La antikva etno delatianoj –latinelatini – estis ĉefa popolo de laitalika etnaro, proksime parenca al lafaliskoj. Ili enmigris en ne klare fiskebla momento, eble komence de la1-a jarmilo a.K., en la teritorion de la nuntempaItalio, aparte en la regiononLatio, kiu estis nomata laŭ ili. Ilia lingvo, lalatina, pro la giganta ampleksiĝo de laRomia Imperio iĝis monda lingvo. Ĉar la lingvo en Esperanto foje nomiĝas Latino en substantiva formo, eviteblus nomi la popolon simple "latinoj", tial la formo "anoj de la regiono Latio" aŭ mallonge "latianoj".
La setloregiono de la latianoj troviĝis borde de la riveroTibero. La ĉirkaŭa regiono ricevis sian nomonLatio de la popolo. Laŭ romia legendo la nomo devenis de la reĝo Latinus de la mitaj indiĝenoj de Italio.
La urboRomo principe konsistis el latianoj, kaj do en Romo paroliĝis lalatina lingvo, sed tamen la urbano mem konsideris sian urbon ne parto, sed najbaro de Latio. Dum la6-a jarcento a.K. la latianoj ankoraŭ estis signife pli potencaj ol la romanoj, sed en la pli postaj kronikoj la romanoj antaŭdatigis la romian detruon de la urboAlba Longa al la7-a jarcento a.K. kaj tiel substrekis sian regopretendon pri Latio. En la du Latiaj militoj la romanoj batale atingis la regon super la regiono: dum la4-a jarcento a.K. ĝi iĝis plejpotenca kaj diktis regulon, laŭ kiu la komerco nur okazu "tra Romo". La venko de Romo en la dua Latia milito (340 ĝis338 a.K.) markigis gravan paŝon en la ampleksigo de roma potenco ekster la limoj de la urba teritorio – fakte temis pri la transiro de la urboŝtatoRomo al la regnoRomio, kiu poste nur pli kaj pli ampleksigis sian areon ĝis monda potenco.
La latiaj komunumoj en la senpera proksimeco de Romo inter la italikaj aliancanoj de Romo havis aparte privilegigian rolon. Laŭ la tielnomata "latia juro" iliaj civitanoj estis jure samrangaj al la civitanoj de la urbo Romo kaj rajtis voĉdoni en la urba asembleo. Kiam ili translokiĝis al Romo, ili aŭtomate ricevis la urbajn civitanajn rajtojn.
Krome estis dua grupo de komunumoj de latia juro: temis pri la setlejoj, kiujn la kreskanta regno Romio kreis kiel kolonioj. La civitanoj de tiuj romiaj kolonioj ĝuis pli-malpli la samajn rajtojn kiel la latianoj. Tiaj kolonioj sub latia juro ekzistis precipe enIberio, nordaAfriko kaj la nuntempa sudaFrancio.
