Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Edukira joan
WikipediaEntziklopedia askea
Bilatu

Burundi

Wikipedia, Entziklopedia askea
Burundiko Errepublika
Republika y'u Burundi
République du Burundi
Ereserkia:Burundi Bwacu
Goiburua:Ubumwe, Ibikorwa, Iterambere (ki)
Unité, Travail, Progrès (fr)

Burundiko bandera

Burundiko armarria
 Kokapena munduan 
 Mapa politikoa 
Geografia
HiriburuaGitega
3°25′42″S 29°55′30″E
Azalera27.834 km²
Punturik altuenaMount Heha(en)Itzuli (2.684 m)
Punturik sakonenaTanganyika (772 m)
KontinenteaAfrika
MugakideakKongoko Errepublika Demokratikoa,Ruanda etaTanzania
Administrazioa
Gobernu-sistemademokrazia ordezkatzaile etapresidentzialismo
Burundiko presidenteaÉvariste Ndayishimiye
LegebiltzarraBurundiko Parlamentua
Harreman diplomatikoakIkusi mapa Wikidatan
Zeren kide
ikusi
Demografia
Biztanleria13.689.450
Dentsitatea491,82 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak
Erabilitako hizkuntzak
Ezkontzeko adinagizonezko: 21
emakumezko: 18
Emankortasun-tasa5,948(2014)
Eskolaratu gabeko umeak824.000(2015)
Alfabetizazioa% 85,5(2015)
Bizi-itxaropena57,481(2016)
Giniren koefizientea38,6(2013)
Giza garapen indizea0,426(2021)
Ekonomia
BPG nominala3.477.502.178,2766 $(2017)
BPG per capita292 $(2017)
BPG erosketa botere paritarioa7.990.111.427 nazioarteko dolar(2017)
BPG per capita EAPn735,45 nazioarteko dolar(2017)
BPGaren hazkuntza erreala−1 %(2016)
Erreserbak97.402.580 $(2017)
Inflazioa9,5 %(2016)
Historia
Sorrera data:1962kouztailaren 1a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia+257
ISO 3166-1 alpha-2BI
ISO 3166-1 alpha-3BDI
Ordu eremua
Elektrizitatea220 V. 50 Hz.europar loki etaType E(en)Itzuli
Internet domeinua.bi
presidence.gov.bi

Burundi[1] (kirundizbuˈɾundi etafrantsesezbyˈʁyndi ahoskatua), ofizialkiBurundiko Errepublika (kirundiz:Republika y'Uburundi[2];frantsesez:République du Burundi),Ekialdeko Afrikako estatu burujabea da,Aintzira Handien eskualdean dagoena. 27.816 kilometro koadroko eremua hartzen du,[3] eta2020an 11,9 milioi biztanle zituen.[4]Gitega da hiriburua. Munduko herrialde pobreenetako bat da.

Geografia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Afrikako Ekialdeko Riftean dago. IparraldeanRuandarekin du muga, mendebaldeanKongoko Errepublika Demokratikoarekin, eta ekialdean eta hegoaldeanTanzaniarekin.

Historia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Azken urteak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

1993an egin ziren lehendakaria hautatzeko lehenengo hauteskundeak, Burundi independente zenetik.Melchior Ndadayek,hutu etniako diputatuak, irabazi zituen, baina handik hilabetera hil egin zutenestatu-kolpe batean. Heriotza harkgerra zibila piztu zuen etnien artean, eta milaka errefuxiatukRuandara ihes egin zuten.Cyprien Ntaryamira izan zen Ndadayen ondorengoa, eta borrokak eteten saiatu zen. Hura ere hil zuten, Ruandako lehendakariJuvénal Habyarimanarekin batera. Orduan,Silvestre Ntibantunganya jarri zuten lehendakari. Bien bitartean, Burundi saiatu zen Ruandatik zihoazen errefuxiatuei aurre egiten, han eregerra zibil latza bizi baitzuten.

1995ean, borrokaldi gogorrak izan ziren Burundin,1996an areagotu zirenak.Nazio Batuen Erakundeak etaAfrikako Batasunaren aldeko Erakundeak, gerra hura inguruko herrialdeetara zabalduko ote zen beldur, auzi hartan parte hartzea erabaki zuten. Baina nazioarteko soldaduak Burundin ez zitezen sar eta blokeoa amaiarazteko helburuarekin, armadakPierre Buyoya lehendakari jartzea erabaki zuen, eta alderdiak legeztatzeko asmoa ere adierazi zuten. Hala ere, egoerak okerrera egin zuen, oposizioak boikota egin zion presidenteari, eta hutuen matxinada herrialde osora zabaldu zen. Horrek, aldi berean, zapalkuntza indartu egin zuen, eta hainbat esparru eraiki ziren biztanleak matxinoetatik babesteko. Gatazka odoltsu hartan 300.000 lagun inguru sarraskitu zituzten.[5]

Su-etena ezartzea eta alderdi askotako hauteskundeak egitea adostu zuten2000. urtean. ParlamentuakPierre Nkurunziza, hutu matxinoen buruzagia, presidente hautatu zuen 2005ean.2010eko hauteskundeak irabazi zituen, eta2015ean berriro aurkeztu zen. Oposizioaren arabera, ezin zuen halakorik egin, hirugarren agintaldia zukeelako; Nkurunzizaren arabera, ez zuen konstituzioa urratu, lehenengo aldian ez baitzen hauteskundeetara aurkeztu. Oposizioa matxinatu egin zen eta Nkrurunzizak estatu kolpe ahalegin bat ere jasan zuen. Ehunka lagun hil, eta 400.000 inguru desplazatu zituzten hilabete batzuetako epean. 2018an, presidentearen agintaldiei muga kentzea onartu zuten erreferendum bidez.[5][6]

Gobernua eta administrazioa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Politika

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

2005etik indarrean dagoen konstituzioaren arabera, Burundi errepublika presidentzialista da. Errepublikako presidentea da estatuburua eta gobernuburua, eta sufragio unibertsalaren bitartez aukeratzen da bost urtetik behin. Parlamentua ganbera bikoa da: Senatuak (Inama Nkenguzamateka) 43 kide ditu, eta Biltzar Nazionalak (Inama Nshingamateka) 121 kide.[7]

Nazio Batuen Erakundeak2017an salatu zuenez, Burundingizateriaren aurkako krimenak izan ziren2015eko apirilaz geroztik: epairik gabeko ehunka heriotza zigor, milaka atxiloketa arbitrario, ehunka pertsona desagertu eta torturatu, eta dozenaka sexu eraso. Estatuko indar armatuei egotzi zizkien erasoak NBEk, eta Nkurunziza presidenteari eta haren gertukoei leporatu zien erantzukizuna.[8]

Banaketa administratiboa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Burundiko probintziak.
Sakontzeko, irakurri: «Burundiren banaketa administratiboa»

Herrialdea 18 probintziatan banaturik dago.

Demografia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Biztanleria

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Burundiko biztanleriaren bilakaera.

NBEren zenbatespenaren arabera, 11.891.000 biztanle zituen 2020an.[4] Dentsitatea oso handia da, Afrikako handienetako bat. Adineka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak % 43,8 dira, 15-24 urte bitartekoak % 19,7, 25-54 urte bitartekoak % 29,2, 55-64 urte bitartekoak % 4,2, eta 65 urtetik gorakoak % 3,1. Bizi itxaropena 66,7 urtekoa da; 64,6 urtekoa gizonezkoena eta 68,8 urtekoa emakumezkoena (2020ko zenbatespenak).[7]

Banaketa etnikoa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Biztanleen % 85hutuak dira,tutsiak % 14, etatwak,pigmeo taldea, % 1 baino gutxiago.

Hizkuntzak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Hizkuntza nagusiak hauek dira:kirundia,frantsesa (biak ofizialak) etabantu hizkuntzak (swahilia etakinyaruanda).

Erlijioa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Biztanleen % 86kristauak dira (% 62,1katolikoak, % 23,9protestanteak), eta % 2,5musulmanak (2008ko zenbatespenak).[7]

Hiri nagusiak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Burundi: biztanle gehien duten udalerriak
2008ko errolda[3]
Post.IzenaProbintziaBiztanleak
Bujumbura
Bujumbura
Gitega
Gitega
1BujumburaBujumbura Mairie497.166
2GitegaGitega41.944
3NgoziNgozi39.884
4RumongeBururi35.931
5CibitokeCibitoke23.885
6KayanzaKayanza21.767
7BubanzaBubanza20.031
8GatumbaBujumbura Rural11.700
9KaruziKaruzi10.317
10KirundoKirundo10.024

Ekonomia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Nekazariak.

Burundi nekazari herria da, batez ere, eta biztanle gehienak nekazaritzatik bizi dira. Tapioka, batatak, platanoak, lekak, ilarrak eta sorgoa landatzen dute.Kafea da esportatzen den gai nagusia eta ia bakarra, baina kotoia eta tea ere esportatzen hasi dira. Animalia sailak edukitzea garrantzi handikoa da kulturan eta gizartean, baina ekonomiari dagokionez ez dute etekinik ematen. Meatzaritzanurrea,bastnasita etakasiterita meak ekoizten dira.Uranio,nikel etaturba hobi handiak daude, baina ekoitzi gabe. Burundiko merkataritza gehiena itsasontziz egiten da.1994. urteaz geroztik Burundik bizi izan zuen gerra egoerak zaildu egin zuen ordurako gogorra zen egoera ekonomikoa.

Erreferentziak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
  1. 38. araua: Munduko estatuen izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. Euskaltzaindia, euskaltzaindia.eus (kontsulta data: 2011-03-30).
  2. Burundiko Justizia Ministerioa
  3. ab Burundi. citypopulation.de (kontsulta data: 2020-2-7).
  4. ab Overall total population – World Population Prospects: The 2020 Revision. population.un.org (kontsulta data: 2020-2-7).
  5. abGarcía, Adrian. Milaka lagunek ospatu dute Burundin estatu kolpe saialdia. Berria egunkaria, 2015eko maiatzak 14, CC BY-SA 4.0, berria.eus (kontsulta data: 2020-2-7).
  6. Presidentearen agintaldiei muga kentzea onartu dute Burundin. Berria egunkaria, 2018ko maiatzak 21, CC BY-SA 4.0, berria.eus (kontsulta data: 2020-2-7).
  7. abc Burundi. The World Factbook, cia.gov (kontsulta data: 2020-2-8).
  8. Gizateriaren aurkako krimenak salatu ditu NBEk Burundin. Berria egunkaria, 2017ko irailak 4, CC BY-SA 4.0, berria.eus (kontsulta data: 2020-2-7).

Kanpo estekak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Autoritate kontrola


Afrikako herrialde eta lurraldeak(Nazio Batuen azpi-eskualdeka)
Map indicating Western AfricaMendebaldeko Afrika
Map indicating Northern AfricaIparraldeko Afrika
Map indicating Central AfricaErdialdeko Afrika
Map indicating Eastern AfricaEkialdeko Afrika
Map indicating Southern AfricaHegoaldeko Afrika
Menpeko lurraldeak
Eztabaidatuak
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Burundi&oldid=10294812"(e)tik eskuratuta
Kategoriak:
Ezkutuko kategoriak:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp