Erwin Rudolf Josef Alexander SCHRÖDINGER [ŝredinger] kaj esperantigite ebleErvino Ŝredingero (naskiĝis la 12-an de aŭgusto 1887 enVieno, mortis la 4-an de januaro 1961 samloke) estis aŭstra fizikisto kaj pioniro dekvantuma mekaniko. LaEkvacio de Schrödinger havigas vojon por kalkuli laondfunkcion de sistemo kaj kiel ĝi ŝanĝas dinamike en la tempo.
Krome, li estis la aŭtoro de multaj verkoj pri variaj aspektoj defiziko: statistika mekaniko kajtermodinamiko, fiziko de dielektriko,kolorteorio,elektrodinamiko,ĝenerala relativeco, kajkosmologio, kaj li faris kelkajn klopodojn por konstrui unuigitan kampoteorion. En sia libroKio estas vivo? Schrödinger alfrontas la problemojn degenetiko, rigardante la fenomenon devivo el la vidpunkto de fiziko. Li faris grandan atenton al lafilozofiaj aspektoj descienco, al antikvaj kaj orientaj filozofiaj konceptoj,etiko kajreligio.[1] Li verkis ankaŭ pri filozofio kaj teoriabiologio.Li elpensis la mensan eksperimenton pri lakato de Schrödinger, kiu kontribuis al lia konateco inter laika publiko, sed krome enhavas gravan signifon pri la interpretado de kvantuma mekaniko.[2][3] En1933 li ricevis laNobel-premion pri fiziko.
Schrödinger naskiĝis en Erdberg,Vieno,Aŭstrio, la 12an de aŭgusto 1887, al Rudolf Schrödinger[5] (vaksotolisto produktisto, botanikisto[6]) kaj al Georgine Emilia Brenda Schrödinger (denaske Bauer) (filino de Alexander Bauer (kemiisto),[7][8][9] profesoro de kemio en la universitatoTU Wien). Li estis la nura filo.
Lia patrino estis de duon-aŭstria kaj duon-angla deveno; lia patro estiskatolika kaj lia patrino estisluterana. Kvankam li estis edukita en religiema hejmo kielluterano, li mem estisateisto.[10] Tamen, li havis fortajn interesojn enOrientaj religioj kajpanteismo, kaj li uzis religian simbolismon en siaj verkoj.[11] Li kredis ankaŭ, ke la scienca laboro estis ia alproksimiĝo al ladieco, kvankam en intelekta senco.[12]
Li estis ankaŭ kapabla lerni laanglan ekster lernejo, ĉar lia patrinflanka avino estis brita.[13] Inter 1906 kaj 1910 Schrödinger studis en Vieno kun Franz S. Exner (1849–1926) kaj Friedrich Hasenöhrl (1874–1915). Li faris ankaŭ eksperimentan laboron kun Karl Wilhelm Friedrich "Fritz" Kohlrausch.
En 1911, Schrödinger iĝis helpanto de Exner. Je tre frua aĝo, Schrödinger estis tre forte influita de la filozofio deArthur Schopenhauer. Kiel rezulto de lia etenda legado de la verkoj de Schopenhauer, li iĝis tre profunde interesata laŭlonge de sia vivo en lakolorteorio kaj filozofio. En sia prelego "Menso kaj materio", li diris, ke "La mondo etendita en spaco kaj tempo estas nur[mensa] reprezentado." Tiu estas ripeto de la unuaj vortoj de la ĉefa verko de Schopenhauer.
En 1914 Erwin Schrödinger akirisHabilitiĝon (venia legendi). Inter 1914 kaj 1918 dum laUnua Mondmilito li partoprenis en militlaboro kiel komisiita oficiro en la aŭstria fortikartilerion ĉe (Gorizia, Duino, Sistiana, Prosecco, Vieno). En 1920 li iĝis helpanto de Max Wien, enJena, kaj en septembro 1920 li atingis la postenon de ao. Prof. (ausserordentlicher Professor), iam simila al Preleganto (UR) aŭ Asocia profesoro (Usono), enStuttgart. En 1921, li iĝis o. Prof. (ordentlicher Professor, t.e. plena profesoro), enBreslau (nune Vroclavo, Pollando).
En 1921, li translokiĝis al laUniversitato de Zuriko. En 1927, li sukcedisMax Planck en laFriedrich Wilhelm Universitato enBerlino. En 1933, Schrödinger decidis lasi Germanion; li malŝatis la Naziismanantisemitismon. Li iĝis membro de la Magdalen College en laUniversitato de Oksfordo. Tuj post sia alveno tien, li ricevis laNobel-premion kunPaul Dirac. Lia postenon en Oksfordo ne bone funkciis; liaj nekonvenciaj hejmaj aranĝoj, kunloĝante kun du virinoj,[14] ne estis bone akceptitaj. En 1934, Schrödinger profesore prelegis en laUniversitato Princeton; oni proponis al li permanentan postenon tie, sed li ne akceptis tion. Denove, lia deziro starigi hejmon kun sia edzino kaj amatino povis krei problemon.[15] Li havis ankaŭ proponon de posteno en laUniversitato de Edinburgo sed okazis vizaj prokrastoj, kaj finfine li ekhavis postenon en la Universitato de Graz en Aŭstrio en 1936. Li estis ankaŭ akceptinta la proponon de katedra posteno en la Departament de Fiziko de laUniversitato de Allahabad en Barato.[16]
En 1938, post laAnschluss, Schrödinger havis problemojn pro sia foriro el Germanio en 1933 kaj sia konata opozicio alNaziismo.[17] Li eldonis broŝuron malkonfirmante tiun opozicion (li poste bedaŭris esti farinta tion kaj klarigis la tialojn alEinstein).[18] Tamen, tio ne evitis, ke la nova situacio devigis la aŭtoritatojn de la Universitato de Graz maldungis lin el sia laborposteno pro politika malfidindeco. Li suferis ĉikanadon kaj ricevis ordonojn ne lasi la landon, sed li kaj lia edzino veturis al Italio. El tie, li ekhavis vizitajn postenojn enOksfordo kaj en laUniversitato de Gento.[17][18]
En tiu sama jaro li ricevis personan inviton el laTaoiseach de Irlando, nomeÉamon de Valera – matematikisto li mem – por loĝi enIrlando kaj interkonsentis helpi la establadon de laDublina Instituto por Antaŭeniraj Studoj enDublino.[19] Li translokiĝis alClontarf (Dublino), kaj tie vivis meznivele. Oni metis memortabulon ĉe lia loĝejo en Clontarf kaj ĉe lia laborloko ĉe Merrion Square.[20][21][22] Schrodinger sentis, ke estante aŭstro li havas unikan rilaton kun Irlando. En Oktobro 1940, verkisto el Irish Press intervjuis Schrodinger kiu parolis pri la kelta heredo deaŭstroj, dirante: "Mi kredas, ke estas profunda konektoineter ni aŭstroj kaj keltoj. Oni diris, ke loknomoj en Aŭstriaj Alpoj estas de kelta deveno."[23]
Li iĝis la Direktoro de la Lernejo por Teoria Fiziko en 1940 kaj restis tie dum 17 jaroj. Li iĝis ŝtatano deIrlando en 1948, sed retenis sian ŝtatanecon de Aŭstrio.[24] Li verkis ĉirkaŭ 50 publikaĵojn pri variaj temoj, inklude siajn esplorojn pri la unuigita kampoteorio.[25]
En 1944, li verkisKio estas vivo?, kiu enhavas studon pri "negentropio" kaj la koncepto de kompleksamolekulo kun la genkodo por vivantajorganismoj. Laŭ la memorlibro deJames D. Watson nomeDNA, the Secret of Life, la libro de Schrödinger havigis al Watson la inspiron por esplori lagenon, kio kondukis al la malkovro de la duoblahelico de la strukturo de laDNA en 1953. Simile,Francis Crick, en sia membiografia libroWhat Mad Pursuit, priskribis kiel li estis influita de la spekulativo de Schrödinger pri kiel la gen-informaro povas esti stokita enmolekuloj.[26]
Schrödinger restis en Dublino ĝis retiriĝo en 1955. Li havis longdaŭran intereson en laVedanta filozofio deHinduismo, kiu influis siajn spekulativojn rilate alKio estas vivo? pri la eblo, ke la individuakonscio estas nur manifestaĵo de unueca konscio enhavanta la tutanuniverson.[27] Manuskripto "Fragment from an unpublished dialogue of Galileo" (Fragmento de nepublikigita dialogo deGalileo)[28] el tiu epoko estis remalkovrita en la interna lernejo de la "King's Hospital", Dublino,[29] post ĝi estis verkita por la lerneja eldono de 1955 de ties "Blue Coat" por omaĝi lian foriron el Dublino por ekhavi sian postenon de la Katedro de Fiziko en la Universitato de Vieno.[30]
Tiel en 1956, li revenis al Vieno (katedroad personam (intencita por iu preciza persono)). Dum grava prelego dum la Tutmonda Energikonferenco li malakceptis paroli priatomenergio pro sia skeptikismo prie kaj li anstataŭe faris filozofian prelegon. Dum tiu periodo Schrödinger turnis el la ĉeftendenca difino de kvantuma mekaniko de ondo–partiklo dueco kaj defendis la ideon de nuraondo, kio okazigis polemikon.[31][32]
Schrödinger suferis protuberkulozo kaj kelkajn fojojn en la1920-aj jaroj devis iri alsanatorio enArosa. Estis tie kie li formulis sian ond-ekvacion.[33] La 4an de Januaro 1961, Schrödinger mortis pro tuberkulozo, estante 73-jaraĝa, enVieno.[34] Lia edzino Anny estis vidvino, kaj estis entombigita enAlpbach, Aŭstrio, en katolika tombejo. Kvankam li mem ne estis katoliko, la pastro tombejozorga permesis la entombigon sciinte, ke Schrödinger estis membro de laPapa Akademio de la Sciencoj.[35]
La 6an de Aprilo 1920, Schrödinger geedziĝis al Annemarie (Anny) Bertel.[36]
Kiam li migris al Irlando en 1938, li akiris vizojn por si mem, por sia edzino kaj ankaŭ por alia virino, nome Hilde March. March estis la edzino de aŭstria kolego kaj Schrödinger estis havinta filinon kun ŝi en 1934.[37] Schrödinger skribis alTaoiseach,Éamon de Valera persone, por havi rajton akiri vizon por March. En Oktobro 1939 la triopaménage à trois akurate ekloĝis en Dublino.[37] Lia edzino, Anny (naskiĝinta la 3an de Decembro 1896), mortis la 3an de Oktobro 1965.
Busto de Schrödinger, en la korta portikaro de la ĉefa konstruaĵo de laUniversitato de Vieno, Aŭstrio.
Schrödinger tenis registron de siaj seksaj rilatoj inklude kun minoritatulojn kun kiuj li estus farintaseksan misuzon entaglibro kiun li nomisEphemeridae, en kiu li asertis "preferon por junulinoj sur la bazo ke ilia naivo estus la ideala kongruo kun lia natura genio".[40]
Estante 39-jaraĝa, Schrödinger estis tutoro de 14-jaraĝa "Ithi" Junger. Kiel John Gribbin rakontis en sia biografio de Schrödinger de 2012, "Same kiel ĉe matematiko, la lecionoj inkludis 'gravan kvanton de karesoj kaj brakumado' kaj Schrödinger tuj konvinkiĝis, ke li enamiĝis je Ithi".[41] Schrödinger certigis al Junger, ke ŝi ne gravediĝos, kaj seksallogis ŝin kiam ŝi estis 17-jaraĝa. Ŝi poste gravediĝis kaj suferisaborton kiu lasis ŝin malfekunda.[40][42] Schrödinger lasis ŝin tuj poste kaj ŝanĝiĝis al aliaj celoj.[43] Ankaŭ Kate Nolan, pseŭdonimo uzita de survivanta familio por protekti la viktimon, gravediĝis de Schrödinger inter postuloj de manko de konsento.[40]
Carlo Rovelli notis en sia libroHelgoland, ke Schrödinger "ĉiam tenis nombrajn rilatojn samtempe – kaj ne tenis sekrete sian fascinadon al antaŭadoleskaj junulinoj." En Irlando, Rovelli verkis, li havis po unu filon el du studentinoj[44] identigitaj en artikolo deDer Standard kiel 26-jarulino kaj kvinjar-edzina politika aktivulino.[42] Dum esplorado en la familia arbo, Bernard Biggar malkovris informojn, ke Schrödinger seksallogis sian kuzinon, Barbara MacEntee, kiam ŝi estis 12-jaraĝa.[40] Ŝajne, ŝia onklo, la matematikisto kaj pastro Pádraig de Brún, konsilis Schrödinger ne plu persekuti ŝin,[42] kaj Schrödinger poste verkis en sia taglibro, ke ŝi estis unu el liaj "nereciprokaj amoj".[45] MacEntee mortis en 1995, kaj tiu rakontoj aperis postmorte.[46]
La biografio de Walter Moore pri la sciencisto substrekis, ke la sinteno de Schrödinger al virinoj estas "esence tiu de maskla supremaciisto",[47] aserto kunhavita de Helge Kragh en sia revizio de la biografio de Moore, "La konkero de virinoj, speciale de tre junaj virinoj, esti la salo de la vivo por tiu sincera romantikisto kaj maskla ŝovinisto."[48] Walter Moore uzis la rilatojn de Schrödinger kun junulinoj por karakterigi tion kion Moore nomis la "Lolita Komplekso" de Schrödinger.[40] La nepo de Schrödinger kaj lia patrino estis malfeliĉaj pro la akuzo farita de Moore, kaj kiam la biografio estis publikigita, ilia familio rompis kontaktojn kun li.[42]
En artikolo de 2021 enIrish Times, la modelo de Schrödinger de seria misuzo estis identigita de la gazeto kiel "konduto [kiu] kongruis kun la profilo depedofilo en amplekse komprenata senco de tiu termino."[40] La departemento de fiziko de laKolegio Triunuo deDublino anoncis en Januaro 2022, ke ili rekomendoj, ke prelegejo kiu estis nomita laŭ Schrödinger ekde la 1990-aj jaroj, estu alinomita laŭ la informoj pri lia historio de seksa misuzo,[49] dum pentraĵo de la sciencisto estos forigita, kaj la alinomado de samnomaj prelegserio estos konsiderata.[50]
Ekde tre frue, Schrödinger eksperimentis en la fakoj deelektra inĝenierado,atmosfera elektro, kaj atmosferaradioaktiveco, kaj li kutime laboris kun sia iama instruisto Franz Exner. Li studis ankaŭprivibradan teorion, teorion deBrown-a movado, kajmatematikan statistikon. En 1912, je peto de la eldonistoj de laManlibro pri Elektro kaj Magnetismo, Schrödinger verkis artikolon titolitanDielektrismo. Tiun saman jaron, Schrödinger faris teorian ĉirkaŭkalkulon de la probabla altecdistribuado de radioaktivaj substancoj, kio estas postulita por klarigi la observitan radioaktivecon de la atmosfero, kaj en Aŭgusto 1913 li plenumis kelkajn eksperimentojn en Zeehame kiuj konfirmis sian teorian ĉirkaŭkalkulon kaj tiujn de Victor Franz Hess. Pro tiu laboro, Schrödinger ricevis en 1920 Premion Haitinger Prize (Haitinger-Preis) de laAŭstria Akademio de Sciencoj.[51] Aliaj eksperimentaj studioj direktoritaj de la juna esploristo en 1914 estis la testado de formuloj por la kapilara premo en gasbobeloj kaj la studo de la propraĵoj de mildabeta radiado produktita degama radiado frapanta kontraŭ metala surfaco. La lastan laboron li plenumis kun sia amiko Fritz Kohlrausch. En 1919, Schrödinger plenumis sian lastan fizikan eksperimenton pri kohera lumo kaj poste fokusis al teoriaj studoj.
