Teatro (de la greka θέατρον,theatrón aŭ «kontemplejo» kaj tio siavice el θεάομαι theáomai, "vidi", "rigardi", "observi") estasbelarto pri verkado kaj aranĝado de rakontoj (ĉu fikciaj ĉu bazitaj sur realaj eventoj) prezentotaj al spektantoj fare deaktoroj,kantistoj,dancistoj aŭ permarionetoj. Ĝi konsistas je kombino de parolado, gestoj, scenaro, muziko, sono kaj spektaklo. Ĝi estas ankaŭ laliteratura ĝenro kiu enhavas laverkojn pripensitajn por ludado sur scenejo, antaŭ publiko. LaMonda Tago pri Teatro celebriĝas en la dato de27-a de marto.
Konstruaĵo en kiu oni prezentas teatraĵojn nomiĝasteatrejo, sed foje ankaŭ la vorto "teatro" estas uzata en la senco de "teatrejo". Ekzemple laŭFrancisko Azorínteatro estasLoko adaptita por ludi scenojn, komedion, dramon, pere de aktoroj aŭ marionetoj.[1] Li indikasetimologion el la grekatheatron, elthedomai (rigardi), kaj de tie la latinatheatrum.[2]
Teatro baziĝas surmovo,bildo kajteksto; tial, ĝi estis iome anstataŭata de modern-teknikakinarto. Kutime ĝi estas montrata kiel spektaklo surscenejo interne de teatra konstruaĵo, sed la scenejon oni povas prepari ankaŭ subĉiele, ekzemple, en parko, aŭ en malnovakastelo aŭ antikvaamfiteatro—fakte, preskaŭ ie ajn. Ĉiukaze kaj ĉefe ekde la 20a jarcento la teatra agado ĝuas la apogon kaj helpon de multaj teknikaj rimedoj:[3] dekomence lumigo, poste sonreproduktado, moveblaj scenejoj, bildoprojekciado, maŝinaro, ktp., kaj lastatempe ĉio kondukita perkomputiloj.
Muzikigita teatro estasopero, aŭ ties pli leĝeraj kuzojopereto,muzikalo kajbaleto. Male, senvorta teatro estaspantomimo. Ofte en teatraĵoj rolashomoj, sed ankaŭ ekzistas teatro perpupoj, aŭ eĉ per nureombroj. Teatraĵa rolludanto nomiĝasaktoro.
Teatro havas multajn radikojn encirko. Samkielfilozofio, teatro ekfloris en variaj grandiozaj kulturoj kiel tiuj deGrekio,Romio,Hindio kajĈinio. Tamen iaforma teatraĵo ekzistis en senescepte ĉiuj kulturoj.Indonezio estas grava lando porombroteatro.
Moderna okcidenta teatro venas en granda parto de malnovgreka dramo, de kiu ĝi pruntas teknikan terminologion, klasifikon en ĝenrojn, kaj multajn el siaj temoj, rolularojn, kaj historielementojn. TeatrakademiuloPatrice Pavis difinas teatrecon,teatran lingvaĵon, scenverkadon, kaj la specifecon de teatro kiel sinonimajn esprimojn kiuj diferencigas teatron de la aliaj prezentartoj, literaturo, kaj disde laartoj ĝenerale.[4]
Majstro (dekstre) kaj lia sklavo (maldekstre) en greka fliakso-teatraĵo, ĉirkaŭ 350/340 a.K.
Pli detalaj informoj troveblas en artikoloHelena teatro.
LaurboŝtatoAteno estas kie okcidenta teatro originis.[5] Ĝi estis parto de pli larĝa kulturo de teatreco kaj ludeco enklasika Grekio kiu inkludisfestivalojn, religiajn ritojn,politikon,juron,atletikon kajgimnastikon,muzikon,poezion,nuptojn, entombigojn, kajsimpoziojn.[6] Partopreno en la multaj festivaloj de la urboŝtato - kaj partopreno ĉe laDionizaj festivaloj kiel aŭskultanto (aŭ eĉ kiel partoprenanto en la teatraj produktadoj) aparte - estis grava parto de civitaneco.[7] Civita partopreno ankaŭ implikis la taksadon de la retoriko de oratoroj konstatita en prezentoj en la tribunalo aŭ politika asembleo, kiuj ambaŭ estis komprenitaj kiel analoge al la teatro kaj ĉiam pli absorbis sian dramecan vortprovizon.[8] La grekoj ankaŭ evoluigis la konceptojn de teatrokritiko, funkciante kiel kariero, kaj teatra arkitekturo.[9]
La teatro de antikva Grekio konsistis el tri specoj de teatraĵo:tragedio,komedio, kaj la satira teatraĵo.[10]
La originoj de teatro en antikva Grekio, laŭAristotelo (384-322 a.K.), la unua teoriulo de teatro, troveblas en la festivaloj kiuj honorisDionizon. La prezentoj estis kondukitaj en duonronda aŭskultejoj tranĉitaj en montoflankoj, kapablaj je sidigado de 10,000-20,000 homoj. La scenejo konsistis el dancejo (orkestro), vestoĉambro kaj scen-konstrua areo (skeno). Ĉar la vortoj estis la plej grava parto, bona akustiko kaj klara elsendado estis plej gravaj. La aktoroj (ĉiam viroj) portismaskojn konvenajn al laroluloj kiujn ili reprezentis, kaj ĉiu eble ludos plurajn partojn.[11] Atena tragedio - la plej malnova pluviva formo de tragedio - estas speco de danco-dramo kiu formis gravan parton de la teatra kulturo de la urboŝtato.[12] Emerĝinte iam dum la 6-a jarcento a.K., ĝi floris dum la 5-a jarcento a.K. (de kies fino ĝi komencis disvastiĝi ĉie en la greka mondo), kaj daŭre estis populara ĝis la komenco de laHelenisma Epoko.[13] Neniuj tragedioj de la 6-a jarcento a.K. kaj nur 32 el la pli ol milo kiuj estis faritaj dum la 5-a jarcento a.K. pluvivis.[14] Ni havas kompletajn tekstojn pluekzistantajn fare de Esĥilo, Sofoklo, kaj Eŭripido.[15]
Terakota masko deDionizo. Grekio, Mirino, dua jarcento antaŭ nia erao
La originoj de tragedio restas obskuraj, kvankam ekde la 5-a jarcento a.K. ĝi estis institucio aligita en konkuradoj (agon) aranĝitaj kiel parto de festadoj festantajDionizon (ladio devino kajfekundeco).[16] Ĉar konkursantoj en la konkurado de la Dionizaj Urbofestivaloj (la plej prestiĝa el la festivaloj kiuj enscenigis dramon) dramistoj estis postulataj por prezenti tetralogion de ludoj (kvankam la individuaj verkoj ne estis nepre ligitaj per rakonto aŭ temo), kiuj kutime konsistis el tri tragedioj kaj unusatirusa dramo.[17] La prezentado de tragedioj ĉe la Dionizaj Urbofestivaloj eble komenciĝis jam je 534 a.K.; oficialaj registroj (didaskaliai) komenciĝas de 501 a.K., kiam la satirusa teatraĵo estis lanĉita.[18] La plej multaj atenaj tragedioj dramigas la okazaĵojn de greka mitologio, kvankamLa Persoj - kiu enscenigas la persan respondon al novaĵo de ilia armea malvenko ĉe laBatalo de Salamis en 480 a.K. - estas la rimarkinda escepto en la pluviva dramo.[19] Kiam Esĥilo gajnis unuan premion por ĝi ĉe la Grandurba Dionizia en 472 a.K., li skribis tragediojn dum pli ol 25 jaroj, ankoraŭ kiam ĝia tragedia traktado de lastatempa historio estas la plej frua ekzemplo de dramo kiu pluvivis.[20] Pli ol 130 jarojn poste, la filozofoAristotelo analizis 5-ajarcentan atenan tragedion en la plej malnova pluviva laboro de drameca teorio - liaPoetiko (ĉ. 335 a.K.).
Atena komedio estas konvencie dividita en tri periodojn, "Malnova Komedio", "Meza Komedio", kaj "Nova Komedio". Malnova Komedio hodiaŭ pluvivas plejparte en la formo de la dek unu pluvivaj teatraĵoj deAristofano, dum Meza Komedio estas plejparte perdita (konservita nur en relative mallongaj fragmentoj en verkintoj kiel ekzemple Ateneo de Naŭkratis). Nova Komedio estas konata ĉefe de la grandaj papirusfragmentoj deMenandro. Aristotelo difinis komedion kiel reprezentadon de ridindaj homoj kiu implikas iun specon de erarego aŭ malbeleco kiu ne kaŭzas doloron aŭ katastrofon.[21]
Mozaiko priskribanta maskitajn aktorojn dum ludado: du virinoj konsultas "sorĉistinon"
Okcidenta teatro formiĝis kaj disetendiĝis konsiderinde sub la romianoj. La romia historiisto Livio skribis ke la romianoj unue travivis teatron en la 4-a jarcento a.K., kun prezento de etruskaj aktoroj. [21] Beacham argumentas ke ili konis "antaŭ-teatrajn praktikojn" por iom da tempo antaŭ ol tio registrita kontakto. [22] La teatro de antikva Romo estis flora kaj varia arta ĝenro, intervalante de festival elfaroj de strata teatro, nuddanco, kaj akrobatado, ĝis la okazigo de Plaŭto larĝe allogaj situacikomedioj, ĝis la alt-stilaj, vorte kompleksaj tragedioj de seneko. Kvankam Romo havis indiĝenan tradicion de efikeco, la Helenigo de romia kulturo en la tria jarcento a.K. havis profundan kaj fortigantan efikon al romia teatro kaj instigis al la evoluo de latina literaturo de la plej alta kvalito por la scenejo. La nuraj pluvivaj romiaj tragedioj, efektive la nuraj teatraĵoj de iu speco de la Romia Imperio, estas dek-dramoj- naŭo de ili pallilara- atribuita al Lucuis Annaeus Seneca (4 b.c.-65-a.d. ) , la Corduba-born-stoikulfilozofo kaj tutoro de Nerono.
Pli detalaj informoj troveblas en artikoloBaroka teatro.
Teatrokorto deAlmagro, ununura konservita en Hispanio tia kia ĝi estis en la 17a jarcento.
Teatro akceptis multajn alternajn formojn en la Okcidento inter la 15-a kaj 19-a jarcentoj, inkluzive de amaskomunikiloj,commedia dell’arte kajmelodramo. La ĝenerala tendenco estis fore de la poezia dramo de la grekoj kaj de laRenesanco kaj direkte al pli naturalisma proza stilo de dialogo, precipe post laIndustria revolucio.
Teatro prenis grandan paŭzon dum 1642 kaj 1660 en Anglio pro la Interrego de Kromvelo. Teatro estis vidita kiel io pekema kaj la puritanoj provis tre forte movi ĝin for el sia socio. Pro tiu stagna periodo, post kiam Karolo la 2-a venis reen al la trono en 1660 en la Restarigo, teatro (inter aliaj artoj) eksplodis pro multe da influo de Francio, kie Karlo estis en ekzilo la jaroj antaŭa al lia regado.
Unu el la grandaj ŝanĝoj estis la nova teatrodomo. Anstataŭe de la tipoj en la elizabeta epoko kiuj estis kiel la Globa Teatro, ronda kun neniu loko por la aktoroj por vere prepari por la venonta ago kaj kun neniu "teatredukado", ĝi transformita en lokon de rafinado, kun scenejo plej antaŭe kaj iom stadionsidigado antaŭ ĝi. Tiun manieron, sidigado estis pli prioritatita ĉar kelkaj sidlokoj estis evidente pli bonaj ol aliaj ĉar la sidigado jam ne estis la tuta vojo ĉirkaŭ la scenejo. La reĝo havus la plej bonan sidlokon en la domo: la mezo mem de la teatro, kiu ricevis la plej vastan vidon de la scenejo same kiel la plej bona maniero vidi la sintenon kaj malaperopunkton ke la scenejo estis konstruita ĉirkaŭe. Philippe Jacques de Loutherbourg estis unu el la plej influaj scenejaj dekoraciistoj de la tempo pro sia uzo de etaĝa areo kaj pejzaĝo.
Pro la tumulto antaŭ tiu tempo, ekzistis daŭre iu konflikto koncerne kio devus kaj ne devus esti surŝmirita la scenejo. Jeremy Collier, predikisto, estis unu el la kapoj en tiu movado tra sia pecoA Short View of the Immorality and Profaneness of the English Stage. La kredoj je tiu papero estis plejparte tenitaj fare de ne-teatraj irantoj kaj la resto de la puritanoj kaj tre religiaj de la tempo. La ĉefdemando estis se vidante ion malmorala sur scenefikkonduto en la vivoj de tiuj kiuj observas ĝin, konflikton kiu estas trankviligi disvolviĝi hodiaŭ.
La dekoka jarcento ankaŭ prezentis virinojn al la scenejo, kiu estis rigardita kiel malkonvena antaŭe. Tiuj virinoj estis rigardis kiel famuloj (ankaŭ pli nova koncepto, dank'al kelkaj ideoj sur individuismo kiuj komencis esti naskita en Renaissance Humanism) sed aliflanke, estis daŭre tre nove kaj revoluciulo kiu ili estis sur la scenejo kaj kelkaj diris ke ili estis neĝentilhomecaj kaj malestimis. Karolo la 2-a ne ŝatis junajn virojn ludantajn la rolojn de junaj virinoj, tiel ke li demandis ke virinoj ludas siajn proprajn rolojn. Ĉar virinoj estis permesitaj sur la scenejo, dramistoj havis pli da libero kun rakontosurprizoj kiel vestado de ili supren kiel viroj kaj mallarĝaj fuĝoj de morale gluiĝemaj situacioj kiel formoj de komedio.
Komedioj estis plenaj de la ido kaj tre multe en modo, kie la intrigo sekvas iliajn amvivojn: ofte juna petola heroo konfesante lian amon al la ĉasta kaj libera inklina heroino proksime de la fino de la teatraĵo, tre kiel The School for Scandal (La Lernejo por Skandalo) de Sheridan. Multaj el la komedioj estis formitaj post la franca tradicio, al plejparte Molière, denove aklamante reen al la franca influo alportita reen fare de la reĝo kaj la Reĝfamilianoj post ilia ekzilo. Molière estis unu el la pintaj komediaj dramistoj de la tempo, revoluciigi la manierkomedion estis skribita kaj farita kombinanteCommedia dell'arte, francan komedion kaj satiron por krei iujn el la plej longa fortteksaĵo kaj la plej multajn influajn satirajn komediojn. Tragedioj estis simile venkaj en sia signifo de korektadopolitika rajtigoj, aparte distingiva pro la lastatempa Restarigo al la krono. Ili ankaŭ estis imitoj de franca tragedio, kvankam la francoj havis pli grandan distingon inter komedio kaj tragedio, dum la angloj falsis la liniojn foje kaj metanta kelkajn komediajn partojn en siaj tragedioj. Oftaj formoj de ne-komediaj ludoj estis sentimentalaj komedioj same kiel io kiuj poste estus nomitaj tragediebourgeoise, la tragedio de kunvivado, estis pli popularaj en Anglio ĉar ili aplikis pli al la anglaj sentemoj.
Tra la 19-a jarcento, la popularaj teatraj formoj de Romantikismo, melodramo, viktoria burleskaĵo kaj la belfiguraj teatraĵoj de Skribisto kaj Sardou kolapsis al la problemteatraĵoj de Naturalism kaj Realism; la farsoj de Feydeau; La opereca Tutarta verko de Wagner; muzikalo (inkluzive de la operoj deGilbert kaj Sullivan); La salonkomedioj de F. C. Burnand, W. S. Gilbert kaj Wilde; Simboleco; proto-ekspresionismo en la malfruaj verkoj deAugust Strindberg kajHenrik Ibsen; kaj edvarda opereto.
