau estiloa dute. Eraikin garrantzitsuenak Errepublikaren plazan kokatzen dira.
Eraikin aipagarrienak honako hauek dira:
Rhineko jauregia (Palais du Rhin): Alemaniar enperadoreen jauregia izan zena.
Estrasburgoko Unibertsitatea da heziketa zentru nagusia. XVI. mendean eratu zen eta historian zehar itzulinguru asko izan ditu. Frantziar Iraultzaren ondoren bertan behera geldituz en baina 1871ean alemaniarren eskutik bultzada berria jaso zuen. Zazpi Nobel Saridun izan dira Unibertsitate honetan.
Estrasburgo hiran 2020. urtean 11 udal museo[29], unibertsitateari loturiko beste 11 museo eta bi museo pribatu daude. Honako hauek dira aipagarrienak:
Arte Ederren Museoa: Rohan jauregian kokaturik dago. 1890. urtean ireki zen.
Nazioarte mailan ospe handia duten instituzio ugari daude Estrasburgon, Orkestra Filarmonikoa, Rhineko Opera Nazionala eta Antzoki Nazionala esate baterako.
Estrasburgoko Musika Jaialdia (Festival de Musique de Strasbourg) ospatzen da 1932tik aurrera hasieran Jaialdein jauregian eta ondoren Musika eta Kongresuen jauregian. Uda aldean musika klasikoaren eta jazzaren jaialdia izaten da.
RC Strasbourg Alsace futbol taldea da Estrasburgoko kirol talde ezagunena[30]. Frantziako hiru txapelketa handiak (Liga,Kopa eta Ligako Kopa) irabazi dituen sei taldetako bat da. Beste kirol batzutan SIG Strasbourg (saskibaloia) eta Étoile Noire (izotz hockeya)[31] taldeak daude.
Emakumezkoen Tenis Txapelketa (Internationaux de Strasbourg)Roland Garrosen ondoren Frantziako entzutesuena da[32].
↑Rosebrock, Tessa Friederike. (2020-05-05). «II. Les nazis en Alsace»Kurt Martin et le musée des Beaux-Arts de Strasbourg : Politique des musées et des expositions sous le IIIe Reich et dans l’immédiat après-guerre (Éditions de la Maison des sciences de l’homme): 25–38. ISBN978-2-7351-2688-0. (kontsulta data: 2022-04-25).
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(1).jpg)
.jpg)
.JPG)
.jpg)
