La Klerismo (aŭEpoko de racio,de klereco) estis kultura movado de intelektuloj komenciĝantaj en la fino de la 17-a-jarcenta Eŭropo emfazanta racion kaj individuismon prefere oltradicio.[1] Ĝia celo estis reformi socion utiligante racion, por defii ideojn blokitajn en tradicio kaj kredo, kaj al antaŭscio tra la scienca metodo. Ĝi antaŭenigis sciencan pensaron, skeptikismon, kaj intelektan interŝanĝon.[2] Klerismo estisrevolucio en la homa pensaro. Tiu nova pensado estis racia pensaro kiu komenciĝis kun klare fiksitaj principoj, utiligas ĝustan logikon por alveni ĉe konkludoj, testas la konkludojn kontraŭ indico, kaj tiam revizias la principojn en la lumo de la indico.
Klerismaj pensuloj kontraŭbatalis superstiĉon kaj maltoleremon. Kelkaj klerismaj pensuloj kunlaboris kunkleraj despotoj, nome absolutismaj regantoj kiuj provis perforte meti kelkajn el la novaj ideoj pri regado en praktikon. La ideoj de la klerismo daŭre penas signifan influon sur la kulturon, politikon, kaj registarojn de laokcidenta mondo.
Originita de la17-a jarcento, ĝi estis ekfunkciigita fare defilozofojFrancis Bacon (1562-1626),Baruch Spinoza (1632-1677),John Locke (1632-1704),Pierre Bayle (1647-1706),Voltero (1694-1778) kaj fizikistoIsaac Newton (1643-1727).[3] Regantaj princoj ofte apogis kaj kreskigis tiujn figurojn kaj eĉ provis uzi iliajn ideojn pri regado en tio kio estis konata kielklera absolutismo. Lascienca revolucio estas proksime ligita al la klerismo, kiam ĝiaj eltrovaĵoj renversis multajn tradiciajn konceptojn kaj lanĉis novajn perspektivojn pri naturo kaj la loko dehomo ene de ĝi. Klerismo prosperis ĝis proksimume 1790-1800, ĉe kiu punkto la klerismo, kun ĝia emfazo porracio, kolapsis alRomantikismo, kiu lokis novan emfazon de emocio; kontraŭ-klerismo komencis pliiĝi en eminenteco. La romantikuloj argumentis, ke la klerismo estis redukciista tiom kiom ĝi plejparte ignoris la fortojn defantazio,mistero, kaj sentemo.[4]
En Francio, klerismo estis bazita en la salonoj kaj kulminis per la grandaEncyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences (1751-72) redaktita deDenis Diderot (1713-1784) kaj (ĝis 1759) deJean le Rond d'Alembert (1717-1783) kun kontribuoj de centoj da gvidaj intelektuloj kiuj estis nomitajfilosofe, precipeVoltero (1694-1778),Rousseau (1712-1778) kajMontesquieu (1689-1755). Proksimume 25 000 ekzempleroj de la 35-voluma enciklopedio estis venditaj, la duono de ili ekster Francio. Tiuj novaj intelektaj trostreĉoj disvastiĝos al la urbaj centroj en tuta Eŭropo, precipe en Anglion, Skotlandon, la germanajn ŝtatojn, Nederlandon, Pollandon, Rusion, Italion, Aŭstrion, Hispanion. Ĝi ankaŭ estis alkureganta en Ameriko, kie ĝia influo estis manifestita en la verkoj de francemuloj kiajBenjamin Franklin kajThomas Jefferson, inter aliaj. Ĝi ludis gravan rolon en laUsona Revolucio. La politikaj idealoj de la klerismo influis la Usonan Deklaracion de Sendependeco, laUnited States Bill of Rights (Rajtaro de Unuiĝintaj Ŝtatoj), la francanDeklaracion de la rajtoj de homo kaj de la civitano, kaj ekzemple la pol-litovan Konstitucion de 3a de majo, 1791.[5]
