Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Saltu al enhavo
Vikipedio
Serĉi

Hungario

Pending
El Vikipedio, la libera enciklopedio

Page version status

Malneta versio

1 ŝanĝo en ĉi tiu versio atendaskontrolon. Lastabila versio estispatrolita je17 mar. 2025.
Hungario
Magyarország

Flago de Hungario

Blazono de Hungario

DetalojDetaloj
Nacia himno:Isten, áldd meg a magyart
Situo
lando sen maraliro(1920–)
lando
suverena ŝtato
ŝtato-heredantoRedakti la valoron en Wikidatavd
Bazaj informoj
ĈefurboBudapeŝto
Oficiala(j) lingvo(j)hungara
Uzata(j) lingvo(j)slovaka lingvo, slovena lingvo, hungara lingvo, hungara signolingvo
Plej ofta(j) religio(j)katolikismo kajprotestantismo
Areo93,033 km²
- % de akvo0,74 %
Loĝantaro9 603 634 (2022)
Loĝdenso105 loĝ./km²
Horzono+1
UTC+2 (marto ĝis oktobro)
Interreta domajnohu
LandokodoHU
Telefona kodo36
Plej alta punktoKékestető
Plej malalta punktoGyálarét
Politiko
Politika sistemoParlamentademokratio
ŜtatestroTamás Sulyok
ĈefministroViktor Orbán
Nacia tago20-a de aŭgusto
Sendependiĝo disdeAŭstrio31-a de oktobro1918
Ekonomio
Valutoforinto (HUF)
MEPlaŭ 2011
– suma$ 140.3 mlrd
– pokapa$ 14.050
 
Membro de
Organizaĵo de Tjurkaj Ŝtatoj(2018–)
Vizorezigna programo de Usono(2008–)
Schengen-spaco(2007–)
Eŭropa Unio(2004–)
Internacia Holokaŭsta Memora Alianco(2002–)
NATO(1999–)
Organizaĵo por la malpermeso de kemiaj armiloj(1997–)
Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo(1996–)
Monda Organizaĵo pri Komerco(1995–)
International Centre for Migration Policy Development(mul)Traduki(1995–)
Aŭstralia Grupo(1993–)
Misilo-Teknologia Regada Reĝimo(1993–)
Eŭropa Organizaĵo por la Sekureco de Aera Navigado(1992–)
Visegrada grupo(1991–)
Konsilio de Eŭropo(1990–)
Multflanka Investo-Garantia Agentejo(1988–)
Internacia Centro por Aranĝo de Investaj Disputoj(1987–)
Internacia Financa Korporacio(1985–)
Internacia Evoluiga Asocio(1985–)
Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo(1982–)
Interpol(1981–)
Organizo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo(1973–)
Tutmonda Pridogana Organizo(1968–)
Unuiĝintaj Nacioj(1955–)
Varsovia Kontrakto(1955–1991)
Monda Organizaĵo pri Meteologio(1951–)
Konsilio de Reciproka Ekonomia Helpo(1949–1991)
Unesko(1948–)
Universala Poŝta Unio(1875–)
Internacia Telekomunika Unio(1866–)
Monda Organizaĵo pri Sano
Atomkerna Provizanta Grupo
Internacia Energi-Agentejo
Traktato pri Malfermita Ĉielo
Grupo pri Teraj Observoj
CERN-Konsilio
Strategia Aerponta Kapablo
Eŭropa Movada Kunordiga Centro
Traktato pri Atoma NedisvastigoRedakti la valoron en Wikidatavd
vdr

HungarioHungarujo (hungare Magyarország [MAdjarorsag])[1] estaslando enMez-Eŭropo. Najbaraj landoj estasSlovakio,Ukrainio,Rumanio,Serbio,Kroatio,Slovenio kajAŭstrio.

Laĉefurbo de Hungario estasBudapeŝto (kun 1.702 mil loĝantoj). Aliaj grandajurboj estasDebrecen (212 mil),Miskolc (212 mil),Szeged (182 mil),Pécs (177 mil).

El 10.0 milionoj loĝantoj de la lando 99% estas hungaroj.La plej disvastiĝintaj religioj estaskatolikismo kajprotestantismo.Hungario estas membro deEŭropa Unio,NATO,UNO kajVisegrada grupo.

