Bibalbioak (testu batzuetan,Kuskubikoak[1]; izen zientifikoa,Bivalvia; aurreko mendeetanLamellibranchiata etaPelecypoda deituak) itsasoko zein ur gezatakomolusku mota bat dira, gorputza albotik konprimituta eta bi zati artikulatuz osatutakomaskor batez bilduta dutenak. Talde gisa, bibalbioek ez dutebururik, eta moluskuen ohiko organo batzuk falta dituzte, hala nola,erradula etaodontoforoa. Mota honetan sartzen diratxirlak,ostrak,berberetxoak,muskuiluak,bieirak eta ur gazitan bizi diren beste familia asko, baita ur gezatan bizi diren zenbait familia ere. Gehienakiragazpen bidez elikatzen dira.Zakatzen eboluzionatu egin dute, etaktenidioak bihurtu dira, elikatzeko eta arnasa hartzeko organo espezializatuak. Bibalbio gehienaksedimentuan lurperatzen dira, non harraparitzatik nahiko salbu dauden. Beste batzuk itsas hondoan daude edo arrokei edo beste gainazal gogor batzuei atxikitzen zaizkie. Bibalbio batzuek, hala nola bieirek etaLimidae fmailiakoak, igeri egin dezakete.Itsasontziko harrek egurra, buztina edo harria zulatzen dute, eta substantzia horien barruan bizi dira.
Bibalbio baten maskorrakaltzio karbonatoz osatuta dago eta bi zati ditu, normalean antzekoak,balbak deituak. Horiek ertz batean (gontz lerroa) lotailu malgu batez lotuta daude, eta, normalean, balba bakoitzaren "hortzekin" batera,gontza osatzen dute. Egitura horrek maskorra irekitzeko eta ixteko aukera ematen du, bi erdiak bereizi gabe. Maskorra bi aldetatik simetrikoa izaten da, eta gontzaplano sagitalean egoten da. Bibalbioen maskor helduaren tamaina milimetroko frakzioetatik metro bat baino gehiagoko luzeraraino aldatzen da, baina espezie gehienak ez dira 10 cm-tik gorakoak.
Bibalbioak denbora luzez izan dira kostaldeko eta erriberakogiza populazioen dietan. Erromatarrek ostrak urmaeletan landatzen zituzten eta, oraintsuago, marikultura elikadurarako bibalbio-iturri garrantzitsu bihurtu da. Moluskuen ugalketa-zikloak modu modernoan ezagututa, haztegiak eta hazkuntza-teknika berriak garatu dira. Molusku gordinak edo gutxi prestatuak kontsumitzeak izan ditzakeen arriskuak hobeto ulertuz gero, hobeto biltegiratu eta prozesatu ahal izan dira. Ostraperliferoak (ur gazi eta gezatan oso desberdinak diren bi familiaren izen arrunta) perla naturalen iturri ohikoenak dira. Bibalbioen maskorrak artisautzan eta bitxiak eta botoiak egiteko erabiltzen dira. Bibalbioakkutsaduraren biokontrolean ere erabili dira.
Bibalboak lehen aldiz agertzen dira erregistro fosileanKanbriarraren hasieran[2][3], duela 500 milioi urte baino gehiago. Ezagutzen diren espezie bizien kopurua 9.200 ingurukoa da. Espezie horiek 1.260 generotan eta 106 familiatan sailkatzen dira. Itsas bibalbioak (ur gaziko etaestuarioetako espezieak barne) 8.000 espezie inguru dira, lau azpiklasetan eta 1.100 generoko 99 familiatan konbinatuta.Holozenoko familia handienakVeneridae (680 espezie baino gehiago) etaTellinidae etaLucinidae (500 espezie baino gehiago) dira. Ur gezako bibalbioek zazpi familia dituzte, eta horietako handienaUnionidae da, 700 espezie ingururekin.
Bivalvia termino taxonomikoaLineok erabili zuen lehen aldiz 1758koSystema Naturae izenekoaren 10. edizioan, bibalbaz osatutako maskorrez osatutako animaliei erreferentzia egiteko. Oraintsuago, klaseaPelecypoda bezala ezagutzen zen, "aizkora oina" esan nahi duena (animaliaren oinaren forman oinarritua, hedatua dagoenean)[4]. Euskarazkuskubiko izena ere erabili da[1], bereziki itzultzen denean. Ohikoa da erebibalbo hitza agertzea testuetan, nahiz etabibalbio izan egokia.
"Bivalvio" izena latinezkobis hitzetik dator, "bi" esan nahi duena, etavalvae, "ate baten orriak" esan nahi duena. Maskor bikoitiek hainbat aldiz eboluzionatu dute modu independentean bibalbioak ez diren animalien artean; balba-pareak dituzten beste animalia batzukgasteropodo batzuk (Juliidae familiako itsas barraskilo txikiak[5]),Brachiopoda filumeko kideak[6] etaOstracoda[7] etaConchostracoda[8] izenez ezagutzen direnkrustazeo ñimiñoak dira.
Kanbriarreko leherketa duela 540 eta 520 milioi urte artean gertatu zen. Aldi geologiko labur horretan, animalia-filium nagusien dibergentzia gertatu zen, horien artean hezurdura mineralizatuak zituzten lehen izakiak zeudelarik. Brakiopodoak eta bibalbioak garai honetan agertu ziren eta arroketan fosilduta utzi zituzten[9].
Lehen bibalbio posibleen arteanPojetaia etaFordilla daude; ziurrenik zurtoin-taldekoak izango dira koroa-taldekoak baino gehiago.Watsonella etaAnabarella taxon horien hurbileko senidetzat (aurrekoak) hartzen dira[10]. Kanbriarreko ustezko "bibalbioen" bost genero baino ez dira ezagutzen; besteakTuarangia,Camya etaArhouriella dira, eta potentzialkiBuluniella[11].
Maskorrak lurperatuta dauden sedimentua gogortu eta arroka bihurtzen denean sor daitezke bibalbioen fosilak. Sarritan, fosilak balben inpresioa gordetzen du, balben ordez.Ordoviziar goiztiarrean, bibalbio-espezieen aniztasuna asko handitu zen, eta disodonta, heterodonta eta taxodonta hortzeriak eboluzionatu ziren.Siluriarraren hasieran, brankiak iragazketa bidezko elikadurara egokitu ziren eta,Devoniar etaKarbonifero aldietan, sifoiak agertu ziren, garatu berri zen oin muskularrarekin batera, animaliei sedimentuan sakonki lurperatzeko aukera eman zietenak[13].
Paleozoikoaren erdialdean, 400 Mya inguruan, brakiopodoak ozeanoko iragazle ugarienen artean aurkitzen ziren, eta 12.000 espezie fosil baino gehiago ezagutzen dira[14].Permo-Triasiar iraungipen masiboan, 250 Mya, bibalbioek dibertsitate erradiazio handia izaten ari ziren. Gertaera honek bibalbioei gogor eragin zien, baina berrezarri eta aurrera egin zutenTriasiko aldian. Aldiz, brakiopodoek beren espezie aniztasunaren % 95 galdu zuten[15]. Baliteke zenbait bibalbiok indusketak egiteko eta harrapariak saihesteko duten gaitasuna arrakastaren faktore garrantzitsua izatea. Hainbat familiaren barruan egindako beste egokitzapen berri batzuei esker, espezieek lehen erabili gabekotxoko ebolutiboak okupatu ahal izan zituzten. Horien artean sartzen dira sedimentu bigunetan flotagarritasun erlatiboa handitzea, maskorrean saihetsak garatuz, igeri egiteko gaitasuna eta, kasu batzuetan, harrapari-ohiturak hartzea.
Denbora luzez pentsatu zen bibalbioak hobeto egokituak zeudela uretako bizitzara brakiopodoak baino, gainditu eta hurrengo garaietan txoko txikiagoetara baztertuz. Bi taxon horiek ikasliburuetan agertzen ziren, gaitasunagatiko ordezkapenaren adibide gisa. Frogen artean zegoen bibalbioek elikagai gutxiago behar zutela bizirauteko, balbak irekitzeko eta ixteko energia aldetik eraginkorra zen sistema ligamentu-muskularra zela eta. Hala ere, hau guztia erabat ezeztatua geratu da; areago, bibalbio modernoek brakiopodoen gainean duten gailentasuna iraungipen-gertakariei emandako erantzunean ustekabeko ezberdintasunek eragindakoa dela dirudi[16].
.jpg)
