Nov-Jorkio aŭNov-Jorko[1] (angleState of New York [njujork] aŭ [nujork]) estassubŝtato deUsono. Ĝi enhavas la metropolonNovjorko. Nov-Jorkio situas en la nordorienta Usono kaj havis 19.849.399 loĝantojn en 2017[2] kaj terareon de 127.190 km2 (proksimume la areo deAnglio). Nov-Jorkio estas okcidente deNov-Anglio, norde dePensilvanio kajNov-Ĵerzejo, oriente de laKanada provinco deOntario kaj sude de la Kanada provinco deKebekio.
Nov-Jorkio aprobis poŝtelefonan kaj retan sportajn vetojn kiel parto de la ŝtata buĝeto ekde 2022.
62% de la ŝtatanoj loĝas en la aglomeraĵo de Novjorko.
Politike, Novjorko kutime voĉdonas maldekstren, Upstate dekstren, do la batalkampo de la ŝtato estas en Longinsulo kaj Westchester. LaGuberniestro de Nov-Jorkio estas la plej alta administra aŭtoritatulo en la registaro de la subŝtato.
La urboNovjorko, havante 8.008.278 loĝantojn (2000), estas grava monda centro por komerco kaj financoj. La stabejo de laUnuiĝintaj Nacioj troviĝas en la urbo. Dek milionoj, kiuj loĝas en la aglomeraĵo de Novjorko, loĝas ekster la ŝtato en nordaNov-Ĵerzejo kaj sudokcidentaKonetikuto.
La okcidenta limo estas laLago Erio, la nordokcidenta laLago Ontario kunKanado je la aliflanka bordo, kaj ankaŭ norde la limo estas kunKanado - nordokcidente per laRivero Sankt-Laŭrenco. Ĉe laNiagara Akvofalaro, inter la dugrandaj lagoj en la okcidento apudKanado, 150 milionoj litroj da akvo falas ĉiusekunde (150.000 m3/s) en la Niagaran kanjonon, kaj generas multan elektran potencon, eĉ por la malproksima Novjorko mem.
Giovanni da Verrazano (1524) kajHenry Hudson (1609) vizitis la Hudsonan Riveron, sedNederlando formis la unuan kolonion, Nov-Nederlandon en1624.Peter Minuit aĉetis Manhattan-Insulon de la Indianoj Kanarsiaj (Canarsee) por 60guldenoj da komercaĵoj (= 24 dolaroj laŭ mito). La Nederlandanoj fondis multajn urbetojn; Nov-Amsterdamo (Novjorko), FortikaĵoOrange (Albeno, la ĉefurbo de la ŝtato),Breuckelen (Brooklyn), kajSchenectady.
Nov-Jorkio iĝis Brita kolonio en1664, kaj okazis konfliktoj kun la francoj en la nordo (LagoChamplain,Mohawk Valo, kaj en la Niagara Regiono.) Post laFranca-kaj-Indiana Milito, en Novjorkio okazis multaj bataloj de laRevolucia Milito kontraŭBritio. Norde de Novjorko situas fortikaĵoWest Point, strategie tre grava loko por preventi ke la britoj kaptu la riveron kaj apartigu la ŝtataron. Ĉe West Point oni poste starigis faman militistaran akademion. La26-an de julio,1788, Nov-Jorkio fariĝis la dek-unua ŝtato de la novaUsono.
.jpg)
