| Deba | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Gipuzkoa,Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Gipuzkoa | ||||||||||
| Eskualdea | Debabarrena | ||||||||||
| Izen ofiziala | Deba | ||||||||||
| Alkatea | Maider Zubicaray Beristain(en) | ||||||||||
| Posta kodea | 20820–20829 | ||||||||||
| INE kodea | 20029 | ||||||||||
| Herritarra | debar | ||||||||||
| Ezizena | tarinak | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 43°17′43″N2°21′00″W / 43.295277777778°N 2.35°W /43.295277777778; -2.35 | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 51,54 km² | ||||||||||
| Garaiera | 0-661 | ||||||||||
| Distantzia | 41 kmDonostiara | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 5.399(2024) 6 (2023) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 1,05 bizt/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] | % 2,82 | ||||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 17,33 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 48,76 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 79,77(2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[1] | % 4,11(2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 8,52(2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[2] | % 75.3 + % 11.33 hartzaile(2021) | ||||||||||
| Kaleko erabilera[3] | % 62.3(2021) | ||||||||||
| Etxeko erabilera[4] | % 63.06(2021) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Sorrera | 1343ekainaren 17 | ||||||||||
| Webgunea | https://www.deba.eus | ||||||||||
DebaGipuzkoako ipar-mendebaldekoudalerri bat da,Debabarrena eskualdeko handiena, lurraldez. Itsasertzean dago, eta izenaDeba ibaitik datorkio, bertan itsasoratzen baita. 51,54 km² ditu, eta 5.427 biztanle zituen 2016. urtean.
Gipuzkoako herri-izenen artean, euskal etimologia argia ez duen bakarra da Deba, gaztelaniazDeva idatzia,[5] eta herrian itsasoratzen denibaiaren berdina da. Deva/Deba izeneko ibaia gehiago ere bada Iberiar penintsulako iparraldean, bat Asturiasen eta bi Galizian.[6] Jatorrizelta batekin lotu izan da izen hau, adibidez hala uste zuenArturo Kanpionek.
Ponponio Mela kartografo erromatarrak K.o. I mendean Deba ibaia izan zitekeenDevales ibaia aipatu zuen, eta hari biztanle-guneari,Tritium Tuborico. II. mendeanKlaudio PtolomeokDeva fluvia ostia aipatu zuen, ibaiak kaia zuela alegia, etakaristiar etabarduliarren arteko muga puntutzat aipatu zuen.[7]
1767an Itziarko Andra Mariri eskainitako liburu batean,Pedro Jose Aldazabal Murgiak euskal etimologia ez oso fidagarri bat proposatu zuen herriarentzat,Divana terminotik zetorrelakoan, eta hitz horrek batzarra esan nahiko luke euskaraz.[8]
Debaren natura ondarerik preziatuena itsasertza da. Han daude, izan ere,Deba eta Zumaia arteko marearteko zabalgunea eta bost hondartza (Santiago,Aitzuri,Lapari,Mendata etaSakoneta). Inguru hau Europako eta munduko geoparkeen sareko kide da 2010. urtetik. Flysch egitura geologiko berezietan 60 milioi urteko sekuentzia geologikoa ikus daiteke (duela 110 milioi urtetik orain dela 50 milioi urtera arte).[9]
Debak 52km² ditu, Gipuzkoako udalerrien artean azalera handienetakoa. Lur‑eremu horietanAranzadi Zientzia Elkarteko kideek aintzat hartzeko moduko berrogeita hamar bathaitzulo aurkitu dituzte; aipatzekoak dira, batez ere,Ekain,Urtiaga etaPraileaitz.
Ekain1969an aurkitu zuten; eta, hango labar‑pinturen kalitatea eta ugaritasuna kontuan hartuta, Iberiar penintsulako lau haitzulo baliotsuenen artean dago.Paleolito garaiko aztarnategi horretan hainbat irudi aurkitu dituzte: arrainak, oreinak, artzak, bisonteak, eta 33 zaldi.