Ekzistas malmulte da interkonsento pri la preciza komenco de la epoko de klerismo; la komenco de la18-a jarcento (1701) aŭ la mezo de la17-a jarcento (1650) ofte estas utiligitaj kiel proksimuma deirpunkto. Se prenite reen al la mezo de la 17-a jarcento, la klerismo spurus siajn originojn alDiskurso pri Metodo deDescartes, publikigita en1637. Aliaj citas la publikigon dePrincipia Mathematica de Isaac Newton en1687.[6] Jonathan Israel asertas, "post 1650, ĉio, ne grave kiom fundamenta aŭ profunde fiksiĝinta, estis pridubita en la lumo de filozofa racio".[7] Israel precizigas la detalan aferon ke, de 1650 ĝis 1750, Spinoza estis "la ĉefa kontestanto de la bazfaktoj de rivelita religio, ricevitaj ideoj, tradicio, moraleco, kaj kio estis ĉie rigardita, en absolutismaj kaj neabsolutismaj ŝtatoj egale, ĉar dio konstituis politikan aŭtoritaton[8]
Je ĝia fino, la plej multaj akademiuloj uzas la lastajn jarojn de la jarcento - ofte elektante laFrancan Revolucion de1789 aŭ la komencon de laNapoleonaj Militoj (1804-15) kiel oportunan punkton por datigi la finon de la klerismo.[9]
Krome, la esprimo "klerismo" ofte estas uzita trans epokoj. Ekzemple en ilia laboroDialectic of Enlightenment (Dialektiko de klerismo),Max Horkheimer kajTheodor W. Adorno vidas evoluojn de la20-a jarcento kiel malfruaj sekvoj de la klerismo: homo estas instalita kiel "mastro" de mondo estanta liberigita de ĝia magio; vero estas komprenita kiel sistemo; racio iĝas instrumento kajideologio administrita per aparataroj; civilizo iĝas la barbarismo defaŝismo; civilizantajn efikoj de la klerismo en ilia kontraŭo; kaj precize tio - ili postulas - egalrilatas al la problema strukturo de la pensado de la klerismo.Jürgen Habermas, aliflanke, disputis kun siaj seminariaj rektoroj (Adorno kaj Horkheimer) pri la vido de la klerismo kiel procezo de kadukiĝo. Li parolis pri "nekompleta projekto de moderneco"[10] kiu, en procezo de komunikaj agoj, ĉiam petas raciajn kialojn.
Klerismo funkciigis en la plej multaj landoj, sed ofte kun specifa loka emfazo. Ekzemple, enFrancio ĝi iĝis rilata al kontraŭ-registara kaj kontraŭ-eklezia radikalismo, dum enGermanio ĝi atingis profunde en la burĝajn klasojn kaj esprimis spiritan kaj naciisman nuancojn sen minaco al registaro aŭ establitaj eklezioj.
Registaraj respondoj variis vaste. En Francio la registaro estis malamika, kaj la filozofoj batalis kontraŭ ĝiacenzuro. Ili foje estis malliberigitaj aŭ persekutitaj enekzilon. La brita registaro ĝenerale ignoris la gvidantojn de la klerismo enAnglio kajSkotlando, kvankam ĝi donis al Isaac Newton kavaliraron kaj tre enspezigan registaran postenon je la konto de la ŝtato.
Klera despotismo (ankaŭ konata kiel kleraabsolutismo aŭ klerismamonokratio) estas formo de absolutamonarkio aŭdespotismo, en kiu regantoj estis influitaj de la Klerismo. Kleraj monarkoj ampleksigis la principojn de la klerismo, aparte emfazis, ke ĝi baziĝas sur racio, kaj aplikis ĝin sur siaj teritorioj. Ili tendencis permesi religian toleremon, liberan sinesprimon, gazetaron, kaj la rajton je posedado de propraĵoj. Plejmulto el ili subtenis artojn, sciencojn kaj edukadon. Tre ofte la monarkojn, kiuj sekvis la tendencon de la klera despotismo ĉirkaŭis similtendencaj ministroj kaj nobeloj, kiuj okupiĝis pri la reformoj. Kiam ekis kontraŭstaroj kontraŭ tiaj reformoj, tre ofte estis la ministro, kiu elposteniĝis dum la reĝo pluokupis la povon.