Geografio

[redakti |redakti fonton]

Hungario kuŝas enbaseno (geomorfologio), nomitaKarpata baseno. Tio determinas la riverojn: ĉiujriveroj fontas eksterlande kaj estas 2 elfluantaj riverojDanubo kajTiso. Tamen ekzistas nura enlanda riveroZala.

La lando estas variaĵoj deebenaĵoj,montetaroj kaj ne tro altajmontaroj. La plej malalta punkto estas ĉirkaŭ 85 m, la plej alta enKékes 1014 m.

Menciindajlagoj estasBalatono,Fertő (kiun la ŝtatlimo distranĉis),Velence (lago), fine artefaritaTiso-lago.

Vidindaĵoj

[redakti |redakti fonton]

En la listo de laMonda Heredaĵo de UNESKO estas 8 lokoj en Hungario (la datoj signifas la registradon al la listo):

  • en Budapeŝto:
    • bordo de lariveroDanubo kaj lamezepoka fortikaĵ-kvartalo en urbopartoBuda, kun la pontoj, monto Gellért, urboparto Tabán kaj laParlamentejo, 1987
    • avenuo Andrássy, kondukanta de Erzsébet tér (Placo Erzsébet) ĝisHősök tere (Placo de herooj), 2002
  • enokcidenta Hungario:
    • Benediktanaj abatejo kaj preĝejo enPannonhalma, la Monumento pri Miljariĝo, la Stacioj de la Kruco kaj la Kapelo Sankta Maria, 1996
    • areo deLago Fertő/Neusiedlersee (kune kunAŭstrio), 2001
  • en suda Hungario:
    • komplekso de frukristanaj monumentoj en urboPécs, la tombeja halo kun pentritaj kameroj, 2000
  • enorienta Hungario:

Ankaŭlago Balatono kun Malgranda Balatono estas konata inter aliaj kulturhistoriaj kaj naturaj heredaĵoj.

Politiko de Hungario

[redakti |redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikoloPolitiko de Hungario.

Prezidento de la Respubliko estas elektata de la parlamento por 5 jaroj, tiu rolo estas nur reprezenta, la vera potenco estas en la manoj de la parlamento. Laĉefministro (gvidanto deministroj) respondecas pri la agado de laregistaro. Li elektas la ministrojn kaj decidas pri iliaj demisioj.

LaRegistaro de Hungario (hungareMagyarország Kormánya) estas la plenuma povo en Hungario. Ĝi estas gvidita fare de la ĉefministro, kaj konsistas el diversaj ministroj. La ĉefministro estas elektita fare de la Nacia Asembleo. La ĉefministro estas kutime la gvidanto de la plej granda partio en parlamento. La ĉefministro nomumas la ministrojn de la registaro kaj estas la sola kiu povas demisii ilin. La registaro estas kontrolita kaj kontrolita fare de la prezidanto kaj parlamento.


Pli detalaj informoj troveblas en artikoloNacia Asembleo de Hungario.

Laparlamento estas unukamera, kaj havas 386 anojn. La parlamentaj balotadoj okazas po 4 jaroj, kaj la partioj devas atingi minimume 5 %-ojn por havi la rajton pri reprezentado en la parlamento.
Plimulton en Hungario havas la koalicio de la Asocio de Junaj Demokratanoj (hungareFiatal Demokraták Szövetsége, mallongeFides) kaj la Kristana-demokratia Popola Partio (Kereszténydemokrata Néppárt,KDNP).

Konstitucia juĝejo 15-membra povas defiileĝojn, kiuj ne konformas al lakonstitucio.

Administra subdivido

[redakti |redakti fonton]

La lando Hungario estas dividita je19 departementoj:

La ĉefurboBudapeŝto estas aparta departemento, tamen ofte la administrado estas komuna kun Pest.

En la sistemo de la Eŭropa Unio Hungario havas 7 regionojn:

  • Meza Hungario (konsistas el Pest departmento)
  • Meza Transdanubio (konsistas el Fejér, Komárom-Esztergom kaj Veszprém departmentoj)
  • Okcidenta Transdanubio (konsistas el Győr-Moson-Sopron, Vas kaj Zala departmentoj)
  • Suda Transdanubio (konsistas el Baranya, Somogy kaj Tolna departmentoj)
  • Norda Hungario (konsistas el Borsod-Abaúj-Zemplén, Heves kaj Nógrád departmentoj)
  • Norda Ebenaĵo (konsistas el Hajdú-Bihar, Jász-Nagykun-Szolnok kaj Szabolcs-Szatmár-Bereg departmentoj)
  • Suda Ebenaĵo (konsistas el Bács-Kiskun, Békés kaj Csongrád departmentoj)

Historio de Hungario

[redakti |redakti fonton]
Hungario, 1867-1920
Pli detalaj informoj troveblas en artikoloHistorio de Hungario.

Hungarajtriboj alvenis al la baseno deKarpatoj sub la gvido de la ĉeftribestro Árpád. Tio okazis en fino de la9-a jarcento (895, nomePatrujokupo). En 907 la okcidentanoj atakis la hungaran teritorion, sed la armeo de la madjaroj venkis. Poste la hungaroj plurfoje (komisiite kelkfoje de fremdajreĝoj) prirabis okcidentaeŭropajn urbojn. Tio daŭris ĝis la jaro 955, kiamgermanoj haltigis la hungarojn en labatalo de Augsburg. Laŝtato Hungario kun sia reĝo elformiĝis en la jaro 1000 aŭ 1001, kiam lapapo donis kronon por la reĝoStefano la 1-a (Stefano la Sankta). Hungario iĝis forta, sendependa lando (fine de la 11-a jarcento estis okupita Kroatio, kiu iĝis parto de Hungario ĝis la 20-a jarcento). La lasta viro de la Arpad-dinastio mortis en 1301, poste en Hungario regis diversajdinastioj.

Pli detalaj informoj troveblas en artikoloMongola invado en Hungarujo.

La mongola invado en Hungara reĝlando okazis en la jaroj 1241 kaj 1242, sed en la sama jarcento okazis multe pli malgranda en 1285. En 1241-42 ja atakis la landon mongolaj trupoj. En 1456 ĉe Nándorfehérvár Johano Hunyadi (pron. hunjadi) venkis kontraŭ la grandega turka armeo, provizore gardanta sendependecon de la Hungara Reĝlando.

La ora epoko de Hungario finiĝis en la 16-a jarcento, kiam la hungaroj malvenkis en bataloj kontraŭ laturkoj,(1526,batalo de Mohács). La lando estis dividita je tri partoj interAŭstrio, laOtomana Imperio kajTransilvanio. Aŭstrio ekokupis la tutan landon fine de la 17-a jarcento. En1848 komenciĝis liberecbatalo kontraŭ la aŭstroj, kiu estis superita per helpo de rusaj trupoj. Sed tio antaŭhelpis la interkonsenton (legu pli) kun laHabsburgoj kaj kondukis al estigo de Aŭstra-Hungara Monarĥio en1867. Hungario partoprenis en la1-a Mondmilito je la flanko de la aŭstroj kaj pro tio ĝi perdis grandan parton de siateritorio.

Hungario sendependiĝis de Aŭstrio la 31-an de oktobro1918 kun burĝa registaro. Tiu registaro ne volis surpreni la pli novajn postulojn de laEntento kaj transdonis la potencon al la socialistoj kaj komunistoj. Hungario batalis sola kontraŭ la malamikoj, sed en1919Rumanio invadis la landon. Oni antaŭhelpis la enpotenciĝon deMiklós Horthy (guberniestro de Hungario de1920 ĝis1944) kaj la lando konsolidiĝis. Hungario partoprenis en la2-a Mondmilito denove je la flanko de la germanoj (kiuj eĉ okupis la landon en1944) kaj Hungario perdis ĉirkaŭ 1 miliono da homoj (multajnjudojn) kaj valoregojn de la lando. La sovetaj trupoj invadis Hungarion aŭtune de 1944 kaj tute liberigis la landon de faŝistoj printempe de1945.

La komunistoj en1948 denove transprenis la tutan regadon kaj regis en Hungario kielHungara Popola Respubliko ĝis1956, kiam la 23-an de oktobro ekis liberecbatalo kontraŭ Sovetio kaj por la sendependa Hungario, gvide deImre Nagy, ĉefministro. Sovetaj trupoj superis la batalantojn la 4-an de novembro, sub la ombro de la Sueza-krizo. Post la malvenko de larevolucio iĝis ĝenerala sekretario de la komunista partioJános Kádár. Mortis 3000 personoj. Fuĝis al eksterlando pli ol 200 000 personoj. Kádár ekzekutigisImre Nagy en 1958. Kádár solidigis la landon per eksterlandaj fortoj (sovetaj trupoj kaj monhelpo). Hungario iĝis post la 1970-aj jaroj dependa de la eksterlandaj monhelpoj, kio devigis por reformoj. Fine de la 1980-aj jaroj fortiĝis la demokrata movado kaj en1990 oni organizis liberan parlamentan balotadon, en kiu venkis kristandemokratoj, konservativuloj (kiel en 1998). En la jaroj 1994, 2002 kaj 2006 venkis lasocialisma partio en la parlamentaj balotadoj. En la parlamentaj elektoj de 2010 venkis la dekstra organizaĵo Fidesz-KDNP, akirante pli ol 2/3 de la parlamentaj lokoj.