Ekain haitzuloa Debako udal‑barrutian dago, baina Zestoako herrigunetik oso gertu, eta hara iristeko bide naturala Zestoatik abiatzen da. Haitzuloaren erreprodukzio zehatza egin dute instalazio moderno batean; hartara, haitzuloaren aberastasun arkeologikoaz ohartzeko aukera dute bisitari askok, 14.000 urtez iraun duten margo eta grabatuak babesten diren bitartean.
Urteaga haitzuloa magdaleniense eta aziliense garaietako aztarnategi franko-kantauriar garrantzitsuenetarikoa da. Jose Migel Barandiaranek aurkitu zuen 1928an.[10]
Praileaitzen duela 15.500 urteko erritu-gunea topatu dute, eta Euskal Herriko aurkikuntza garrantzitsuenetako bat izan da azken urteetan.[10]
Hondartza ondo ekipatua herrigunetik gertu, zumardi hostotsua, pasealekuak, bertakoen izaera abegitsua... faktore horien guztien ondorioz, Debaren alderdi turistikoa da medailoiaren gainaldea, eta industria da azpialdea. Hiribilduak, eskerrak ematen dizkioFermin Kalbetoni, hark egindako mesedeengatik; horregatik, debarrek haren izena duen zumardian mesedegilearen soina jarri dute.
Gaur egun, Debaturismoari estuki lotua dago, udaldean edo oporraldian jendetza iristen da, horietako asko bigarren etxebizitzan gozatzera, eta hotelak eta kanpinak gainezka egoten dira.
IparraldeanBizkaiko golkoa, mendebaldeanMutriku etaMendaro, ekialdeanZestoa etaZumaia, eta hegoaldeanAzkoitia mugakide ditu Debak.
Debak hainbat auzo ditu, nagusienaItziar da, eta besteakLastur,Itxaspe,Egia,Arriola,Madariaga,Endoia,Arbiskoa etaElorriaga auzoak dira.
 | Mutriku etaBizkaiko Golkoa | Bizkaiko Golkoa | Zumaia | |
| Mutriku etaMendaro |  | Zestoa | ||
| ||||
 | ||||
| Mendaro | Azkoitia etaAzpeitia | Zestoa |
Goi Paleolitoko garaian egindakolabar-pinturak dituEkaingo leizeak, udalerri honetako mendialdean. IV. mendeanChronographus anni 354 idazlanak azaltzen duenez, Deba egungo Altzolaraino zen nabigagarria, bokaletik 10 bat kilometrora.[23]
Praileaitz da paleolitoko beste aztarnategi inportante bat Deban. 15.500 urte zahar diren zintzilikarioak aurkitu dira bertan, etalabar pinturen multzo bat,[24] duela 18.000 urte baino gehiagokoa, irudirik erakusten ez duten marra eta puntu batzuek osatua.
Gorago aipaturiko Ponponio Melaren (Devales) eta Klaudio Ptolomeoren (Deva fluvia) aipuetarik jakin dagokigu erromatarren garaian bazela hemen garrantzizko puntu bat, barduliar eta karistiarren arteko muga hain zuzen.[7]
Debako lehen herriguneaItziarko gainean zegoen. 1179. urtean, NafarroakoAntso Jakitunaren etaGaztelako Alfontso VIII.a erregeen arteko bake itunean, “Ichiar” toponimoa aipatzen da bi erresumen arteko muga puntuetako bat gisa.[5]1294koekainaren 24anAntso IV.a Gaztelakoakhiri gutuna eman zien Itziarko biztanleei (hasieran DebakMonreal de Itziar zuen izena), eta haiek, arrantzan aritzeko kostaldera hurbiltzeko beharra ikusita, Debako herria fundatu zuten formalki. Hiri gutuna1343. urtean eman zienAlfontso XI.a Gaztelakoak, eta Gasteizkoforuak,Deba ibaiaren bokalean, klima gozoeta epeleko lekuan,Monreal de Deva izenarekin hiri-gutuna eman zien.
