Belorusio estas la plej grandalando sen maraliro en Eŭropo, relative plata, kaj enhavas grandajn vastaĵojn de marĉa tero.[4]
La plej granda okcident-orienta etendiĝo de la lando sumiĝas 650 km – nordsuden estas 560 km. Inter eŭropaj ŝtatoj Belorusio okupas la 13-an rangon laŭaree.
Lalandlimoj al Rusio kaj Ukrainio longas ĉirkaŭ 1000 km kaj enhavas du trionojn de la tuta linlinio, dum kio la resta triona limsekcio estas la limo kun Pollando, Litovio kaj Latvio. La limpaso estas malregula kaj nur al Pollando ĝi parte sekvas akvejojn (Bug), precipe tamen trans vastajmontetaroj.
Jen la distancoj ekde la ĉefurboMinsk ĝis la ĉefurboj de la najbarŝtatoj:
En la sudo situas laPalesje-marĉoj (ruse:Polesje). 30 % de la lando estas arbaraj. En la arbaroj vivascervoj,kapreoloj,alkoj,ursoj,lupoj,ermenoj,meloj,vulpoj kajsciuroj. La plej elstara altaĵo estas laDzerĵinskaja Hara (345 m) en la belorusa altaĵodorso, la plej malaltaj river-malaltaĵoj situas ĉirkaŭ 50 metrojn super marnivelo.
La plej grandaj riveroj de Belorusio estasDnepro (beloruse:Dnjapro),Berezina (beloruseBjarezina),Pripjato (belorusePrypjac),Nemuno (beloruseNjoman) kajOkcidenta Dvina. Ne granda, sed grava kiel limo kun Pollando kaj per tio kun EU estas la riveroBug. La plej granda lago estasNaraĉ en la nordo de la lando, proksime al la landlimo kunLitovio.
Belorusio havas klasikankontinentan klimaton kun malvarmaj, neĝozaj vintroj kaj aridaj someroj. La (centre situanta) ĉefurboMinsk travivas oftajn precipitojn.
Belorusio en la frua sovetia periodo estis pli diversa loko ol hodiaŭ. La nomo de la ĉefurbo en kvar oficialaj lingvoj (belorusa, rusa, pola kaj jida) super la fervoja stacidomo de Minsko, 1926. Foto:Vikimedia Komunejo.
Por pli detala artikolo pri la belorusa, viduBelorusa lingvo.
La belorusa lingvo havas sian originon en la komunaorientslava lingvaro, el kiu ankaŭ larusa kaj laukraina disvolviĝis. Kune kun la rusa la belorusa estas la oficiala lingvo. En la 18-a-20-a jarcentoj, la belorusa lingvo estis submetita al severa politiko deRusigo.
Post du jarcentoj da intenca 'rusigo', la plimulto nun parolas la rusan. Nur 15% de la libroj eldonitaj en Belorusio estas verkitaj en belorusa lingvo[5]. En ĉiutaga vivo, proksimume 90 procentoj de la belorusoj hodiaŭ scias paroli larusan lingvon. Belorusoj en sia libera tempo spektas rusan televidon kaj aŭskultas rusan muzikon[6].
Belorusio estas la 13-a plej granda lando en Eŭropo kaj estas formale dulingva, sed en la praktiko aferoj malsimilas. Oni simple ne povas indiki sian preferatan komuniklingvon kaj paroli ĝin al ŝtata oficialulo laŭ sia plaĉo. Laŭ komuna praktiko, oficialuloj interpretas dulingvismon ne kiel devon respondi en ĉiu ŝtata lingvo (belorusa aŭ rusa), sed kiel sia libereco respondi en unu el ambaŭ lingvoj. Tamen ekzistas escepto por skriba apelacio, por kiu ekzistas laŭleĝa postulo respondi en la lingvo uzata de la sendanto.
Belorusoj ankaŭ ne povas libere elekti en kiu lingvo ili volas eduki siajn infanojn. Fakte, se beloruse-parolantaj gepatroj volas, ke iliaj infanoj ricevu edukadon en la belorusa lingvo, ili ofte devas sendi ilin al lernejoj en foraj regionoj sen ricevi iun monkompenson pro transportaj kostoj. Temas pri dulingvismo dank' al kiu Belorusio fariĝis la plej rusigita lando el ĉiuj, kiuj iam estis sub sovetia regado[7].
Populacio de Belorusio laŭ hejmeparolata lingvo[8]
La kreskado de la loĝantaro nuntempe sumiĝas je ĉirkaŭ -0,15 %. Lavivdaŭro en la loĝantaro situas je ĉirkaŭ 68,14 jaroj, ĉe viroj 62,06 jaroj kaj ĉe inoj 74,52 jaroj. Lakvoto de alfabetigo atingas kun 98 % preskaŭ eŭropan normon.
La plej granda konfesio en Belorusio estas laortodoksa kristanismo, al kiu apartenas ĉirkaŭ 80 % de la loĝantaro – antaŭ ĉio belorusoj, ukrainoj, moldavoj kaj rusoj. Krome grupoj de ortodoksajrutenoj, kiuj enmigris tien el laKarpatoj pro persekutoj fare de la katolikoj. La restaj 20 % de la loĝantaro disdividas sin sur plurajn konfesiojn (inter ili romkatolikaj, protestanaj, judaj kaj muzulmana).
Blank-ruĝ-blankaj flagoj en pentraĵo el la frua 16-a jarcento dediĉita al la Batalo de Orŝa, en kiu la Granda Duklando Litovio forpuŝis atakon de Moskvo.
Laslavoj kajbaltoj okupis la teritorion de moderna Belorusio inter la 6-a kaj la 8-a jarcentoj. En la 9-a ĝis 10-a jarcentoj ŝprucis la unuaj belorusaj ŝtatoj —Polacka,Turaŭa,Smolenska kaj aliaj princlandoj.
En 1795, post la dispartigo deRespubliko de Ambaŭ Nacioj, Belorusio fariĝis parto deRusa imperio. Ekde la fino de la 18-a jarcento komenciĝisrusigo, kiu parte daŭras ĝis hodiaŭ.
En 1832, rusa imperiestro Nikolao la 1-a malpermesis la uzon de la nomo Belorusio, kaj anstataŭe lanĉis la nomon "Nordokcidenta Regiono"
Kastus Kalinovsky
En 1863-1864, la guberniestro de la "Nord-Okcidenta Teritorio" Miĥail Muravyov faris kelkajn krimojn kontraŭ la homaro en Belorusio. Precipe, laŭ liaj ordoj, la nacia heroo de Belorusio, Kastus Kalinovsky, estis ekzekutita.
En 1906, la ĉefa beloruslingva gazeto "Nasha Niva" estis kreita.
En1918-1919 en Belorusio estis proklamita sendependeco deRusio kaj fondiĝisBelorusa Popola Respubliko. Post foriro de germanaj okupaciaj trupoj, la teritorion okupis laRuĝa Armeo. Sed jam en februaro de la jaro 1919 okazis invado de la pola armeo; la sovetunia potenco estis restarigita nur jaron poste, en 1920. La plej granda evento en la kurso de la movado por sendependeco estis laSlutsk Ribelo. Laŭ laRiga packontrakto de la jaro 1921, Pollando havigis al si teritoriojn kun ĉefe belorusa loĝantaro oriente de laCurzon-linio, (tiel nomata Okcidenta Belorusio). En1922 fondiĝis laBelorusa SSR, fondoŝtato deSovetunio.
En septembro1939, rezulte de nazia kaj soveta invado en Pollandon, la Okcidenta Belorusio estis aligita al Sovetunio ĝenerale laŭ la Curzon-linio, krom la regiono deBjalistoko (la urbo kaj siaj ĉirkaŭaĵoj estis aligitaj al Sovetunio).
Komuna nazi-sovetia venkparado, Brest, Belorusio, 22.09.1939
Ekde la2-a de aprilo1997 Belorusio estas parto de laUnio de Rusio kaj Belorusio, ŝtata institucio, kiu neniam estis finrealigita (oni planis komunan valuton, dogansistemon, konstitucion ktp.).
En 1995 la prezidantajn elektojn venkisAlaksandro Lukaŝenko, kiu komencis starigadon de aŭtoritatisma reĝimo kun subpremo de liberparolo, politika persekutado de opoziciuloj, represoj kontraŭ la lokaj lingvo kaj kulturo, rusigado kaj kulto de Sovetunio, ĝis nun la7-a de novembro (dato debolŝevista revolucio) estas oficiala festo en Belorusio, en multaj urboj restas monumentoj deLenin kaj stratoj nomitaj honore al herooj kaj teoriistoj dekomunismo, duma la nacia kulturo spertas fortan premon.
En 2024 enla listo de landoj laŭ liberparolo Belarusio havis 133-an pozicion, ĉirkaŭ 1500 homoj en tiu lando estis agnoskitaj politikaj prizonuloj, Belarusio restas la nura lando en Eŭropo kie oficiale ekzistas mortpuno. En 2020 post prezidantaj elektoj okazis amasaj protestoj, pli ol 600 mil homoj estis devigitaj forlasi la landon pro timo de politika persekutado, ankaŭ Lukaŝenko malpermesis la montradon de la filmoKupala. En 2022 teritorio de Belarusio estis uzita deRusio por invado al Ukrainio.
El la epoko de regado de la lando fare deGrandprinclando Litovio devenis blanka-ruĝa-blanka flago kaj lablazono "Pahonja". Ili estis uzitaj de 1991 ĝis 1995. En 1995 post referendumo, revenis la verda/ruĝa flago kun novaj simboloj (estis forigitaj larikoltilo kaj martelo).
Nuntempe blanka-ruĝa-blanka flago kaj blazono "Pahonja" estas uzataj de opoziciuloj dum manifestacioj.
LaNacia Parko Beloveĵskaja Puŝĉa (beloruse Нацыянальны парк Белавежская пушча, ruse Национальный парк «Беловежская пуща») estas nacia parko en okcidenta Belorusio, ĉe la limo al Pollando. Ĝi kovras kaj protektas signifan parton de laarbaro de Białowieża, la lasta moderklimatapraarbaro de Eŭropo.
La plej famaj belorusaj filmoj estasVivu Belorusio ! (2012) kajKupala (2020), kies montradon la reĝimo de Aleksandro Lukaŝenko malpermesis en kinejoj, ĉar ili levas la temon pri la reala, ne-politigita kaj fakta historio de la belorusa popolo kaj ties nuna situacio en sia propra lando.
↑Belarus – Geography. The World Factbook. Central Intelligence Agency (2007). Alirita 2007-11-07 .
↑(nl)Erika Fatland,De Grens (La landlimo), p.505, De Geus, 2019,ISBN 978 90 445 4087 1, origina titolo 'Grensen - Eine Reise Rundt Russland'. (Landlimoj - vojaĝo ĉirkaŭ Ruslando).
.svg)
.jpg)
.jpg)
_building_(1918).jpg)
.jpg)
.svg)
