KatapultoBajonetoKvarradabalisto portita de katafraktaj ĉevaloj, ĉ. 400.Antikva ĉinakanono montrita en laTuro de Londono.Pistolo
Armilo, pli simple kaj fundamente pli ĝustearmo kaj ankaŭbatalilo, povas esti permana aŭ maŝina ilo por defendi sin aŭ ataki iun, kaj ankaŭ por detruo de fortoj aŭ instalaĵoj de malamiko, aŭ simple kiel eventuale uzebla armilo, tio estas efika minaco. Oni uzas armilojn enbataloj inter homoj, kaj ankaŭ en laĉasado de bestoj. Duarangaj estas aliaj uzoj kiaj sportaj, esploradaj, kolektaj ktp. Armilo estas tiele aparato kiu pliampleksigas la atingokapablon kaj la grandon de forto.[1] Laŭ alia interpreto, armilo povus esti difinita kiel aparatoj kiuj utiligas mekanikajn avantaĝojn por obligi forton.[2]
En atako, la armiloj povas esti uzataj kiel porprema instrumento, per rekta kontakto aŭ pere de la uzado de ĵetaĵoj aŭ pafaĵoj. Tiuj iloj, tiele, gamas el io tiom simpla kiel akrigita bastoneto al kompleksa aglomeraĵo de teknologioj, kiaj lainterkontinenta balistika misilo. Oni povas paroli pri bat-armilo, tranĉ-armilo, kiujn oni uzas unu- aŭ dumane (ekz.madzo,glavo). Lalanco,pafarko,ŝtonĵetilo funkcias same per homa forto, sed efikas pli disten. La streĉado dearbalesto kaj lakatapulto bezonas ankaŭ meĥanikan sistemon. Per kemia forto funkcias lamisiloj,raketoj,kanonoj,pafiloj,fusiloj ks. La armiloj povas efiki tra movenergio (pafaĵo) aŭ per kemia energio (eksplodo debombo aŭgrenado). Netradiciaj armiloj estas lanukleaj armiloj –atombombo,hidrogenbombo –, sed ankaŭ la kemiaj kaj biologiaj armiloj.
Laŭmetafora senco, ajno kapabla okazigi damaĝon povas esti komprenata kiel armilo, kaj tiusence oni interpretas ankaŭ la disvolvigon de la psikologia milito dum la militoj de la 20a jarcento. Kiel ekzemplo: la aviadilojJunkers Ju 87, konataj kiel "Stukas" funkciigis siajnhupojn dum la plonĝo-bombardadoj por plie timigi la atakitojn.
Pli ĵuse, oni inventis nemortigajn armilojn, desegnitaj por esti uzataj fare de preskaŭmilitaj grupoj, policoj aŭ eĉ luktantaj trupoj, kaj kies celo estas okazigi damaĝojn sufiĉajn por neutraligi kontraŭanton (aŭ fuĝinton) sen okazigi la morton kaj malpliigante sian efikon sur la medio.[3] Tamen ankaŭ tiuj, en precizaj okazoj, eĉ nevole, povas okazigi mortojn eĉ neatendite, ekzemple pro koratako, frapon en grava organo ktp. En la praktiko, oni komprenas ke ajna elemento kapabla damaĝi povus esti konsiderata armilo (eĉ se tio ne estas ties ĉefa funkcio), depende de la cirkonstancoj kaj celoj de ties uzado. Simila kriterio estas konsiderita enJuro, kie la pugno, kvankam ties tuja funkcio ne estas grava damaĝo, povas esti konsiderata armilon, kaj fakte tro ofte ĝi okazigismortojn, kvankam foje nevole. Tamen laŭ la aktualapuna juro de multaj landoj, artefako ne povas esti konsiderata armilo se ĝi ne estis kreita por la specifa celo ataki aŭ defendi.