Deba ibaiaren eskuinaldean kokaturik,arrantza,nekazaritza,industria eta salerosketan jarraitu zuten. Kostaldeko gainontzeko arrantzaleen antzera, debarrek balea harrapatzen ematen zuten ahaleginik handienak, nahiz eta bestelako arrantza baztertu ez. Burdinolak ziren industriaren oinarri; burdinazko tresnak egiten zituzten. Lantegi haiek ibai eta erreka bazterretan kokatzen ziren, ur indarraz baliatzeko.
Gasteiztik Debako portura zekarten artilearen eta beste zenbait salgairen merkataritza onuragarria izan zen herrirako. Beste herritar batzuek, berriz, gaur arte iraun duten nekazaritza eta abeltzaintza izan zituzten bizibide, orduko labore batzuei eutsi ez badiete ere: ohiturazkotxakolina ateratzeko mahatsari, adibidez.
Urduñako pasoa zabaltzean, burdingintza eta portuko uren sakontasun eskasa zela medio, Debak zuen onura estrategikoa gutxitzen joan zen.XIX. mendearen erdi aldera portuak zuen trafikoa behera zihoan neurrian, beste aktibitate berri bat sortu zen: udaldiko turismoa. Itsas bainuek garrantzia hartzen zuten neurrian, Debako hondartza atsedenerako leku bihurtu zen, eta kanpoko bisitarien eraginez ostatu jarduera gehitu zen.
Gaur egun Deba, 5.000 biztanle ingururekin, erakarpen handiko herria dugu turismo arloan (landa-turismoa, hotela, aterpetxea,Donejakue bidea...) eta Itziar aldeko industriaren garrantzia ere aipatzekoa da.
Debako portuaren merkataritza‑jarduera ez zen makala izan. Bizkaiko burdina iristen zen, Debako arroako burdinoletaraeramateko. Sakonera txikiko txalupak (alak) erabiltzen zituzten, burdina ontziz aldatu eta ibaian gora eramateko,Altzolaraino. Halaber,Arabatik etaGaztelatik ekarritako egurra, laboreak etaartilea ere kargatzenzuten, atzerrira eramateko.
ZaharrekDiciembre gogoan dute, Asturietako Musel portutik ikatzez beteta etortzen zen kabotaje‑ontzia, Arzabalera joaten zena. Haraino iritsi ahal izateko, Deba gaineko zubiak egurrezko zati altxagarri bat zuen. Garai bateko Monreal haren itsas tradizioa argi ikusten da Ontziola edo Astillero kalearen izenean, eta elizaren gurutze‑gangan zintzilik dagoen dohaintzan: miniaturazko itsasontzi bat miniaturan.
Aztertzeko oso konplexuak diren arrazoiengatik, itsasorako irtenbidea buxatuta geratu zen, eta itsasoari loturiko tradizioaturismoari loturiko patu bihurtu zen.
Historikoki, merkataritza eta industria izan dira Debako ekonomiaren oinarri, baita abeltzaintza eta nekazaritza ardatz dituen landa-jarduera ere. Itsasoko ibilbide komertzialak orduko Debako portura edo Altzolako ibaira iristen ziren, XVI. eta XVII. mendeetan. Bi burdinola zituen, eta Gasteiztik iristen zen Gaztelako artilearen merkataritzak eta burdin ingelesak Deba aberasten zuten. Bere itsasadarrean ontziolak izan ziren xx. mendera arte.
Gaur egun, lehen bezala, industria eta merkataritza dira, oraingoan turismo izaerarekin, herriko ekonomia mantentzen dutenak. Zerbitzuen sektorea (% 50 inguru) eta industria (% 38) dira zutabe ekonomikoak. Abeltzaintzak eta nekazaritzak nolabaiteko garrantzia dute.
