Toledo estasurbo deHispanio, situanta en lacentraebenaĵo de tiu lando. Ĝi estas la ĉefurbo kaj de la aŭtonoma regionoKastilio-Manĉo kaj de lasamnoma provinco. Krome la municipo estas konsiderata unuope kielkomarko laŭ la divido fare de laDiputación Provincial de Toledo (provinca municiparo)[1], kvankam el vidpunkto pure geografia la urbo estas aliro al la natura komarko deLa Sagra, kiu tradicie estis konsiderata kiel komencanta ĉe la propra enirejo al la urbo.[2]
Toledo estas konata kiel «Imperia Urbo» ĉar estis ĉefa sidejo de la kortego deKarlo la 1-a kaj ankaŭ kiel «la urbo de la tri kulturoj», ĉar ĝi estis loĝata dumlonge de kristanoj, judoj kaj islamanoj.
Ĝi situas ĉe lariveroTaĵo je ties dekstra flanko, sur monteto ĉirkaŭ cent metrojn alta super la rivero, kiu ĉirkaŭas ĝin baze, formante markatanmeandron. La urbo havas disan formon havantekvartalojn tre malproksimajn el la ĉefa domarkerno: nome tiu de Azucaica (nedubebla araba nomo), ĉe la dekstra flanko de la rivero kun deveno el antikvasubmunicipo de la urbo, distas ĉirkaŭ 7 km de la urbocentro, dum tiu de Santa María de Benquerencia, situanta preskaŭ antaŭ la menciita ĉe la maldekstra flanko de laTaĵo, situas sian centron je 8 km el tiu de la urbo.
La historio de la urbo datiĝas el laBronzepoko. Ĝi estis grava centrokarpetana ĝis ties konkero fare deromianoj en193 a. K. Troviĝas ankoraŭ diversaj restaĵoj de la romiaj epoko kaj aktiveco en la urbo, kiaj la akvedukto aŭ la cirko. Post la invadoj fare de ĝermanoj, la urbo iĝis dum la epoko deLeovigildo ĉefurbo, kaj poste, ĉefa eklezia sidejo, de laVisigota Regno. En711 Toledo estis facile konkerata de la islamanoj estrataj deTarik ibn Zijad. Dum la islama hegemonio, la antikva visigota ĉefurbo karakteriĝis pro sia kontraŭstaro kaj unuopeco, precize en la epoko de laTajfo de Toledo.La kristana reĝo Alfonso la 6-a konkeris la urbon en1085. Dum laModerna epoko la urbo elstaris kiel sidejo de laKatolikaj Gereĝoj kaj pro sia partopreno en laMilito de la Komunumoj de Kastilio. Post la movigo de la kortego alMadrido en1563 la urbo ekdecadenciĝis, ĉefe pro la tiama ekonomia krizo. Jam en nuntempa epoko, Toledo kaj pli precize tiesalkazaro iĝis simbolo de laHispana Enlanda Milito dum la sieĝo de laalkazaro fare de la respublika flanko. En1983 ĝi iĝis ĉefurbo deKastilio-Manĉo, kaj plurestis ĉefurbo de la provincosamnoma.
Tradicie la industriometalurgia estis la ekonomia bazo, ĉefe pro la fabrikado deglavoj (nun kiel suveniro) kajtranĉiloj. Aktuale la majoritato de la populacio dediĉas sin alsektoro serva, kaj estas ankaŭ granda nombro desenlaboruloj. Pri infrastrukturoj, la urbo havas diversajn ŝoseojn, inkluide la Aŭtovojon Madrido-Kordobo (paga). Ekzistas linio defervojoaltrapida kiu konektas Toledon kun Madrido en malpli da duonhoro. Estas ankaŭ diversaj infrastrukturoj de sanservoj, inklude graveganNacian Hospitalon de Paraplegiuloj, aliajn sportajn kaj militistajn, kia laAltlernejo de Infanterio. Prisporto, ekzistas diversaj teamoj defutbalo,korbopilko,manpilko,atletismo,naĝado kaj aliaj sportoj.
La plej antikva skribita dokumento kie aperas la nomoToletum estas en la verko de la historiistoromiaTito Livio, laŭ kiuToletum devenus elTollitum, kiu iĝusTollitu,Tollito,Tolleto,Tolledo ĝis iĝiToledo. Ties signifo estus"levata, alte". Martín Gallego adoptas la version pri"la duoblaj turnoj de la ĉirkaŭanta rivero". La verkisto de la12-a jarcento, Abu' Ab-Din al-Ajubi', asertas ke طليطلةTulajtulah signifas"la gaja", sen plu klarigi. La diversaj historiaj nomoj uzitaj por la urbo estis la jenaj: enlatinoToletum; enaraba,طليطلةTulajtulah; enjudhispana,טולדותToldoth; kaj enmozaraba,Tolétho. Laŭ la profesoro G. Tejada Álamo, "Tol(l)itum" estus diminutivo de la latina vorto "tol(l)ium-(-ius)" devena el "tolus"-("tolos" en greka) = monteto, kvankam ĝi povus aludi ankaŭ al la meandro aŭ turno cirkla, devena el la hindeŭropa radiko "tol(l)" = "ronda aŭ cirkla".[3]
La etendo de ties municipa teritorio estas de 232,1km² kaj ties alteco super marnivelo estas de 529msm. Estas ĉefurbo de lasamnoma provinco kaj de la aŭtonoma komunumo deKastilio-Manĉo. Krome ĝi estas konsiderata unuope kielkomarko en la divido farita de laDiputación Provincial de Toledo (provinca municiparo).[1]
La antikva kerna domaro de la urbo estas situanta ĉe la dekstra bordo de la riveroTaĵo, sur monteto centmetre alta ĉe la rivero, kiu tuŝas ĝin baze, formante markatanmeandron konatan kieltorno del Tajo (taĵa turniĝo). La parto kiun tiu meandro ne fermas estas la ununura natura enirejo de la urbo, sur kiu oni konstruis la ŝoseojn kiuj ligas ĝin kun Madrido kaj Ávila.