Oni difinas ĝenerale armilon kiel objekto aŭ instrumento kiu utilas por ataki aŭ defendi. La baza funkcio de armilo ne ŝanĝis ekde la antikveco. La armiloj faras unu aŭ pliajn agojn inter la jenaj:
Koncentripremon: la akriigita pinto de ŝtono aŭ eĉ simpla akrapinta bastoneto aplikos pli da forto por area mezunuo kaj konsekvence faros multe pli da damaĝo ol la senpinta flanko. Ladureco de la materialo determinas la kapablon apliki aŭ rezisti la premon. Tiele oni akrigis simplankuleron enkarceroj por armiligi ilon ne armilan dekomence.
Akumulienergion: objekto akumulas kinetan energion dum iu akcelas ĝin kaj liveras tiun energion, en pli mallonga tempero, sur la celo; tiele oni amplifikas lapovumon de la objekto kaj la povon de la armuzanto. Sur tiu bazo apogiĝas la ŝerca frazo: "Mi ne timas la kuglojn, sed ties rapidecon".
Projekciiforton: ŝtono lanĉita aŭ longa bastono ebligas damaĝi kontraŭulon el preciza distanco: tuj du ekzemploj povus esti inter la plej antikvaj armiloj. La damaĝo derivas el lakineta energio akumulita dum la itinero, disigita en la momento de la frapo.[4]
Aliflanke, la modernaj armiloj povas kombini variajn el tiuj faktoroj por okazigi pli grandan detruon.
La armiloj povas esti poratakaj -taŭgaj por ke la transformo de energio venu sur celo-, aŭ pordefendaj, intencitaj al neutraligo, evito aŭ almenaŭ absorbado de parto de la energio ke malamiko povus koncentri sur iu.
La uzo de objektoj kiel armiloj estis observita interĉimpanzoj,[5] kondukante al konjekto ke fruaj prahomoj unue komencis uzi armilojn jam antaŭ kvin milionoj da jaroj.[6] Tamen, tio ne povas esti konfirmita uzante fizikan indicon ĉar maleoj, lancoj, kaj neformitaj ŝtonoj ne forlasis malambiguan registron. La plej fruaj malambiguaj armiloj trovitaj estas la Ĵetlancoj de Schöninger: nome ok lignaj ĵetadlancoj datitaj el antaŭ pli ol 300,000 jaroj.[7][8][9][10][11]
Antikvaj armiloj estis evoluaj plibonigoj de antaŭ nelongeneolitikaj iloj, sed tiam signifaj plibonigoj en materialoj kaj kreaj teknikoj kreis serion de revolucioj en armeateknologio. La evoluo demetalo prilaborita, komenciĝis per la uzado dekupro dum laĤalkolitiko (proksimume 3,300 a.K.) kaj sekvis baldaŭ perbronzo kondukante al la bronzepokaglavo kaj similaj armiloj. La unuaj defendaj strukturoj kaj fortikaĵoj aperis en laBronzepoko,[12] indikante pliigitan bezonon de sekureco. Armiloj dizajnitaj por rompi fortikaĵojn baldaŭ sekvis poste, ekzemple laramo jam estis en uzo antaŭ 2500 a.K.[12]
Kvankam fruajferepokaj glavoj ne estis pli bonaj ol siaj bronzaj antaŭaĵoj, post kiam ferkonstruado evoluiĝis, ĉirkaŭ 1200 a.K. enAfriko sude de Saharo,[13]fero komencis esti uzita vaste en armilproduktado.[14]
Malsovaĝigo de laĉevalo kaj ĝeneraligita uzado de spokitaj radoj antaŭ ĉ. 2000 a.K.,[15] kondukis al la malpeza, ĉevalmovita armeaĉaro. La moviĝeblo disponigita per armeaj ĉaroj estis grava dum tiu epoko. Spok-konveksa armeaĉara uzokutimo pintis ĉirkaŭ 1300 a.K. kaj tiam malkreskis, ĉesante esti armee signifa ekde la 4-a jarcento a.K.[16]
Kavalerio evoluis post kiam ĉevaloj estisbreditaj por apogi la pezon de viro. La ĉevalo etendis la intervalon kaj pliigis la rapidecon de atakoj. La invento depiedingo kaj ties disvastigo al Eŭropo fare decentraziaj popoloj plifortiĝis la rolon de kavalerio enarmeoj. Tiele tre ofte iloj aŭ helpiloj kiuj ne havas kiel unuarangan funkcion ataki aŭ defendi povas kontribui al efika uzado de aliaj armiloj, kio igas ilin iel ankaŭ armiloj.
