Upsalo (svedeUppsala aŭ, arkaike,Upsala) estasuniversitata urbo enSvedujo, provincoUppland, gubernioUppsala län (kie ĝi estas gubernia ĉefurbo), regionoSveonujo; la komunumo de Upsalo havis 237 581 loĝantojn en la jaro 2022.
Kiel urbo de la sveda ĉefepiskopo, Upsalo estas tradicie la religia ĉefurbo de Svedujo. Ĝi ankaŭ estis la plej grava centro por la sveonoj ĝis la frua mezepoko. La urban profilon dominaskastelo kajkatedralo.
La urbo situas meze de malaltaebenaĵo, ĉirkaŭ 70 km nord-nordokcidente de Stokholmo, ĉirkaŭ 35 km nordokcidente de la internacia flughavenoArlanda.
Tra la urbo fluas, de norde kaj suden, la riveretoFyris. Tradicie iuj rigardas la rivereton kiel limo inter la "ĝusta" (okcidenta) kaj "malĝusta" (orienta) flankoj de la urbo, ĉar okcidente troveblas la universitato, la universitata bibliotekoCarolina Rediviva, la katedralo, la kastelo kaj aliaj gravaj centroj kleraj kaj ekleziaj, dum oriente oni trovas la grandajn negocojn kaj la centrojn de burĝa aktiveco. El la 13 tradiciaj "nacioj", t. e. laŭ la limoj de la diocezoj bazitajstudentaj asocioj, ĉiuj havas siajn domojn je la okcidenta flanko, krom tiu por studentoj elGotlando, kiu troveblas je la orienta flanko; kelkaj diras ke tio estas ĉar, kompreneble, devas esti akvo inter Gotlando kaj la cetera lando.
La nomo "Upsalo" origine celis la lokon nun nomita "Malnova Upsalo" (svedeGamla Uppsala), kelkajn kilometrojn norde de la nuna urbo kaj konata pro tri grandajtumuloj el la jaroj 475–550; ĝia nuna mezepoka preĝejo eble staras sur la centra antaŭ-kristana kultloko de Svedio, sed oni ne scias certe.
En la jaro1273, post fajro en tiu preĝejo, la sidejo de la sveda ark-episkopo translokiĝis el Malnova Upsalo al la nuna Upsalo, kiu ĝis tiam nomiĝis "Orienta Aroso" (svede "Östra Aros"); Okcidenta Aroso (svede "Västra Aros") estis la nuna urboVästerås. La nomo Ar-os signifis river-buŝon, kion havis ambaŭ urboj al lago Melareno.
La kastelo, nun sidejo de la guberniestro; en ĝiajkarceroj, la reĝoEriko la 14-a murdis kelkajn politikajn oponantojn en 1567.
Malnova Upsalo kun siajtumuloj, mezepoka preĝejo kaj muzeo.
La ĉefa domo de launiversitato, fondita en 1477. (LaUniversitato de Upsalo ne havaskampuson; ĝiaj institucioj kaj studentaj loĝejoj nuntempe troveblas dise en la tuta urbo.)
La universitata bibliotekoCarolina Rediviva, kun pluraj valoraj manuskriptoj, precipeCodex Argenteus, "Arĝenta Kodekso", kun partoj de la orientgota biblio traduko deWulfila.
„Uppsala. Urbo en Svedujo kun 30.295 loĝantoj. Loko de la dua oficiala unuiĝo de E-istoj, 1891, kie fondiĝis la grava gazetoLingvo Internacia, 1895, kaj restis tie ĝis 1899. ”
En Upsalo en jaro 1891-a fondiĝis ladua Esperanto-klubo en la mondo, post lanurenberga klubo kiu origine estisvolapuka klubo. Kvar jarojn poste fondis kvar membroj de tiu klubo —Valdemar Langlet,Paul Nylén, doktoro S. Krikortz kaj P. Ahlberg — la gazetonLingvo Internacia, kun financa apogo deodjesanoVladimir Gernet, kiun studantoj Langlet kaj Etzel tiun someron estis vizitintaj. Ĝia unua numero eldoniĝis en decembro 1895.[1] Tiu klubo iĝis Ido-klubo en 1909, kaj estis anstataŭita en 1927 de la ankoraŭ ekzistantaEsperanto-Societo de Uppsala.