Kulturo

[redakti |redakti fonton]

Lagermanlingva teatra vivo komenciĝis en la 18-a jarcento kaj ankaŭ nun ekzistas en Hungario.

Hungario kaj Esperanto

[redakti |redakti fonton]
  • LaHungaria Esperanto-Asocio, mallongigite HEA (hungare: MESZ,Magyarországi Eszperantó Szövetség) estis Societo de Hungaraj Esperantistoj inter 1902 kaj 1906, Hungara Esperanto-Organizaĵo 1906-1911, Hungara Tutlanda Esperanto-Asocio 1911-1950, Tutlanda Esperanto-Konsilantaro 1950-1955, Hungara Esperanto-Asocio 1960-1991, kaj ekde 1991 Hungaria Esperanto-Asocio estas kultura organizaĵo, kiu subtenas kaj helpas la instruadon de lingvo Esperanto, kaj por tio ĝi eĉ mem organizas kursojn, programojn, respektive ankaŭ kadre de internacia kunlaboro ĝi helpas la lingvoinstruadon.
  • Hungara Esperanto-Kongreso (en iuj jaroj ankaŭ nomata Hungaria kaj Hungarlanda) estas nacia kunveno de esperantistoj en Hungario, kiu okazas ekde 1912. La komencaj kongresoj estas interrete kompare bone dokumentitaj, poste ankoraŭ estas grandegaj informtruoj, tamen ĝi publikiĝu en espero de kumune eblas plikompletigi la informojn.

Vidu ankaŭ

[redakti |redakti fonton]

Referencoj

[redakti |redakti fonton]
  1. [1]Arkivigite je 2014-03-28 per la retarkivoWayback Machine

Eksteraj ligiloj

[redakti |redakti fonton]

Literaturo

[redakti |redakti fonton]
  • Nemzetközi Almanach, Kossuth, 1961
  • Egyetemes Lexikon, agyar Könyvklub, 1994,ISBN 963 8185 87 1
  • Magyarország, Panoráma, Hatodik átdolgozott kiadás, sen eldonjaro
  • la ceteraj referencoj troveblas en pli supre en Eksteraj ligiloj
v  d  r
Membroŝtatoj de laEŭropa Unio
 Aŭstrio • Belgio • Bulgario • Ĉeĥio • Danio • Estonio • Finnlando • Francio • Germanio • Grekio • Hispanio • Hungario • Irlando • Italio • Kipro • Kroatio • Latvio • Litovio • Luksemburgio • Malto • Nederlando • Pollando • Portugalio • Rumanio • Slovakio • Slovenio • Svedio
Flago de la Eŭropa Unio
Kandidatoj:
v  d  r
Nord-Atlantika Alianco
 Albanio  •  Belgio  •  Britio  •  Bulgario  •  Ĉeĥio  •  Danio  •  Estonio  •  Finnlando  •  Francio  •  Germanio  •  Grekio  •  Hispanio  •  Hungario  •  Islando  •  Italio  •  Kanado  •  Kroatio  •  Latvio  •  Litovio  •  Luksemburgio  •  Montenegro  •  Nederlando  •  Nord-Makedonio  •  Norvegio  •  Pollando  •  Portugalio  •  Rumanio  •  Slovakio  •  Slovenio  •  Turkio  •  Usono
Mapo de landoj de NATO
Mapo de landoj de NATO
Petis aliĝon:
v  d  r
Ŝtatoj enEŭropo
Pozicio de Eŭropo
Dependaj kaj
aliaj teritorioj:


Ĉi tiu artikolo plenumas laŭ redaktantoj de Esperanto-Vikipedio kriteriojn por leginda artikolo.
Leginda artikolo
Leginda artikolo
Ĉi tiu artikolo estis je lanekonata dato akceptita en la liston delegindaj artikoloj.

Bibliotekoj
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Hungario&oldid=9072763"
Kategorioj:
Kaŝitaj kategorioj:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp