Europako lau eremu geografikok bat egiten dute Eslovenian:Alpeek,Dinariar Alpeek,zabaldi panoniarrak etaMediterraneoak. Esloveniako puntu altuenaTriglav mendia da (2.864 m), eta herrialdeko batez besteko altuera 557 metrokoa da. Esloveniako berezko lurraldeaz gainera, beste lurralde hauek ere hartzen ditu barnean:Karniola,Istriako iparraldea,Triesteko zati bat etaEstiriako hegoaldea.
Eslovenia oso lurralde menditsua da, eta goi-lautadaz betea (Esloveniako Alpeak, Kras-eko goi-lautadak). Itsasertza, berriz, laua da.
Karstalde garrantzitsuak daude Eslovenian: Karniola Zuria edoNotrajsko («barrengo herria») eta Dolenjsko («herri beherea»). Triesteko iparraldean daudePostojnako leize ospetsuak, etaPanoniako muino eta lautadak hedatzen dira.
Istriako iparraldean Primorjeko lautadak zabaltzen dira. Herrialdearen azaleraren erdia (10,124 km2) basoek hartzen dute:Finlandia etaSuediaren ondoren, baso-ehunekoari dagokionez, Eslovenia Europako hirugarrena da.
Kontraesana dirudien arren, Esloveniako lurraldearen % 81 Itsaso beltzeko isurialdeak osatzen du; horrela,Drava,Sava etaMura hiru ibai nagusiek Eslovenia ipar-mendebaldetik hego-ekialdera zeharkatzen dute.Itsaso Adriatikora doan ibai garrantzitsuenaSoča (Isonzo) da.
Alpeetan, aintzirak daude: ezagunenakBled etaBohinj dira.
Parke nazional bakarra dauka,Triglav Parke Nazionala:izen bereko mendiaren (2.864 m) ingurua hartzen du, herrialdearen ipar-mendebaldea. 880 km²-ko azalera du eta 1981ean eratu zen. Eskualde mailako parkeak ere izendatu ditu: Karniola barnekoa, Kozje parkea eta Škocjan leizeak.
Eremu sismiko nahiko aktiboan kokaturik dago herrialdea, izan ere Eurasiako plakak eta Afrikako plakak sarritan estutzen baitute Adriatikoko plaka txikia. 60 lurrikara inguru kontatu izan dira historian zehar, batzuk gogorrak (1895ekoa, esate baterako). Mugimendu horien ekintzen ondorioJuliotar Alpeak etaDinariar Alpeak dira.
Klima submediterraneoa da kostaldean, alpetarra mendietan eta kontinentala ekialdeko lautada eta haranetan. Batez besteko tenperaturak urtarrilean -2 °C-en eta uztailean 21 °C-en artean dabiltza. Prezipitazioen batez bestekoa hau da: 1.000 mm kostaldean, 3.500 mm Alpeetan, 800 mm hego-ekialdean eta 1.400 erdialdean.
Duela 250.000 urteko giza aztarnak aurkitu dira egindako indusketa arkeologikotan. Ljubljanako paduretan duela 4.500 urte izandako zutabe gaineko etxeen hondarrak ere aurkitu dira. Bertan munduko egurrezko gurpil zaharrena kontsideratzen dena ere jaso da.Burdin Aroaniliriarrek etazeltiarrek okupatu zituzten Esloveniako lautadak.
Erromatarrek lurralde hauek konkistatu zituztenean Pannonia eta Noricum probintzien artean gelditu zen,Venetia et Histria (X eskualdean) barnean. Hiru hiri nagusi izan ziren;Emona (Ljubljana),Poetovio (Ptuj) etaCeleia (Celje). Italiatik Pannoniara zihozen errepide militarrek zeharkatu zuten lurraldea. Erromatarren Aroa V. eta VI. mendeetakohunoen erasoekin bukatu zen.
Badirudi egungo esloveniarren arbasoeslaviarrak gaur Eslovenia den eremuraVI. mendean iritsi zirela.VII. mendean, lehen estatu esloveniartzat har daitekeen Karantaniako Dukerria (gaurkoKarintia) sortu zen, baina745 urtean independentzia galdu zuen, Frankoen Inperioaren menpe erortzean. Horren ondorioz, hainbat eslaviarrek fede kristaua besarkatu zuten.
