La mezepoka fortikaĵo de Kaŭno(Kauno pilis), proksime de la historia urbocentro sur la terlango inter la riverojNemunas kajNeris
Kaŭno[1] (antaŭe konata slavdevena esperanta nomoKovno,litoveKaunas,hebreeקובנה,ruseКаунас, arkaikeКовно —Kovno,beloruseКоўна —Koŭna,poleKowno,germane ĝis la 19-a jarcentoKauen) estas la dua plej granda urbo enLitovio, en la centro de la lando. Ĝi apartenis al la iamaHansa Ligo. En 2023 en la urbo vivis305 120 loĝantoj sur areo de157 kvadrataj kilometroj, kio rezultigas loĝdenson de1 943 loĝantoj/km². Ekde la jaro1920 ĝis junio1940 ĝi estis la ĉefurbo de la moderna respublikoLitovio, kaj de1995 ĝis la1-a de julio2010 estis la administra centro de samnomadistrikto de Litovio. Ene de la urba teritorio kunfluas la riverojNemunas kajNeris. La historia kaj nuna litova ĉefurboVilno situas pli-malpli 100 kilometrojn oriente.
La centra situo de la urbo en Litovio, kiu estis la komencopunkto de la unuaj du litovajaŭtoŝoseoj — okcidenten alKlaipėda kaj orienten alVilno — kaj krome fervoja, aviada kaj riveroŝipa nodopunkto, favorigis kreskon de industriaj entreprenoj (en lando krome principe difinita per agrikulturo kaj malmulta industrio), sed ankaŭ la kreskon de pluraj universitatoj kaj multaj artaj galerioj. Aparte la arto de teksaĵoj kaj vestaĵoj, kies radikoj krom la historiaj teksaj tradicioj estas la de la 19-a jarcento forta teksa kaj vestaĵojnkudra industrio de la urbo, fortas en Kaunas, kiun respegulas granda kaj internacie tre atentata privestaĵa foiro ĉiun duan jaron.
Dum la jaro 1361 unuafoje menciiĝas fortikaĵo de laGranda Duklando de Litovio proksime al la enfluejo de la riveroNeris en la pli grandan riveronNemunas. La fortikaĵo estis ripete konkerata kaj detruata de la ekspansiemaj armeanoj de laOrdeno de germanaj kavaliroj, sed ĉiam senprokraste estis rekonstruita de la litovoj. La germana kavalira ordeno dum la 13-a jarcento en la proksima marborda teritorio sude de la rivero Nemunas (la pli posta germana provincoOrienta Prusio), do en la sudo de Litovio, neniigis la baltan popolan depraprusoj kaj en la "kristanisma" batalo kontraŭ la nekristanaj baltoj poste konkeris teritoriojn de la baltaj popolojlivonoj kajkuronoj en la nordo de Litovio. Ĉefa kialo por la ripetaj atakoj de la ordeno al Kaunas kaj la ĉirkaŭa centro de la vivregiono de litovoj estis la provo ligi la du konkeritajn teritoriojn, por ekhavi kontinuan kaj unuecan regnon interLivonio kajOrienta Prusio. Sur tiu imagita akso de prirevata konkerata teritorio la litova fortikaĵo de Kaŭno estis geografie centra kaj detruinda obstaklo. Post la klara malvenko de laOrdeno de germanaj kavaliroj kontraŭ la unuiĝintaj armeoj de Litovio kaj Pollando dum la batalo de Grunberg/Žalgiris de julio1410 la armea konflikto decidiĝis favore al la litovoj kaj la ripetaj atakoj al Kaŭno ĉesis.
Dum la postaj jardekoj kaj jarcentoj la urba fortikaĵo malgraviĝis, sed la urbo ekprosperis kiel komerca centro. Jam dum la jaro 1408 la urbo ricevis urbajn rajtojn laŭ laMagdeburga modelo kaj dum la jaro 1440 malfermiĝis kontorejo de laHansa ligo. Multaj metiistoj eksetlis en la komerca urbo kaj Kaŭno iĝis trafike centra, riĉa kaj granda urbo de laGranda Duklando de Litovio kaj la federacia regnoPollando-Litovio.
Malfacilajn tempojn por la urbo alportis la17-a kaj18-a jarcentoj: Inter la jaroj 1655 kaj 1661 la urbo estis okupita fare de la armeo de laRusia Imperio, kaj dum la jaro1701 de la sveda armeo. Dum 1670 kaj 1732incendioj detruis la urbon, kaj ripetepestajepidemioj mortigis grandajn partojn de la urbanaro. Post kiam laRusia Imperio konkeris kaj aneksis la teritorion de la eksa Granda Duklando de Litovio en la jaro1795, la urbo en1831 iĝis gubernia ĉefurbo de la rusaj okupantoj. En1879 la rusia imperia armeo komencis transformi la urbon al fortikaĵego, reto da sep unuopaj fortikaĵoj plus ok fortikaĵetoj, kaj inter iliremparoj estis konstruitaj ĉirkaŭ la centra urbo, kaj jardekon pli poste aldoniĝis plia, oka fortikaĵo. Dum1912 la imperia armeo komencis energie ampleksigi la fortikaĵegon, sed pro laUnua Mondmilito nur pretiĝis unu plia, do naŭa, fortikaĵo, antaŭ ol la armeo de laGermana Regno dum la jaro1915 konkeris la urbon.
la urbodomo (malfone esperantista infano)
Post la restarigo de la ŝtata sendependeco de Litovio, dum1920 la armeo de la same sendependiĝinta najbara ŝtatoPollando atakis Litovion kaj konkeris la regionon ĉirkaŭ la historia litova ĉefurboVilno: kaj la urbo Vilno kaj la ĉirkaŭa regiono sub la nomoCentra Litovio estis aneksita kaj inter la jaroj1920 kaj1940 apartenis al la teritorio de Pollando. Sekve Kaŭno, estante la dua plej granda litova urbo, inter la jaroj1920 kaj1940 iĝis la dumtempa ĉefurbo (laikinoji sostinė) de la demokratia respublikoLitovio, kaj plimultaj el la tiujarajprezidentoj de Litovio estis Kaŭnanoj.
Sekvajare, dum1941 la armeo de Tria Regno,deklarinte militon ankaŭ al Sovetunio, konkeris la urbon kaj restis ĝis 1944. Dum tiu tempo la grandajuda loĝantaro de Kaŭno estis malliberigita en la germana-naziakoncentrejo norde de la riveroNeris (la nuna urba kvartaloVilijampolė), kaj estis genocide mortigita parte en la urba naŭa fortikaĵo kaj parte en pli forajkoncentrejoj. Inter la jaroj1940 respektive1944 kaj la rea atingo de la ŝtata sendependeco de Litovio la urbo apartenis al laLitova Soveta Socialista Respubliko instalita de la komunistaj sovetuniaj okupantoj. Ĉefurbo de tiu sovetunia respubliko denove estis la urboVilno.
Nuntempe la urbo unuavice estas industria, eduka kaj scienca centro. Pro sia situo ĝi estas la precipa trafika nodopunkto de Litovio. Kaŭno posedas altiran urban centron kun piedira zono de pli ol 2,5 kilometroj, kie abundas kafejoj, artaj galerioj, teatroj kaj vendejoj. Tiu piedira zono konektas la mezepokan historian urbocentron kun la "nova urbocentro" de la 19-a jarcentro.
Kauno diena ("la tago de Kaunas") estas ĉiutage aperanta gazeto en Kaunas, kiu origine fondiĝis en novembro 1945 kiel organo de la urba komunista partio. Inter la jaroj 1998 kaj 2006 ĝi apartenis al la norvegia konzerno Orkla Media, kaj ekde tiam estas posedaĵo de la investa konzerno Hermis Capital.
En Kaŭno (str. L. Zamenhof n-ro 5)[3] vivis la familioZilbernik, al kiu apartenis la edzino deLudoviko Zamenhof,Klara Zilbernik. Ŝia patroAleksandro Zilbernik estis la unua grava mecenato de la Esperanto-movado, donante signife grandajn monsumojn por la presado de la unuaj lernolibroj pri la nova lingvo.
Ĉiam okazis Esperanto-kursoj en la urbo, sed speciale elstaras la amasaj kursoj aranĝitaj dum1911 porruĝkrucanoj.
La domo de la familio Zilbernik en la malnova urboparto de Kaŭno nun estas la sidejo deLitova Esperanto-Asocio, kaj la strato, en kiu ĝi troviĝas, nomiĝas "Zamenhofo gatvė".
LaJunulara Esperanto-klubo ONDO ekde la dua duono de la 20-a jarcento estas unu el la centroj de la agado de la landa junulara esperanto-movado (JEJL).
Mikalojus Konstantinas Čiurlionis estas la ĝis nun historie plej grava litova pentristo kaj komponisto. LaČiurlionis-muzeo en Kaŭno montras liajn verkojn (vide kaj aŭde) en la placo de unueco (Vienybes aikštė) en la stratoK. Donelaičio gatvė. Jen nur unu el pluraj urbaj muzeoj.
