Asteroide gerrikoaMarte etaJupiterren orbiten arteanEguzki-sisteman dagoen disko baten izena da.Asteroide etaplaneta nano izenak dituzten objektu irregular ugari daude bertan. Batzuetan, asteroide gerrikoari ereasteroide gerriko nagusia edogerriko nagusia izena ematen zaio, Eguzki-sisteman dauden beste asteroide-populazio batzuetatik bereizteko, adibideztroiar asteroideak edoLurretik-gertuko asteroideak. Asteroide gerrikoaren masaren erdia inguru lau asteroiderik handienetan biltzen da:Zeres,4 Vesta,2 Pallas eta10 Higia[1]. Asteroide gerrikoaren masa osoaIlargiaren %4 inguru da, edoPlutonen %22 eta bere sateliteKaronteren bikoitza.
Zeres, asteroide gerrikoko planeta nano bakarra, 950 kilometroko diametroko objektua da,4 Vesta,2 Pallas eta10 Higiaren diametroa 600 kilometro baino txikiagoa den bitartean[2][3][4]. Gainontzeko objektu guztiak hori baino txikiagoak dira,hauts partikula baten tamainara arte. Asteroide gerrikoaren materiala hain dago sakabanatua, ezensatelite artifizial ugari igaro diren bertatik inongo arazorik edo talkarik gabe[5]. Hala ere, asteroide handien arteko talkak gertatzen dira, eta honek ezaugarri orbital eta konposizio antzekoa dutenasteroide familiak sor ditzake. Asteroide gerrikoan dauden objektuak eurenespektroaren arabera sailkatzen dira. Gehienak hiru mota hauetakoak dira:karbono ugaridunak (C-mota),silikatozkoak (S-mota) etametalikoak (M-mota).
Asteroide gerrikoaEguzki-sistemaren sorrerakonebulosatik sortu zen,planetesimal multzo gisa. Planetesimalak diraprotoplaneta baten lehen osagaiak. Marte eta Jupiterren artean, ordea, Jupiterren grabitazioaren indarrak ez zuen baimendu protoplaneta horiek sortzea, ez zuelako baimentzenakrezioa ematea planeta batean elkartuz[6][7]. Talkak energetikoegiak ziren, eta elkarrekin fusionatu beharrean euren artean talka egin eta suntsitu ziren. Ondorioz, asteroide gerrikoaren hasierako masaren %99,9 galdu zen Eguzki-sistemaren historiako lehenengo 100 milioi urtetan zehar[8]. Zati horietako batzuek bidea aurkitu zuten Eguzki-sistemaren barnealderantz,meteorito talkak sortuzplaneta telurikoetan. Asteroideen orbitak oraindik ere aldatzen dira euren Eguzkiaren inguruko orbitaren periodoakorbitaren erresonantzia aurkitzen duenean Jupiterrekin. Distantzia orbital horietan,Kirkwooden hutsuneak ematen dira, asteroideak orbitaz mugitzera behartzen dituztenean[9].
1596anJohannes KeplerrekMysterium Cosmographicum lanean idatzi zuen "Marte eta Jupiterren artean planeta bat jartzen dut".Tycho Braheren datuak aztertzerakoan, pentsatu zuen Marte eta Jupiterren arteko orbitan tarte handiegia zegoela planetarik ez egoteko[12].
1766anJohann Daniel TitiusWittenbergekoakCharles BonnetenContemplation de la Nature itzuli zuen[13]. Bertan, oin-ohar anonimo gisa, planeten kokapenaren inguruko patroi bat aipatu zuen. Gaur egunTitius-Boderen legea izena ematen zaion honek sekuentzia matematiko batean du oinarria: 0tik hasi eta ondoren 3 zenbakia jarrita eta bere bikoitzak hartu, 3, 6, 12, 24, 48... eta ondoren zenbaki bakoitzari 4 gehitu eta 10engatik zatituz gero, 0,4, 0,7, 1,0, 1,6, 2,8, 5,2, 10,0, 19,6, 38,8... sekuentzia eskuratuko dugu. Sekuentzia hau planeta ezagunenorbitaren erradiotik oso gertu dagounitate astronomikoetan, baina 24 zenbakian (2,8) ez dago planetarik, 1,6nMarte eta 5,2nJupiter dagoen bitartean. Oin-ohar horretan Titiusek honakoa idatzi zuen: "Baina Jaun Arkitektoak espazio hori hutsik utzi al zuen? Ez da gutxiago ere."[14][15].1768anJohann Elert Bodek sekuentzia horren aipamena egin zuen bere idazkietan, baina ez zuen Titius aipatu 1784ra arte, eta horregatik askotan "Boderen legea" gisa agertzen da idatzita.
