Artikulu hau entzumenaren organoari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Belarri (argipena)».
Belarriahotsak atzematen dituen organo anatomikoa da.Ornodunen belarriek biologia erkidea daukate,arrainetatik hasi etagizakietaraino,ordenen etaespezieen arabera aldaketak dauden arren. Bere eginkizuna ez da soilik hotsa jasotzea,orekan eta gorputzaren kokapenean ere zeregin nagusia betetzen baitu. Belarriaentzumen-sistemaren ataletako bat da.
Belarri hitza bi modutara ulertzen da, organo osoa adierazteko edo soilik zati ikusgarriari deitzeko. Animalia askotan, belarri ikusgarriabelarri-hegal deritzon ehun tolestua besterik ez da. Entzumenaren prozesuan parte hartzen duen lehen atala da, eta ez du eginkizunik betetzen orekaren zentzumenean. Gizakietan atal honi aurikula ere deitzen zaio. Ornodunek belarri-parea daukate, buruaren bi aldeetan simetrikoki kokaturik. Kokapen honek soinu-sorburuak aurkitzen laguntzen du.
Kanpo-belarria belarriaren kanpoaldea da, etabelarri-hegala, entzunbidea eta tinpanoaren kanpoko geruza (mintz tinpanikoa ere esaten zaio) ditu[1][2].
Belarri-pabiloia kanpoko ertz kurbatuak (helix izenekoa) eta barruko ertz okertuak (antihelix izenekoa) osatzen dute, eta entzumen hodira irekitzen da.Tragoak, orientatuta dagoenantitragoak bezala, entzumen-hodia gainditu eta partzialki estaltzen du. Entzumen-kanalaren aurreko alde hutsari maskorra deitzen zaio. Entzumen-hodia 2,5 cm inguru zabaltzen da. Kanalaren lehen zatiakartilagoz inguratuta dago, eta bigarren zatia, tinpanotik gertu,hezurrez inguratuta dago. Hezur horrientzumen-burbuila esaten zaio, etahezur tenporalren zati tinpanikoak osatzen du. Entzumen-hodia inguratzen duen azalakguruin zeruminosoak etasebazeoak ditu, eta belarrirakozerumen babeslea sortzen dute. Entzunbidea tinpanoaren kanpoaldean amaitzen da[2].
Belarri hegala kartilago elastikoko pieza bakarrez osatuta dago. Pieza horrek erliebe korapilatsua du barne-azaleran, eta nahiko konfigurazio laua du atzeko azaleran. Batzuetan,Darwinen tuberkulua bezala ezagutzen den tuberkulu bat egoten da, helizearen beheranzko aldean dagoena eta ugaztunen belarri puntari dagokiona.Belarri-gingilaareolak etagantz-ehunak osatzen dute[4]. Bi belarrien antolaketa simetrikoak soinua aurkitzeko aukera ematen du. Garunak ezaugarri hau lortzeko, belarri bakoitzareniritsiera-denborak etaintentsitateak alderatzen ditugoiko olibadi konplexuan dauden zirkuituetan eta bi belarrietara bideetatik konektatuta daudengorputz trapezoidaletan[5].
Hiru hezurtxoek kanpoko belarriaren soinua barrukoari transmititzen diote. Mailuak soinu-presioaren bibrazioak jasotzen ditu tinpanoan, non lotailu baten bidez konektatuta dagoen zatirik luzeenean (manubrioa). Bibrazioak ingudeari transmititzen dizkio, eta horrek estribu txikira transmititzen ditu. Estribuaren oinarri zabala leiho obalean lotuta dago. Estribuak dardara egiten duenean, bibrazioak leiho obaletik transmititzen dira, eta horrek likidoaren mugimendua eragiten dukoklearen barruan[2].
Leiho biribilak likidoa barneko belarrian mugitzea ahalbidetzen du. Estribuak tinpanoaren mintz sekundarioa bultzatzen duenean, barruko belarriko likidoa mugitu egiten da eta leiho biribileko mintza kanporantz bultzatzen du, erdiko belarriari dagokion kantitatean. Hezurtxoek soinu-uhinak 15 eta 20 aldiz anplifikatzen laguntzen dute[1].
Barne belarriahezur tenporalaren barruan dago,hezurrezko labirinto izeneko barrunbe konplexu batean. Erdiko gune batean,belarriko bestibulu esaten zaionean, likidoz betetako bi bao txiki daude:utrikulua etasakulua. Horiekhodi erdizirkularrekin etakoklearekin konektatzen dute. Elkarren artean angelu zuzena duten hiru hodi erdizirkular daude,oreka dinamikoaren erantzule direnak. Koklea maskor espiral formako organoa da, eta entzumenaren zentzua eragiten du. Egitura horiek guztiek mintz labirintoa osatzen dute[6].
Hezurrezko-labirintoa mintz-labirintoak duen hezur-konpartimentuari esaten zaio, hezur tenporalean dagoena. Barneko belarria, estrukturalki, erdiko belarriko ingudearen bibrazioak jasotzen dituen leiho obalean hasten da. Bibrazioak barneko belarrira transmititzen diraendolinfa izeneko likido batean, mintza labirintoa betetzen duenean. Endolinfa bi atondotan kokatzen da, utrikuluan eta sakuluan, eta, azkenik, kokleara transmititzen da, espiral formako egitura batera. Kokleak likidoz betetako hiru espazio ditu: hodi bestibularra, kokleako hodia eta tinpanikoko hodia. KokleakoCorti organoan transdukzioa eragiten dutenzelula ziliatuak daude, aldaketa mekanikoak estimulu elektriko bihurtzen dituztenak[6].
