Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Saltu al enhavo
Vikipedio
Serĉi

Malto

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Por aliaj signifoj, bv. rigardi la apartigilan paĝon:Malto (apartigilo)
Malta Respubliko
Repubblika ta' Malta
Republic of Malta

Flago de Malto

Blazono de Malto

DetalojDetaloj
Nacia himno:L-Innu Malti
Situo
suverena ŝtato(1964–)
unueca ŝtato
Mediteranea lando
insula lando
lando
Malta InsularoRedakti la valoron en Wikidatavd
Bazaj informoj
ĈefurboLa Valeto
Oficiala(j) lingvo(j)malta kajangla
Uzata(j) lingvo(j)malta,angla kaj malta signolingvo
Plej ofta(j) religio(j)katolika
Areo316 km²
- % de akvo0,001 %
Loĝantaro553 214 (2023)
Loĝdenso1 282 loĝ./km²
Horzono+1
UTC+2 (marto ĝis oktobro)
Interreta domajnomt
LandokodoMT
Telefona kodo356
Plej alta punktoTa' Dmejrek
Plej malalta punktoMediteraneo
Politiko
Politika sistemoRespubliko
ŜtatestroMarie Louise Coleiro Preca
ĈefministroJoseph Muscat
Nacia tago21-an de septembro
Sendependiĝo disdeBritio21-an de septembro1964
Ekonomio
ValutoEŭro (EUR)
MEPlaŭ 2007
– suma$9,342 mlrd
– pokapa$ 23.200
 
Membro de
International Centre for Migration Policy Development(mul)Traduki(2018–)
Vizorezigna programo de Usono(2008–)
Schengen-spaco(2007–)
Internacia Financa Korporacio(2005–)
Eŭropa Unio(2004–)
Aŭstralia Grupo(2004–)
Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado(2003–)
Internacia Civildefenda Organizaĵo(1998–)
Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj(1997–)
Multflanka Investado-Garantia Agentejo(1990–)
Eŭropa Organizaĵo por la Sekureco de Aera Navigado(1989–)
Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo(1983–)
Monda Organizaĵo pri Meteologio(1976–)
Organizo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo(1973–)
Interpol(1972–)
Tutmonda Pridogana Organizo(1968–)
Universala Poŝta Unio(1965–)
Unesko(1965–)
Internacia Telekomunika Unio(1965–)
Unuiĝintaj Nacioj(1964–)
Komunumo de Nacioj(1964–)
Monda Organizaĵo pri Sano
Atomkerna Provizanta Grupo
Internacia Hidrografia Organizo
Grupo pri Teraj Observoj
Konsilio de Eŭropo
Monda Organizaĵo pri Komerco
Traktato pri Nuklea Ne-disvastiĝoRedakti la valoron en Wikidatavd
Esperanto-movado
Landa E-asocioEsperanto-movado en Malto

AkvejoMediteraneo

Koordinatoj35° 53′ 0″ N,14° 30′ 0″ O(mapo)35.88333333333314.5
Plej alta punktoTa' Dmejrek[+]
Plej malalta punktoMediteraneo[+]
- malaltecom[+]
Akvokolektejo316km² (31 600ha)[+]
Areo316km² (31 600ha)[+]
Loĝantaro553 214[+](2023)
HorzonoUTC+01:00,Mezeŭropa tempo,UTC+02:00,Eŭropo/Malto[+]

Malto (Malto)
Malto (Malto)
DEC
Map
Malto

Vikimedia Komunejo:  Malta[+]
En TTT:Oficiala retejo[+]
vdr

Malto aŭ laMalta Respubliko (maltlingve:Repubblika ta' Malta) estassudeŭropainsulaŝtato enMediteraneo. La maltainsularo konsistas el la tri loĝataj insulojMalto (ĉ. 246 km²),Gozo (maltlingve:Għawdex, ĉirkaŭ 67 km²) kajComino (Kemmuna, ĉirkaŭ 3 km²) kaj la neloĝataj insuloj Cominotto (Kemmunett),Filfla (Filfola), St. Paul's Islands kaj Fungus Rock. La ĉefinsulo Malto konsistas el du regionoj kaj kvin distriktoj. Gozo kaj Comino estas kune la tria regiono kaj la sesa distrikto. La nomoMalto devenas de lafenica vortomalet, kiu signifasrifuĝejon, lagrekoj nomis la insulonMelite[1][2][3].