William HerschelekUrano aurkitu zuenean 1781ean, planetaren orbitak ia zehaztasunez egiten zuen bat aurreikusitako zenbakiekin, eta beraz astronomo gehienek pentsatu zuten planetaren bat egon behar zela Marte eta Jupiterren artean.
1787anFranz Xaver von Zach astronomoak Titius-Bode legeak proposaturiko lekuan planeta bat bilatzeari ekin zion. Laster konturatu zen oso zaila izango zela pertsona bakar batek aurkitzea, eta horretarakoastronomo talde bat deitzea pentsatu zuen.1800eko abenduan von Zachek 24 behatzaileen talde bat deitu zuen,zodiakoa 24 zatitan banatu zuten eta bakoitzak 15ºko zeru-zatia izango zuen behatzeko. Talde honek bere buruariZeruaren Polizia deitzen zion (alemanez:Himmels polizei). Bere kideen arteanWilliam Herschel,Charles Messier,Johann Elert Bode,Barnaba Oriani etaHeinrich Olbers zeuden[16].
Zeruaren poliziakGiuseppe Piazzi italiarrari gutuna bidali zion bere parte izatera gonbidatuz, baina gutuna iritsi aurretik1801ekourtarrilaren 1eanPalermoko Unibertsitateko astronomia-burua zen Pazzik objektu txiki bat ikusi zuen mugitzen zehazki aurretik pentsatutako lekuan. "Zeres" izena eman zion,Antzinako Erromakouztaren jainkosa bezala,Siziliako patroia. Piazzik hasiera bateankometa bat zela pentsatu zuen, baina isatsik ez zuenez, planeta baten alde egin zuen[17][oh 1]. Ondorioz, Titius-Bode legeak zortzi "planeta" horien kokapena zehaztasun nahiko handiz aurreikusten zuen.
Hamabost hilabete beranduago,Heinrich Olbersek beste objektu handi bat aurkitu zuen eskualde berdinean,2 Palas. Beste planeta guztiak ez bezala, Zeres eta Palas argi-puntuak baino ez ziren teleskopiorik handienekin ere. Euren mugimendu azkarragatik ez balitz,izarrengandik ezingo lirateke bereizi. Horren ondorioz,William Herschelek 1802an proposatu zuen kategoria berri bat egitea objektu horientzat, "asteroide" izenekoa,grezierakoasteroeides hitzetik "izarren antzekoak"[18]. Zeres eta Palasen behaketen ondoren, honakoa idatzi zuen[19]:
«
Ez planeten ez eta kometen izenak ezin dakizkioke eman hizkuntzaren zehaztasunez bi izar hauei (...) Izar txikiak ematen dute, eurengandik desberdintzeko oso zailak dira. Honegatik, duten izar itxuragatik [asteroidal], izen hori hartzea badagokit, deituko nituzke Asteroide; nire bururako uzten dut, hala ere, izena aldatzeko eskumena, euren naturaren bestelako adierazpenik gertatuko balitz.
Herschelenasteroide kontzeptua albo batera utzita, hainbat hamarkadatan zehar planeta hitza deitzen jarraitu zuten astronomo gehienek, eta euren aurkikuntzei zenbaki bat jartzen zioten aurretik: 1 Zeres, 2 Palas, 3 Juno, 4 Vesta... Hala ere, 1845ean astronomoek bosgarren objektua aurkitu zuten,5 Astrea eta, ondoren, beste objektu asko abiadura geroz eta handiagoan. Planeta gehiegi ziren zerrenda batean sartzeko eta, horregatik, planeten zerrendatik kendu zituzten (Alexander von Humboldtek1850eko hamarkadan proposatu zuen bezala) eta Herschelen hitza hartu zuten, "asteroide", identifikatzeko[13].
1846anNeptuno aurkitu zuten, Titius-Bode legea nabarmen ukituz: zientzialariek ikusi zuten Neptunoren orbita ez zegoela, inondik inora, aurretik esandako posizioan. Gaur egun ez dago azalpenik lege honi buruz, eta astronomo gehienek uste dute kointzidentzia bat dela[21].
1850eko hamarkadan "asteroide gerrikoa" kontzeptua erabiltzen hasi zen, nahiz eta zaila den jakitea noiz eta nork erabili zuen lehenengoz esamoldea.1850ean Alexander von HumboldtenCosmos lana itzuli zen ingelesera[22], eta hor bai agertzen dela "asteroid belt" kontzeptua.Robert James Mannek era hori erabili zuen bereA Guide to the Knowledge of the Heavens liburuan.
1868an jada ehun asteroide inguru ezagutzen ziren, eta1891eanMax Wolfekastrofotografia asmatu zuenean aurkikuntzaren abiadura asko azkartu zen[23].1921rako 1.000 asteroide inguru aurkitu ziren[24], 1981ean 10.000[25] eta 2000. urtean 100.000[26]. Gaur egungo sistema automatikoekin asteroideak kopuru handietan aurkitzen dira.
Asteroideen Eguzkiarekiko distantziak eta makurdura orbitala erakusten duen grafikoa.
1802an Pasan aurkitu eta gero, Olbersek proposatu zion Herscheli Zeres eta Palas behinola Marte eta Jupiterrenartean egon zen beste planeta baten zatiak zirela, eta planeta honek barne leherketa bat izan zuela edo kometa baten talka erraldoia milioika urte lehenago[23]. Hala ere, planeta bat suntsitzeko behar den energia kopurua, eta gerrikoan dagoen masa oso gutxi dela ikusita (Ilargiaren masaren %4 baino ez), hipotesi hau babestea zaila da. Gainera, asteroideen konposizio kimikoa oso ezberdina da, ezingo litzateke planeta beretik etorri[27].2018anFloridako Unibertsitateko ikerlari batzuek proposatu zuten desagertutako planeta edo planeta nano baten baino gehiagoren zatiak izan zitezkeela[28].
Asteroide gerrikoaren sorreraren hipotesi orokor bat daEguzki sistemaren sorrera eta garapenanebulosa batetik sortu zela. Izarren-arteko hautsez eta gasez osatutako hodei bat, grabitazio-kolapsoaren bidez errotatzen hasi eta kondentsatu zen, Eguzkia eta planetak sortu arte[29]. Eguzki-sistemaren historiako lehen milioi urteetan, kolisioen bidezko akrezio prozesu batek material txikia bildu zuen eta tamainaz handitzen joan ziren etengabe. Talde horiek masa nahikoa izan zutenean beste antzeko objektu batzuekin elkartzeko aukera zuten,planetesimalak sortuz. Prozesu horren bidez, pixkanaka, planetak sortu ziren.
Asteroideen gerrikoan zeuden planetesimalek Jupiterren grabitazio-indarraren perturbazio handia zuten, eta ezin zuten elkartu planeta bat sortzeko. Horren ordez, Eguzkiaren inguruan biratzen jarraitu zuten, noizbehinka euren artean talka egiten[30]. Jupiterrek eragindako abiadura handiegia zen lekuetan, talkek suntsiketa eragin zuten, akrezio bidez elkartu eta hazi ordez[31]. Jupiterren orbitaren zatiki batean orbitatzen duten objektuekerresonantzia-orbitala dute. Jupiter eta Marteren artean dauden objektu askok orbita mota hori dute, erresonantzia ezberdinekin. Jupiter Eguzki-sistemaren barnealdera mugitu zeneanBira Handiaren Hipotesian, erresonantzia hauek asteroide-gerrikoan zehar hedatuko lirateke, eskualde ezberdinetako asteroide populazioak kitzikatuz eta euren abiadura handituz bata bestearekiko[32].
Eguzki-sistemaren historiaren lehen zatietan, asteroideakurtu ziren mailaren batean, bertan zeuden elementuak partzialki edo osoki bereiziz eurenmasaren arabera. Aurretik zeuden gorputzetako batzuekbolkanismoa izan zezaketen, etamagmazko ozeanoak eduki. Hala ere, gorputz horien masa erlatiboa txikia denez, urtze denbora planetatan eman zena baino askoz laburragoa izan zen eta orain dela 4.500 milio urte jada amaitu zen, planetak sortu eta hamarnaka milioi urte geroago[33]. 2007ko abuztuan, Vestatik etorri zela pentsatzen denAntartikan aurkitutakometeorito batenzirkonita kristalak aztertu ziren; pentsatzen denez, Vesta, eta luzapenez asteroide gerrikoko beste objektuak, azkar sortu ziren, Eguzki-sistemaren sorrerako lehenengo 10 milioi urtetan[34].
Asteroideak ez dira Eguzki-sistemaren jatorrizko arrokak. Sortu zirenetik eboluzio handia izan dute, barne beroketa barne (batez ere lehenengo 10 milioi urtetan zehar), inpaktuen ondoriozko gainazalaren urtzea, erradiazioaren ondorioz higadura eta mikrometeoritoen bonbardaketa[35][36][37]. Zientzialari batzuek meteoritoak hondar-planetesimal izendatzen dituzte[38], baina beste zientzialari batzuek ez dute termino hori erabiltzen[39].
Gaur egungo asteroide gerrikoak hasierakoaren masaren frakzio txiki bat baino ez du. Ordenagailu bidezko simulazioen bidez ikusi da jatorrizko asteroide gerrikoak Lurrak haina masa izan zezakeela[40]. Batez ere grabitazio perturbazioen ondorioz, material gehiena kanporatua izan zen sorrera eman zeneko lehenengo milioi urteetan, jatorrizko masaren %0,1 utziz bertan. Hala ere, formazioa eman zenetik, asteroide gerrikoan dauden objektuen tamainen banaketa erlatiboki egonkor mantendu da: ez da egon tamaina aldaketa nabarmenik asteroide gerrikoan dauden objektuen dimentsio tipikoa[41].