Soinu-uhinak kanpo-belarrian zehar mugitzen dira, erdiko belarriak modulatzen ditu eta barneko belarriko nerbio bestibulo-kokloearrera transmititzen dira. Nerbio horrek garunekolobulu tenporalera transmititzen du informazioa, eta han soinu gisa erregistratzen da.
Kanpoko belarrian dabilen soinuak tinpanoan eragiten du eta bibrarazi egiten du. Hiru hezurtxoek soinu hori bigarren leiho batera transmititzen dute (leiho obala), barneko belarria likidoz beteta babesten duena. Xehetasunez, kanpoko belarriko pabiloiak soinua fokatzen laguntzen du, tinpanoan eragiten baitu. Mailua mintzean bermatzen da eta bibrazioa jasotzen du. Bibrazio hori ingudean zehar transmititzen da, eta estribua leiho obaleraino. Bi muskulu txikik ere,tinpanoaren muskulu tentsoreak etamuskulu estapedioak, zarata modulatzen laguntzen dute. Bi muskulu horiekerreflexuz uzkurtzen dira gehiegizko bibrazioak arintzeko. Leiho obalaren bibrazioakendolinfaren bibrazioa eragiten du bestibuluan eta koklean[7].
Barruko belarrian, kanpoko mundutik transmititutako bibrazioak erdiko belarriaren bideznerbio bestibulokoklearrak garunera transmititutako seinale bihurtzeko behar den aparatua dago. Barneko belarriko kanal hutsak likidoz beteta daude etazelula ziliatuz betetakoepitelio sentsorial bat dute. Zelula horien "ile" mikroskopikoak likidoan proiektatzen diren egiturazko harizpi proteikoak dira. Zelula ziliatuak hartzaile mekanikoak dira, etaneurotransmisore kimiko bat askatzen dute estimulatzen dituztenean. Fluidoan zehar mugitzen diren soinu-uhinakCortiren organoaren zelula hartzaileen aurka isurtzen dira. Fluidoak zelula indibidualen harizpiak bultzatzen ditu; harizpien mugimenduak zelula hartzaileak irekitzea eragiten du,potasio ugariko endolinfa jasotzeko. Horren ondorioz, zelula despolarizatu egiten da, etaganglio espiralean zehar transmititzen denekintza-potentzial bat sortzen du, nerbio bestibulokoklearrean entzumen-zatiaren bidez garuneko lobulu tenporalera informazioa bidaltzen duena[7].
Oro har, giza belarriak 20Hz eta 20 kHz arteko frekuentziak dituzten soinuak entzun ditzake (audio-gama). Gama horretatik kanpoko soinuakinfrasoinutzat (20 Hz-tik behera) edoultrasoinutzat (20 kHz-tik gora) hartzen dira. Entzumenak nerbio-sistema zentralaren entzumen-zatia ukitu gabe egotea eta funtzionatzea eskatzen badu ere, baita entzumenak funtzionatzea ere, gizagorreria (soinuaren muturreko sentiberatasunik eza) barne-belarriko anomalien ondorioz gertatzen da, entzumen-sistema zentraleko nerbio edo traktuetan baino gehiago.
Oreka ematea, mugimenduan edo egonean, belarriaren funtzio zentrala ere bada. Entzumenak bi oreka mota ematen ditu:oreka estatikoa, pertsona batigrabitatearen ondorioak sentitzeko aukera ematen diona, etaoreka dinamikoa, pertsona batiazelerazioa sentitzeko aukera ematen diona.
Oreka estatikoa bi bentrikuluk ematen dute:utrikuluak etasakuluak. Bentrikulu horien paretak estaltzen dituzten zelulek harizpi finak dituzte, eta zelulak gelatina-geruza fin batez estalita daude. Zelula bakoitzak 50-70 harizpi txiki ditu, eta harizpi handi bat,kinozilioa. Gelatina-geruzaren barruanotolitoak daude,kaltzio karbonatozko formazio txikiak. Pertsona bat mugitzen denean, otolito horiek posizioz aldatzen dira. Aldaketa horrek harizpien posizioa aldatzen du, eta horrekzelula-mintzen barrukoioi-kanalak irekitzen ditu, nerbio bestibulokoklearraren bidez garunera transmititzen den despolarizazioa eta ekintza-potentziala sortuz.
Oreka dinamikoa hiru kanal erdizirkularren bidez lortzen da. Hiru kanal horiek ortogonalak dira (angelu zuzenean). Kanal bakoitzaren amaieran zabalgune txiki bat dago, anpoila esaten zaiona, eta harizpiak dituzten zelula ugari ditu kupula izeneko erdialdean. Kanal horien likidoa buruaren bulkadaren arabera biratzen da. Pertsona batek azelerazioa aldatzen duenean, fluidoaren inertzia aldatu egiten da. Horrek kupulako presioari eragiten dio eta kanal ionikoak irekitzea eragiten du. Horrek despolarizazioa eragiten du, eta garunera transmititzen da seinale gisa nerbio bestibulokoklearraren bidez. Oreka dinamikoak ere laguntzen du begien mugimenduan,erreflexu bestibulu-okularraren bidez.