Ekde mezo de la19-a jarcento ekis etendo de la urbo ekster la muregoj; unua ĉe la ĉirkaŭoj de la fervoja stacio por eksplodi definitive el fino de la1940-aj jaroj tra la valo de la Taĵo, per la konstruo de laPoblado Obrero (laborista vilaĝo)[4] de laFábrica Nacional de Armas (nacia fabriko de armiloj) kaj ĉefe laŭ la akso kiun formis la ŝoseo N-403. Ekde komenco de la1960-aj jaroj akceliĝis tiu etendo al la valo, per de la konstruo de la nova hospitalo.
En la1970-aj jaroj, per la kreado de la domaroPolígono de Descongestión de Madrid (nuna kvartalo de Santa María de Benquerencia) komencas la etendo de la urba domaro sekve de la maldekstra bordo de la rivero ĉe la ŝoseo N-400, ĝis iĝi la plej loĝata kvartalo de la tuta municipo.
Aktuale la municipo de Toledo havas tre disan figuron, ĉar ekzistas kvartaloj tre separataj de la ĉefa kerno de la urbo danke al ampleksaj malfermaj spacoj, kiel ĉe la kvartaloj de Santa María de Benquerencia aŭ Azucaica, antikvasubmunicipo situanta ĉe la dekstra bordo de la Taĵo, kiuj estas separataj de la urbo je ĉirkaŭ 6 km. La disvolvigo de la periferiaj kvartaloj kaŭzis samtempe iompostioman abandonon de la antikva enmurega spaco per translokiĝo de la populacio al la novaj kvartaloj naskitaj ekde la1960-aj jaroj.
ArabstilaPuerta del Sol (Sunpordego).
Aktuale la urbo de Toledo estas strukturata en kvar distriktoj kiuj integras la diversajn kvartalojn,[5] laŭ la jena formo:
1. Distrikto de laCasco Histórico (historia kerno)
1. Kvartaloj de la interna zono limigita de la muregoj de la historia kerno de Toledo.
2. Antequeruela–Covachuela.
3. Zono de Cigarrales kaj Cerro de los Palos (akridejoj kaj monteto de fostoj).
4. San Martín.
5. Azucaica, Urbanizaĵo Casa de Campo
2. Distrikto de Santa Bárbara
6. Santa Bárbara.
3. Distrikto de Santa María de Benquerencia (Poligono)
7. Santa María de Benquerencia, rezideja areo.
8. Santa María de Benquerencia, industria areo.
4. Distrikto Centro-Nordo
9. San Antón-Avenida de Europa.
10. Palomarejos.
11. Santa Teresa-Reconquista.
12. Vega Baja, San Pedro el Verde kaj Circo Romano.
13. Buenavista.
14. UrbanizaĵojValparaíso,La Legua kajCigarrales de Vistahermosa (akridejoj de belvidejo).
15. UrbanizaĵoTres Culturas-Finca Buenavista.
16. UrbanizaĵojLa Bastida,San Bernardo,Montesión kajOlivar de los Pozos (olivarbaroj de la putoj).
El ĉiuj nur la du unuaj troviĝas ene de la antikva enmurega areo.
Laklimato de Toledo estas ĉefe mediteranea, sed iom kontinenta, pluvas tre malofte (ĉefe dumprintempo kajaŭtuno, kun granda nepluveco kajtemperaturo osciladanta dumsomero. Temperaturo estas malvarmeta dumvintro, kun oftaj frostoj, kaj varma dum somero, ĝiaj maksimumoj superas 40 °C. En 2007, Toledo estis la tria urbo plej sunhava de Hispanio, kun 3.040 horoj de suno, laŭ informoj de laInstituto Nacional de Estadística (nacia instituto de statistiko).
La unua fiksa setlejo nun konata en la urbo estas serio dekastroj, sur kiuj poste stariĝis la enmurega urbo dekeltiberoj, unu el la plej gravaj centroj dekarpetanoj. Unu el tiuj unuaj setlejoj troviĝas sur la Cerro del Bú (monteto de la maldekstra bordo de la rivero Taĵo), el kiu oni atingis nombrajn restojn per realigataj elfosaĵoj, observeblaj en la aktuala Muzeo-Hospitalo de Sankta Kruco, en Toledo.
En la jaro193 a. K. kaj post granda rezisto, la romiano Marko Fulvio Nobilior konkeris la urbon. La romianoj rekonstruis ĝin kaj nomigis ĝinToletum, en la provinco de Karpetanio. La urbo disvolvigis gravanindustrion elfero, kiu permesis al ĝi al stampimonerojn. La areo kie estis la urbo spertis grandan romiigon, kiel montras la nombraj restoj de romiaj vilaoj, ĉefe ĉe la bordoj de la Taĵo.
La romianoj lasis nombrajn spurojn, kia enormaakvedukto, el kiu konserviĝas nur la bazoj ambaŭflanke de la Taĵo,romia ŝoseo, parto el kiu videblas ĉe la deklivoj de la montetoj de la maldekstra bordo de la rivero, kaj cirko (ĉevalkurejo), situanta ĉe publika parko kaj nur parte elterigita. Ekzistas aliaj multaj spuroj kiuj spite la perdosupozon ĉe multaj kazoj, ege probablas ke troviĝas subgrunde de la urbo, kia la teatro (ĉe la loko de la cirko aktuale okupata de lernejo), la amfiteatro (ĉe la kvartalo de Covachuelas), grava akvokonduka infrastrukturo (kia la restoj ĉe la pordo tra kiu oni aliras al la moskeo nune de la Kristo de la Lumo), nombraj ŝoseoj (kiaj tiuj ĵuse trovitaj je ĉ. 7 m sub la ĝardeno de la menciita moskeo), same kiel varmobanejoj, vilaoj ktp. Menciindas ke plej parto de tiuj historiaj konstruaĵoj estis poste demuntitaj, kaj iliaj ŝtonoj estis reuzataj por la konstruado de aliaj konstruaĵoj kaj por la murego, sed ĉiukaze granda arkeologia riĉaĵaro troviĝas ankoraŭ subgrunde.
En la Alta Mezepoko ĝi estis ĉefurbo de lavisigota reĝlando de Hispanio. Dum la regado de lakastiliaj reĝoj, Toledo estis la sidejo de la fama Instituto de Tradukistoj (Tradukskolo de Toledo), ponto inter la diversaj kulturoj de laMezepoko.
Ornamaĵo en la juda sinagogo.
Post la unuajĝermanaj invadoj, oni rekonstruis la antikvan muregon cele al defendo; tamen en la jaro 411 la urbo estis konkerita de laalanoj, kiuj siavice estis venkitaj de lavisigotoj en la jaro 418. Post venki sian rivalon Agila, Atanagildo starigis sian kortegon en la urbo kaj poste, dum la epoko de Leovigildo, ĝi iĝis ĉefurbo de la regno hispangota kaj en arkiepiskopejo, per kio ĝi akiris gravecon kaj civilan kaj religian (kiel montris laKoncilioj de Toledo). Proksime de Toledo, en la vilaĝo de Guadamur, troviĝis laTrezoro de Guarrazar, elstarega aro de ornamaj kronoj de la reĝoj de visigotoj.
En la jaro 711 Toledo estis konkerita deTarik ibn Zijad kaj metita al islama hegemonio. La konkero de la urbo estis farata facile, pere dekapitulaco, ĉar granda parto de la loĝantaro estis fuĝinta.[6] La araboj nomigis ĝin Tulaytula (enaraba طليطلة).
La hegemonio demozaraboj en la loĝantaro igis ĝin tuje konstanta zorgigo por la ĉefurbo deKordovo. En797 (laŭClaudio Sánchez-Albornoz, en807 kaj800 laŭ aliaj fontoj), dum laemirlando deAlhakamo la 1-a, eksplodis insurekcio kontraŭ Kordovo. La emiro sendis lamuladion deHuesca, nome Amrús ben Yusuf (nome Amorroz en la kristanaj kronikoj) por submeti la urbon. Amrús nuligis la lokajn muladiojn per konata epizodo, kiam li invitis ĉiujn el ties gravuloj al bankedo en la palaco de la guberniestro kaj ekzekutistoj unu post unu fortranĉis ties kolojn sendonte la kadavraĵojn al fosaĵo (kiu nomigis la epizodon). Tiele laemiro sukcesis submeti portempe la toledan popolon. Tamen tiu reinsurekciis en811 kaj en829, post lia morto.
FineAbd ar-Rahman la 3-a finigis la longdaŭran ribeladon de Toledo en julio de932, post sieĝo dujara, submetante ĝin al kaliflando kordova. Post la falo de tiu kaliflando en la11-a jarcento, Toledo iĝis grava regno laŭ la nomo deTajfo de Toledo, kiu tamen devis pagi impostojn al lareĝoj de Kastilio por pluhavi sian sendependon.
La25-a de majo de1085,Alfonso la 6-a eniris en Toledo, laŭ interkonsento kun la reĝo de la Tajfo kiu regis ĝin. Laŭ la kapitulaca interkonsento, la kastili-leona reĝo submetas la regnon, kontraŭ garantio por la islamaj loĝantoj pri sekureco de personoj kaj havaĵoj. La reĝo permesis proprajnforuojn al ĉiu ekzistanta minoritato: mozaraboj (Toledo estis grava mozaraba centro, kun propra katolika liturgio, kiu konserviĝis, islamanoj kajjudoj, poste unuigitaj fare deAlfonso la 7-a en la Foruon de1118. Post la kapitulaco de la urbo, okazis la plej progresa periodo de Toledo, de granda kultura, socia kaj politika gravo. LaTradukskolo de Toledo, floranta dum la12-a jarcento kaj13-a jarcento, krom nombraj verkoj kaj civilaj kaj religiaj, kiuj poste estos gravaj por la futuro.
Post la kapitulaco, oni toleris la praktikojn religiajn de la juda kaj islama komunumoj, sed tiu toleremo ne daŭris multe da tempo. La kristanoj konstruis la novan katedralon sur la granda moskeo, kiu siavice stariĝis sur la antikva visigota katedralo.
En1162 la urbo estis konkerata de la reĝoFerdinando la 2-a (Leono), dum la komplika periodo de la antaŭadolteco deAlfonso la 8-a (Kastilio). La leona reĝo nomumis Fernando Rodríguez de Castro "el Castellano" (la kastilia), membro de la familio de Castro, guberniestro de la urbo. La urbo de Toledo restis sub povo de leonanoj ĝis1166, kiam ĝi estis rekuperata de la kastilianoj.[7]
Dum la kastilia enlanda milito Toledo luktis ĉe la flanko dePedro la 1-a kaj, post suferi longdaŭran sieĝon, ĝi estis konkerata januare de1369. Laŭlonge de la tutaMezepoko la urbo kreskis: en la14-a jarcento ricevis foiran privilegion kaj en la15-a jarcento iĝis unu de la ĉefaj produktantoj de teksaĵoj kastiliaj, agado kiu sumiĝis al la jam ekzistantaj demonero-stampado, fabrikado de armiloj, silka industrio ktp. En tiu pliampleksigo partoprenis aktive la juda populacio, ĝis tiesforpelo en1492.
Tiu urbo estis unu el la unuaj kiuj aliĝis al lainsurekcio de la Komunumoj en1520, kun komunumaj estroj kiaj Petro Laso de la Vega kajJohano de Padilla. Post la komunuma malvenko en labatalo de Villalar, la komunumanoj toledaj, estrataj deMaría Pacheco, la vidvino de Padilla, estis kiuj pli da rezisto uzis kontraŭ la deziroj deKarlo la 1-a, ĝis sis kapitulaco en1522. Toledo iĝis unu de la ĉefurboj de la imperio.
Ĝis la reĝado deFilipo la 2-a estis la ĉefa urbo de Hispanio dum la fino de la unuaj reĝoj de laHabsburgadinastio. Tiu reĝo movis la ĉefurbon el Toledo al la proksima (sed ne tiam tre grava) urboMadrido en1561, kaj la urbo perdis grandan parton de ĝistiamaj politika kaj socia gravoj. La ruinigo de la teksa industrio pliakrigis la dekadencon de Toledo, kiu kongruis kun tiu ĝenerala de Hispanio.
La fondo de laReal Compañía de Comercio y Fábricas (Reĝa Entrepreno de Komerco kaj Fabrikoj), en 1748, enkadre de renovigoj elBurbonoj inspiritaj de laKlerismo, okazigis mallongadaŭran rekuperon de la urbo, sed fine de la18-a jarcento, Toledo estis denove ruinigita kaj konservis nur funkciojn simple administrajn.
La subpremado kaj la perforto inter la partianoj (realaj aŭ supozitaj) de ĉiu flanko estis oftaj kiel en la tuta Hispanio dum la milito kaj ĉefe postmilito. Dekomence sub la ankoraŭa respublika hegemonio, oni realigis mortpafadojn de supozataj dekstruloj aŭ eĉ katolikuloj, ekzemple de la superulo de lakatedralo kaj laŭ la tradicio frankista, ankaŭ Luis Moscardó, filo de la kolonelo rifuĝinta en la Alkazaro. Dum lasieĝo de la Alkazaro la urbo suferis akran bombardadon kaj post la alveno de la trupoj de Franco pliakriĝis la subpremado, tiam kontraŭ la supozataj partianoj de la respublika reĝimo.[8]
La urbo estis elektita oficiale ĉefurbo de laaŭtonoma komunumo deKastilio-Manĉo, post voĉdonado en la regionaparlamento de la7-a de decembro de1983. Por la elekto, la regiona registaro mendis proceson de informado kaj konsulto al la loĝantaro, la politikaj organizoj kaj la kulturaj asocioj. En la parlamenta voĉdonado, la propono de Toledo ricevis aprobon de 27 deputitoj (la 22socialistoj kaj la kvin de laPopola Grupo de Toledo), 3 kontraŭajn (la popolpartianoj deKvenko) kaj 12 sindetenojn.[9] Plej konataj prezidentoj de la regiona registaro estisJosé Bono (el 1983 al 2004), José María Barreda (2004 al 2011) kajMaría Dolores de Cospedal (el 2011).
La malnova urboparto situas sur montpinto kun 150-grada vido, ĉirkaŭita de tri flankoj per kurbiĝo en la rivero Taĵo, kaj ĝi enhavas multajn historiajn lokojn, inkluzive de la Alkazaro, la katedralo kaj Zocodover, la centra placo.
De la 4-a jarcento ĝis la 16-a, ĉirkaŭ tridek romkatolikaj sinodoj okazis en Toledo. La unuaj, faritaj kontraŭPrisciliano, kunvenis en 400. Dum la sinodo de 589 la visigota reĝoRekaredo deklaris lian konvertiĝon alromkatolikismo (antaŭe li praktikisarianismon); la sinodo de 633 dekretis unuformecon de la liturgio en la tuta visigota reĝlando kaj prenis striktajn leĝojn kontraŭ baptitaj judoj kiuj revenis al la antaŭa kredo. Aliaj konsilioj malpermesis cirkumcidon, judajn ritojn kaj observadon de la ŝabato kaj festivalojn. En la 7a jarcento, la judoj estis skurĝitaj, ekzekutitaj, iliaj propietaĵoj estis konfiskitaj, estis submetitaj al impostoj, ili ne havis permeson por komercado kaj, kelkfoje, estis devigitaj kristaniĝi. La konsilio de 681 certigis al la ĉefepiskopo de Toledo la unuarangecon enHispanujo. En Guadamur, tre proksime al Toledo, estis elfosita en 1858 la Trezoro de Guarrazar, la plej bona ekzemplo de visigota arto en Hispanujo.
Preskaŭ cent fruaj kanonikaj reguloj de Toledo trovis lokon en laDecretum Gratiani, ili praktikis gravan influon sur la disvolviĝo de la eklezia juro. La sinodo de 1565-1566 okupiĝis pri la plenumigado de la dekretoj de laKoncilio de Trento, kaj la lasta koncilio okazinta en Toledo, 1582-1583, estis detale gvidita deFilipo la 2-a.
Toledo estis fama pro religia toleremo kaj havis grandajn komunumojn de islamanoj kaj judoj ĝis iliaforpelo de Hispanujo en 1492 (judoj) kaj 1502 (islamanoj). La hodiaŭa urbo enhavas religiajn monumentojn kiaj la Sinagogo de Sankta Maria la Blanka, la Sinagogo de El Transito, Moskeo de Kristo de la Lumo kaj la preĝejo de Sankta Sebastiano kies datoj venas de antaŭ la forpelo, ankoraŭ konservitaj en bona stato. Inter judajsefardoj, en iliaj diversaj diasporoj, la familinomo Toledano estas ankoraŭ ofta, indikante familian devenon el ĉi tiu urbo.
Vista y plano de Toledo (Vidaĵo kaj mapo de Toledo) de la fama loĝantoEl Greco ĉ. 1608.
En la13-a jarcento, Toledo estis granda kultura centro sub la gvido deAlfonso la 10-a, nomata "la Saĝa" pro lia amo al lernado. LaTradukskolo de Toledo, kiu ekiĝis sub la arkiepiskopo de Toledo Raimundo, daŭre alportis vastan scion alEŭropo por fari grandajn akademiajn kaj filozofiajn verkojn de laaraba allatino. La Palaco de Galiana, konstruita en stilo mudeĥaro, estas unu el la monumentoj kiuj restas de tiu periodo.
LaKatedralo de Toledo estis konstruita inter 1226-1493 kaj modelo estis la Katedralo Bourges, kvankam ĝi ankaŭ kombinas iujn trajtojn de mudeĥaro. Ĝi estas rimarkinda pro la lumo kaj la baroka altaro nomita El Transparente, havas plurajn etaĝojn kun fantaziaj figuroj el stuko, pentraĵojn, bronzaĵojn ktp. Du konsiderindaj pontoj certigis la aliron al Toledo trans la rivero Taĵo, la ponto Alcántara kaj la ponto Sankta Marteno.
LaMonaĥejo de Sankta Johano de la Reĝoj estas franciskana monaĥejo, konstruita inter 1477-1504 en rimarkinda kombino de gotika-hispana-flandra mudeĥara stilo kun ornamado.
Toledo estis la hejmo deEl Greco por la lasta parto de lia vivo, kaj ĝi estas la temo por kelkaj el liaj plej famaj pentraĵoj, inkluzive deLa entombigo de la grafo Orgaz, elmetita en la Preĝejo de Sankta Tomé.
Kiam Filipo la 2-a movis la reĝan kortegon de Toledo al Madrido en 1561, la malnova urbo eniris en malrapidan dekadencon de kiu neniam rekuperiĝis.
Toledo havas ĉ. 83.000 loĝantojn. Danke al altigo de la prezo de la loĝejoj en Madrido kaj al la plibonigo de la veturkomunikado, kiu situas Toledon je nur 30 minutoj de latrajnstacidomo Atocha de Madrido pere de laTrajno de Granda Rapideco, okazis granda pliigo en la nombro de la populacio toleda, nome iom pli da 20% nur en la lasta jardeko. En la jena tabelo oni montras la evoluon de la nombro de loĝantoj ekde 2001 al 2011, laŭ informo de la INE (Nacia Instituto pri Statistiko).
Laŭ domaroj, la ĉefa kerno estas la centra historia kvartalo kun pli ol 60,000 loĝantoj, dum plej loĝata aparta kvartalo nome Sankta María de Benquerencia havas ĉirkaŭ 20,000 loĝantojn, kaj aliaj pli malgrandaj kvartaloj povas havi signifan populacion, kiaj Azucaica kun pli da 2,000 loĝantoj. Ĝenerale estas 3,000 virinoj pli ol viroj. Temas pri juna populacio, kun 70% sub la 50 jaroj kaj 27% sub 25 jaroj. La naskindico malpliiĝas, kiel en la cetero de Hispanio.
Same kiel la prezo de la loĝejo translokigas parton de populacio el Madrido al Toledo, la komparo de tiaj prezoj kun la prezo de la loĝejo en la provinco translokigas parton de toleda loĝantaro al proksimaj kaj ĉirkaŭaj urbetoj kaj vilaĝoj.
La industrio primetala estis historie la bazo ekonomia de Toledo, kun granda tradicio en la fabrikado deglavoj kajtranĉiloj kaj grava produktado de raziloj, instrumentaro saniga kaj elektraj produktoj. Elstaris ankaŭ la fabrikoj desapo,faruno,vitro kajceramiko.[10] En la aktualo Toledo iĝis urbo kie la triaranga sektoro (servoj) hegemonias en la ekonomio, kiel pruvas la informo de laInstituto de Estadística de Castilla-La Mancha, en 2008 pri la distribuado de aliĝantoj al la Sociala Sekureco laŭ laborsektoroj: 87,6% de la laboristaro dediĉita al la servoj, 5,3% al la konstruado, 5,5% al la industrio kaj la 1,6% resta al la agrikulturo kaj brutobredado.[11]
En la 1960-aj jaroj la Ministerio de la Loĝado komencis la urbanizadon ĉe la maldekstra bordo de la rivero Taĵo de zono, je ĉ. 8 km oriente de la urba kerno, por la konstruado de poligono industria-rezidenca de malkoncentro de Madrido, kiu nuntempe iĝis lakvartalo de Sankta María de Benquerencia; kvankam dekomence estis kelkaj grandajentreprenoj (kiaj la multŝtata usonaITT-Standard Eléctrica, poste aĉetata de la franca Alcaltel), la sekvaj krizoj suferitaj laŭlonge de tiuj lastaj jaroj malaperigis multajn el tiuj grandaj entreprenoj kiuj iam instaliĝis.
Historiecaj glavoj vendataj kiel suveniroj en Toledo
La fabrikado de glavoj en la urbo de Toledo datas el la romia epoko, kaj pli precize en tempoj de la Respubliko, kiam ili estis jam famaj ties glavoj kaj tranĉiloj, kiel asertis la poeto Gracio Falisko en sia verkoCynegeticum.[12] Sed estis dum la araba hegemonio kaj dum laReconquista kiam Toledo kaj ties glavistaroj ludis gravajn rolojn. Inter la 15-a kaj17-a jarcentoj la industrio rilata kun la fabrikado de glavoj prosperis en Toledo ĝis la punkto ke la glavindustrio toleda estis konsiderata la plej bonkvalita de Eŭropo. La produktado de blankaj (tranĉaj) armiloj estis de persona karaktero kaj estis farata de malgrandaj manlaboristoj disaj, kvankam la asocio de glavistoj kontrolis la finan kvaliton de la produktoj. Fine de la 17a jarcento kaj komence de la 18-a jarcento komencis la dekadenco de la produktado, kio kreigis unu de la Reĝaj Fabrikoj, nome la Fabriko de Armiloj de Toledo, en 1761 laŭ ordono de la reĝoKarlo la 3-a. En la Reĝa Fabriko koncentriĝis ĉiuj asocioj de glavistoj de la urbo kaj ĝi estis situanta ĉe la iamaCasa de la Moneda (monerdomo, monfarejo). En 1777, pro neceso ampleksigi la spacon, Karlo la 3-a ordonis konstrui la konstruaĵon al la fama arkitekto Sabatini ĉe la eksteraĵoj de la urbo. Ekde tiam komencis ties etendigo kiu trapasis diversajn epokojn. Ties gravo estis tioma ke konstituis urbon ene de la propra urbo de Toledo.
Dum la 20-a jarcento, la produktado de tranĉarmiloj por armeoj reduktiĝis al nur lakavalerio kaj, post la Enlanda Milito, al liverado de honoraj sabroj al oficiroj kaj suboficiroj de la diversaj armeeroj. Post la fermo de la Fabriko, en 1994, tiu loko estis rehabilitata por gastigi la kampuson teknologian de laUniversitato de Kastilio-Manĉo en Toledo.[13][14] Post tio ankoraŭ la vendado de glavoj jam ŝanĝiĝis al aliaj sektoroj kiajturismo,dekoracio kaj eĉ omaĝaj aŭ suveniraj glavoj aŭ tranĉiloj por inauguradoj,nuptoj (tortotranĉo) ktp.
La krizo kiu ekde 2008 estas suferata ĝenerale malbonigis ankaŭ la situacion en Toledo; laŭ la informo el Servo pri Statistiko de Kastilio-Manĉo[15] je 31-a de marto de 2011 la nombro de sendungitoj estis de 5.762 personoj, kio estas 7,48% de la sendungeco registrita en la tuta provinco, pro kio la urbo de Toledo estas la dua municipo laŭ nombro de sendungitoj (ankaŭ laŭ nombro de loĝantoj) post 13.168 (17,09%) de la urbo deTalavera de la Reina. En la periodo 2002-2010 plialtiĝis la nombro de sendungitoj je ĉirkaŭ 140%, pasante el 2.411 al 5.762 jam menciitaj; en tiu sama periodo la provinca informo indikas pliigon de pli da 180%, pasante de 27.196 al 77.069 sendungitoj.El vidpunkto de la profesia metieco de la sendungitoj majoritato el registrata sendungeco en la urbo de Toledo, kun preskaŭ 75% de la totalo, korespondas al la sektoro de servoj, kio konfirmas la specifan gravecon de la sektoro triaranga en la ekonomio de la ĉefurbo. Same kiel ĉe la distribuado laŭ aĝoj, ĉiuj profesiaj grupoj de tiu statistiko montris pliigon.
Toledo estas la ĉefurbo de la aŭtonoma komunumo (respektive regiono)Kastilio-Manĉo ekde1983, kiam voĉdonado de la regiona parlamento montris apogon de 22 socialistaj deputitoj kaj 5 dekstraj deputitoj. Kiel ĉefurbo, ĝi estas sidejo de la regiona parlamento, situanta en la iama Monaĥejo de Sankta Gil, kaj de la regiona prezidenteco, situanta en la Palaco Fuensalida.
Por la regionaj balotadoj, la urbo de Toledo formas saman unuigon kun la resto de la provinco. Al tiu korespondas 11 sidlokoj el 47 totalaj deputitoj. En la balotado de 2007 la socialisma PSOE akiris 6 sidlokojn dum la dekstra PP akiris 5. En la balotado de 2011 la socialisma PSOE akiris 6 sidlokojn dum ankaŭ la dekstra PP akiris 6. En la balotado de 2015 PSOE akiris 4 sidlokojn, PP akiris ankaŭ 4 kaj la maldekstra Podemos 1. La dekstra PP akiris pli sidlokojn en la totala balotado, sed PSOE kaj Podemos interkonsentis elekti la kandidaton de la socialisma partio nome Emiliano García-Page.
En Toledo sidejas la municiparo de la provinco nomeDiputación Provincial. La provinca deputitaro estas komponita de urbestroj aŭ skabenoj. Estas 6 jurisdikciaj teritorioj (grupoj de municipoj), el kiuj la urbo de Toledo ĉefurbas grupon kun aliaj 23 municipoj.
En la lasta balotado por la skabenaro de la urboj, nome en 2015 la socialisma partio PSOE akiris 9 skabenojn, la dekstra PP 9, la maldekstra Ganemos Toledo 4 kaj la partio Ciudadanos 3 skabenojn. PSOE kaj Ganemos Toledo interkonsentis elekti la kandidaton de la socialisma partio nome Milagros Tolón. Ŝi iĝis la unua urbestrino en la historio de Toledo.
Domo deEl Greco.La retabloTransparente deNarciso Tomé.Arkoj de la interno de la iama sinagogo, nuna preĝejo Sankta Maria Blanka.
La historia urbo de Toledo estis deklarata historia-arta ensemblo en1940, poste laUNESCO donis la titolon deMonda heredaĵo de Unesko en1987. Estas multaj vidindaĵoj inter kiuj la jenaj:
Alkazaro, estas fortikaĵo sur rokoj, situanta en la plej alta parto de la urbo, hegemonie sur la tuta urbo. Estas konstruita kaj rekonstruita el la 16-a al la 20-a jarcentoj. Eljunio de 2010 gastigas la enhavojn de laMuzeo de la Armeo (Toledo).
Sunpordo. De stilo mudeĥara kaj konstruita de lamaltanoj en la 14-a jarcento.
La kuirarto de Toledo estas latipa tradicia kastilimanĉa kuirarto, enradikiĝinta en ĝiaj tradicioj kaj tre ligata al la ĉasado kaj paŝtado. Granda nombro de receptoj estas la rezulto de la kombinaĵoj de la maŭraj kaj kristanaj influoj.
En la urbo estas publikigitaj diversaj ĵurnaloj lokaj kaj provincaj. Krome, naciaj ĵurnaloj kielABC ĉiutage publikigas ampleksan lokan sekcion. Inter la lokaj ĵurnaloj elstaras La Tribuno de Toledo, La Tago de Toledo kaj la senpagaj Tutmonda Kastilio-Manĉo kaj Novaĵoj Toledo. Semajne estas eldonataj la revuoj pri ĝeneralaj aferojEcos (Eĥoj) kajAquí (Tie ĉi).
Rilate al radiostacioj, troviĝasRadio Toledo (Onda Cero),COPE,Cadena SER,RNE,RCM kaj Radio Tie ĉi, aliaj radioj estas la najbara Onda Polígono kaj la dioceza Radio Sankta Maria. Ene de la bitaj kaj sociaj amaskomunikiloj: Onda Toledo, Toledo Digital, La Cerca.
Toledo antaŭ longa tempo estis deviga trairejo por la centro de la Iberia duoninsulo. La historiaj vojoj kiuj kondukas al Toledo ankoraŭ estas uzataj kaj multfoje ili estis la bazo por la nunaj ŝoseoj kiuj atingas la urbon.
La antikvanacia ŝoseo 401 Madrido-Toledo-Reĝurbo transformiĝis fine de la 80-a jaroj en la nunaA-42 kiel rezulto de la dupartiĝo de ĉi tiu kaj forigante la itineron de la diversaj vojoj kiujn havis ĝi (Illescas,Yuncos, ktp.).
La dupartiĝo de la ŝoseo etendiĝas ĝis la kilometro 7 sude en Toledo, kun direktoReĝurbo, de kie ĝi daŭrigas kiel konvencia ŝoseo. En ĉi tiu punkto, en la proksimeco deBurguillos de Toledo, la A-42 ligiĝas kun laAŭtovojo de la Vitejoj kiu venas ĝisTomelloso.
Komence de la 21-a jarcento konstruiĝis, kun la celo senkongestigi la alirojn alMadrid, la paga aŭtovojoAP-41, kiu devis esti plilongigita ĝis Andaluzio (Reĝurbo kajĤaeno) kiel alternativo alA-4; ĉi tiu projekto estas frostita kiel konsekvenco de la ekonomia krizo kiun Hispanio suferas.
Alia vojo de laŝtata vojreto kiu ekiĝas de Toledo estas laN-403, Toledo-Maqueda-Ávila-Adanero. Parto de la itinero de ĉi tiu ŝoseo estas anstataŭata de la jam menciita Aŭtovojo de Kastilio-Manĉo.
Krom ĉi tiuj ŝoseoj, ekde Toledo ekiĝas pluraj regionaj kaj provincaj kiuj proksimigas la ĉefurbon kun la komarkojMontes de Toledo,La Jara aŭLa Mancha.
Post multaj jaroj da projektoj kaj ideoj, la17-an de majo2010 la Konsilio de Komunumoj de Kastilio-Manĉo ekigas la Supramunicipan Areon de Transportoj (hispane ASTRA) de Toledo. Kun komenca buĝeto de 620.000 eŭroj ĝi ligas la ĉefurbon kun la ĉirkaŭaj municipoj (Nambroca, Burguillos, Mocejón, Bargas, Olias del Rey, Argés kaj Cobisa) pere de ses buslinioj; oni serĉas la senkongestigadon de la urbo per la publika transporto, limigante la veturilojn.
Kun kelkaj problemetoj rilate al la teknologio kaj la kvalito de la servoj ĝi estas la linio kiu funkciis ĝis komenco de la21-a jarcento: la2-an de julio2003 cirkulis la lasta kutima trajno inter ambaŭ ĉefurboj kaj ekiĝas la konstruado de laaltrapida trajnoreto,LAV Madrid-Toledo, kiu malfermiĝis al la publiko la16-an de novembro2005, danke al kiu la veturtempo inter Madrido kaj Toledo malpliiĝis al 33 minutoj.
Komence de la 1960-aj jaroj ekiĝis la konstruado de laSanrezidejo de la Socia Asekuro "Virgulino de la Sano". La primitiva konstruaĵo ankoraŭ estas uzata, kvankam poste oni ampleksigis ĝin por aliaj sekcioj (akuŝejo, eksteraj konsultoj, operaciejoj, ktp.) ĝis konvertiĝo de la nuna komplekso. Ĉi tiu komplekso estis pligrandigita pro la translokiĝo de la hospital-sekcio al proksima konstruaĵo, hodiaŭ konvertita enFak-centro "Sankta Ildefonso".
La6-an de oktobro1974 inaŭguriĝis laNacia Hospitalo por Paraplegiuloj kiu konvertiĝis en referenc-centro, kaj nacie kaj internaciskale, pro la flegado kaj zorgado de ĉi tiuj lezoj. Ĝi ankaŭ havas programon por la socia integriĝo de la pacientoj.
La transdono de la sanaj aferoj de la Ŝtato al la Konsilio de Komunumoj de Kastilio-Manĉo donas novan elanon al la san-infrastrukturoj, kiuj evidentiĝas en2007 per la konstruado de la novaĜenerala Hospitalo de Toledo en la kvartalo Santa María de Benquerencia. Ankaŭ en la diversaj kvartaloj oni kreis laSancentrojn.
Toledo ankaŭ kalkulas je pluraj privataj sancentroj:Hospitalo de la Tri Kulturoj,Kliniko Nia S-rino de la Rozario kaj aliaj.
Toledo estas la ĉefurbo de hispana provinco samnoma, tio estasprovinco Toledo, kun duonmiliono da loĝantoj. Ĉefaj ceteraj urboj:Talavera de la Reina, Ocaña kaj Torrijos.
↑Porres Martín-Cleto, J.Historia de Tulaytula paĝoj 11-14
↑Simon Barton, "Two Catalan Magnates in the Courts of the Kings of León-Castile: The Careers of Ponce de Cabrera and Ponce de Minerva Re-examined,"Journal of Medieval History,18 (1992), 259.
↑del Cerro Malagón, R. "El siglo XX. El cierre de un milenio" enHistoria de Toledo p. 574-581
↑Dorado Badillo, Ángel.Toledo. 20 años de ayuntamiento democrático (1979-1999). Volumen I. Editorial Azacanes.ISBN 84-88480-66-8. Pág. 418-421
_02.jpg)
_01.jpg)
.jpg)