Tiuj tendencoj daŭrigis tra la 20-a jarcento en la realismo de Stanislavski kaj Lee Strasberg, la politika teatro deErwin Piscator kajBertolt Brecht, la tielnomita Absurda Teatro de Samuel Beckett kaj Eugène Ionesco, amerikaj kaj britaj muzikaloj, la kolektivajn kreadojn de firmaoj de aktoroj kaj direktoroj kiel ekzemple tiu de Joan Littlewood Teatrorenkontiĝo, eksperimenta kaj postmoderna teatro de Robert Wilson kaj Robert Lepage, la postkolonia teatro de August Wilson aŭ Tomson Highway, kaj tiu de Augusto Boal Theatre of the Oppressed (Teatro de la Premita).
Jakŝagana estas tradicia teatra formo, kiu estas kombino de danco, muziko, dialogo, kaj kostumo. Ĝi estas indiĝena artformo de la gubernioKarnataka en sudaBarato. Jakŝagana laŭvorte signifas ‘la kanton (gaana) de naturaj spiritoj (jakŝa)’. La nomo Jakŝagana estas uzita jam de 200 jaroj. Ĝi evoluiĝis el la muziko kaj teatro dum la periodo de movado Bhakti. La kostumoj estas plene de riĉaj koloroj. La koloroj dependas de la roluloj kaj ankaŭ la formo de Jakŝagana. La kostumoj estas faritaj el ligno, speguletoj kaj kolorŝtonoj.
Eksperimenta teatro estas ĝenerala termino por diversaj movadoj en la historio de okcidenta teatro, kiu en la 20-a jarcento oponis kontraŭ al la tiam regantaj konvencioj pri verkado kaj produktado de scenejajdramoj. Ĝi ankaŭ starigis sin kontraŭ la teatra skolo deNaturalismo. La termino 'Eksperimenta Teatro' estas uzata pli-malpli interŝanĝeble kun la titoloAvangarda teatro.
Stratoteatro aŭ strata teatro estas terminoj uzeblaj por nomi ajnan tipon de surscenejigo, dramigo aŭ ludado, kun arta aŭ spektakla celo, farata sur urbaj scenejoj, kun ioma grado de improvizado, subĉiele kaj senpage. En la laŭtemaj vortaroj tiu teatro-tipo estas difinita kiel teatrostilo prezentata "en lokoj ekster la tradiciaj teatraj konstruaĵoj". Tiu teatrotipo intencas plej ofte du precizajn celojn: nome alproksimigo de la teatra spektaklo al publiko, kiu partikulare ne tiom venas al la tradiciaj teatraj instalaĵoj, kaj duarange ebligo de iu tipo de interagado inter la aktoroj kaj la publiko.
Satirusa dramo estas ĝenro de teatro nome de la atika dramo, kies enkonduko laŭtradicie ŝuldiĝas al Pratinas (ĉ. la jaro 500). La nomo estas pro la elsatirusoj konsistanta ĥoro.
Pli detalaj informoj troveblas en artikoloKomedio.
Komedio estas la uzo dehumuro enspektaklabelarto. Ĝi ankaŭ signifas spektaĵon, kiu forte uzas humuron. La termino originale devenas de la teatro, kie ĝi ofte simple aludas al ajnateatraĵo kun amuziga agado kaj (plejparte)feliĉa fino, kontraste altragedio. Humuro estas esenca elemento de komedioj.
La kerno de tragedio estas, ke homo volas preteriri la al li destinitan sorton. Tamentragedio ne signifas, kiel kutime, ke io estas tragika, terure trista, sed ke iu troviĝas en nesolvebla dilemo kaj tiel iĝas"senkulpe kulpa", kiel ekzemple ĉeEdipo,Oresto,Fedra,Hamleto aŭAnakin Skywalker. Kelkaj tragedioj plenas je sangaj mortoj (ekzBaĵazet deRacine) aliaj povas esti sen iu ajnmorto, sed porĉiame disiro (Bérénice de Racine).
Improvizo povas esti ingredienco de kutimaj teatraĵoj, en kiuj oni povas trudi intencajn improvizaĵojn pro volo de la geaktoroj aŭ por solvi neatenditajn cirkonstancojn. Tamen ĝi povus ankaŭ iĝi la kerno de la spektaklo. Foje skemo de tiucela tendenco konsistas en elekto fare de publikano temon el multaj elektebloj ene de urno, vazo ktp., kaj sekve la trupo improvizas teatran disvolvigon de la proponita intrigo.
Alternativa (marĝena aŭranda aŭsendependa)teatro (ankaŭ anglismeFrinĝa, el laangleFringe theater) estas alternativa, noviga teatro, kiu ne apartenas al la ĉeftendeca, institucia teatro spektebla enteatrejoj. La esprimo rilatas kaj al la teatraj grupoj kaj la kultura fenomeno. Tiuj teatraj grupoj funkciigas tra la mondo, en preskaŭ ĉiuj lokoj, verŝajne ĉie kie estas teatro. Specialaj festivaloj regule estas okazigitaj por tiuj prezentoj. Notindas ke en tiuj festivaloj ne estasĵurio kaj premioj ne estas aljuĝitaj.
Teatra arto estas speco de arta kaj kreiva agado, en kiu verkoj de tiel nomata "primara" kreemo estas materialigitaj en la formo de ia sistemo de signoj kaj ofte estas destinitaj por traduko en unu aŭ alian specifan materialon. Tradicie, la prezentartoj distingiĝas de la aliaj bazaj ĝenroj de arto:literaturo,muziko kaj labildartoj, kun apartaj interkovroj kun la lastaj du. Aldone al la kernaj disciplinoj de teatro,kabaredo kajdanco,filmo kaj aliaj formoj deamaskomunikila arto , same kielspektakla arto, estas foje ankaŭ konsiderataj prezentartoj. Alternative, ili estas klasifikitaj kiel belartoj aŭ rigardataj kiel sendependaj artformoj.
Teatra kritiko traktas la kritikan raportadon (recenzon) deteatraĵoj. Profesie temas pri fako deĵurnalismo, kiu taksas teatrajn verkojn. Ĝi kovras diversajn aspektojn de prezentadoj: dereĝisorado kajsceneja aranĝo ĝis muziko,koreografio kajaktorado. Teatra kritiko diferencas deliteratura kritiko per tio, ke ĝi baziĝas sur ununura, nur parte ripetebla evento sursceneje. Ĝi kunigas preskaŭ ĉiujn artojn en kuntekston de reciproka reflektado kaj komentado. Tiel farante, ĝi estas kaj priskriba kaj interpreta, klasifika kaj taksa. La stilo de teatra kritiko estas plenlonga, sen sciencaj pretendoj; ĝia publiko estas kaj laikoj kaj fakuloj. Ĝian efikon malfacilas taksi, ĝi dependas plejparte de la reputacio de la kritikisto kaj la publikaĵo. Ĝi povas influi kulturan kaj financan politikon. La kriterioj kaj intencoj de la juĝo ofte estas kontestataj
Pro la propra specificeco de la esperantlingva komunumo la disvolvigo de teatro en Esperanto suferas pro manko de stabila grupigita loĝantaro kiu estus eltena por la produktado de kaj verkoj kaj ludado enEsperanto. Tio estas malavantaĝo kompare kun la abunda produktado en aliaj branĉoj de la literaturo kiaj poezio, romano, eseo ktp. Tiele ekde la komenco oni devis dependi de la agado dumkongresoj kaj similaj esperantaj aranĝoj. Ĉar kutime la publiko ripetas ĉeeston en tiaj eventoj, ne havas sencon la pluhavo de verkoj aŭ ludado dum sinsekvaj jaroj, kio limigas la montradon de tiaj spektakloj al nur kelkaj okazoj en regionaj oportunoj por ludado, eble ĝis kvar aŭ kvin fojojn por ĉiu muntaĵo. Tio malhelpas la ekonomian kaj energikonsuman klopodonkaj bremsas la teatran disvolvigon. Tio ankaŭ influas sur la manko de profesieco kaj kontinueco en tiaj sferoj. Nur kaze de esperantlingvanoj kiuj krome kaj aparte disvolvigas sian profesion ekster la esperantaj medioj pere de gepatraj aŭ naciaj lingvoj, tiuj povas ofte profiti sian sperton kaj ankaŭ ofte siajn proprajn muntaĵojn por prezenti dignajn spektaklojn antaŭ la esperanta komunumo.
Ankaŭ enSAT-kongresoj oni prezentis foje gravajn teatraĵojn kiel dum la77-a SAT-Kongreso 2004 okazinta enBratislavo inter la 14-a kaj la 21-a de aŭgusto; tiuokaze oni prezentis la verkojnKesto da venenaj serpentoj, ludita de la teatra grupo de ESO Bratislavo, kajLa rifuĝinto de Trevor Holton, ludita de SAT-anoj elAŭstralio. Dum la79-a SAT-Kongreso 2006 okazinta enBeogrado inter la 19a kaj la26a de aŭgusto aktoris ĉefeJerzy Fornal kiu ludisBrando kajTrompo, de Emilija Lapenna, kajArlekeno, de Janusz Korĉak. Dum la83-a SAT-Kongreso 2010 okazinta enBraŝovo,Rumanio, inter la 1-a kaj la 6-a de aŭgusto, oni prezentisLa kalva kantistino, deEŭgeno Ionesko, laŭ traduko de Georges Lagrange. Dum la85-a SAT-Kongreso 2012 okazinta enJalto, tiamUkrainio, inter la 11-a kaj la 18-a de aŭgusto, oni prezentis diversajn mallongajn teatraĵojn deAnton Ĉeĥov fare de la loka teatra Esperanto grupo en la korto de la muzeo-domo de Ĉeĥov reĝisorite deJefim Zajdman. Dum la87-a SAT-Kongreso 2014 okazinta inter la 9-a de aŭgusto kaj 16-a de aŭgusto enDinano,Francio, oni prezentis du teatraĵojn, nome la bretona legendo "La fabo" fare de Laurent Peuch kaj la vigla adaptaĵo de la vodvila teatroverko "Karakalo" de Dumanoir kaj Clairville zorge de la grupo "Kvak kaj Duono".