Ŝipoj konstruiĝis kiam armiloj aŭ batalŝipoj kiel ekzemple latriremo estis en uzo ekde la 7-a jarcento a.K.[17] Tiuj ŝipoj estis poste anstataŭigitaj per pli grandaj ŝipoj ĉirkaŭ la 4-a jarcento a.K.
Eŭropa militado dum laMezepoko estis dominita fare de elitgrupoj dekavaliroj apogitaj fare de amasigitainfanterio. Ili estis implikitaj en mova batalo kajsieĝoj kiuj implikis diversajn sieĝarmilojn kaj taktikojn. Kavaliroj sur ĉevaldorso evoluigis taktikojn por ŝargado perlancoj disponigantaj efikon al la malamikaj formacioj kaj tiam tirantaj pli praktikajn armilojn (kiel ekzemple glavoj) post kiam ili eniĝis en la manbatalo. Dume infanterio, en la aĝo antaŭ la fiksado de strukturitaj formacioj, fidis je malmultekostaj, fortikaj armiloj kiaj ekzemple lancoj kaj ĝardentranĉiloj en proksima batalo kaj ĵetitaj de fore. Ĉararmeoj iĝis pli profesiaj, ilia ekipaĵo estis normigita kaj infanterio transiris al lancoj. Lancoj estas normale sep al ok futoj longaj, lige kun pli malgrandaj mallongaj glavoj.
En orienta kaj sudokcident-azia militado, similaj taktikoj estis evoluigitaj sendepende de eŭropaj influoj.
La enkonduko depulvo de la Malproksima Oriento ĉe la fino de tiu periodo revoluciigis militadon. Formadoj de muskedistoj, protektitaj fare de bariergardistoj dominis senkaŝajn batalojn, kaj lakanono anstataŭigis la ĵetmaŝinon kiel la domina sieĝarmilo.
La maŝinpafiloj Vickers uzataj de brita militservo dum 79 sinsekvaj jaroj.
La eŭropaRenesanco markis la komencon de la efektivigo depafiloj en okcidenta militado. Pafiloj kajraketoj estis enkondukitaj en la batalkampo.
Pafiloj estas kvalite diferencaj de pli fruaj armiloj ĉar ili liberigas energion de bruligeblaj fuzaĵoj kiel ekzemplepulvo, prefere ol kontraŭpezilo aŭ risorto. Tiu energio estas liberigita tre rapide kaj povas esti reproduktita sen multe da fortostreĉo fare de la uzanto. Tial eĉ fruaj pafiloj kiel ekzemple laarkebuzo estis multe pli potencaj ol homenergiaj armiloj. Pafiloj iĝis ĉiam pli gravaj kaj efikaj dum la16-a jarcento al19-a jarcento, kun progresaj plibonigoj en funkciigaj mekanismoj sekvitaj per revoluciaj ŝanĝoj en municia manipulado kaj fuzaĵo. Dum laUsona Enlanda Milito diversaj teknologioj inkluzive de lamaŝinpafilo kaj de lakirasitabatalŝipo emerĝis kiel tio estas rekoneblaj kaj utilaj militarmiloj hodiaŭ, precipe en limigitaj konfliktoj. En la19-a jarcento batalŝipa propulso ŝanĝiĝis de velpotenco al fosilifuele elektravapormaŝinoj.
La aĝo de angulhavaj armiloj finiĝis subite ĵus antaŭ laUnua Mondmilito per rifl-artilerio. Bombardiloj povis detrui masonaĵajn fortikaĵojn kaj aliajn fortikaĵojn. Tiu ununura invento kaŭzis revolucion en militaferoj kaj establis taktikojn kaj doktrinon kiuj daŭre estas en uzo hodiaŭ. Grava kvalito de industria militado estis teknologiaeskalado - inventoj estis rapide egalitaj tra reproduktado aŭ rebatitaj per ankoraŭ plia novigado. La teknologia eskalado dum la Unua Mondmilito estis profunda, produktante armitajn aviadilojn kaj tankojn. Denove nemilita aparato iĝis armilo:aviadiloj celis dekomence nurtransporton, sed evidente transporto povas esti de militistoj aŭ armiloj (bomboj), kaj tio okazis jam dum laUnua Mondmilito, kun dekomence milita uzado nur por spioni la situacion de la malamiko, poste por bombardado, kio iĝos terure detruega dum laDua Mondmilito.
Tio daŭris en intermilita tempo (inter Unua kaj Dua Mondmilitoj) kun kontinua evoluo de ĉiuj armilsistemoj de ĉiuj gravaj industriaj potencoj. Multaj modernaj militarmiloj, precipe surteraj, estas relative negravaj plibonigoj de armilsistemoj evoluigitaj dum la Dua Mondmilito. Vidu armean teknologion dum Dua Mondmilito por detala diskuto.
La fungonubo de laatombombo deNagasaki, Japanio, la 9an de aŭgusto, 1945, leviĝis ĉirkaŭ 18 km supre la bombofalasubcentro.
Ekde la mezo de la 18-a-jarcenta nordamerika franc-hinda milito tra la komenco de la 20-a jarcento, hom-energiaj armiloj estis reduktitaj de la primara armilaro de la batalkampo pasanta al pulv-bazita armilaro. Foje referite kiel la "Epoko de Fusiloj",[18] tiu periodo estis karakterizita per la evoluo de pafiloj por infanterio kaj kanonoj por subtenado, same kiel la komencoj de mekanizitaj armiloj kiel ekzemple lamaŝinpafilo, latanko kaj la larĝa enkonduko de aviadiloj en militadon, inkluzive de maramea militado kun la enkonduko de laaviadilŝipoj.
La Unua Mondmilito markis la eniron de tute industriigita militado same kiel armiloj de amasa neniigo (ekz., kemiaj kaj biologiaj armiloj), kaj armiloj estis evoluigitaj rapide por renkonti milittempajn bezonojn. Ĉefe, ĝi promesis al la armeaj komandantoj la sendependigon disde la ĉevalo kaj la revigliĝon en manovromilitado tra ampleksa uzo de motorveturiloj. La ŝanĝoj kiujn tiuj armeaj teknologioj spertis antaŭ ol kaj dum la Dua Mondmilito estis evoluaj, sed difinis la evoluon por la cetero de la jarcento.
La Dua Mondmilito tamen, eble markis la plej panikan periodon de armilevoluo en la historio de la homaro. Masivaj nombroj da novaj dezajnoj kaj konceptoj estis lanĉitaj, kaj ĉiuj ekzistantaj teknologioj estis plibonigitaj inter 1939 kaj 1945. La plej potenca armilo inventita dum tiu periodo estis laatombombo, aliflanke multaj pliaj armiloj influis la mondon laŭ malsamaj manieroj.
Post laDua Mondmilito, pro alveno de laMalvarma Milito, oni instituciis la konstantan disvolvigon de novaj armiloj, kaj la grandaj potencoj eniris enteknologia konkurenco por disvolvigi kaj armilojn kaj kontraŭ-armilojn. Tiu situacio pluas ĝis nun kaj estis origino de multajkrizoj kaj konfliktoj por multaj landoj.
Unu de la plej rimarkindaj aspektoj de la armilaro disvolvigita post la Dua Mondmilito estis la kombino de atomarmiloj kunbalistikaj misiloj, kio kondukis al la kreado de la plej pova armilo kiu ekzistas en la aktualo: nome lainterkontinenta balistika misilo. Ankaŭ la tiele nomita "Malvarma Milito" kondukis al la kreado kaj posta disvolvigo kaj obligo de armiloj kiaj laatombombo, en konkurenco kiu frontigis ties posedantojn nomeUsono kajSovetunio- kiel militemaj potencoj kun sufiĉa povo por detrui latutan homan civilizacion: fakte, oni supozas, ke neniu el tiuj potencoj deziris komencimiliton kiu estas supozata kiel la propra tutekstermo, laŭ la nomata doktrino de lareciproke garantiita neniigo. La nekontrolita naturo de tiuj armoj faris ke la atomaj misiloj de pli malgranda skalo estis konsiderataj relative neutilaj. La alternativo en la konvenciaj batalkampoj alvenis pere de la aplikado de la teknologio deinformadiko, municio de alta precizeco -nomata ankaŭ "inteligenta bombo"- kajteknologio de nevidebleco, jam kutimaj en diversaj tipoj demilitaviadiloj.
Manovroj faritaj en la Atomarmilejo deNevado. La celo de tiu operaco estis ekzameni novajn teoriojn, uzante kaj ilojn deatomfuzio kaj deatomfisio.Laseraj radioj projektitaj per la reeniro de interkontinenta balistika misilo de multaj ogiva-pintoj. Ekde la 1960-aj jaroj la atomhavaj potencoj havis sufiĉajn armilojn por detrui la planedon en nur minutoj.
En la1970-aj jaroj, la politikaj rilatoj malstreĉiĝis, ekzemple "pere de la Interkonsentoj SALT [anglalingva siglo de la Negocado por la limigo de Strategiaj Armiloj], en kiuj la du ĉefaj superpotencoj metis limigon al la kvanto demisiloj ICBM kaj strategiaj misiloj kun atomenhava kapablo", indikas laEncyclopædia Britannica. Fine de la1980-aj jaroj, la Malvarma Milito ekfiniĝis, kvankam aliaj surlokaj militoj pluis ĉu por longe ĉu por mallonge.
“La fino de la Malvarma Milito nutris la esperojn vidi la ĉeson de la atomarmilara konkurenco kiu dum tiom da tempo estis oponiganteUsonon kajSovetunion”, estas dirata en informo de laCarnegie Endowment for International Peace. La negocado pri laatoma malarmado kaj kontrolo estis kondukinta al malmuntado de centoj da atomaj armilejoj en la lastaj jaroj. En1991, Sovetunio kaj Usono subskribis la Interkonsenton START I, kiu devigis tiujn du atomhavajn superpotencojn ne nur al limigo, sed ankaŭ al malgrandigo la unuan fojon en la historio de la nombro de strategiaj atom-ogivoj pretaj por ties lanĉado ĝis resti ĉe 6 000 unuoj por ĉiu flanko. Fine de2001, ambaŭ landoj konfirmis ke ili estis plenumintaj la terminojn de la interkonsento. Krome, en2002 oni subskribis la Interkonsenton de Moskvo, kiu devigas pluigi la malpliigon de la armilaro dum la venontaj dek jaroj ĝis alveni al kvanto de inter 1 700 kaj 2 200 unuoj.
La kapablo prepariĝi, manovri kaj ataki antaŭ la malamiko povus reagi kontraŭ la minaco montriĝis kiel decidiga avantaĝo, kaj ties uzado disvastiĝis inter ĉiuj laarmebranĉoj. Tiele, al la uzado de teknologio de nevidebleco, jam menciita, oni aldonas la ekipadon denokta vidkapablo disvolvigita por operacantaj unuoj en kondiĉoj de malmulta aŭ nenia videblo. La taskoj de viglado, de speciala risko, estis atribuita altelestiraviadiloj, kiuj povas memdetruiĝi okaze de eventuala detektado. La kunordigo de la fortoj estis alia el la aksoj de la doktrino de nuntempaj militoj, kaj tiele oni montris per la enkonduko de sistemoj dekriptologio kaj novaj komunikiloj, same kiel de sistemoj de interrompo de la informaro de malamikoj.
La disrompo de la malamika infrastrukturo, ties spiona reto kaj ties komunikado devas fariĝi per la karaktero tre informadikita de ties ekiparoj, kaj tiele jam oni parolas pri la cifereca milito kiel nova armilo kapabla paralizigi ekiparojn, sendi ordonojn konfuzajn simple por saboti strukturojn de la malamiko. Lakosmokonkuro, aperinta kiel epizodo ene de la armilkonkuro, metis la bazon por plani hipotezan spacan militon kiu uzussatelitojn ne nur kielkomunikiloj aŭ spionaj satelitoj, sed kiel efikaj armiloj kontraŭ la surfaco.
En januaro2009, ok ŝtatoj posedis totalon de pli ol 23 300 atomarmiloj, laŭ la Internacia Instituto de Stokholmo de Esplorado por la Paco, deSvedio.
La landoj kiuj estas inter la zonoj tre disputataj pro landlimaj konfliktoj, aŭ minacataj de landoj pli potencaj pro militaj aferoj; nome lasuperpotencoj, estas inter la plej grandaj aĉetantoj, eksportantoj, kaj fabrikantoj de armiloj de ĉiaj klasoj.
El pli ol 350 000 milionoj de usonaj dolaroj kiujn la landoj deLatinameriko ŝuldas al labankoj de Okcidento, preskaŭ 90 000 milinoj estas elspezataj en armilaj kostoj. La armilaj elspezoj de la landoj deCentrameriko kiuj estis en milito pliiĝis 50 % inter 1979 kaj 1983. Spite la ekonomian situacion en kiu troviĝas kelkaj landoj, kies inflacio estas altega, la imposta kvanto kiun ĉiu persono devas pagi ĉiujare por elteni la armeon rezultas ege grava: EnArgentino, la 3,5% de tiesMEP; enĈilio, la 3,5% de ties MEP; enMeksiko, la 2,5% de tiesMEP; enBrazilo, la 3,4% de tiesMEP. Kiel escepto al la regulo, en la aktualoVenezuelo kajĈilio, spite ties malgrandan elspezon en defendo, estas la plej grandaj aĉetantoj de armilaro en la regiono subkontinentasudamerika.
Uganda aktivulino ĉe la Dublina konferenco de majo 2008 petante malpermeson de grapolbomboj.
Laŭlonge de la jaroj, diversaj asocioj de diversaj medioj insistis por la nuligo de la armiloj, argumentante ke ili spronas al laviolento en lasocioj. En multaj landoj oni akceptis tiun tipon de proponoj kaj oni venis eĉ al la realigo de planoj desenarmiligo. Kelkaj konfliktoj, kiel laMilito de Vjetnamio, helpis al la konstruado en la publika opinio de kritikan sintenon rilate al la militaj intervenoj de la koncernaj registarol. Lapacismo, aperinta parte kiel reago al ia usonaimperiisma doktrino, intencas proponi alian paradigmon de internaciaj rilatoj.
Pli detalaj informoj troveblas en artikoloArmindustrio.
Kvankam kelkaj publikaj transakcioj de armiloj okazas laŭleĝe interregistaroj,[19] en multaj okazoj (kaj kontraŭ regularoj pli malpli rigoremaj ĉu enlandaj aŭ internaciaj) ili estas enkanaligitaj pere de privatuloj, grupoj aŭ ŝtatoj kiuj partoprenas en la kontraŭleĝa komerco de armilaro. La adopto de interkonsentoj por nuligi kelkajn tipojn de armiloj konsiderataj neakcepteblaj (kiaj lagrapolbomboj aŭ kelkajkontraŭpersonaj minoj)[20] neevitable vekas malakceptojn de la flanko de la produktantaj landoj, kiuj estas plej ofte industriigitaj landoj malproksimaj de la konfliktoj en kiuj tiuj armiloj estas uzataj.
Armindustrio aŭarmilindustrio inkludas la komercan industrion dediĉita al la esplorado, disvolvigo, produktado kaj servo de materialo, ekipoj kaj armeaj instalaĵoj. Laentreprenoj produktantaj de armiloj, konataj ankaŭ kiel kontraktistoj de defendo aŭ de la militista industrio, produktas armilojn ĉefe por laarmitaj fortoj de laŝtatoj. Ankaŭ registaraj instancoj (institucioj, servoj, publikaj entreprenoj) funkcias en la industrio armilara, la aĉeto kaj vendo de armiloj,municio kaj aliaj armeaj artikoloj. La produktoj inkludaspafilojn,municion,misilojn, armeajn aviadilojn, armeajn veturilojn,ŝipojn, elektronikajn sistemojn, inter aliaj. La industrio de armiloj ankaŭ realigas projektojn de esplorado kaj disvolvigo.
Armilkontrabandado aŭArmiltrafikado estas la komerco de kontrabandaj armiloj kajmunicio. La laŭleĝa komerco de pafiloj multe varias, depende de loka kaj nacia leĝaro. Temas pri krima agado, unu el la manifestiĝoj de la "nigra merkato".[21]
La 2an de Aprilo 2013, laĜenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj adoptis la unuanTraktaton pri la komerco de armiloj, per 154 voĉdonoj poraj, tri kontraŭaj (deSirio,Irano kajNord-Koreio) kaj 23 sindetenoj (inter kiuj rimarkindeRusio,Ĉinio,Barato,Egipto,Indonezio,Pakistano).[22] Tiu internacia jura instrumento malfermiĝis poresti ratifita el la 3a de junio 2013 kaj ĝi devis akiri 50 subskribojn por veni al valideco. Ĉiu lando estis libera subskribi aŭ ne la traktaton kaj ratifi ĝin. La 25an de Septembro 2014, la limo de la 50 ratifoj de la Traktato estis trapasata, kaj la 24an de Decembro 2014, la Traktato ekvalidiĝis post 90 tagoj el la dato de la 50a ratifo, kiel estis postulita de la artikolo 22a de la Traktato[23]. El tiam, por la landoj kiuj estis subskribintaj ĝin, estos kontrolataj la eksportado, la importado, la transirado, la transŝipiĝo kaj la vendado de armiloj. Kontraste, ĝi ne estis aplikata al la internacia transporto fare de ĉiu ŝtato membro aŭ je ties konto de klasikaj armiloj «destinitaj al ties uzado, dum tiuj armiloj restu ties propraĵo». Ĝi indikas ok kategoriojn de armiloj: nometankoj, blendaj militveturiloj, sistemoj de artilerio de granda kalibro, milit-aviadiloj, milit-helikopteroj,militŝipoj,misiloj kaj misil-lanĉiloj, kaj malgrandkalibraj armiloj. Primunicio, ĉiu ŝtato membro de la traktato estas postulata institucii kaj ĝisdatigi «reĝimon de ŝtata kontrolo por reguligi la eksportadon de municioj por esti pafitaj, lanĉitaj aŭ liveritaj inter klasikaj armiloj» menciitaj kaj aplikas la disponaĵojn antaŭviditajn de la teksto antaŭ permesi la eksportadon de municio. Tiu traktato malfaciligu la liveradon de mortigaj armiloj al lanigra merkato kaj kontribuu eviti kemilitsenjoroj,piratoj,teroristoj kaj aliaj krimuloj akiru tiajn armilojn[24],[25].
Estis adoptitakondutkodo de la Eŭropa Unio pri armilaro, jure deviga, la 10an de Decembro 2008 fare de la Konsilio de eŭropaj ministroj por eŭropaj aferoj. Ĝi anstataŭas la volontan kondutkodon de 1998[26]. Oni devas respekti ok kriteriojn, inter kiuj la respekton al lahomaj rajtoj kaj al la internacia humanitara juro en la landoj de fina destino.
Lanĉisto de Ĵetlanco. Bronzo, Lakonia stilo, tria kvarono de la 6a jarcento a.K.svedaj halebardoj el la 16-a jc.KanonoLa sovetia tanko T34/85Modelo de la bombo "Little Boy", kiu estis ĵetita jeHiroŝimo.Brulbotelo deFinnlando, uzata kun sukceso dum laVintra milito.
↑Hartmut Thieme, Reinhard Maier (Hrsg.):Archäologische Ausgrabungen im Braunkohlentagebau Schöningen. Landkreis Helmstedt, Hannover 1995.
↑Hartmut Thieme:Die ältesten Speere der Welt – Fundplätze der frühen Altsteinzeit im Tagebau Schöningen. In:Archäologisches Nachrichtenblatt 10, 2005, S. 409-417.
↑Michael Baales, Olaf Jöris:Zur Altersstellung der Schöninger Speere. In: J. Burdukiewicz u. a. (Hrsg.):Erkenntnisjäger. Kultur und Umwelt des frühen Menschen. Veröffentlichungen des Landesamtes für Archäologie Sachsen-Anhalt 57, 2003 (Festschrift Dietrich Mania), S. 281-288.
↑O. Jöris:Aus einer anderen Welt – Europa zur Zeit des Neandertalers. In: N. J. Conard u. a. (Hrsg.):Vom Neandertaler zum modernen Menschen. Ausstellungskatalog Blaubeuren 2005, S. 47-70.
↑Lower Palaeolithic hunting spears from Germany. Hartmut Thieme. Letters to Nature. Nature 385, 807 - 810 (27a Februaro 1997);COI:10.1038/385807a0,Nature.com
↑Duncan E. Miller kaj N.J. Van Der Merwe, "Early Metal Working in Sub Saharan Africa"Journal of African History 35 (1994) 1-36; Minze Stuiver kaj N.J. Van Der Merwe, "Radiocarbon Chronology of the Iron Age in Sub-Saharan Africa"Current Anthropology 1968.
↑Louise Doswald-Beck kaj Gérald C. Cauderay (1a de novembro 1990). «El desarrollo de las nuevas armas antipersonal». Revista Internacional de la Cruz Roja No 102. Comité Internacional de la Cruz Roja (CICR). pp. 606-620.[2]Arkivigite je 2017-05-31 per la retarkivoWayback Machine Konsultita la 28an de aprilo 2009.
U.S.Congress, Office of Technology Assessment,Improving the prospects for future international peace operations: workshop proceedings, OTA-BP-ISS-167, Washington DC, US Government Printing Office, septiembre de 1995
Hind, Edward,My Magazine: Being a Series of Poems, Tales, Sketches, Essays, Orations, Etc.,: The Present Age - An oration J. and H. Clarke, Londres, 1860
Camille Rougeron, «Science et technique de guerre», dans Contre-Amiral P. Barjot et al., Le deuxième conflit mondial, t. II, Paris, Éditions G.P., octobre 1947, 615 p., partie 2, p. 113 kaj 226.
Sébastien Nadot,Rompez les lances! Chevaliers et tournois au Moyen Âge, Paris, éditions Autrement, 2010.
Gabriel, Richard A.; Metz, Karen S. "A Short History of War". au.af.mil.[3]Arkivigite je 2018-01-01 per la retarkivoWayback Machine Alirita la 23an de Aprilo 2017.
.jpg)
.jpg)
.jpeg)
%2c_Nordisk_familjebok.png)