Lehen sektoreak, nekazaritza- eta abeltzaintza-ustiategietarako 3506 hektarea dituelarik, batez ere abeltzaintzarako, biztanleria aktiboaren %6,5 hartzen du 220 ustiategi txikitan. Nekazaritza autokontsumorako eta eskualdeko herrietako merkatuetan saltzeko baino ez da. Abeltzaintzak esnean eta haragian aritzen dira. Zezen-ganadutegiren bat dago Lasturren eta Itziarren.
Bigarren sektorean, industria metalurgikoak monopolizatzen du, eskualde osoan bezala, ia sektore hori. Automobilaren osagarrien industriak eta makina-erremintak dira gehien ezarrita daudenak. Deba ibarreko lur batzuk aprobetxatzen dira hura kokatzeko, baina industria-gune garrantzitsua Itziarren dago. Deba Behereko eskualdeak, batez ere industriakoa eta ez oso zabala, industria-kokapen mota bat du, eta, horri esker, bertako biztanleak batzuetan bizi eta beste batzuetan lan egin dezakete. Eibar eta Elgoibar bezalako industriaguneetako fabriken beharrak direla eta, eskualde osoan eta handik kanpo hedatu dira.
Zerbitzuen sektoreak, turismoan oinarritua, biztanleria aktiboaren %50 inguru hartzen du. Erakargarritasun turistiko handia hondartza da, eta horren inguruan ostalaritzako jarduerak, jatetxeak, hotelak eta abar egin dira. Udalerriko landa-eremua jarduera horretan sartzen ari da landa-turismoaren bidez.
2019. urtean Debak 5.445 biztanle zituen, horietatik %22,92k 65 urte edo gehiago zeukan, eta atzerrian jaiotakoak %8,15 ziren.[25]
| Debako biztanleria |
|---|
 |
.JPG)
| Alderdi politikoa | 2011 | 2007 | ||
|---|---|---|---|---|
| Botuak% | Zinegotziak | Botuak% | Zinegotziak | |
| Alternatiba | 31,44% | 5 | - | - |
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ-PNV) | 21,81% | 3 | 15,7% | 2 |
| Eusko Alkartasuna (EA) | 17,55% | 2 | 31,11% | 5 |
| Aralar | 12,82% | 2 | - | - |
| Itziar Herria Sortzen | 7,92% | 1 | 7,74% | 1 |
| Eusko Abertzale Ekintza (EAE-ANV) | - | - | 23,07% | 3 |
| Ezker Batua-Berdeak/Aralar (EB-B/A) | - | - | 15,6% | 2 |
2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetan ezker abertzaleak ez zuen akordiorik lortu zerrenda bateratua aurkezteko, etaAlternatiba,Eusko Alkartasuna etaAralar nor bere aldetik aurkeztu zen. Alternatibak irabazi zituen hauteskundeak, bost zinegotzi eskuratuz.Euzko Alderdi Jeltzaleak hiru zinegotzi lortu zituen, EAk bi, Aralarrek beste bi eta Itziar Herria SortzenItziar herriko plataformak bat.
2015eko udal hauteskundeetan aldaketa nabarmena gertatu zen. Debarren Ahotsa herritar plataforma sortu zen, eta hauteskundeak irabaztea lortu zuen (bost zinegotzi, botoen ehuneko berrogei). Ordukoan ezker abertzalea batuta aurkeztu zenEuskal Herria Bildu koalizioan eta beste bost zinegotzi eskuratu zituen. EAJk hiru zinegotziak mantendu zituen. Emaitza horien ondorioz, Debarren Ahotsa plataformako Pedro Bengoetxea hautatu zuten alkate.
Debako udalbatza | |||||
Alderdia | 2015eko maiatzaren 24a | 2011ko maiatzaren 22a | |||
| Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
| Debarren Ahotsa | 5 / 13 | 1.259 (% 40,40) | |||
| Euskal Herria Bildu* | 5 / 13 | 1.127 (% 36,17) | |||
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 3 / 13 | 667 (% 21,41) | 3 / 13 | 650 (% 22,38) | |
| Alternatiba** | 5 / 13 | 937 (% 32,27) | |||
| Eusko Alkartasuna (EA)** | 2 / 13 | 523 (% 18,01) | |||
| Aralar** | 2 / 13 | 382 (% 13,15) | |||
| Itziar Herria Sortzen | 1 / 13 | 236 (% 8,13) | |||
| * 2011n Deban ez zenBildu koalizioa osatu, eta geroEuskal Herria Bildu izango zen koalizioko alderdi bakoitza bere aldetik aurkeztu zen. **Euskal Herria Bildu koalizioan integratuta aurkeztu zen. | |||||
| Datuen iturria:2015eko eta 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean | |||||
2019ko udal hauteskundeetako emaitzak hauek izan ziren: EH Bilduk 1.334 boto (6 zinegotzi). Debarren ahotsak 942 boto (4 zinegotzi). EAJk 738 boto (3 zinegotzi). PSE-EEk 79 boto.[26] Gilen García Boyra (EH Bildu) izendatu zuten alkate.[27]
Deba eskualdeko hainbat herrik osatzen duteDebabarreneko hizkera[30][31]. Administrazioz Gipuzkoa izateak hizkuntzaz ere Gipuzkoara hurreratzea ekarri du eta, oro har, Debabarreneko hizkerak mendebaleko euskararen eta erdialdekoaren arteko zubi lana egiten duela esan dezakegu. Elgoibar, Mendaro eta Mutriku herrietako hizkeraktarteko hizkeratzat hartzen dira, ezin baitira ez mendebaleko euskalkian ez erdialdekoan sartu erabat.Deban etaItziarren are handiagoa da euskara giputzaren eragina eta erdialdeko euskaran sartu daiteke bertako hizkera.
2016an herritarren %76,98 euskalduna zen.[25]
ErromatarrekDeva deitu zioten Ingalaterrako gaur egungoChester hiriari, Deba bezala ibai baten amaieran dagoena.
.JPG)
 | Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa |
Datuak:Q1611504
Multimedia:Deba /Q1611504
Liburuak:Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Deba | Debako auzoak | |
|---|---|---|
Arbiskoa •Arriola •Egia •Elorriaga •Endoia •Itxaspe •Lastur •Madariaga | ||
Abaltzisketa ·Aduna ·Aia ·Aizarnazabal ·Albiztur ·Alegia ·Alkiza ·Altzaga ·Altzo ·Amezketa ·Andoain ·Anoeta ·Antzuola ·Arama ·Aretxabaleta ·Arrasate ·Asteasu ·Astigarraga ·Ataun ·Azkoitia ·Azpeitia ·Baliarrain ·Beasain ·Beizama ·Belauntza ·Berastegi ·Bergara ·Berrobi ·Bidania-Goiatz ·Deba ·Donostia ·Eibar ·Elduain ·Elgeta ·Elgoibar ·Errenteria ·Errezil ·Eskoriatza ·Ezkio-Itsaso ·Gabiria ·Gaintza ·Gaztelu ·Getaria ·Hernani ·Hernialde ·Hondarribia ·Ibarra ·Idiazabal ·Ikaztegieta ·Irun ·Irura ·Itsasondo ·Larraul ·Lasarte-Oria ·Lazkao ·Leaburu ·Legazpi ·Legorreta ·Leintz Gatzaga ·Lezo ·Lizartza ·Mendaro ·Mutiloa ·Mutriku ·Oiartzun ·Olaberria ·Oñati ·Ordizia ·Orendain ·Orexa ·Orio ·Ormaiztegi ·Pasaia ·Segura ·Soraluze ·Tolosa ·Urnieta ·Urretxu ·Usurbil ·Villabona ·Zaldibia ·Zarautz ·Zegama ·Zerain ·Zestoa ·Zizurkil ·Zumaia ·Zumarraga |  | |