Tiaj reĝimoj enpoviĝis en kelkaj eŭropaj kortegoj dum la18a jarcento kaj ĉefe en ties dua duono, dum je la alveno de laFranca Revolucio, la korteganoj kaj la reĝaj familioj iome elturniĝis el reformismaj tendencoj. Triumfis tiaj reĝimoj foje en kortegoj de Hispanio,Portugalio,Francio,Italio,Prusio,Rusio ktp.
En pluraj nacioj, potencaj regantoj bonvenigis gvidantojn de la klerismo en registaroj kaj havis ilin kiel helpaj dezajnistoj de leĝoj kaj programoj por reformi la sistemon, tipe por konstrui pli fortajn ŝtatojn.[11] La plej elstaraj el tiuj regantoj estisFrederiko la 2-a dePrusio,Katerina la 2-a, carino deRusio de 1762 ĝis 1796,Leopoldo la 2-a kiuj regis laGrandduklandon Toskanion de 1765 ĝis 1790 kajJozefo la 2-a, Imperiestro deAŭstrio de 1780 ĝis 1790. Jozefo estis troigite entuziasma, sciigante pri tiom multaj reformoj kiuj havis tiom malmulte da subteno, ke ekiĝis ribeloj kaj lia registaro iĝis komedio de eraroj kaj preskaŭ ĉiuj liaj programoj estis inversigitaj.[12] Ankaŭ postaj ĉefministroj kiajPombal enPortugalio kaj Struensee enDanio regis laŭ klerismaj idealoj.
Lagreka klerismo ricevis impeton fare de riĉaj grekaj komercistoj en la plej gravaj grandurboj de laOtomana Regno. La plej gravaj centroj de greka lernado, lernejoj kaj universitatoj, estis situantaj enIoannina,Ĥio,Smirno (İzmir) kajAyvalik.[13] La dissendo de klerismaj ideoj en grekan pensaron ankaŭ influis la evoluon denaciisma konscio. La publikigo de la gazetoHermes o Logios apogis la ideojn de la klerismo. La celo de la gazeto estis avanci grekajn sciencon, filozofion kaj kulturon. Du el la ĉefaj figuroj de la greka klerismo, Rigas Feraios kajAdamantios Korais, instigis grekajn naciistojn por okupiĝi pri samtempula politika pensaro.[14]
Respubliko de la Sep Unuiĝintaj Provincoj (Nederlando)
Nederlanda filozofoBaruch Spinoza (1632-77) proponanto de radikala sinteno.
Por la nederlandanoj la klerismo komence ŝosis dum laNederlanda Ora Epoko. Evoluoj dum tiu periodo devis havi profundan influon en la formado de okcidenta civilizo, kiam scienco, arto, filozofio kaj ekonomia evoluo prosperis en laRespubliko de la Sep Unuiĝintaj Provincoj. Kelkaj pivotaj ludantoj en la nederlanda klerismo estis:Baruch Spinoza, filozofo kiu ludis gravan rolon en formado de la bazo por la klerismo;Pierre Bayle, franca filozofo kiu rekomendis apartigon inter scienco kaj religio;Eise Eisinga, astronomo kiu konstruis planetarion;Lodewijk Meyer, radikalulo kiu postulis ke la Biblio estis obskura kaj dubiga;Adriaan Koerbagh, akademiulo kaj kritikisto de religio kaj konvencia moraleco; kajBurchard de Volder, fizikisto.
La Klerismo ludis gravan, kvankam malgrandan, rolon en la historio de Italio.[15][16] Kvankam plej el Italio estis kontrolita de konservativajHabsburgoj aŭ lapapo, Toskanio havis kelkajn oportunojn por reformo. Leopold la 2-a, Granda Duko de Toskanio abolis lamortopunon en Toskanio kaj limigis la pezon decenzuro. El Napolo, Antonio Genovesi (1713–1769) influis generacion de suditalaj intelektuloj kaj de universitataj studentoj. Lia lernolibro "Diceosina, o Sia della Filosofia del Giusto e dell'Onesto" (1766) estis polemikiga klopodo intermezi inter la historio demorala filozofio unuflanke kaj la specifaj problemoj trafitaj de la komerca socio de la 18-a jarcento aliflanke. Ĝi enhavis la plej grandan parton de la politika, filozofia kaj ekonomika pensaro de Genovesi – gvidlibro por la napola ekonomia kaj socia disvolvigo.[17]Scienco flori ĉarAlessandro Volta kajLuigi Galvani faris elrompajn malkovrojn enelektro.Pietro Verri estis ĉefa ekonomikisto en Lombardio. HistoriistoJoseph Schumpeter asertas, ke li estis "la plej grava antaŭ-Smith-a aŭtoritato pri malmultekosteco-abundeco".[18] La plej influa fakulo pri la Italia Klerismo estisFranco Venturi.[19][20] Italio ankaŭ produktis kelkajn el la plej grandaj jurteoriuloj de la Klerismo, kielCesare Beccaria,Giambattista Vico kajFrancesco Mario Pagano. Beccaria partikulare estas nuntempe konsiderata unu el la patroj de la klasika kriminologia teorio same kiel de la moderna penologio aŭ punologio.[21] Beccaria estas fama pro sia majstroverkoDei delitti e delle pene (1764), nome traktaĵo (poste tradukita en 22 lingvoj) kiu utilis kiel unu el la plej fruaj elstaraj kondamnoj de latorturo kaj de la mortopuno kaj tiel mejloŝtona verko en la filozofiokontraŭ-mortopuna.[22]
La klerismaj ideoj (oświecenie) aperis malfrue enPollando, ĉar la pola meza klaso estis malforta kaj la kulturoszlachta (nobelaro) (Sarmatismo) kune kun la politika sistemo de laRespubliko de Ambaŭ Nacioj (Ora Libereco) estis en profunda krizo. La politika sistemo estis konstruita surrespublikismo, sed estis malkapabla defendi sin mem kontraŭ povegaj najbaroj Rusio, Prusio kaj Aŭstrio ĉar ili ripete fortranĉis regionojn ĝis nenio restis el sendependa Pollando. La periodo de Pola Klerismo ekis en la 1730aj–1740aj jaroj kaj speciale en teatro kaj artoj pinte en la regado de la reĝoStanisław August Poniatowski (dua duono de la 18-a jarcento).Varsovio estis ĉefa centro post 1750, kun etendo de lernejoj kaj edukinstitucioj kaj arta patronado en la Reĝa Kastelo.[23] Estroj helpis toleremon kaj plian edukadon. Ili estis la reĝo Stanislaw la 2-a Poniatowski kaj la reformistoj Piotr Switkowski, Antoni Poplawski, Josef Niemcewicz kaj Jósef Pawlinkowski, same kiel Baudouin de Cortenay, poligita dramaturgo. Opoziciantoj estis Florian Jaroszewicz, Gracjan Piotrowski, Karol Wyrwicz kaj Wojciech Skarszewski.[24]
Tiu movado malfortiĝis pro la Tria Dispartigo de Pollando (1795) – nacia tragedio inspiranta mallongan periodon de sentimentala verkado – kaj finis en 1822, anstataŭita per laRomantismo.[25]
Prusio ekhavis la ĉefan rolon inter la germanaj ŝtatoj por sponsori la politikajn reformojn kiujn la klerismaj pensuloj deziris, ke absolutismaj regantoj adoptu. Estis gravaj movadoj same kiel en la plej malgrandaj ŝtatoj de Bavario, Saksio, Hanovero kaj la Palatinlando. Ĉiuokaze, la valoroj de la Klerismo iĝis akceptita kaj kondukis al gravaj politikaj kaj administraciaj reformoj kiu preparis la grundon por la kreadon de modernaj ŝtatoj.[26] La princoj de Saksio, por ekzemplo, plenumis impresan serion de fundamentaj fiskaj, administraciaj, juraj, edukaj, kulturaj kaj ĝeneralaj ekonomiaj reformoj. La reformoj estis helpita de la forta urba strukturo de la lando kaj de influaj komercaj grupoj kaj modernigita antaŭ-1789 Saksio flanke de la linioj de klasikaj principoj de la Klerismo.[27][28]
Antaŭ 1750, la germanaj supraj klasoj rigardis al Francio por intelektula, kultura kaj arkitektura estreco, ĉar la franca estis la lingvo de la alta socio. Meze de la 18-a jarcento, laAufklärung (Klerismo) estis transforminta la germanan altklasan kulturon en muziko, filozofio, scienco kaj literaturo.Christian Wolff (1679–1754) estis pioniro kiel verkisto kiu eksponis la Klerismon al germanaj legantoj kaj legitimis la germanan kiel filozofan lingvon.[29]
Johann Gottfried von Herder (1744–1803) preparis novan grundon en filozofio kaj poezio, kiel estro de la movadoSturm und Drang de pra-Romantismo.Vajmara klasikismo (Weimarer Klassik) estis kultura kaj literatura movado kun bazo enVajmaro kiu klopodis establi novan humanismon sintezigante la idearojn de Romantismo, Klasikismo kaj Klerismo. La movado (el 1772 ĝis 1805) estis estrita kaj de Herder kaj de la multfakuloJohann Wolfgang von Goethe (1749–1832) kajFriedrich Schiller (1759–1805), poeto kaj historiisto. Herder argumentis, ke ĉiu popolo havis sian propran partikularan identecon, kio esprimiĝis en siaj lingvo kaj kulturo. Tiu legitimis la promocion de la germanaj lingvo kaj kulturo kaj helpis formi la disvolvigon de lagermana naciismo. La verkoj de Schiller esprimis la senĉesan spiriton de sia generacio, priskribante la lukton de la heroo kontraŭ sociaj premoj kaj kontraŭ la forto de la destino.[30]
En malproksimaKönigsberg, filozofoImmanuel Kant (1724–1804) klopodis kunigi raciismon kaj religian kredon, individuan liberecon kaj politikan aŭtoritaton. La verkaro de Kant enhavis bazajn ideojn kiuj pluos en la formado de la germana pensaro – kaj rezulte en la tuta eŭropa filozofio – bone ene de la 20-a jarcento.[32]
La Germana Klerismo ricevis la subtenon de princoj, aristokratoj kaj la mezaj klasoj kaj ĝi permanente reformis la kulturon.[33] Tamen, estiskonservismo inter la elitoj kiuj avertis kontraŭ la eblo iri tro for.[34]
En la 1780-aj jaroj, luteranaj pastroj Johann Heinrich Schulz kaj Karl Wilhelm Brumbey ricevis problemojn pro siaj predikoj ĉar ili estis atakitaj kaj ridiindigitaj fare de Immanuel Kant, Wilhelm Abraham Teller kaj aliaj. En 1788, Prusio eldonis la "Edict on Religion" kiu malpermesis ajnan predikon kiusubfosu la popularan kredon en laSankta Triunuo kaj en laBiblio. La celo estis evitisskeptikismon,deismon kaj teologiajn disputojn kiuj povus malbonigi la enlandan trankvilecon. Homoj kiuj dubis pri la valoro de la Klerismo favoris la decidon, sed faris tion ankaŭ multaj subtenantoj. Germanaj universitatoj estis kreintaj fermitan eliton kiu povus debati polemikigajn aferojn inter ili, sed etendi ilin al la publiko estis konsiderata tro riska. Tiu intelekta elito estis favorita de la ŝtato, sed tio povus ŝanĝiĝi se la procezo de la Klerismo montriĝis politike kaj socie malstabiliga.[35]
Bremer Beiträge estis klerisma semajngazeto enBremeno, nome unu el la multaj ekzemploj de la surlokaj klopodoj klerismaj.
EnRusio, la registaro komencis kuraĝigi la progresigon de artoj kaj sciencoj en la mezo de la18-a jarcento. Tiu epoko produktis la unuajn rusiajn universitaton, bibliotekon, teatron, publikan muzeon kaj sendependajn gazetojn. Kiel aliajklerdespotoj,Katerina la 2-a ludis ŝlosilan rolon en la promocio de artoj, sciencoj kaj edukado. Ŝi uzis sian propran interpretadon de klerismaj idealoj, helpita de elstaraj internaciaj fakuloj kielVoltero (koresponde) kaj de surloke loĝantaj altrangaj sciencistoj kielLeonhard Euler kajPeter Simon Pallas. La nacia rusa Klerismo diferencis de sia okcidenteŭropa analogo en tio, ke ĝi promociis plian modernigon de ĉiuj aspektoj de la rusa vivo, kaj tio rilatis al la atako kontraŭ la institucio de laservuteco en Rusio. La rusa Klerismo centriĝis en la individueco anstataŭ en la socia Klerismo kaj kuraĝigis la faron de klerisma vivo.[36][37] Grava elemento estisprosveŝĉenie, kiu kombinis religian piecon, erudicion kaj engaĝigon por la etendo de lernado. Tamen, mankis la skeptika kaj kritika spirito de la okcidenteŭropa Klerismo.[38]
Tiu movado baziĝas, ĝenerale, sur kritikema spirito, kiu rompas krute kontraŭ la principo de aŭtoritateco, sur la hegemonio de la racio kaj ties fundamento sur la sperto. Tiu strukturo de la sciaro rezultas en la fakto, ke lafilozofio kaj lascienco estu la plej preferataj fakoj. Tiu periodo estas konata en la Historio de la Idearoj ankaŭ kiel "Jarcento de la Lumoj" aŭ "Jarcento de la racio". Ties ĉefa karaktero estas la serĉado de la homara feliĉo pere de la kulturo kaj la progreso.
La novaj ideoj asociaj al la klerisma pensaro okazigis, ke kaj arto kaj literaturo orientiĝu al nova klasikismo (Novklasikismo), kiu derivas el la epiteto "novklasika". En literaturo oni intencas la moderan esprimon de la emocioj, kaj imiti klasikajn normojn kaj regulojn (datigitaj danke al arkeologiaj malkovroj de tiu periodo). Samtempe oni revalorigas la ekvilibron kaj la harmonion kiel hegemonia estetika principo. Tradicie oni asertas, ke kontraŭ tioma rigideco oni "insurekciis" je la fino de la jarcento, kaj tiele okazis reveno al la mondo de la sentoj, kio estis nomata "Antaŭromantikismo". Por kelkaj fakuloj kiaj Marta Manrique Gómez aŭ Russell P. Sebold la romantikismo ne konstituiĝas kiel reago kontraŭ eksmodaj formoj sed kiel disvolviĝo de esprimmaniero interplektita kun la aŭtoroj rekonitaj kiel kleristoj[39][40]
Post laMilito de hispana sukcedo, laBurbonoj trafis Hispanion mizera kaj malklera. La Iberia Duoninsulo havis apenaŭ sep milionojn kaj duonon da loĝantoj. Per franceca politikaj sintenoj,Filipo la 5-a plifortigis la povon monarkian kaj la procezon por centrigi la landon, nuligante laforuojn kaj leĝojn proprajn de la teritorioj de laRegno de Aragono. LaKatolika Eklezio pluhavis sian hegemonion, spite la forpelon en 1767 de religiuloj kiaj tiuj de laJezuitoj. Aliflanke la malalta popolo, formita de brutobredistoj, agrikulturistoj, funkciuloj kaj marĝenuloj, malhavis rajtojn. La monarkoj iom post iom malpliigis kelkajn privilegiojn de la hereda nobelularo kaj adoptis sintenonmonarkistan kontraŭ la Eklezio, cele al realigo de serio de bazaj reformoj. Fine de la jarcento, estis pliboniĝinta la vivkvalito de la hispanoj, kiel pruvas la plialtiĝo de la populacio al preskaŭ tri milionoj da loĝantoj, nombro ĉiukaze pli malgranda ol tiuj de similaj eŭropaj landoj.[41]
La klerisma idearo estis enirintaj en Hispanio danke al diversaj vojoj:
Kovrilpaĝo de la unua eldono deFundación y estatutos de la Real Academia Española (1715).
La disvastigo de la idearo de la francaj enciklopediistoj (Rousseau,Voltaire,Montesquieu), spite la cenzuron de la epoko por eviti ties enmeton en la Iberia Duoninsulo kaj la kontrolon fare de laInkvizicio.
La tradukoj de francaj libroj ĉiaĝenraj, ties disvastigo danke al la pliampleksigo de la presado,[42] kaj dungado de eksterlandaj profesoroj aŭ saĝuloj por iaj fakoj.
La studaj veturoj kaj ekkono pri la vivo kaj kutimaro eŭropa realigitaj de saĝuloj kaj intelektuloj.
La apero degazetoj tra kiuj disvastiĝis la idearo klerisma.
La kreado de serio da institucioj kulturaj kiajSociedades económicas de amigos del país (ekonomiaj societoj de amikoj de la lando) dediĉitaj al helpo por la socia kaj ekonomia progreso de Hispanio pere de la reformo de la tradiciaj praktikoj. La unua de tiuj societoj fondiĝis enEŭskio en1765, kaj tuje disvastiĝis tra la tuta lando. Tiuj estis konstituitaj de kleristoj devenaj el la nobelularo, la burĝaro kaj la klerikaro. En tiu jarcento oni kreis gravajn instituciojn, kiaj laReal Academia Española (reĝa akademio pri la lingvo), kiu celis starigi regularon por la ĝusta uzado de la lingvo, kaj kies unua klopodo estis la laborado porDiccionario de la lengua castellana (vortaro de la kastilia), konata tiam kielDiccionario de Autoridades (vortaro de aŭtoritatoj), en ses volumenoj (1726-1739). En ĝi troviĝas la etimologio de ĉiu vorto, kaj ĉiu subsignifo estas akompanata de mallonga teksto de fama verkisto kiu pruvas la ekziston de tiu subsignifo. Aliaj institucioj naskitaj tiuepoke estis laNacia Biblioteko (1712), laReal Academia de la Historia (1738), laBotanika Ĝardeno (1755), laReĝa Akademio de Beletroj de Sankta Fernando (1751), laReal Academia de Buenas Letras deBarcelono (1752) kaj laMuzeo Prado (1785).[43]
La ĉefa brilepoko de la Klerismo en Hispanio okazis dum la reĝado de Karlo la 3-a, kaj ties ekfalo, dum la jaroj de laFranca Revolucio (1789) kaj lanapoleona invado de Iberio, en1808. La reformistoj, spite havi la apogon de la monarkio, ne atingis la agnoskon de la privilegiuloj; multaj kleristoj estis klasitaj kiel eksterlandiĝintaj kaj kulpigitaj je atenco kontraŭ la tradicio kaj la religia edukado. Post la Franca Revolucio, kelkaj estis persekutataj, kaj eĉ, enkarcerigitaj.
LaSkota Klerismo estis la periodo en la18a-jarcentaSkotlando karakterizita per ekfluo de intelektaj kaj sciencaj atingoj. Ĉirkaŭ la 18a jarcento, Skotlando havis reton de paroĥaj lernejoj en laMalaltaj Landoj kaj kvin universitatojn. La kulturo de Klerismo estis bazita sur legado de novaj libroj, kaj intensa studado okazis ĉiutage ĉe tiaj intelektaj kunvenejoj en Edinburgo kiajThe Select Society kaj, poste,The Poker Club, same kiel ĉe la plej antikvajuniversitatoj de Skotlando kiaj tiuj deSt Andrews,Glasgovo,Edinburgo kaj deAberdeen.[44][45]
↑Dino Carpanetto kaj Giuseppe Ricuperati,Italy in the Age of Reason, 1685–1789 (1987).
↑Burr Litchfield, "Italy" en Kors, eld.,Encyclopedia of the Enlightenment (2003) 2:270–76
↑Niccolò Guasti, "Antonio genovesi's Diceosina: Source of the Neapolitan Enlightenment."History of European ideas 32.4 (2006): 385–405.
↑Pier Luigi Porta, "Lombard enlightenment and classical political economy."The European Journal of the History of Economic Thought 18.4 (2011): 521–50.
↑Franco Venturi,Italy and the Enlightenment: studies in a cosmopolitan century (1972)online
↑Anna Maria Rao, "Enlightenment and reform: an overview of culture and politics in Enlightenment Italy."Journal of Modern Italian Studies 10.2 (2005): 142–67.
↑Hostettler, John. (2011)Cesare Beccaria: The Genius of 'On Crimes and Punishments'. Hampshire: Waterside Press, p. 160.ISBN 978-1904380634.
↑ (1992)The Society of the Enlightenment: The Rise of the Middle Class and Enlightenment Culture in Germany.
↑Thomas P. Saine,The Problem of Being Modern, or the German Pursuit of Enlightenment from Leibniz to the French Revolution (1997)
↑Michael J. Sauter, "The Enlightenment on trial: state service and social discipline in eighteenth-century Germany's public sphere."Modern Intellectual History 5.2 (2008): 195–223.
↑Elise Kimerling Wirtschafter, "Thoughts on the Enlightenment and Enlightenment in Russia",Modern Russian History & Historiography, 2009, Vol. 2 Issue 2, pp. 1–26
↑Colum Leckey, "What is Prosveshchenie? Nikolai Novikov's Historical Dictionary of Russian Writers Revisited."Russian History 37.4 (2010): 360–77.
↑MANRIQUE GÓMEZ, MARTA:Algunas consideraciones fundamentales en torno a la genésis y desarrollo del romanticismo español[2]
↑Fernando Lázaro Carreter kaj Vicente Tusón,Literatura Española 2º, Anaya, Madrid, 1979, paĝo 224.
↑Jean Sarrailh, "La fe en la cultura y los frutos de la Ilustración", enHistoria y Crítica de la Literatura Española zorge de Francisco Rico, "Ilustración y Neoclasicismo" zorge de José Miguel Caso González, Crítica, Barcelono, 1983, paĝoj 59-66.
↑Nigel Glendinning, "El libro, la imprenta y los lectores", enHistoria y Crítica de la Literatura Española zorge de Francisco Rico, "Ilustración y Neoclasicismo" zorge de José Miguel Caso González, Crítica, Barcelono, 1983, paĝoj 44-49.
↑Fernando Lázaro Carreter kaj Vicente Tusón,Literatura Española 2º, Anaya, Madrid, 1979, paĝo 223.
.jpg)
_-002.jpg)