Paul Gubbins en sia artikoloSub la spoto. Movado kaj movadanoj en la originala dramarto Esperanta[22] analizas ĝenerale la esperantan teatron ĉefe rilate al Esperanto mem kaj partikulare mencias kelkajn gravan mejloŝtonajn verkojn. Pli ol 40 % de la originalaj Esperantaj teatraĵoj koncernas Esperanton mem, sed mankas al la Esperanta teatro ĝuste kohera kaj konsekvenca engaĝiĝo kun la socio, kio ja estas en naciaj teatroj. Inter tiuj verkoj kiuj ja pritraktas Esperanton estas "La duonokulvitro" de Baissac (1905), "Dum kongreso" de F. Crozat (1909) kaj "En la barcelona kongreso" de Vicente Inglada (1910). En "Duonsurda" de Jeanne Flourens (1907) temas pri maturiĝo de adoleskantino, sed fine oni vizitas d-ron Zamenhof. La temo de denaskismo aperas en "La familio de Anto Speri" deGiorgio Silfer. En multaj teatraĵoj movado kaj movadanoj nur dekoracias, kiel en "Ĉu Pumpilurbo havu Pumpilon?" de Fernand Maréchal (1908). Kelkaj verkoj temas pri Zamenhof mem, kiel "Zamenhof private" deStefan MacGill (1986) kaj "Ni vivos!" deJulian Modest (1983). Tiuj verkoj kiuj traktas esperantan vivon ofte estas parodie kritikemaj, kiel "Reveno" de Atanas D. Atanasov (1927) kaj "Nia diligenta kolegaro" de Marko Nikolić (2006). Kelkaj esperantaj teatraĵoj ne temas pri Esperanto mem, sed en la fono kuŝas la interna ideo, kiel en "Dum tondras kanonoj" deJulio Baghy (1957) pri milito, aŭ "Virino ĉe la landlimo" kaj "Liberiĝo" deMarjorie Boulton (1959).
↑Brown (1998, 441), Cartledge (1997, 3–5), Goldhill (1997, 54). Brown verkis, ke la antikva greka teatro "estis esence la kreo deklasika Ateno: ĉiuj dramaturgoj kiuj estis poste konsiderataj kiel klasikuloj estis aktivaj en Ateno en la 5a kaj 4a jarcentoj a.K. (la epoko de Atena demokratio), kaj ĉiuj survivantaj verkoj datas el tiu periodo" (1998, 441). "La dominanta kulturo de Ateno en la kvina jarcento", Goldhill verkis, "oni povas diri, ke ili inventis teatron" (1997, 54).
↑Cartledge (1997, 3, 6), Goldhill (1997, 54) kaj (1999, 20-xx), kaj Rehm (1992. 3). Goldhill argumentas ke kvankam aktivaĵoj kiuj formas "integran parton de la ekzercado de civitanaro" (kia kiam "la atena civitano parolas en la Asembleo, ekzercas en la gimnastikejo, kantas ĉe simpozio, aŭ amallogas junulon") ĉiu havas sian "propran reĝimon montriĝi kaj reguladi," kvankam la termino "ludado" havigas "utilan heŭristikan kategorion por esplori la konektojn kaj koincidojn inter tiuj diferencaj areoj de aktiveco" (1999, 1).
↑Brown (1998, 441), Cartledge (1997, 3–5), Goldhill (1997, 54), Ley (2007, 206), kaj Styan (2000, 140). Taxidou notas ke "plej fakuloj nune nomigas kiel 'Greka' tragedio la tragedion de 'Ateno', kio estas historie ĝusta" (2004, 104).
↑Brockett kaj Hildy (2003, 32–33), Brown (1998, 444), kaj Cartledge (1997, 3–5). Cartledge verkis ke kvankamatenanoj de la 4a jarcento juĝisEsĥilon,Sofoklon, kajEŭripidon "kiel senegaluloj de laĝenro, kaj regule honorigis iliajn verkojn per revivigoj, tragedio mem ne estis simple fenomeno de la 5a jarcento, la produkto de mallongdaŭra orepoko. Se ne atingante la kvaliton kaj altecon de la 'klasikuloj' de la 5a jarcento, originaj tragedioj tamen plue estis verkitaj kaj produktitaj kaj konkurencis grandnombre tra la restanta vivo de la demokratio — kaj trans ĝi" (1997, 33).
↑Brockett kaj Hildy (2003, 15) kaj Kovacs (2005, 379). Ni havas sep de Esĥilo, sep de Sofoklo, kaj dekok de Eŭripido. Aldone, ni havas ankaŭCiklopoj, satira verko de Eŭripido. Kelkaj kritikoj ekde la 17a jarcento argumentis, ke unu el la tragedioj kiujn la klasika tradicio atribuas kiel de Eŭripido —Rezo— estas 4a-jarcenta verko de nekonata aŭtoro; modernaj fakuloj konsentas kun la klasikaj aŭtoritatoj kaj atribuas la verkon al Eŭripido; vidu Walton (1997, viii, xix). (Tiu necerteco koncernas al la nombro de 31 tragedioj de Brockett kaj Hildy.)
↑Brockett kaj Hildy (2003, 15). La teorio kePrometeo Ligita ne estis verkita deEsĥilo aldonas kvaran, anoniman teatroverkiston al tiuj kies verkoj survivis.
↑Brockett kaj Hildy (2003, 13–15) kaj Brown (1998, 441–447).
↑Brown (1998, 442) kaj Brockett kaj Hildy (2003, 15–17). Estis esceptoj, kiel ĉe la verko deEŭripido nomeAlcesto en 438 a.K. Estis ankaŭ apartaj konkurencoj ĉe la Dionizaj Urbofestivaloj por ludado deditiramboj kaj, post 488–7 a.K., dekomedioj.
↑Brockett kaj Hildy (2003, 13, 15) kaj Brown (1998, 442). Rehm proponas la jenan argumenton kiel pruvo ke tragedio ne estis instituciigita ĝis 501 a.K.: "The specific cult honoured at the City Dionysia was that of Dionysus Eleuthereus, the god 'having to do with Eleutherae', nome urbo ĉe la limo interBeotio kajAtiko kiu havis templon al Dionizo.
↑Brown (1998, 442). Vernant kaj Vidal-Naquet (1988, 245).
↑Brown (1998, 442) kaj Brockett kaj Hildy (2003, 15–16).
↑Aristotelo,Poetiko,linio 1449a: "Komedio, kiel jam dirite, estas reprezentado de malsupra popolo, ne je la plena senco de la malbona mondo, sed tio ridinda estas specio de malalta aŭ malbela. Ĝi konsistas je ia erarego aŭ malbeleco kiu ne kaŭzas doloron aŭ katastrofon, evidenta ekzemplo estas la komedia masko kiu estas malbela kaj distordita sed ne doloriga'."
Banham, Martin, eld. 1998. The Cambridge Guide to Theatre. Cambridge: Cambridge UP.ISBN 0-521-43437-8.
Beacham, Richard C. 1996. The Roman Theatre and Its Audience. Cambridge, MA: Harvard UP.ISBN 978-0-674-77914-3.
Benedetti, Jean. 1999. Stanislavski: His Life and Art. Reviziita eldono. Origina eldono publikigita en 1988. Londono: Methuen.ISBN 0-413-52520-1.
---. 2005. The Art of the Actor: The Essential History of Acting, From Classical Times to the Present Day. Londono: Methuen.ISBN 0-413-77336-1.
---. 2008. "Stanislavski on Stage". In Dacre and Fryer (2008, 6–9).
Benjamin, Walter. 1928. The Origin of German Tragic Drama. Trans. John Osborne. London and New York: Verso, 1998.ISBN 1-85984-899-0.
Brown, John Russell. 1997. What is Theatre?: An Introduction and Exploration. Boston and Oxford: Focal P.ISBN 978-0-240-80232-9 .
Brandon, James R., eld. 1997. The Cambridge Guide to Asian Theatre.' 2nd, rev. ed. Cambridge: Cambridge UP.ISBN 978-0-521-58822-5.
Burt, Daniel S. 2008. The Drama 100: A Ranking of the Greatest Plays of All Time. New York: Facts on File.ISBN 978-0-8160-6073-3.
Carlson, Marvin. 1993. Theories of the Theatre: A Historical and Critical Survey from the Greeks to the Present. Etendigita eld. Ithaca and London: Cornell UP.ISBN 0-8014-8154-6.
Carnicke, Sharon M. 1998. Stanislavsky in Focus. Russian Theatre Archive Ser. London: Harwood Academic Publishers.ISBN 90-5755-070-9.
---. 2000. "Stanislavsky's System: Pathways for the Actor". In Hodge (2000, 11–36).
Dacre, Kathy, kaj Paul Fryer, eld. 2008. Stanislavski on Stage. Sidcup, Kent: Stanislavski Centre Rose Bruford College.ISBN 1-903454-01-8.
Deal, William E. 2007. Handbook to Life in Medieval and Early Modern Japan. Oxford: Oxford UP.ISBN 978-0-19-533126-4.
Deleuze, Gilles kaj Félix Guattari. 1972. Anti-Œdipus. Trans. Robert Hurley, Mark Seem and Helen R. Lane. London and New York: Continuum, 2004. Vol. 1 . New Accents Ser. London and New York: Methuen.ISBN 0-416-72060-9.
Dukore, Bernard F., ed. 1974. Dramatic Theory and Criticism: Greeks to Grotowski. Florence, KY: Heinle & Heinle.ISBN 978-0-03-091152-1.
Fergusson, Francis. 1949. The Idea of a Theater: A Study of Ten Plays, The Art of Drama in a Changing Perspective. Princeton, NJ: Princeton UP, 1968.ISBN 0-691-01288-1.
Gauss, Rebecca B. 1999. Lear's Daughters: The Studios of the Moscow Art Theatre 1905–1927. American University Studies ser. 26 Theatre Arts, vol. 29. New York: Peter Lang.ISBN 978-0-8204-4155-9.
Gordon, Mel. 1983. Lazzi: The Comic Routines of the Commedia dell'Arte. New York: Performing Arts Journal.ISBN 0-933826-69-9.
Gordon, Robert. 2006. The Purpose of Playing: Modern Acting Theories in Perspective. Ann Arbor: U of Michigan P.ISBN 978-0-472-06887-6.
Harrison, Martin. 1998. The Language of Theatre. London: Routledge.ISBN 978-1-85754-374-2.
Hartnoll, Phyllis, eld. 1983. The Oxford Companion to the Theatre. 4th ed. Oxford: Oxford UP.ISBN 978-0-19-211546-1.
Hodge, Alison, ed. 2000. Twentieth-Century Actor Training. London and New York: Routledge.ISBN 978-0-415-19452-5.
Janko, Richard, trans. 1987. Poetics with Tractatus Coislinianus, Reconstruction of Poetics II and the Fragments of the On Poets. By Aristotle. Cambridge: Hackett.ISBN 978-0-87220-033-3.
Johnstone, Keith. 1981. Impro: Improvisation and the Theatre Rev. ed. London: Methuen, 2007.ISBN 0-7136-8701-0.
Jones, John Bush. 2003. Our Musicals, Ourselves: A Social History of the American Musical Theatre. Hanover: Brandeis UP.ISBN 1-58465-311-6.
Kuritz, Paul. 1988. The Making of Theatre History. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.ISBN 978-0-13-547861-5.
---. 2004. Makers of Modern Theatre: An Introduction. London: Routledge.ISBN 978-0-415-31241-7.
Leach, Robert, kaj Victor Borovsky, eds. 1999. A History of Russian Theatre. Cambridge: Cambridge UP.ISBN 978-0-521-03435-7.
Meyer-Dinkgräfe, Daniel. 2001. Approaches to Acting: Past and Present. London and New York: Continuum.ISBN 978-0-8264-7879-5.
Meyerhold, Vsevolod. 1991. Meyerhold on Theatre. Ed. and trans. Edward Braun. Revised edition. London: Methuen.ISBN 978-0-413-38790-5.
Milling, Jane, kaj Graham Ley. 2001. Modern Theories of Performance: From Stanislavski to Boal. Basingstoke, Hampshire and New York: Palgrave.ISBN 978-0-333-77542-4.
Mitter, Shomit. 1992. Systems of Rehearsal: Stanislavsky, Brecht, Grotowski and Brook. London and NY: Routledge.ISBN 978-0-415-06784-3.
Moreh, Shmuel. 1986. "Live Theater in Medieval Islam." In Studies in Islamic History and Civilization in Honour of Professor David Ayalon. Ed. Moshe Sharon. Cana, Leiden: Brill. 565–601.ISBN 978-965-264-014-7.
O'Brien, Nick. 2010. Stanislavski In Practise. London: Routledge.ISBN 978-0415568432.
Pavis, Patrice. 1998. Dictionary of the Theatre: Terms, Concepts, and Analysis. Trans. Christine Shantz. Toronto and Buffalo: U of Toronto P.ISBN 978-0-8020-8163-6.
Peterson, Richard A. 1982. "Five Constraints on the Production of Culture: Law, Technology, Market, Organizational Structure and Occupational Careers." The Journal of Popular Culture 16.2: 143–153.
Pfister, Manfred. 1977. The Theory and Analysis of Drama. Trans. John Halliday. European Studies in English Literature Ser. Cambridige: Cambridge University Press, 1988.ISBN 978-0-521-42383-0.
Rayner, Alice. 1994. To Act, To Do, To Perform: Drama and the Phenomenology of Action. Theater: Theory/Text/Performance Ser. Ann Arbor: University of Michigan Press.ISBN 978-0-472-10537-3.
Rehm, Rush. 1992. Greek Tragic Theatre. Theatre Production Studies ser. London and New York: Routledge.ISBN 0-415-11894-8.
Richmond, Farley. 1998. "India." In Banham (1998, 516–525).
Richmond, Farley P., Darius L. Swann, and Phillip B. Zarrilli, eds. 1993. Indian Theatre: Traditions of Performance. U of Hawaii P.ISBN 978-0-8248-1322-2.
Roach, Joseph R. 1985. The Player's Passion: Studies in the Science of Acting. Theater:Theory/Text/Performance Ser. Ann Arbor: U of Michigan P.ISBN 978-0-472-08244-5.
Speirs, Ronald, trans. 1999. The Birth of Tragedy and Other Writings. By Friedrich Nietzsche. Ed. Raymond Geuss and Ronald Speirs. Cambridge Texts in the History of Philosophy ser. Cambridge: Cambridge UP.ISBN 0-521-63987-5.
Spolin, Viola. 1967. Improvisation for the Theater. Third rev. ed Evanston, Il.: Northwestern University Press, 1999.ISBN 0-8101-4008-X.
en JutuboKarakalo de Kvak' kaj Duono en SAT-kongreso 2014
en Jutubo "Pikniko sur la batalkampo" deFernando Arrabal, prezentita de Bulgara Esperanto-Teatro en 1987 enZagrebo. Aktoris: Belka Beleva, Teo Jurukov, Luna Davidova, Rossen B. Siromahov, Nikolaj Uzunov, Veneta Zjumbjuleva, Ivan Zlatarev.
en Jutubo "La kanto de la ora arbaro" pupteatraĵo de Vibeke Helgesen (Bekkestua, Norvegio), ludita en la 21a Pupteatra Internacia Festivalo okazinta en Zagrebo en1988.
en Jutubo "Analfateto", verko de Branislav Nušić, estis prezentita de la Drama Grupo de Studenta Esperanto-Klubo el Zagrebo, okaze de la 25-jariĝo de Studenta Esperanto-Klubo el Zagrebo, la 3an de aprilo1982.
en Jutubo eltiraĵo el la verko "Vizaĝalvizaĝe" (Face a face), prezentita de Bululu, Théâtre de Marionnettes (Parizo).
en Jutubo Monologo de Karasko,Abel Montagut, prezentita en la 71a Hispana Kongreso de Esperanto, okazinta enAlmagro, majo 2012.
en Jutubo Bulgara Esperanto-Teatro ludis la intermezon de Mikaelo Cervanto (Miguel de Cervantes) "La kaverno de Salamanko" (La cueva de Salamanca), en la 47a Hispana Esperanto-Kongreso okazinta en Madrido en1987.
en Jutubo Monologo de Liven Dek nomeKonsilu min, doktoro Zamenhof prezentita en la Urba Teatro de Arundo (Ronda), ene de la spektaklo "Vivu la teatro", organizita de Miguel Fernández por la 73aHispana Kongreso de Esperanto, kaj 18a Andaluzia E-Kongreso, majo 2012.
en Jutubo La ensemblo "Teatro DOMA" prezentis adapton de la verko "R.U.R" de la Ĉeĥa verkistoKarel Čapek (eldonita de Kava-Pech), en la 25a Internacia Esperanto-Konferenco (OSIEK), okazinta en Svitavy (Ĉeĥio) de la 14a ĝis la 20a de julio 2012.
.jpg)
.jpg)