Jupiterrekiko 4:1 erresonantzia orbitala 2,06 UAko erradioan ematen da, eta hori hartzen da asteroide-gerrikoaren barne muga gisa. Jupiterrek eragiten dituen perturbazioek objektuak bidaltzen dituzte horra orbita ezegonkor batean. Tarte honen barruan sortutako gorputz gehienak Martek berak garbitu zituen, edo Eguzki-sistemaren hasierako historian egondako mugimenduek guztiz kanporatu[42].Hungaria asteroideak 4:1 erresonantziaren orbitan baino gertuago daude, baina ez dute eragin bera jasotzenmakurdura orbital oso altua dutelako[43].
Asteroide gerrikoa sortu zenean, 2,7 UA baino urrunago zeuden objektu guztiak "izozte lerroaren" beste aldean zeuden, uraren izozte tenperaturaren azpitik. Erradio hori baino urrunago sortu ziren planetesimal guztiek, beraz,izotza metatzeko aukera zuten[44][45].2006 iragarri zen asteroide gerrikoaren barruan eta izozte lerroa igarota kometa populazio bat aurkitu zela. Kometa mota hori izan litekeLurrekoozeanoetako uraren parte bat ekarri zuena. Eredu batzuen arabera, Lurraren sorrera fasean ez zegoen nahikoa ur ozeagoak sortzeko, eta kanpoko iturri batetik bete behar izan ziren[46].
951 Gaspra, asteroide bati egindako lehenengo argazkia,Galileo zundak ikusia.
Askotan irudikatzen denaren kontra, asteroide gerrikoa batez ere espazio hutsa da. Asteroideak bolumen izugarri handi batean daude sakabanatuak, eta ez da probablea ere asteroide batera iristea ez bada ondo kalkulatzen egin beharreko ibilbidea. Hala ere, ehunka mila asteroide ezagutzen ditugu, eta zenbaki erreala milioika izan daiteke, beheko tamainaren mozketaren arabera. 200 asteroide ezagutzen ditugu 100 kilometro baino handiagoak direnak[47], eta uhin infragorriekin egindako ikerketa baten arabera kilometro bateko tamaina baino handiagoak diren 700.000 eta 1.700.000 asteroide artean leudeke[48]. Asteroide ezagun gehienenitxurazko magnitudea 11 eta 19 artean dago, bainamediana 16koa da[49].
Estimazioen arabera, asteroide gerriko osoaren masa 2,8×1021 eta 3,2×1021 artean dago, gutxi gorabehera Ilargiaren masaren %4[3]. Lau objekturik handienak,Zeres,4 Vesta,2 Palas eta10 Higia masa osoaren erdia dira; Zeres, bakarrik, masaren herena izango litzateke[4].
Allende meteoritoa,Mexikon erori zen kondrita karbonazeoko meteorito bat.Hubble espazio teleskopioak isats bat baino gehiago zuen asteroide hau ikusi zuen.
C-motako asteroideekkarbono asko dutenak dira. Asteroide gerrikoaren kanpo eskualdeetan gehiengoa dira[50]. Guztira, ikusten ditugun asteroideen %75 inguru izan litezke. Koloregorriagoa dute beste asteroideek baino eta eurenalbedoa txikiagoa da. Euren gainazalameteorito kondritiko karbonatatuen antzekoa da. Kimikoki, euren espektroak Eguzki-sistemaren hasierako konposizioaren antza du, elementu arinak kenduta.
S-motako asteroideak ohikoagoak dira gerrikoaren barneko aldean, Eguzkitik 2,5 UA ingurura. Euren gainazaleko espektroak esaten digusilikatoz etametal batzuez osatuta dagoela, baina ez dagoela karbonozko konposatu esanguratsurik. Honek esan nahi du bere materialak nahiko aldatu direla hasierako osaketatik, ziurrenik urtze eta berregitearen ondorioz. Albedo erlatiboki altua dute eta asteroide guztien masaren %17 inguru dira[50][51].
M-motako asteroideak populazio osoaren %10 inguru dira; euren espektroen arabera ematen duburdin-nikelezkoak direla. Uste dugunez batzuk suntsitutako planetesimalen nukleoetan sortu ziren diferentziazio bidez. Hala ere, badira silikato batzuk antzeko itxura izan dezaketenak. Adibidez,22 Kaliope M-motako asteroide handi bat da, baina ez dirudi metala denik bere konposatu nagusia[52]. Asteroide gerrikoan zehar M-motako asteroideen kontzentraziorik handiena 2,7 UA inguruan dago[53]. Ez dago argi ea M-motako asteroide guztien konposizioa berdina edo antzekoa den, edo ea C eta S motatan sartzen ez diren meteoritoentzako sortutako etiketa bat baino ez den[54].