Malto sendependiĝis de laUnuiĝinta Reĝlando la21-an de septembro1964. Ĝi iĝis membro de laEŭropa Unio la1-an de majo2004 kaj de tiam estas ĝia plej malgrandaŝtato[4][5][6][7][8][9][10][11][12] .

Geografio

[redakti |redakti fonton]

La maltainsularo situas enstrategia situo en laMediteraneo 95 km sude deSicilio kaj 290 km oriente deTunizio. Ĝi konsistas el la sekvaj priloĝataj insuloj:

  • Malto, 246 km²
  • Gozo (Ghawdex), 67 km² (ĉirkaŭ 30.000 loĝantoj)
  • Comino (Kemmuna) 3 km² (priloĝata precipe dum la turisma sezono)

Al Malto apartenas ankaŭ tri insuletojCominoto,Filfla Island kajSt. Paul’s Island. La plej granda parto de la marbordo de ĉiuj insuloj estasroka. La surfaco konsistas el diversaj specoj de tralasemakalkŝtono, kiun oni uzas ankaŭ kiel konstrumaterialon. La plej alta punkto estas Ta’Dmejrek (253 m).Geografie kajgeologie Malto apartenas alEŭropo.

Klimato

[redakti |redakti fonton]

Klimato estas tipa por tiu ĉi regiono de la Mediteraneo: mildaj, humidajvintroj (ĉ. 15°) kaj varmajsomeroj (ĉ. 33°) kun preskaŭ neniuj akvaj precipitaĵoj (ĉ. 500 mm jare, ĉefe inter oktobro kaj marto) .

Urboj

[redakti |redakti fonton]

El birda perspektivo ŝajnas, ke la tuta nordoriento de la ĉefinsulo Malto estas ununura granda urbo. Sekve de tre larĝskala konstruado proksimume dum la lastaj tridek jaroj, la limoj de unuopaj urboj de tiu ĉi aglomeraĵo iĝis distingeblaj nur per lokaj ŝildoj.

Inter la plej grandaj urboj estas:

  • Valletta (ankaŭ:La Valletta), la ĉefurbo kun la historiafortikaĵo,
  • Sliema, komerca kaj butika centro de Malto,
  • Birkirkara, la plej granda urbo (2002: 22.334 loĝantoj),
  • Mdina, la eksa ĉefurbo kun historia centro, hodiaŭ ankaŭ nomata „silenta urbo“ (ĝi estas alirebla nur al piedirantoj), kun vivema antaŭurboRabat,
  • VictoriaVictoria Rabat, en lamalta lingvoIr-Rabat Għawdex, la ĉefurbo de la insulo Gozo,
  • la tiel nomataj „Tri Urboj“ (The Three Cities), kiel nomiĝas urbojVittoriosa (ankaŭ:Birgu),Senglea kajCospicua, situantaj kontraŭ Valletta sur la orienta flanko de la golfoGrand Harbour (granda haveno)

Historio

[redakti |redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikoloHistorio de Malto.

Malto fieras pri sia historio, kiu daŭris preskaŭ sep mil jarojn. Post la ankoraŭ misteroplena periodo demegalitajtemploj sur la insulo, alternisfenicoj,kartaganoj,romianoj,bizancanoj,araboj,normanoj, regantoj deKastilio,johanitoj,francoj sub Napoleono kaj en pli nova tempobritoj, por kiuj Malto en ambaŭ mondmilitoj fariĝis altvalora bazo en laMediteraneo[13].

