 | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Biologia klasado | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| diospiroDiospyros L. | ||||||||||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj | ||||||||||||||||
Laebonacoj[2] (latine Ebenaceae) estasplantafamilio el ladukotiledonajangiospermoj. Tiu familio apartenas al laordoerikaloj (Ericales). Ĝi enhavas 3 genrojn kaj ĉirkaŭ 750 speciojn[1],[3]. Ĝia tipa genro estasdiospiro[4], kies malnova sinonimo estasebono[2] (Ebenum).
La plej konata genro estas latipa genro,diospiro ankaŭ nomata ebonarbo (Diospyros), kiu hejmas plejparte en latropikoj de orienta Azio kaj Afriko kun ĉirkaŭ 725 specioj.
La ebonacoj estas lignaj plantoj: plej oftearboj, kelkfojearbustoj. La ekstera ŝelo de la trunko, la radikoj kaj ofte ankaŭ la branĉoj estas nigraj; ankaŭ la sekaj folioj fariĝas nigraj. La interna flanko de la arboŝelo estas flava. Ladurligno havas tipe nigra koloro. Kelkaj specioj havas branĉojn, kiuj finiĝas en akraj pintoj.
Lafolioj estas plej ofte alterne kaj duvicaj, malofte kontraŭstaras; ili estas gladrandaj kaj havas malhelaj glandoj je la supra folisurfaco.Stipuloj mankas.
La floroj estas kelkfoje duseksaj; plej ofte ili estas unuseksaj, tiuj specioj estasdioikaj. La viraj floroj staras malofte solaj aŭ en malgrandaj grupoj. Plej ofte ili staras encumoj. La inaj floroj staras plej ofte unuope en la foliakseloj. Laradioforme simetriaj tri- ĝis sepnombrajfloroj havas duoblanperianton. La tri ĝis sepsepaloj estas kunkreskintaj. La tri ĝis seppetaloj estas kunkreskintaj kaj la florkorono estas tordita. En viraj kaj inaj floroj estas unu, du aŭ pluraj cirkloj kun entute tri ĝis 28anteroj. La filamentoj estas liberaj aŭ duope kunkreskintaj. En viraj florojgineceo povas ekzisti rudimente aŭ ĝi tute mankas. Di ĝis kvin (malofte ĝis 16)karpeloj estas kunkreskintaj alepigea aŭ hipogea sinkarpaovario kun same multaj kameroj kiel karpeloj. Po ovario estas plej ofte nur unu aŭ pli malofte duovoloj. La inaj floroj povas enteni rudementan stamenon. Du ĝis ok pistiloj estas liberaj aŭ nur je la bazo kunkreskintaj kunsimpla aŭ duloba stigmo.
Kelkaj specioj havas manĝeblajn, grandajn, pli aŭ malpli karnecajnberojn, kiuj entenas nur malmultajn semojn. La ofte ĝis la fruktmaturiĝo pligrandiĝintaj sepaloj estas bone videblaj sur la frukto. La ruĝece ĝis nigraj semoj havas oleajnendospermojn.
Kelkaj specioj liveras valoranlignon. La diversaj tipoj deebono estas ĝenerale nigraj, sed estas ankaŭ ebonoj kun helaj strioj (ekz.D.celebica).
Ekzistas pluraj gravajmanĝeblaj fruktoj. Plej grava estas lakakinoko (D.kaki).
La familio originis en okcidentaGondvano.
La plimulto de la specioj kreskas en latropikoj, sed kelkaj specioj ankaŭ kreskas ĝis moderaj klimatoj. La disvastigejo estas tuttropika kun la disvastigcentro en Hindujo-Malajujo.
La plantfamilio ebonacoj (Ebenaceae) estisunuafoje priskribita en 1891 fare deRobert Louis August Maximilian Gürke enDie Natürlichen Pflanzenfamilien, 4(1), p. 153.tipogenro estasEbenus Kuntze, aŭEbono en Esperanto. Hodiaŭ ĝi estas sinonimo deDiospyros L. (Diospiro en Esperanto).
La vorto jam ekzistis en lalatina (ebenus), en la antikvagreka (ἔβενοςebenos) kaj en lahebrea (håvnîm); verŝajne la plej antikva formo estas en laegipta (hbny). La antikva vorto celis ja nigran lignon de tropika arbo, sed eble ne precize la lignon de ebonarbo.
Sinonimoj por „Ebenaceae Gürke“ estas: Diospyraceae Vest, Guaiacanaceae Juss., nom. illeg., Lissocarpaceae Gilg. La familio Ebonacoj estis pli frue en la ordo „Ebenaloj Engler“. Hodiaŭ ĝi apartenis al la ordoErikaloj. La plej proksimaj parencoj estas laprimolacoj (Primulaceae).
La ebonacoj dividiĝas en du subfamiliojn kun sume 3 ĝis 6 genroj kaj ĉ. 500 specioj:[5]
LaŭWorld Flora Online kajThe Plant List(17 jun. 2020)[1],[3], jen ĉi-sube la listo de la akceptitaj taksonoj, kaj ties Esperantaj nomoj[10]:
 | Ĉi tiu artikolo ankoraŭ estasĝermo pribotaniko. Helpu al Vikipedioplilongigi ĝin. Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi (menciante la fonton). |