Asteroide gerrikoaren misterioetako batV-motako asteroideen urritasuna da,basaltoz osatutakoak[55]. Asteroideen formazioen teoriak dio Vestaren tamaina edo handiagoa duten objektuek azala etamantua eduki behar dutela, eta mantua arroka basaltikoz osatuta egon beharko litzatekeela; ondorioz, asteroideen erdia basalto edoolibinoz osatuta egon beharko lirateke. Behaketek, hala ere, aurre-esandako basaltoaren %99 falta dela diote.2011ra arte, asteroide gerrikoan aurkitutako basaltozko gorputz guztiak4 Vesta asteroidetik zetozela uste zen, eta horregatik dute V-mota izena. Hala ere,1459 Magnya asteroidearen aurkikuntzak erakutsi zuen konposaketa kimiko ezberdin bateko asteroide basaltikoak ere badirela, jatorri ezberdina izan zitekeela pentsaraziz[56]. Hipotesi hau indartu zen 2007an kanpoko gerrikoan beste bi objektu aurkitu zirenean,7472 Kumakiri eta(10537) 1991 RY16. Konposizio basaltikoa zuten, baina ezin zuten Vestan jatorria eduki. Gaur arte kanpo gerrikoan aurkitutako V-motako asteroide bakarrak dira bi hauek[55].
Eguzkiarekiko duten distantziaren arabera aldatzen da asteroide gerrikoan dauden gorputzen tenperatura. Gerrikoan dauden hauts partikulen tenperatura aldatzen da 200 K ingurutik 2,2 UAn 165 K ingurura 3,2 UAn. Hala ere, errotazioa dela eta, asteroide baten gainazaleko tenperatura oso aldakorra da eguzki-erradiaziora edo izarren aldera orientatzen badira[57].
Gerriko nagusiaren kanpoko aldean hainbat objektukkometen jarduera dutela ematen du. Euren orbitak ezin dira azaldu kometa klasikoen barneratzearen bidez, eta beraz pentsatzen da kanpoko asteroide asko izotzezkoak direla, eta izotz hori noizbehinkasublimatzen dela inpaktu txikien ondorioz. Gerriko nagusiko kometak Lurreko ozeanoaren uraren sortzaile handietako bat izan daitezke,deuterio-hidrogeno ratioa txikiegia delako kometa klasikoan ur horren iturri izateko[58].
Asteroideen orbitaren distantziaren eta eszentrikotasunaren arteko harremana.
Asteroide gerrikoko objektu gehieneneszentrikotasun orbitala 0,4 baino txikiagoa da, etamakurdura orbitala 30º baino txikiago. Asteroideen banaketa orbitala maximora iristen da 0,07ko eszentrikotasunean eta 4ºko makurduratik behera. Honela, asteroide tipiko batek orbita nahiko zirkularra du eta bere orbitaekliptikatik oso gertu dago, baina egon daitezke batzuk orbita oso eszentriko eta ekliptikatik oso urrun mugitzen direnak.
Batzuetan, "asteroide gerriko" terminoa bakarrik erabiltzen da zentroko eskualdean dauden asteroide "konpaktuak" izendatzeko. Eskualde hau 4:1 eta 2:1Kirkwooden hutsuneen artean dago, 2,06 eta 3,27 UA artean, eta euren orbiten eszentrikotasuna 0,33 baino txikiagoa da; gorputz horien makurdura orbitala 20ºtik behera dago. 2006an, gune nukleo moduko honek aurkitutako asteroide guztien %93 zuen barnean[59].JPL Small-Body Databaseak 670.000 objektu identifikatzen ditu asteroide gerriko nagusian[60].
Kirkwooden hutsuneakJupiter etaMarte planeten artean dagoen asteroide gerrikoko gune batzuk dira, nonasteroide dentsitatea gerrikoaren batez besteko dentsitatearekiko nabarmenki murriztua den. Euren parametroek (bereerdiardatz nagusia edo modu baliokidean bereorbita periodoa) Jupiter planetaren orbitarekin arrazoi xume bat duten orbitekin bat egiten dute[61]. Esaten denez hutsune hauek Jupiterrekin dutenorbita erresonantziekin bat egiten dute. Honela, adibidez,Eguzkitik 2,82 unitate astronomikora dauden asteroideak 5:2ko erresonantzian daude Jupiterrekin, hau da, Jupiterrek Eguzkiaren inguruan bi bira ematen dituen bitartean asteroide horiek bost ematen dituztela. Jupiterren periodoa 11,856525 urtekoa da x 2 = 23,71305 urte. 2,82 unitate astronomikoko distantziari 4,735585286 urte x 5 = 23,67793 urteko periodoa dagokio. Diferentzia 0,035 urtekoa baino ez dela ikus daiteke. Orbita horretan bost biratik behin doan balizko asteroide bat Jupiterrenganako gehienezko hurbiltze batekin bat letorke, orbita horretatik botatzea eragingo lukeen erakarpen erresonante bat eragingo liokeena.
Beste orbita erresonantzia batzuk Jupiterren orbita periodoarekin zatiki oso sinpleak eratzen dituzten orbita periodoekin bat datoz. Erresonantziarik ahulenek soilik asteroide huste bat eragiten dute, beste erresonantzia indartsuago batzuk kontrakoa eragiten duten bitartean, hau da, asteroide familia baten presentzia. Ospetsuena 1:1 erresonantzia da, L4 eta L5Lagrangeren puntuetan, Jupiterren aurreko aldetik eta atzeko aldetik 60ºraasteroide troiarren presentzia eragiten duena.
Asteroideen arteko talken ondorioz sortzen den hautsak argia islatzen du,argi zodiakala sortuz. Argazkianizar-ozar bat ere ikus daiteke; hauetako batzuk asteroide gerrikoan egondako talken ondorioz Lurrera iristen diren asteroide zati txikiak dira.
Asteroide gerrikoan dagoen objektu kopurua hain handia izanik, euren arteko talkak erlatiboki ohikoak dira, gutxienez denbora-eskala astronomikoetan. 10 kilometroko erradioa duten objektuen arteko talkak, asteroide-gerrikoaren gunean, behin 10 milioi urtetan gertatzen direla uste da[62]. Talka horrek asteroideak txikitu eta pieza txiki horiekasteroide familia berri bat sor dezake[63]. Hala ere, abiadura txikian ematen diren talketan bi asteroideak suntsitu beharrean batzen dira. 4.000 milioi urte eta gero prozesu hori ematen, orain asteroide-gerrikoan dauden objektuen izaera jatorrizko populazioaren ezberdina da.
Asteroide gorputzaz gain, asteroide gerrikoan ehunmikrometro inguruko erradioa duten hauts partikula bandak ere egon daitezke. Material fin honen sorrera, gutxienez parte batena, asteroideen arteko talkak eragiten du, etamikrometeoritoen talkagatik asteroideetan.Poynting–Robertson efektuaren ondorioz,Eguzkiak hauts honengan eragiten duen eguzki-erradiazioak etengabe gerturatzen ditu, espiral baten ibilbidean, Eguzkira[64].
Asteroideen hautsak eta kometetatik jariatutako materialak, Eguzkiaren argia islatzean,argi zodiakala sortzen du.Aurora polarren antzeko distira hau gauez ikus daiteke, Eguzkiaren norabidean planetaren ekliptikarekiko. 40μm baino gehiago duten hauts partikulek sortzen dute argi-zodiakaleko distira hori. Kalkuluen arabera, hauts partikula hauek 700.000 urte inguruko bizitza dute. Beraz, hauts partikula horiek mantentzeko, etengabe sortu beharko dira berriak. Hala ere, Nesvornýk eta bere taldeak egindako simulazioetan ikusi denez, argi zodiakalaren hautsaren gehiengoa Jupiterren familiako kometek sortuko lukete, kometek eta asteroideen arteko talkak baino. Gutxienez hautsaren %10a asteroideen arteko talkarena dena asumitzen da[65].
Talka horren ondorioz sortutako zatietako batzuk gerrikotik urrundu etaLurreko atmosferaraino iritsi daitezke[66]. Lurrean orain arte aurkitutako 50.000 meteoritoen artean %99,8 asteroide gerrikoan sortu direla uste da[67].
Grafiko honetan makurdura orbitala eta eszentrikotasunaren arteko harremana ikusten da. Asteroide-gerrikoan dauden objektuak taldeka daitezke honela, asteroide familiak sortuz.
1918anKiyotsugu Hirayama astronomo japoniarrak ikusi zuen asteroide batzuen orbitek antzeko parametroak dituztela, eta posible zela taldeak edo familiak identifikatzea[68].
Gutxi gora behera asteroide gerrikoan dauden objektuen herenaasteroide familia batean sailka daiteke. Elementu orbital antzekoak partekatzen dituzte,ardatzerdi handia,eszentrikotasuna etamakurdura orbitala bezala, eta espektroan ere antzekoak dira. Elementu horiek batuta, jatorri bereko gorputzak direla uste dugu, gorputz handiago baten suntsiketatik datozenak. Elementu hauek grafikoki jartzen baditugu, asteroide gerrikoko kideek kontzentrazioak dituzte gune batzuetan, asteroide familia horretako kide direla esanez. 20 eta 30 familia artean eraiki dira, eta ia guztiak familiak direla uste da. Beste talde batzuk ere proposatu dira, baina hauek ez dira hain ziurrak. Asteroide familiak ziurta daitezke mota espektral berekoak baldin badira, adibidez[69]. Asteroide familiak baino txikiagoak diren taldekatzeei "talde" edo "kluster" izena ematen zaie.
Asteroide gerrikoko familiarik esanguratsuenak, euren ardatzerdi handiaren tamainaren arabera sailkaturikFlora familia,Eunomia familia,Koronis familia,Eos familia etaTemis familia dira. Flroa familiak 800 kide ditu, talde handienetako bat da, eta orain dela 1.000 milioi urte inguru emandako kolisio baten ondorio izan liteke[70]. Familia baten kide den asteroiderik handiena4 Vesta da[oh 2].Vesta familia asteroide horretan krater bat sortu zuen talkaren ondorioz sortu zela uste da. Era berean,HED meteoritoak ere talka horren ondorio izan litezke[71].
Hiru hauts banda nagusi aurkitu dira asteroide gerrikoan orain arte. Eos, Koronis eta Temis familien antzeko makurdura orbitala dute, eta baliteke talde hauekin lotuta egotea[72].
Bonbardatze Handi Berantiarraen ostean gerriko nagusiak izandako eboluzioan eragin handia izan dezaketezentauroek etaNeptunoz haraindiko objektuek. Zentauroek eta NHOak barne Eguzki-sistemara iristen direnean asteroide gerrikoan dauden objektuen orbitak alda ditzakete, baina bakarrik euren masa baldin bada 10-9M☉ objektu bakunentzat edo pixka bat txikiagoak ere behin baino gehiagotan elkartzen badira. Hala ere, zentauroek eta NHOek ez dute aukera handirik gerriko nagusiko asteroide familiak sortzeko, baina bai familia zaharrak perturbatzeko. Gaur egun egon daitezke gerrikoaren kanpoaldean objektuak zentauro edo NHOak izan zirenak, baina euren bizitza 4 milioi urte baino txikiagoa litzateke, eta bei ere 2,8 eta 3,2 UA artean eszentrikotasun handiekin[73].
Hilda familia (laranjaz) eta bi troiar familiak (berdez), Jupiterren orbitarekin erresonantzianLagrangeren puntuetan.
Gerrikoaren barne aldean, 1,7 eta 2 UA artean eta 1,9 UAko ardatzerdi handiarekin,Hungaria familia dago. Euren kide handienaren izena daramate,434 Hungaria. Talde honetan 52 asteroide aurkitu dira orain arte. Hungaria taldea gorputz nagusitik bereizita dago 4:1Kirkwooden hutsunearengatik eta euren orbitek makurdura handia dute. Asteroide hauetako batzuekMarteren orbita gurutzatzen dute, eta planetak eragindako aldaketen ondorioz, baliteke talde hau gutxitzen joatea etengabe[43].
Makurdura handiko beste asteroide familia batFozea familia da. Batez ere S-motako asteroideak dira, gertu duen Hungaria familian dauden batzukE-motako asteroideak diren bitartean[74]. Fozea familiaren orbita 2,25 eta 2,5 UA artean dago.
Asteroide gerrikoaren kanpo mugaren inguruanZibeles taldea dago, 3,3 eta 3,5 UA inguruan. 7:4 erresonantzia orbitala dute Jupiterrekin.Hilda familiak 3,5 eta 4,2 UA arteko orbitak dituzte, erlatiboki zirkularrak eta 3:2 erresonantzia orbital egonkorra Jupiterrekin. 4,2 UA baino urrunago oso asteroide gutxi daude, Jupiterren orbitan. Orbita horretan bi troiar asteroide familia aurki daitezke; kilometro bat baino handiagoak diren gorputzak asko dira bertan, asteroide-gerrikoan bezain beste[75].
Asteroide gerrikoa gurutzatu zuen lehenengo espazio-ontziaPioneer 10 izan zen,1972kouztailaren 16tik aurrera. Garai hartan kezkak zegoen inguru horretan egon zitezkeen asteroide eta hautsak espazio-ontzia kaltetuko ote zuen, baina geroztik 12 espazio-ontzi pasa dira inongo arazorik gabe bertatik.Pioneer 11,Voyager 1,Voyager 2 etaUlysses inongo asteroideren argazkirik gabe pasa ziren bertatik.Galileok951 Gaspraren argazkia egin zuen 1991an eta243 Idarena 1993an.NEARrek253 Matilde ikusi zuen 1997an,Cassinik2685 Masursky 2000an,Stardustek5535 Annefrank 2002an,New Horizonsek132524 APL 2006an etaRosettak2867 Šteins 2008ko irailean eta21 Lutetia 2010eko uztailean.Dawn misioak Vesta orbitatu zuen 2011ko uztailean eta 2012ko irailean, eta Zeresen inguruan orbitatzen du martxoaren 2015etik[76]. Jupiterrera bidean,Junok ez zuen datu zientifikorik bildu[77]. Gaur egun, asteroide baten aurka talka egiteko aukerak mila milioitan bat dela kalkulatzen da[78].
Asteroideak eta asteroide gerrikoak oso ohikoak dirazientzia-fikzioan. Hainbat paper izan ditzakete literaturan:gizakiekkoloniza ditzaketen lekuak dira batzuetan;mineralak ateratzekomeatzaritza guneak izaten dira besteetan; askotan, planeten arteko bidaietan oztopo bat izaten dira, eta istripuak egon daitezke talka egiterakoan; bada ere beste ildo bat, Lurraren aurkako inpaktuen ondorioz sor ditzaketen arazoak aipatzen duena.
Planeten kolonizazioaren gaia lehen aldiz sartu zenean zientzia fikzioan, asteroide gerrikoa ez zen kolonizazio hori emateko gune garrantzitsua, eta dudarik gabe Marte etaArtizarraren kolonizazioaren atzetik zeuden zerrendan. Artizarra paradisu gisa identifikatzen zen, 1960ean bere benetako izaera ezagutu genuen arte (ikus,Artizarra#Artizarra kulturan informazio gehiagorako). Horregatik, zientzia fikzio istorio eta liburu gehienetan asteroide gerrikoa gutxitan bisitatzen edo kolonizatzen den gunea da[79]..
Eguzki-sistemako planetak kolonizatzeko aukera murriztu zen bizirako hain leku onak ez zirela aurkitu ahala. Hala ere, asteroideakmineral baliotsuenmeatzaritzaako gune erraldoi gisa ikusten hasi ziren,grabitate minimoko egoeran bisitagarri, eta Lurrean geroz eta murritzagoak ziren ondasun naturalak laguntzeko bide gisa. Mineral horien salmentak enpresa bideragarriak sortuko lituzkeela pentsatu zuten askok, eta1940ko hamarkadaren ondoren asteroideen-meatzaritza generoa handitzen joan zen. Bertan sortutako gizarte industrialek domo itxurako hiriak edo kobazuloak egingo lituzkete bizirauteko, edo (zientziak babesten ez duena) atmosfera bat sortuz "grabitate artifizialarekin".
Esplotazio isolatuen ideia hau oso lotua zegoenMendebalde Urrunaren estatubatuar estereotipoekin, eta generoan ohikoak dira lapurrak edo mentalitate independenteko norbanakoak, estatuak edo autoritateari uko egiten diotenak[80].Ben BovarenAsteroid Wars serieak eredu hau ikertzen du.
Asteroideak, askotan, arrisku iturri gisa irudikatu dira zientzia-fikzioan. Alde batetik, nabigaziorako arazo nagusi gisa, batez ere Lurretik Eguzki sistemara doazen espazio-ontzi guztiak bertatik pasa behar direla kontuan hartuta. Argudio nagusia izaten daerregai faltagatik ezin dutela beste bide bat hartu eta "erditik" pasa behar dela. Testuinguru honetan, asteroideek behinolakoitsasontzietako eleberrietankoral arrezifeek edo ur-azpiko arrokek zuten argumentu bera eskaintzen dute. Arrisku gisa, asteroideak ere legez-kanpo daudenak ezkutatzeko leku izan daitezke. Asteroide gerrikoa fikzioan agertzen denean oso gune dentso gisa agertzen da, hainbeste inpaktua ekiditeko neurri oso zorrotzak hartu behar direla.Star Wars V. Atala: Inperioaren Kontraerasoan Hoth sistema honen adibidea da. Errealitatean egoera dramatiko hauek ez lirateke gertatuko, espazio hori hutsegia baita.2001: A Space Odyssey filmak egoera errealista bat aurkezten dute, momentu batean bi asteroide bakartiren ingurutik pasatzen denean.
Asteroide-gerrikoarekin guztiz lotuta egon gabe,meteoritoen talkek edo asteroideen jatorria lehertutako planeta baten gisa argudio interesgarriak dira zientzia-fikzioan.
↑Hasiera batean planeta gisa izendatu zuen, eta denbora luzez hala sailkatu zen. Ondoren asteroideen taldean sartu zuten. 2006an,planetaren definizioa adostu zenean,planeta nano izaerara mugitu zuten.
↑Zeres etaGefion familiaren artean ere harreman orbitala dago, baina ez dira familia berekoak.
.jpg)