↑Heitler, W. (1961)."Erwin Schrodinger. 1887–1961". Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 7: 221–226. doi:10.1098/rsbm.1961.0017. JSTOR 769408. Alirita la 10an de aprilo 2020.
↑Moore 1994, paĝoj 289–290 Citaĵo: "In one respect, however, he is not a romantic: he does not idealize the person of the beloved, his highest praise is to consider her his equal. 'When you feel your own equal in the body of a beautiful woman, just as ready to forget the world for you as you for her – oh my good Lord – who can describe what happiness then. You can live it, now and again – you cannot speak of it.' Of course, he does speak of it, and almost always with religious imagery. Yet at this time he also wrote, 'By the way, I never realized that to be nonbelieving, to be an atheist, was a thing to be proud of. It went without saying as it were.' And in another place at about this same time: 'Our creed is indeed a queer creed. You others, Christians (and similar people), consider our ethics much inferior, indeed abominable. There is that little difference. We adhere to ours in practice, you don't.'"
↑Paul Halpern. (2015)Einstein's Dice and Schrödinger's Cat. Perseus Books Group, p. 157.ISBN 978-0-465-07571-3. “"In the presentation of a scientific problem, the other player is the good Lord. He has not only set the problem but also has devised the rules of the game--but they are not completely known, half of them are left for you to discover or deduce. I am very astonished that the scientific picture of the real world around me is very deficient. It gives a lot of factual information, puts all our experience in a magnificently consistent order, but is ghastly silent about all that is really near to our heart, that really matters to us. It cannot tell us a word about red and blue, bitter and sweet, physical pain and physical delight; it knows nothing of beautiful and ugly, good or bad, God and eternity. Science sometimes pretends to answer questions in these domains, but the answers are very often so silly that we are not inclined to take them seriously. I shall quite briefly mention here the notorious atheism of science. The theists reproach it for this again and again. Unjustly. A personal God cannot be encountered in a world picture that becomes accessible only at the price that everything personal is excluded from it. We know that whenever God is experienced, it is an experience exactly as real as a direct sense impression, as real as one's own personality. As such He must be missing from the space-time picture. "I do not meet with God in space and time", so says the honest scientific thinker, and for that reason he is reproached by those in whose catechism it is nevertheless stated: "God is a Spirit." Whence came I and whither go I? That is the great unfathomable question, the same for every one of us. Science has no answer for it"”.
↑Moore 1992, p. 4 Citaĵo: "He rejected traditional religious beliefs (Jewish, Christian, and Islamic) not on the basis of any reasoned argument, nor even with an expression of emotional antipathy, for he loved to use religious expressions and metaphors, but simply by saying that they are naive." ... "He claimed to be an atheist, but he always used religious symbolism and believed his scientific work was an approach to the godhead."
↑Hoffman, D.. (1987)Эрвин Шрёдингер. Мир, p. 13–17.
↑Moore 1992, p. 482: "There was some problem about burial in the churchyard since Erwin was not a Catholic, but the priest relented when informed that he was a member in good standing of the Papal Academy, and a plot was made available at the edge of the Friedhof."
↑Moore 1992 studas la nekonvenciajn rilatojn de Schrödinger, inklude sian amaferon kun Hildegunde March, en la ĉapitroj sepa kaj oka, nome "Berlin" kaj "Exile in Oxford".
↑37,037,1Ronan Fanning,Éamon de Valera: A Will to Power, Faber & Faber, 2015
.jpg)
