Enmegalopolo (grandega urbego) de la21-a jarcento la laboristaro loĝas engeto subtera, kie troviĝas la industria kerno kaj ekzistas malpermeso eliri al la ekstera mondo. Incititaj deroboto, la laboristaro ribelas kontraŭ la intelekta klaso kiu tenas la povon, minacante detrui la urbon kiu troviĝas en la surfaco, sed Freder (Gustav Fröhlich), filo de la direktanto de Metropolo, helpate de la belulino Maria (Brigitte Helm) de malriĉa deveno, klopodos eviti la detruon pro sentoj kajamo.
La historio de la filmo okazas en la jaro2026, enŝtaturbo de enorma grando nomataMetropolo. La socio dividiĝis en du malamikaj kaj komplementaj grupoj:elito deproprietuloj kajpensuloj, kiuj loĝas ĉe la surfaco, rigardante la mondon ekde grandajnubskrapuloj kaj urbaj pejzaĝoj, kaj laborista tavolaĉo, kiu loĝas sub laurbo kaj kiu laboras senĉese por pluhavi la vivmanieron de tiuj de la surfaco. La prezidento-direktoro de la urbo estas Johann 'Joh' Fredersen (ludita de la aktoro Alfred Abel).
Lakarisma kaj pacema rolulo Maria defendas la partion de la laboristoj. Sed anstataŭ inciti alinsurekcio, ŝi urĝigas la laboristaron serĉi paceman kaj paciencan eliron, esperante la alvenon de la "Peranto", kiu unuigos ambaŭ duonojn de la socio. La filo de Fredersen, Freder (Gustav Fröhlich) konas Maria'n kaj enamiĝas al ŝi. Kiam li sekvas ŝin kaŝe, li eniras la subteran mondon de la laboristaro kaj rigardas la aĉajn kondiĉojn en kiuj tiuj vivas kaj laboras, kaj la absolutan disdegnon de la proprietuloj, kiuj preferas alporti pli da laboristoj por ke lamaŝinoj ne haltu, ol helpi tiujn kiuj suferasakcidentoj ĉe ili. Freder decidas aliĝi al la plano de Maria.
Tamen Fredersen jam ekrimarkis la agadon de Maria, kaj timante insurekcion de la laboristoj, decidas postuli helpon de lasciencisto Rotwang (Rudolf Klein-Rogge), kiu siavice montras al li inan roboton, kiun li ĵus inventis. La roboto kreita de Rotwang povas ekhavi kaj la konduton kaj la aspekton depersono, kaj tiele ili decidas surogati Maria'n. La roboto ricevas ordonojn instigitumultojn kaj malkontenton, por permesi al Fredersen lanĉi perfortansubpremon kontraŭ la laboristoj. Kion ne scias Fredersen, estas ke la roboto enhavas laspiriton de Hel, la eksedzino de Rotwang, kiu amoris kun la posedanto de la urbo, kaj forpasis naskante sian filon, Freder, kaj kiun Rotwang uzis kiel revenĝo kontraŭ la prezidento de Metropolo, sia filo, kaj la tuta urbo.
Statuo pri la robota Maria en la filmprodukta teritorio en la urbopartoBabelsberg dePotsdamo
La vera Maria estas farita prizonulo en la hejmo de Rotwang, en Metropolo, dum la roboto surogatas ŝin kaj agitade ekscitas la laboristaron alribelo. Krome, la roboto eksekvas la iniciatojn de Rotwang en sia revenĝoplano, kaj iĝas ekzotikadancistino en la prestiĝakabaredoJoŝivara, ekscitante kaj senraciigante la ĉeestantaron, per malkonkordo kajdekadenco inter la riĉaj junuloj. Laŭ la maldecaj konsiloj de la Roboto-Maria, la laboristoj komencas ribelon kaj detruas la "Kernomaŝinon", kiu havigas laenergion kiu funkciigas la tutan maŝinaron de Metropolo. La detruo de tiu maŝino provokas ankaŭ, ke la akvujoj de la urbo ŝtopiĝu, kaj inundu la submondon de la laboristaro, kiuj blinde pro la agitado de la roboto, malzorgis la sekurecon de siaj gefiloj, kiuj finfine estas helpataj de Freder kaj de la vera Maria. Kiam ili ekrimarkas sian teruran eraron, la laboristoj, malesperaj eliras al la surfaco serĉe de sia "interna malamikino", la supozata Maria. Lahomamaso invadas la distran distrikton de la urbo kaj arestas la falsan Maria'n, kiun ili ligas alfosto kaj bruligas, dum Freder observas ĉion kaj malesperas. Sed tuj ili ekrimarkas, ke tiu Maria estastrompaĵo, kiam ardas la falsakarno kaj montras la subkarnan roboton, kaj kiam ili vidas Maria'n, kiu estas persekutata de la freneziĝinta Rotwang sur lategmentoj de lakatedralo de la urbo. Freder persekutas la scienciston Rotwang, kaj alfrontas lin ĝis kiam tiu falas de la tegmento al sia morto. Maria kaj Freder revenas surstraten kaj renkontiĝas kun Joh kaj Grot, estroj de la urbo kaj de la laboristaro. Antaŭvidiĝas la komenco de nova socio.
Sub ladevizogermane"Mittler zwischen Hirn und Hand muss das Herz sein" (peranto intercerbo kajmano estu lakoro), interpretebla kiel neceso, ke la amkapablo de lahomaro unuigu kajracion kajforton,[1] reamikiĝas la gravulo Joh Fredersen kaj la laboristojn de Metropolo danke al Freder, kiu enkarniĝas la tri ideojn de tiu idearo: racio, laboro kaj koro.
Fritz Lang ŝatis memorigi, ke la historio deMetropolo naskiĝis dum veturado alUsono, en oktobro 1924, kiam li rigardis ekde ŝia ŝipo dumnokte antaŭ lanovjorka haveno la nubskrapulojn de la urbo kaj la lumigitajn stratojn. Reveninte, Thea von Harbou ekellaboris lascenaron. Tiu inspiro probable pli rilatas al la filmado ol al la scenaro, ĉar la historio probable estis jam skizita en julio 1924. Von Harbou verkis la romanon inspirita en la historio de la filmo.
Por la reprezentado de lasocia ordo,Metropolo apogiĝas unuflanke sur lamarksismo: estas dusociaj klasoj klare malsamaj kaj separitaj, el kiuj unuekspluatas la alian sen ebloprosperi. Aliflanke oni kritikas la idealon de socialisma revolucio. La rolulo de la Roboto Maria, klaramalbonulo, lanĉas la laboristaron al luktado, kaj kiel rezulto ili detruas sianmedion kaj vivtenilon, malplibonigante sian situacion anstataŭ plibonigo. Lakunlaborado inter la sociaj klasoj, anstataŭklasbatalo, povas memorigi la li postannaziismon kaj tiesideologion, ĉar tiu estis la ekonomiakorporaciista strukturo kiun defendis interalie la programo de laNaziisma Partio de la Laboristoj de Germanio (NSDAP), sed ankaŭ pluraj aliaj politikaj partioj de laepoko inter la du mondmilitoj, ekzemple lacentrisma kaj malnazia partioZentrumspartei de Germanio, havis ĝin. Laparabolo de laBabela Turo ŝanĝiĝis: en tiu varianto laarkitektoj kaj la laboristoj parolas saman lingvon, sed ili ne interkompreniĝas; ankaŭ ne estasDio. Elkristanismo oni prenas la rolon de Maria, kiu personigas laBonon, kaj la anoncon de la veno deSavonto.
Lang sciigis poste ke la ideo de koro kiel peranto inter mano (laborforto) kaj cerbo (regokapablo de la socio) estis falsa kaj pro tio tiu filmo jam ne plaĉis al li. Kvankam la centratezo de la cerbo, la mano kaj la koro apartenas al Thea von Harbou, li kiel reĝisoro respondecis pri la filmo, kaj verdire pli interesiĝis en la teknikaj kaj arkitektaj aspektoj de la filmo ol en la politika fono de la historio.
La relativa sukceso de la filmo inter la tiama publiko klarigeblas pro tio, ke la socia bildo de la historio kontraŭas la tiamanmisfidon prisocia progreso. La ĝenro de scienco-fikcio de la muta kino prezentasutopion, ĝenerale, pozitive, dum Lang elturniĝas alsklavado de bibliaj tempoj por reprezenti laestontecon. La monumentaj maŝinoj de la subtera urbo havigas al lamalaltaj klasoj nehoman vivon, la homamaso estas facile manipulebla kaj oni praktikasmezepokajnceremoniojn kielbruligado desorĉistinoj.
Thomas Elsaesser:Metropolis – Der Filmklassiker von Fritz Lang, Europa Verlag, Hamburg 2000,ISBN 3-203-84118-5
Enno Patalas:Metropolis in/aus Trümmern – Eine Filmgeschichte, Bertz + Fischer Verlag, Berlin 2001,ISBN 3-929470-19-5
Thea von Harbou:Metropolis – Der Roman zu Fritz Langs Film, Ullstein, Frankfurt/M., Berlin, Wien, 1978,ISBN 3-548-03394-6
Fred Gehler, Ullrich Kasten:Fritz Lang – Die Stimme von Metropolis, Henschel, Berlin 1990,ISBN 3-362-00522-5
Guntram Geser:Fritz Lang, Metropolis und Die Frau im Mond, Zukunftsfilm und Zukunftstechnik in der Stabilisierungszeit der Weimarer Republik, Corian-Verlag, Meitingen 1999,ISBN 3-89048-310-0
Ilona Brennicke, Joe Hembus:Klassiker des deutschen Stummfilms. 1910–1930, Citadel-Filmbücher,Goldmann, Munkeno 1983,ISBN 3-442-10212-X
Jacobsen / Sudendorf:Metropolis - Ein filmisches Laboratorium der modernen Architektur, Menges VerlagISBN 3-930698-85-4