Austria-Hungariako inperioaren garaian (XIX. mendean), Karniola, Estiria eta Karintiako herrialdeetan banaturik zeuden esloveniar gehienak.Napoleondar gerrekinIliriako probintzietako estatua sortu zen,Ljubljana haren hiriburu bihurtu zen, eta eslaviera hizkuntza ofizial.1848an, Eslovenia aske eta batuaren aldeko mugimendua indartu zen, Austrian gertatu zen «Nazioen Udaberri» izeneko mugimenduaren barnean. XIX. mendearen bigarren erdialdean hasi ziren esloveniarren eta hegoaldeko gainerako eslaviarren arteko harremanak. 1866–1867. urteetan, Esloveniako zati txiki bat Italiaren mende gelditu zen, eta Hungariaren mende beste bat. Vienari lotuak geratu ziren gainerako esloveniarrak.
1918an Eslovenia, Serbia eta Kroazia Erresumaren sorrera.
1918an, Austria-Hungariako Inperioaren gainbeherarekin batera, esloveniar gehienek,kroaziarrek etaserbiarrek Esloveniar, Kroaziar eta Serbiarren Estatua sortu zuten, berehalaxe Serbiar, Kroaziar eta Esloveniarren Erresuma izango zena.1929an berriro ere izena aldatu etaJugoslaviako Erresuma bilakatu zen.Bigarren Mundu Gerraren ostean, Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialistaren parte izan zen Eslovenia.
1980ko hamarkadarako, Esloveniako Errepublika independentziara eramango zuen dinamikan sarturik zegoen. Italiaren eta Austriaren mugan egoteak, eta emaitza ekonomiko bikainek (Jugoslavia ohi osoko biztanleriaren % 8 besterik ez izan arren, Federazio osoko BPGaren heren bat zegokion Esloveniari) mendebaldeko Europarekiko hurbiltasun-sentimendua piztu zuten esloveniarrengan. 1989an sortu zen, oposizioko alderdien artean, Esloveniar Batasun Demokratikoa (DEMOS) izeneko koalizioa, helburuetako bat Jugoslaviaren egitura federala aldatzea eta aniztasun politikoa ezartzea zuena. 1990eko otsailean, Esloveniako komunistak nabarmen aldendu ziren Jugoslaviako Liga Komunistatik. Urte bereko apirilean, DEMOS koalizioak irabazi zituen legebiltzarrerako hauteskundeak etaMilan Kucan Berrikuntza Demokratikoa alderdiko buruzagia (komunista erreformista) hautatu zuten lehendakari. Handik aurrera, Esloveniak geroz eta nabarmenago heldu zion independentziarako bideari. Lehendabizi, Jugoslaviako Federazioa konfederazio bihurtzen saiatu ziren; gero, zuzenketak proposatu zizkioten konstituzioari, eta, azkenean, burujabetza osoa aldarrikatu zuten.
Hamar eguneko gerra.
1990eko erreferendumean, biztanleen % 90ek independentziaren aldeko botoa eman zuen. Esloveniako komunikabideak geroz eta haserreago zeuden Jugoslaviako armada federalarekin, eta udalerriek erreklutatze paraleloak antolatu zituzten, lurraldearen defentsarako.1991koekainaren 25ean, Esloveniak eta Kroaziak nork bere independentzia aldarrikatu zuen ofizialki. Jugoslaviako gobernu federalak,Ante Markovic kroaziarra buru zuela, ez zituen aldarrikapen horiek onartu, eta gudaroste federalari esku har zezan agindu zion. Lehen gudaldietako erronka kanpoko mugen kontrola ziurtatzea izan zen. 1991ko ekainaren 28an su-etena adostu zuten hiru hilabeterako. Baina urrian, Esloveniak berretsi egin zuen burujabetza osoaren aldeko borondatea, eta Europar Batasuneko arbitratze-batzordeak aitortu egin zion eskubide hori. Alemaniak urte bereko abenduan onartu zuen Eslovenia nazio independente gisa, eta ondoren, 1992ko urtarrilean, beste hogeita hamar bat herrialdek gauza bera egin zuten, Europar Batasunekoak barne zirela. 1992ko maiatzean sartu zen Eslovenia Nazio Batuen erakundean.
1992ko legebiltzarrerako hauteskundeak kristau demokratek eta demokrata liberalek irabazi zituzten, Janez Drnovšek buru zutela, eta azken horrek gobernu-koalizio bat osatu zuen 1993ko urtarrilean, bera lehen ministro zena. Lehendakaritzari Milan Kucanek eutsi zion. Nazioarteko Diru Funtsean sartu eta Munduko Bankuko kide egin ondoren, 1996ko ekainean, Esloveniak elkartze-hitzarmen bat sinatu zuen Europar Batasunarekin, baina ez zen berretsi 1997ko uztaila arte. Prozesuak, izan ere, atzerapena izan zuen. 1996ko azaroko hauteskundeetan izandako emaitzak zirela-eta, ez zen erraza izan gobernu berria eratzea. Azkenean, 1997ko otsailean, Janez Drnovšek hautatu zuten lehen ministro, Alderdi Demokrata Liberalaren eta Esloveniako Herri Alderdiaren (Europar Batasunean sartzearen aurkakoa) arteko koalizioaren buruan. Azaroan, Milan Kucan aukeratu zuten berriro errepublikako lehendakari.2004komartxoaren 29anNATOn sartu zen, eta urte berekomaiatzaren 1ean,Europar Batasunean.
Gobernuaren eta Presidentearen jauregia, Ljubljanan.
1991ko abenduaren 23an onartutako konstituzioan, 18 urtez gorakoen sufragio unibertsala (16 urtetik aurrera eman daiteke botoa, enplegua izanez gero), alderdi anitzeko politika-sistema eta gainerako eskubide formalak jasota geratu ziren (erlijio-askatasuna, prentsa-askatasuna, etab.). Estatuaren burua presidentea da, bost urtetik behin hautatzen dena. Botere betearazlearen buru lehen ministroa eta ministroen kontseilua dira, parlamentuak hautatua.Lehen ministroa Biltzarrak aukeratzen du lau urteko legealdirako, eta Errepublikako lehendakaria hauteskundeetan hautatzen da bost urterako.
Parlamentuak bi ganbera ditu: Asanblada Nazionala (Državni Zbor) eta Kontseilu Nazionala (Državni svet). Asanblada Nazionalak 90 kide ditu, batzuk zuzenean hautatuak eta beste batzuk sistema proportzionalaren bidez (hungariar etaitaliar gutxiengoentzako bi eserleku gordetzen dira). Kontseilu Nazionalak 40 eserleku ditu, eta gizarte, ekonomia, lanbide eta beste zenbait arlotako ordezkariek osatzen dute: legeak proposatzea edo Biltzarrean hartutako erabakiren bat berriro aztertzeko eskatzea beste eskumenik ez du. Biltzarreko kideak lau urtez behin hautatzen dira, eta Kontseilukoak bost urtez behin.
15.000 soldadu inguruko armada du, eta beste 85.000 gizon dituzte erreserban. Soldadutza nahitaezkoa da: 18 urterekin hasten da, eta zazpi hilabete dirau. Europako Kontseiluko eta Nazio Batuetako kide da Eslovenia, eta defentsa-hitzarmenak sinatu ditu Austriarekin eta Hungariarekin.
Eslovenia 193 udalerritan (občine) banatuta dago. Hiriburua eta udalerririk populatuenaLjubljana da, ia 280.000 biztanlerekin (2015an). Beste hiri nagusiak hauek dira:Maribor (ia 100.000 biz.),Celje etaKranj (37.000 biz.),Velenje,Koper etaNovo Mesto (25.000 biz).
Esloveniako lehenengo lurralde naturalen zatiketak Anton Melik geografoak eta Svetozar Ilešič-ek egin zituzten 1936an eta 1968an. Ivan Gams-en zatiketa berrian, lurralde hauek bereizten dira:
Alpeak (Visokogorske Alpe),
Alpe aurreko muinoak (Predalpsko Hribovje),
Ljubljanako lautada (Ljubljanska Kotlina),
Azpimediterranearra – Kostaldeko Eslovenia (Submediteranska – primorska Slovenija),
Eslovenia barneko karst dinarikoa (Dinarski kras notranje Slovenije),
Esloveniarren erdiak, gutxi gorabehera, hirian bizi dira (Ljubljanan, Mariborren eta Celjen, batik bat) eta gainerakoak lurralde guztian banatutako herri txikietan, horietako asko mendi garaietan. Adinari dagokionez, 0-14 urte bitartekoak biztanleen % 16 dira, 15-64 urte bitartekoak – % 70, eta 65 urtez gorakoak – % 14. Gizonezkoek 71 urtekobizi-itxaropena dute, eta 79koa emakumezkoek. Europako gainerako herrialdeetan bezalatsu, demografia-hazkundea oso txikia da, emankortasun-indizea, izan ere, 1,2 haurrekoa baita emakumeko. Hamabi urteko hezkuntzaldi behartua dute Esloveniako haurrek (lehen mailako hezkuntza, zortzi urtez, eta bigarren mailakoa, lau urtez), eta ikasle gehienek goi-mailako ikasketak egiten dituzte. Goi-hezkuntza ematen duten 27 erakunde dituzte, Ljubljanako Unibertsitatea barne dela. Erlijioen banaketa hau da:katolikoak – % 71,luteranoak – % 1,musulmanak – % 1,ateoak – % 5, beste batzuk – % 22.
Esloveniako biztanleen % 91 esloveniar jatorrikoak dira (eslaviar herrietako bat). Badira beste talde etniko batzuetako herritarrak ere (kroaziarrak,serbiarrak), baina gutxi dira. Gainera, 1990 aldera,Bosnia-Herzegovinako gerratik ihesi joandako 60.000 iheslari Eslovenian babestu ziren.
Horrela beraz Eslovenian bizi diren talde etniko nagusiak hauek dira: esloveniarrak (% 89); kroaziar, bosniar, serbiar etaJugoslavia ohiko bestelako taldeak (% 10); eta hungariar eta italiar gutxiengoak (% 0,5).
Beste eslaviar kultura batzuek ez bezala,Italiako,Alemaniako etaAustriako kulturen eragin handia jaso dute esloveniarrek mila urtez baino gehiagoz. Hori dela eta, 70 urte inguruz Jugoslavia osatzen zuten errepubliketako bat izan bada ere, esloveniar kulturak parekotasun handiak ditu Alemaniako eta Italiako kulturekin. Esloveniera, esate baterako, latin alfabetoaz idazten da, eta ez, serbiera eta eslaviar hizkuntza gehienak bezala,alfabeto zirilikoaz.
Esloveniako ekonomia, bere testuingururako, aski aberatsa da,Europar Batasuneko kide berrien artean biztanleko BPGrik altuena baitu. Inflazio-tasa nahiko altua izan da azken urteotan, eta hazkunde ekonomikoak goranzko joera duela dirudi. Oro har, herrialdeak ekonomia sendoa du.2007kourtarrilaren 1ean, euroa hartu zuen errepublikak.
Independentzia eskuratu aurretik, Eslovenia zenJugoslaviako errepublikarik oparoena. 1990etik hona agintean egon diren gobernuen ahaleginei, azpiegitura sendoei eta eskulan gaituari esker, Esloveniako ekonomia berehala hasi zen Bosnia-Herzegovinako gerrak eragin zizkion galerak gainditzen. Industria-ekoizpena, esate baterako, % 4,7 hazi zen 1993an eta langabezia-tasa % 7raino jaitsi zen 1997an. EsloveniakoBPGaren % 35 industriari dagokio. Errepublikako industria garrantzizkoenak elektronika, makina elektrikoak, metalurgia eta motordun ibilgailuak dira. Kontuan hartzekoak dira, orobat, mea-aberastasunak: burdina Kranjen,merkurioa Idrijan, petrolioa Lendavan etalignitoa Trbovljen, eta baita beruna, zinka, uranioa eta zilarra ere.
Nekazaritzari, aldiz, BPGaren % 5 baizik ez dagokio. Behealdeko soroak laboretarako egokiak diren arren, Esloveniako nekazaritzako jarduera nagusiak (ez da ahaztu behar herrialde menditsua dela, eta lurjabe txikiak direla nekazari gehienak) abere-hazkuntza eta basogintza dira (lurraldearen erdia basoz estalita dago). Abere-hazkuntzaren barruan, esne-produkziorako eta haragitarako behi-azienda da garrantzitsuena, baina ardiak eta oiloak ere hazten dituzte. Nekazaritza-produktuei dagokienez, artoa, patata, garia, lupulua, azukre-erremolatxa eta mahatsa dira garrantzizkoenak.
Merkataritza-harreman garrantzitsuenakAlemaniarekin,Kroaziarekin,Italiarekin,Frantziarekin,Austriarekin etaEstatu Batuekin ditu. Esportazioen artean aipatzekoak dira lehengaiak, produktu erdilanduak, makineria, motor elektrikoak, janari prozesatuak, ehunkiak, botika eta kosmetika-produktuak. 1993an sartu zen Eslovenia Nazioarteko Diru Funtsean. Hainbat ekonomia-harreman berri ere egin zituen garaitsu hartan, lehen etendakoak (Italia, Austria) berrezartzeaz gainera: Iran, Txina, Belgika, Luxenburgo eta Herbehereekin ezarri zituenak, esate baterako. Europar Batasunarekin elkarlanerako hitzarmen bat sinatua du. Diru-sarrera garrantzizkoa da turismoa Esloveniarentzat, estimazio handiko parajeak baititu Bled aintziraren inguruetan eta mendietan (neguko kirolak).
Esloveniak garraio-sare bikaina du. 15.000 km inguruko errepide-sarea ez ezik, hiri handi guztiak trenbidez komunikaturik daude. Hain zuzen ere, Esloveniaren ekonomia-eragile handienetako bat dagoen lekuan egotea izan da, Europako erdialdeko herrialdeen eta Mediterraneoaren artean baitago. Esandakoaren harira, garrantzi ikaragarria izan du eskualdearen garapenerako 1847tik abian dagoen Viena-Maribor-Ljubljana-Trieste burdinbideak. Hiru aireportu handi eta Koperreko portua ere badu,Itsaso Adriatikoan.
Erregimen sozialista izan duten herrialde gehienek ez bezala, Esloveniak hirugarren sektore modernoa eta eraginkorra garatzen jakin izan du (BPGaren % 60). 1991ko ekainaren 25ean independentzia eskuratu ostean, ekonomia-trantsizio motel baina zuhur bati ekin zion Esloveniak, eta langabezia-tasa txikiari, maila oneko soldatei eta inflazio moderatuari eusten saiatu da geroztik. Pribatizazio-legea 1993an sartu zen indarrean. Esloveniaren ingurumen-arazo nagusiak hauek dira:Sava ibaiaren kutsadura, etxeetako eta industrietako ur zikinek eragindakoa; itsasertzeko uren kutsadura, metal astunak eta ekoizkin kimiko toxikoak direla-eta; Koper inguruko basoetaneuri azidoak eragindako kalteak (metalurgiak eta industria kimikoak eragindako kutsadura atmosferikoaren ondorioz).
Primož Trubar erreformatzaile protestanteak idatzi eta 1550ean argitaratu zirenCatechismus eta “Abecedarium” dira eslovenierazko lehen argitalpenak. Bi autore nagusiakFrance Prešeren (1800–1849) poeta etaIvan Cankar (1876–1918) idazleak dira.
Boris Pahor, kontzentrazio-esparruetan izan zena, idazle ezagunenetakoa bihurtu zen, Italiako faxismoari eta Titoren komunismoari aurre egin baitzion.
Liburuen merkatuak ere garrantzi handia du eta Esloveniako liburu azoka egiteaz gain, atzerriko liburuekinFrankfurt after Frankfurt azoka ere egiten da.
Musikari dagokionez,Jacobus Gallus (1550-1591) Errenazimentuko konpositoreak Europako erdialdeko musika klasikoan eragin handia izan zuen; XX. mendean,Bojan Adamič musikagilea filmetarako musikan nabarmentzekoa da.
Ljublianako udako jaialdia etaLent jaialdia herrialdeko ekintza kultural garrantzitsuenetakoak dira.
Historiako aktore ezagunenaIta Rina (1907-1979) izan zen, Europako filmeetan ere lan egin zuena. Bigarren Mundu Gerraren ondorenPolde Bibiček Eslovenia barnean sona handia hartu zuen. Zine zuzendariak ugari izan dira eta Esloveniako Zinemagintzaren Pizkundea osatu izan dute.
Herrialdeko talderik onenaUnion Olimpija da, Esloveniako 16 liga eta 20 kopa lortzeaz gain (2018 arte kontuan hartuta), Jugoslaviako sei liga ere eskuratu zituen.
Izotz-hockeyaren selekzio nazionalak zazpi aldiz jokatu du Munduko txapelketa.Anže Kopitar munduko jokalari onenetakoa da eta Estatu Batuetako ligan ari da jokatzen.
Tina Maze eskiatzaileak 2012-13 sasoiko Munduko kopa irabazi zuen eta bitan izan da Joko Olinpikoetako urrezko dominaren irabazlea. Mateja Svet eta Bojan Križaj ere eskiatzaile ezagunak dira.Primož Peterka saltatzaileak birritan irabazi du munduko jauzi txapelketa.
.jpg)
_(3981867866).jpg)
_(5339406490).jpg)
.JPG)