Historiaj memorindaĵoj

[redakti |redakti fonton]

Malto estas tre riĉa je historiaj memorindaĵoj. Tri el ili troviĝas en la listo de lamonda kulturheredaĵo de UNESKO: ĉefurboValletta kiel tutaĵo, la megalitaj temploj en Malto kajGozo kaj la tiel nomataHypogeum Hal Saflieni.

Aliaj historiaj memorigaĵoj devenas de la tempo de la araba konkero de la insulo, sed ĉefe de la tempo de regado dejohanitoj. Ĉi tie eblas nomi la tutan urbonMdinon (remparojn konstruis jamaraboj), aliajn multnombrajn konstruaĵojn kajfortikaĵetojn en Valletta, la ĉefurbon de Gozo,Victoria Rabat, multe dapalacoj kaj gardturoj, dissemitaj tra la tuta insularo[14][15][16].

Teritoria organizado

[redakti |redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikoloTeritoria organizado de Malto.
Teritoria organizado de Malto

La ŝtato estas dividita en tri administrajn regionojn kiuj arigas en 68 lokajn konsiliojn. La du niveloj establiĝis per Leĝo de Loka Konsilio de la30-a de junio1993. Ekzistas meza nivelo, la statistikaj distriktoj, sen administra valoro.

La tri regionoj estas:

  1. Regiono Gozo
  2. Regiono Malta Majjistral
  3. Regiono Malta Xlokk

Socio

[redakti |redakti fonton]

Loĝantaro

[redakti |redakti fonton]

Plimulto da loĝantoj de Malto vivas en la ĉefa insulo Malto, plejparte en urbaj aglomeraĵoj. Pro malgranda areo, laloĝdenso estas preskaŭ 1249 loĝantoj po km² (la plej alta en Eŭropo kaj la tria plej alta en la mondo). Pli ol 90 % de la loĝantoj vivas en urboj. Proksimume 3 procentoj da loĝantoj estas fremduloj, precipebritoj. Preskaŭ la sama nombro de loĝantoj vivas daŭre eksterlande (enKanado,Aŭstralio kaj ankaŭ enUsono).

Kontraŭe al la ĉefinsulo, Gozo havas pli multe da verdaĵoj. Ĝi ĉefe havas agrikulturan karakteron kaj havas kongruan strukturon de sia loĝantaro, kaj samtempe ankaŭ pli malgrandan loĝdenson.Comino estas enloĝata nur en la turisma sezono (gastoj de unuhotelo, aliloke ekster la sezono ĝi havas proksimume ĉirkaŭ kvar loĝantoj).

  • kresko de la loĝantaro: 0,64 procentoj
  • mezproksima aĝo de la loĝantaro: 38 jaroj (viroj 36,6 kaj virinoj 39,5 jaroj)
  • naskofteco: 10,09 el 1000 loĝantoj
  • mortofteco: 7,91 el 1000 loĝantoj
  • infana mortofteco: 5,69 el 1000 vive naskitaj
  • averaĝa aĝo de vivodaŭro: 76,39 jaroj ĉe viroj, 80,43 jaroj ĉe virinoj
(nombraj indikoj: stato fine de la jaro2003)

Etna origino

[redakti |redakti fonton]
Panoramo de la ĉefurboValletta

Pri la origina loĝantaro dum lamegalita tempo ekzistas nur konjektoj. Loĝigo per la nuntempa loĝantaro komenciĝis ĉirkaŭ la jaro2000 a.K. post kiam Malto estis neloĝata dum ĉirkaŭ 500 jaroj. Laŭ ĝis nun neverkontrolita teorio, la unuaj loĝantoj de Malto alvenis elSicilio. Dum posta evoluo okazis parta miksiĝo de la loĝantaro kun aliaj nacioj[17].

Malta lingvo

[redakti |redakti fonton]

Laoficiala lingvo sur malto estas lamalta lingvo (Malti), sed plejmulto el la loĝantoj parolas ankaŭ laanglan, kaj iuj eĉ laitalan. La angla estas samtempe la dua oficiala lingvo.

La malta lingvo estasŝemida lingvo, kiu evoluis origine el la lingvo defenicianoj. Sed progrese ĝi estis emfaze influata de laaraba lingvo. Tre forte influis ĝin ankaŭ la romanaj lingvoj (ĉefe la itala) kaj la angla. La malta lingvo estas unu el la malmultaj semitaj lingvoj, kiu uzaslatinan alfabeton, pliriĉigita je kelkaj propraj literoj.

Ankaŭ la nomo Malto evoluis el origine fenica nomo, kiu estas modifita formo de pli malfrua araba vorto :Malet,Melita,Maltacheum ktp.

Religio

[redakti |redakti fonton]

Proksimume 98 % da loĝantaro havasromkatolikan kredon. Sur Malto ekzistas 364preĝejoj. Kompare kun la nombro de siaj loĝantoj, Malto havas pli multe dapastroj,monaĥoj kaj monaĥinoj ol iu ajn ŝtato en la mondo.Katolikismo estas ankrita en lakonstitucio kaj ĝi rolas en la vivo kaj en la politiko de Malto grandan rolon. La malta socio estas moderna socio, ekz. la kvanto de virinoj kun pli alta klereco kaj tiu de laborantaj virinoj korespondas al tiuj de plejmultaj progresintaj eŭropaj landoj[18].

Ekonomio

[redakti |redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikoloEkonomio de Malto.

La ekonomio de Malto estas influita de la fakto, ke la insularo havas neniajnnaturfontojn. Ĝi ankaŭ suferas pro manko de subtera akvo, ligita al la manko de arbaroj, kiuj estis forhakitaj jam dum la epoko de lafenicianoj).

Agrikulturo

[redakti |redakti fonton]

Agrikulturo, precipe vegetaĵa produktado, koncentriĝas ĉefe sur la iom pli verda insuloGozo, sed ĝi estas malsufiĉa kaj necesas importilegomojn, ĉefe dum la seka somera sezono. Tradician fiŝkaptadon oni praktikas ankoraŭ nuntempe, laŭ malnovaj teknikoj, samkiel marborda ĉasado. Tamen ankaŭ la enmaraj fiŝoj ĉirkaŭ la insuloj suferas jam de longe de troa fiŝado, tial parto de la fiŝoj konsumataj surloke estas importitaj, samkiel cetere plejmultaj viandaĵoj.

Industria produktado

[redakti |redakti fonton]

Industria produktado, kiu fabrikas aĵojn ankaŭ grandparte por eksportado, koncentriĝas precipe sur maŝinindustriaj produktoj,elektroniko, konstruado kaj riparo deŝipoj, teksaĵo; certaj sukcesoj estis atingitaj en la1990-aj jaroj, ankaŭ koncerne rezervadon de akvo kajelektra kurento.

Servoj

[redakti |redakti fonton]

Interservoj unuarange viciĝasturisma trafiko. Nuntempe vizitas Malton pli ol unu miliono da turistoj ĉiujare – do multe pli ol la nombro de loĝantoj mem; la turismo enMEP partoprenas proksimume po 35 procentoj.

Eksterlanda komerco

[redakti |redakti fonton]

Koncerne eksterlandan komercon iras inter 60 kaj 70 procentoj de laeksportado kajimportado alGermanio,Francio,Italio,Usono kajBritio. En la importo grandan kvanton reprezentas nutraĵoj kaj fosiliaj fontoj, por produktado deelektro.

Politiko

[redakti |redakti fonton]

La eksabrita kolonio Malto akiris sendependecon la21-an de septembro1964, kaj la13-an de decembro de1974 ĝi proklamis sin kiel sendependanrespublikon, sed ĝi plu restis membro de laKomunumo de Nacioj. Ekde la1-a de majo de2004 Malto estas membro de laEŭropa Unio.

Malto estasparlamentarespubliko. Pinte de la ŝtato staras nominaleprezidento de la respubliko, elektita de la Parlamento; la prezidento nomumas prezidenton de la registaro kaj partoprenas la diskuton koncerne la diskutojn de estonta registaro. Sed en la estinteco montriĝis, ke gvidanto unu el ambaŭ ĉefaj partioj, kiu kutime fariĝas ankaŭ prezidento de la registaro, destinas, kiu estos elektita kiel prezidento, kaj per tio li fakte certigas ankaŭ sian nomumon kiel la prezidanto de registaro. La balotado en unuĉambra parlamento (Kamra tar-Rapprezentanti) okazas laŭ konstitucio minimume ĉiun kvinan jaron.

Ekde la jaro1993 Malto administre dividiĝas en 68 tiel nomatajnkomitatojn (local council), kiuj estas elektataj unufoje por trijaraj mandatoj.

Jam antaŭ sendependeco la maltan politikon dominis du politikaj partioj:socialisma kaj neŭtralisme celitaLabour Party (Partit Laburista,MPL kiel siglo porMaltese Labour Party) kaj konservativaNationalist Party (Partit Nazzjonalista, de tie sigloPN). Ceteraj partioj ne havas pli grandan politikan signifon, sed en lasta balotado plifortiĝasDemokratia alternativo (Alternattiva Demokratika,AD), analogio de eŭropajVerduloj. Ĉiuj parlamentaj balotoj havas en Malto tradicie tre senperajn rezultojn, kaj ambaŭ ĉefaj partioj regule alternas dum la regado.

Dum la konservativaPN orientiĝis unurange al Okcidento, do al Eŭropa Unio, la Laborista Partio konservis tradicie bonajn interrilatojn ne nur kunSovetunio, la ceteraj landoj deKREH kajĈinio, sed ankaŭ kun siaj arabaj najbaroj (kromLibio), kaj ĝi volis realigineŭtraligon de Malto kaj kontraŭ membrecon en Eŭropa Unio. Ekde la jaro1987 Malto estas laŭ sia konstitucio neŭtrala.

Malto kaj Eŭropa Unio

[redakti |redakti fonton]

La vojo de Malto en laEŭropan Union estis longa. La kaŭzo estis, ke protektantoj kaj kontraŭuloj de la membreco en EU apartenis al la ĉefaj politikaj partioj kaj alfrontis sin dum naciaj voĉdonadoj. Ĉiu ŝanĝo de la registaro sur Malto do kunportis ankaŭ renverson en la politiko rilate al EU kaj eniron en ĝi. La malta konservativa partioPN estis principe por, dumLabour Party (ankaŭ principe) kontraŭis la membrecon en EU.

Malto donis sian unuan postulon pri membreco jam en la jaro1990. Post venko deLabour Party en baloto en la jaro1996, Malto suspendis la postulon pri sia membreco. Post antaŭtempa baloto en1998, kiam denove venkisPN, la postulo estis renovigita.

Pri la eniro de Malto en EU estis decidita en konferenco enKopenhago la13-an de decembro de2002. En referendumo pri la membreco en EU la8-an de marto2003, 53,65 % da balotintoj esprimis sin favore al la membreco.

Okaze de la disvastigo de EU je dek ŝtatoj, Malto tiel la1-an de majo de2004 fariĝis membro de Eŭropa Unio kaj ĝi anstataŭisLuksemburgon kiel la plej malgrandan membran ŝtaton.

Ekde la1-a de januaro2008 la nacia valuto de Malto estas la komuna eŭropa valutoeŭro - vidu pri tio ankaŭ la paĝon pri lamaltaj eŭro-moneroj.

Kulturo

[redakti |redakti fonton]

Amaskomunikiloj

[redakti |redakti fonton]
  • Publika Dissenda Servo de Malto (malte Servizzi ta' Xandir Pubbliku,angle Public Broadcasting Services Limited (PBS)) estas la publika televida stacio de Malto, kiu komencis elsendojn je la 11-a de novembro 1935. De tiam la organiza formo plurfoje ŝanĝiĝis, la servo en la nuna formo ekzistas ekde 1992.

Gravaj maltanoj

[redakti |redakti fonton]

Esperanto en Malto

[redakti |redakti fonton]

Referencoj

[redakti |redakti fonton]
  1. (October 2004) “Valletta”,Cities 21 (5),p. 451–463.doi:10.1016/j.cities.2004.07.001. 
  2. (1915) “Roman Malta”,Journal of Roman Studies 5,p. 23–80.doi:10.2307/296290. 250349579. 
  3. (2008)Malta and Sicily: Miscellaneous research projects. Officina di Studi Medievali.ISBN 978-88-88615-83-7.
  4. (1998) “Career guidance in Malta: A Mediterranean microstate in transition”,International Journal for the Advancement of Counselling 20,p. 3.doi:10.1023/A:1005386004103. 49470186. Alirita 27 January 2017.. Arkivigite je 2017-02-02 per la retarkivoWayback Machine
  5. The Microstate Environmental World Cup: Malta vs. San Marino (15 December 2007). Arkivita ella originalo je 25 January 2013. Alirita 31 March 2009 .
  6. "World Urbanization Prospects"Arkivigite je 2017-05-25 per la retarkivoWayback Machine – Department of Economic and Social Affairs/Population Division, United Nations (Table A.2; page 79)
  7. "Interim Territorial Cohesion Report"Arkivigite je 2013-04-23 per la retarkivoWayback Machine – Preliminary results of ESPON and EU Commission studies
  8. Terterov, Marat. (2005)Doing Business with Malta. GMB Publishing.ISBN 978-1-905050-63-5.
  9. Creativemalta.gov.mt, Draft National Strategy for the Cultural and Creative Industries – Creative Malta, archived fromthe original on 2013-07-28, https://web.archive.org/web/20130728080308/http://www.creativemalta.gov.mt/internationalisation/introduction, retrieved 17 August 2013 
  10. Flags, Symbols and their uses, Department of Information of Malta, https://www.gov.mt/en/About%20Malta/Pages/Flags-Symbols-and-their-use.aspx, retrieved 25 February 2019 
  11. Constitution of Malta. Ministry for Justice, Culture and Local Government. Arkivita ella originalo je 1 October 2018. Alirita 10 February 2018 .
  12. Malta. Central Intelligence Agency. Alirita 16 May 2007 .
  13. "First inhabitants arrived 700 years earlier than thought".
  14. Megalithic Temples of Malta. UNESCO. Arkivita ella originalo je 7 January 2014. Alirita 18 January 2014 .
  15. Malta Temples and The OTS Foundation. OTSF. Arkivita ella originalo je 8 February 2014. Alirita 31 March 2009 .
  16. Cilia, Daniel. (2004)Malta Before History. Miranda Publishers.ISBN 99909-85-08-1.
  17. Rudolf, Uwe Jens. (2010)Historical Dictionary of Malta. Scarecrow Press, p. 1–11.ISBN 978-0-8108-7390-2.
  18. Boissevain, Jeremy. (1984) “Ritual Escalation in Malta”,Religion, Power and Protest in Local Communities: The Northern Shore of the Mediterranean. Walter de Gruyter.ISBN 978-3-11-009777-1.

Vidu ankaŭ

[redakti |redakti fonton]

Eksteraj ligiloj

[redakti |redakti fonton]
v  d  r
Membroŝtatoj de laEŭropa Unio
 Aŭstrio • Belgio • Bulgario • Ĉeĥio • Danio • Estonio • Finnlando • Francio • Germanio • Grekio • Hispanio • Hungario • Irlando • Italio • Kipro • Kroatio • Latvio • Litovio • Luksemburgo • Malto • Nederlando • Pollando • Portugalio • Rumanio • Slovakio • Slovenio • Svedio
Flago de la Eŭropa Unio
Kandidatoj:
v  d  r
Ŝtatoj enEŭropo
Pozicio de Eŭropo
Dependaj kaj
aliaj teritorioj:
v  d  r
Komunumo de Nacioj
Membraj landoj
Dependaj teritorioj
de membraj landoj
Transmaraj teritorioj
(kronaj kolonioj):
Aparta statuso:

Bibliotekoj
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Malto&oldid=9034614"
Kategorioj:
Kaŝitaj kategorioj:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp