| Basauri | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Bizkaia,Euskal Herria | |||||||||||
 Basauri udalerria airetik ikusita. | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Bizkaia | ||||||||||
| Eskualdea | Bilbo Handia | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Basauri | ||||||||||
| Alkatea | Asier Iragorri (EAJ) | ||||||||||
| Posta kodea | 48970 | ||||||||||
| INE kodea | 48015 | ||||||||||
| Herritarra | basauriar | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 43°14′12″N2°53′24″W / 43.236666666667°N 2.89°W /43.236666666667; -2.89 | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 7,0 km² | ||||||||||
| Garaiera | 63 metro | ||||||||||
| Distantzia | 4,5 kmBilbora | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 40.388(2024) −25 (2023) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 6293 bizt/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] | -% 6,98 | ||||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 17,1 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 33,16 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 76,1(2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[1] | % 7,21(2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 15,21(2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[2] | % 29.14 + % 15.14 hartzaile(2021) | ||||||||||
| Kaleko erabilera[3] | % (2021) | ||||||||||
| Etxeko erabilera[4] | % 10.59 (2021) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | http://www.basauri.eus/ | ||||||||||
BasauriBizkaiko erdialdekoudalerri bat da,Nerbioi ibarrako eskualdekoa,Bilbo Handiaren barruan.Bilboko gune metropolitarreko herririk jendetsuenetan seigarrena da, 2024an 40.413 biztanle baitzituen. 7.16 km2 ditu. Biztanle-dentsitatea 5758,3 bizt/km2koa da.[5]
Hiru gune nagusi bereizten dira. Batetik, herriaren gune nagusia, udalerriaren iparraldean kokatua, Ariz auzotikMalmasin mendiko lehen maldetan zehar ekialdetik mendebalderako norabidean. Bestetik, gune horretatik hegoaldera, gune industriala kokatzen da. Bertan, Sidenor, Mercabilbao eta gainontzeko merkataritza-guneak daude. Azkenik, udalerriaren hegoaldean, San Migel auzoa dago.
Nerbioi-Ibaizabal ibaiek osatzen duten haranaren behealdean dago Basauri, Bilbok eta Nerbioi itsasadarraren bi aldeetako herriek osatzen duten eskualde metropolitarraren barnean dago,Bilbo Handia edoBilboaldea. Basauri Bizkaiko bi ibai garrantzitsuenek bat egiten duten lekuan sortu zen, hain zuzen ere, ibai horiek zenbaitmeandroren tartean (Etxebarriko mugaren aldea)ordeka mehar bat zabaltzen duten gunean: ordeka horretan gaur egun instalazio industrialak dauzkagu batez ere. Basaurin biltzen dira, bi ibai horien ibilbideari jarraituz, Urduñatik eta Durangotik datozen bideak ere. Hortik datorkio izena auzo bati:Bidebieta-Dos Caminos.
Udalerria alubioi aldean jaio bazen ere, horren eremua behetik gora igotzen doa apurka-apurka, eta, goiaArrigorriagako lurretan dagoenMalmasin mendian (361 m) jotzen du; horko lurra, bestalde, buztin-lurra da.
Basaurikklima ozeanikoa du, epela eta hezea. Euria urte guztian barna egiten du eta ez dago bereziki urtaro euritsurik. Tenperaturak epelak dira urteko sasoi guztietan, eta gorabehera termikoak txikiak dira.
 Datu klimatikoak (Basauri)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 13.2 | 14.5 | 15.9 | 16.8 | 20.1 | 22.6 | 25.2 | 25.5 | 24.4 | 20.8 | 16.4 | 14.0 | 19.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 9.0 | 9.8 | 10.8 | 11.9 | 15.1 | 17.6 | 20.0 | 20.3 | 18.8 | 15.8 | 12.0 | 10.0 | 14.3 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 4.7 | 5.1 | 5.7 | 7.1 | 10.1 | 12.6 | 14.8 | 15.2 | 13.2 | 10.8 | 7.6 | 6.0 | 9.4 |
| Pilatutakoprezipitazioa (mm) | 126 | 97 | 94 | 124 | 90 | 64 | 62 | 82 | 74 | 121 | 141 | 116 | 1195 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 13 | 11 | 11 | 13 | 12 | 8 | 7 | 8 | 9 | 11 | 12 | 12 | 128 |
| Eguzki orduak | 86 | 97 | 128 | 128 | 160 | 173 | 188 | 179 | 157 | 123 | 93 | 78 | 1584 |
| Iturria:Agencia Estatal de Meteorología,[6]Aena[7] | |||||||||||||
Iparraldean,Etxebarrirekin etaBilborekin egiten du muga; ekialdean,Galdakaorekin; eta hegoaldeanArrigorriagarekin etaZaratamorekin.
Abaroa,Ariz,Arizgoiti,ArtunduagaAtxikorre,Atxukarro,Azbarren,Basozelai,Benta,Bidebieta,Bizkotzalde,Elexalde,Errekalde,Finaga,Ibarguen,Ibarre,Kareaga (Kalero),Luzarre,Pozokoetxe,Sarratu,Soloarte,Solobarria,Ugarte,Urbi,Uriarte etaZabalandi.
BasauriArrigorriagako auzo izan zen1510era arte. Orduan udalerri independentea bilakatu zen. Independentea izan arren,XIX. mendera arte ez zuenGernikako juntetxean ordezkaririk izatea lortu. Hasieran udalerriaren gune nagusiaSan Migel auzoa izan zen, baina1902an, udalerriaren iparraldean kokatzen zenArizgoiti gunera aldatu zuten udaletxea.
Aldaketa horren arrazoia gune berriak zeuzkan abantailak ziren, izan ere, biztanleria hazkunderik handiena zeukan gunea zen. Industrializazioak, berezikiLa Basconia lantegiak[8], milaka pertsona erakarri zituen Basaurira eta biztanleria asko hazi zen hamarkada gutxiren buruan.XIX. menderarte nekazaritza herrixka bat izan zena1978an 55.000 biztanle inguruko udalerri industriala bilakatu zen.
1980. urtetik aurrera izandako krisialdiaren ondotik, aurretik etorritako immigrante askok euren jaioterrietara bueltako bidea egin zuten. Egoera ekonomikoa okertzeak biztanleriaren jaitsiera handia eragin zuen. Udalerriaren erliebe zailak eta leku lauen faltak etxebizitza berriak eraikitzea ia ezinezkoa egiten du eta horregatik, basauriar askok inguruko herrietara bizitzera joan behar izan dute,Etxebarrira etaGaldakaora bereziki.
XIX. mendeko industrializaziora arte, Basauri nekazaritza herria zen, artoa eta bestelako barazkiak landatzen ziren, eta abeltzaintzan ere aritzen ziren bertako biztanleak. Horrez gain, irina ekoizten zuten errotak zeuden herrian. Ondoren,XIX. mendeak aurrera egin ahala, nekazaritzaren gainbehera hasi zen eta industriak bere tokia bete zuen. Gaur egun, nekazaritza ia desagertu da herrian eta mendietako ortu txikietara mugatzen da.
XX. mendean zehar, larre eta ortuetan industria berriak eta etxebizitza-bloke handiak eraiki ziren. Eta horrez gain,Bilboaldeko azpiegitura handiak,Basauriko espetxea eta gune-metropolitarreko jangaiak merkaturatzen direnMercabilbao merkatu handia ere egin ziren.
2018an langabezia-tasa %13,7koa zen.[5]
2017an herriaren jarduera ekonomikoaren %66a zerbitzuak ziren, %26,1a industria, eraikuntza %7,8a eta lehenengo sektora %0,1a zen.[5]
XX. mendearen bigarren erdialdean biztanleria asko hazi zen, sasoi hartako garapen ekonomikoak eragindako immigrazioaren ondorioz. Hala ere,1980ko hamarkadatik aurrera gainbehera gertatu zen, XXI. mendearen hasieran jarraitu zuena.
| Basauriko biztanleria |
|---|
 |
2019ko maiatzaren 26ko hauteskundeen ondorioz, Asier Iragorri (EAJ) da Basauriko alkatea, lehenengo aldiz alkate izanik. Udalean ordezkaritza duten beste alderdiek (PSE-EE, EH Bildu, Podemos eta PP) bhoto zuria eman zuten[9]; Iragorri alkate izendatu zuten zerrenda bozkatueneko zerrendaburua zelako.
Basauriko udalbatza | |||||
Alderdia | 2015 | 2019 | |||
| Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 10 / 21 | 8.324 (% 41,21) | 10 / 21 | 8.928 (% 43,43) | |
| Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE)) | 4 / 21 | 3.724 (% 18,43) | 5 / 21 | 4.702 (% 22,87) | |
| Euskal Herria Bildu | 3 / 21 | 2.648 (% 13,11) | 3 / 21 | 2.754 (% 13,40) | |
| Basauri Bai ->Ahal Dugu | 3 / 21 | 2.930 (% 14,50) | 2 / 21 | 2.211 (% 10,76) | |
| Alderdi Popularra (PP) | 1 / 21 | 1.551 (% 7,68) | 1 / 21 | 1.128 (% 5,49) | |
| Datuen iturria:Hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean | |||||
Basauriko garraiobide nagusia trena da,Bilboko Renfe Aldiriak etaEuskotreneko linea banak herria zeharkatzen dute. Renfek hiru geltoki ditu Basaurin:Bidebieta-Basauri,Abaroa-San Miguel etaBasauri; Euskotrenek, berriz, bakarra:Ariz-Basauri geltokia.
Horrez gain,2011anBilboko metroaren bi geltoki zabaldu ziren:Arizko geltokia etaBasauriko geltokia. Bi geltoki hauekBilboko Metroaren L2-ko azken geltokiak dira.
Herriko kulturgune nagusiaSocial Antzokia da.
Basauriko euskara mendebaldeko euskararen barnean dago katalogatuta, sartaldeko hizkeraren parte den Nerbioi ibarreko euskaran[12][13] hain zuzen. Hala ere, azken hamarkada hauetan herriko jatorrizko euskara desagertuaz joan da. Azken hiztun horien lekukotasunak jaso ahal izan dira, hein handi batean Jon Arretxek egindako "Basauriko euskara"[14] lanari esker.
Irailean ospatzen direnSanmigelak eta urrian ospatzen direnSan-faustoak dira herriko zaindarien omenezko jaiegunak.
| Jaieguna | Lekua | Data |
| San Isidro | Benta | maiatzak 15 |
| San Martin Finaga | Finaga | maiatzak 21 |
| San Juan | Pozokoetxe, Basozelai | ekaina |
| - | Kalero | iraila |
| San Miguel (zaindari-jaiak) | San Miguel | irailak 29 |
| San Fausto (zaindari-jaiak) | - | urriak 13 |
Basauriko ia auzo bakoitzak dauzka urtero bere ospakizunak. OspetsuenakSan Fausto zaindariaren (urriak 13) omenez egiten diren jaiegunak dira. Egun horietan, Escarabillera jai kutuna etazurrakapotea edari tipikoa izaten dira.Herriko Taldeak antolakundean parte hartzen duten hamabost taldeek (edo koadrila) prestatzen dute zurrakapotea, eta lonjetara hurbiltzen direneiporroietan ematen diete.
Escarabillera Basauriko (beste hainbat herritan bezala) emakumeetan oinarritutako pertsonaia da. Emakume horiek, urritasun handiko garaietanXX. mendearen hasieran,lurrun trenak pasatzen zirenekotrenbideetara edo galdategietako eskonbrotegietara joaten ziren guztiz erreta ez zegoenikatzaren bila, gero sukaldean erabiltzeko. Ikatz hura garai hartako Basauriko kale eta bide asko asfaltatzeko erabili zen.
Basaurin arkeologikoak izan daitezkeen lau eraikin katalogatuak izan dira[20].
 | Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
Datuak:Q765496
Multimedia:Basauri /Q765496
Liburuak:Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Basauri
