Argentino, oficiale laArgentina Respubliko (hispaneRepública Argentina), estas ŝtato enSudameriko, konstituciigita kielfederacio de 23 provincoj kajaŭtonoma urbo,Bonaero. Ĝiaj najbaroj estasĈilio (sude kaj okcidente),Bolivio (norde),Paragvajo (norde kaj nordoriente),Brazilo (nordoriente) kajUrugvajo (oriente). Ĝi ankaŭ havas longan marbordon de la Atlantiko.
Politike ĝi estasfederacia respubliko, kiu havas 23 provincojn kaj unu federacian distrikton. Nuntempe, Argentino estas ŝtato, kiu havas fortan ekonomikan evoluon. Post la severa ekonomika krizo de la jaro2001, ĝia registaro kaj ekonomio renormaliĝis kaj nun la lando povas denove rigardi la estontecon kun espero. Laŭ siaindekso de homa disvolviĝo Argentino estas la dua plej avancinta lando de Sud-Ameriko.[3] Aĉetpovo de la loĝantaro estas taksata kiel 23-a inter la ŝtatoj de la mondo.[4]
La areo de Argentino estas 2.766.890 km², kaj situas inter laAndoj Montaro (okcidente) kaj laAtlantiko (oriente). Ĝi estas la dua en la listo de plej grandaj landoj elSuda Ameriko, kaj la oka en la listo de plej grandaj landoj el la mondo. La ŝtato postulas posedon de la nunebritajFalkland Islands (aŭ hispaneIslas Malvinas nomeMalvinoj) kaj la posedon de la insulojGeorgia del Sur kaj la insulojSandviĉoj. Ĝi ankaŭ volas posedi 969.464 km² de laAntarkto, sed kelkaj partoj de la antarkta teritorio postulita de Argentino estas ankaŭ proklamataj teritorio deBritio kajĈilio respektive. Antarkto estas tamen gardata kiel internacia „nenies“ tero laŭ interkonsento de pluraj ŝtatoj.
Ĝi estas lahispanparolanta lando plej etenda de la planedo, la dua plej granda de Latinameriko, la kvara en la amerika kontinento kaj la oka en la mondo, se konsideri nur la kontinentan areon sub fakta suvereneco. Se konsideri la postulitan areon, ties totalo estus 3.761.274 km², kio igus ĝin la sepa plej etenda lando de la mondo.
La tuta nomo de la lando estas,hispane,República Argentina (/re'publika aɾxen'tina/). Ankaŭ estas, por kelkaj celoj, uzata la nomoNación Argentina (Argentina Nacio).
La nomoArgentina devenas el lalatina lingvo (argentum) kio signifas „arĝento“. Kiam la unuaj hispanaj konkerantoj trovis laRío de la Plata (arĝentan riveron), oni nomis ĝinMar Dulce (dolĉa maro). La indiĝenoj donis arĝentajn donacojn al la personoj, kiuj postvivis terurajn tagojn sub rego de la ŝipestroJuan Díaz de Solís. La kredo pri arĝenta monto alvenis al Hispanio ĉirkaŭ la jaro1524, kaj ĝia nomoSierra del Plata estis unue registrita survenecia mapo en1536. Sur ĉi tiu arĝentejo estis fondita la vilaĝoPotosí. Poste, iu arĝentoserĉanto sekvante la riverojnParaná kajPilkomajo, trovis nur teritorion jam reklamitan de la serĉantoj kiuj alvenis elLima, la ĉefurbo de laVirreynato.
La nomo de la lando estas aktive uzata ekde1612, kiam ĝi aperis en la libroHistoria del descubrimiento, población y conquista del Río de la Plata (Historio pri la trovo, loĝiĝo kaj konkero de laRío de la Plata), verkita deRuy Díaz de Guzmán. En tiu libro la teritorio estis nomitaTierra Argentina (arĝenta teritorio).
La teritorio de Argentino estas la dua plej granda enSudameriko kaj laoka en la mondo. Ĝi estas formata de amerika sektoro kaj aliaantarkta (kies suvereneco estas postulita).
La totala areo de Argentino, sumita ambaŭ sektorojn kaj amerika kaj antarkta, totalas 3 761 274 km² inklude la postulitajn teritoriojn. En tiu kvanto oni inkludas nek la oceanan argentinan strion de 200 marmejloj (ekonomia ekskluda zono), nek lakontinentbreton (kiu korespondas grandkvante al laArgentina Maro), nek la argentinan sektoron de laPlata-Rivero.
Argentino estas situanta en la sudo de la kontinentoAmeriko, kaj formas parton de laSuda Konuso kun Ĉilio, Urugvajo, Paragvajo kaj suda Brazilo.[5]
Limas norde kun Bolivio kaj Paragvajo. La limon kun Bolivio markas la montaro Koĉinoka, la riveroj Grande de San Juan,Bermejo,Grande de Tarija,Itauo kajPilkomajo kaj la paralelo 22; same kiel parto fiksita de la traktato de1889, per kiu Argentino rezignis pri postulo al provinco Tarija ŝanĝe de laPunao deAtakamo. La limon de Paragvajo markas la riveroj Pilkomajo,Paragvajo kajParanao laŭ du diversaj traktatoj (inter kiuj unu kun partopreno de la usona prezidentoHayes), ambaŭ de1876.[5]
Limas okcidente kun Ĉilio, kun kiu la limo estas konstituita plejparte deAndoj, laŭ la Traktatoj de1881,1899 kaj1995, kaj britaj traktatoj de1902 (Patagoniaj Andoj). LaKonflikto Beagle pri laKanalo Beagle estis solvita pere de papa perado akceptita de ambaŭ landoj.[5]
La plej suda pinto el la teritorio amerika alvenas pere de jurisdikciaj akvoj ĝis laDrake-pasejo, kiu unuigas la oceanojn kaj Atlantikon kajPacifikon.[5]
Tamen, la projekto de la 4a eldono deLimits of ocean and seas de 2001 pasas al la Terlango Dungeness la interoceanan limon, klarigante ke tio estis interkonsentita de Argentino kaj Ĉilio en 1984.[7] Pri la kanalo Beagle, Argentino ne konsideras ĝin inkludita en iu oceano.
LaRío de la Plata, inter Argentino kaj Urugvajo, estas tradicie konsiderata la plej larĝa de la planedo;Bonaero videblas kiel hela areo sube dekstre de la foto kajMontevideo kiel hela areo supre maldekstre de la elfluo en la maro de la bruneca rivero.
Pro la subskribo de la Statuto de la Rivero Urugvajo de 1961 kiu fiksis la limon ĉe tiu rivero inter Argentino kaj Urugvajo, oni difinis, ke sude de la zono de Ayuí [ajuI] ― kiu estas la loko kie poste oni konstruis la Akvobaraĵon de Salto Grande ―, la limo pasu tra la plej profunda kanalo, separante ankaŭ la insulojn. Spite tion, la insuloj Filomena Grande, Filomena Chica, Palma Chica, Bassi, Tres Cruces, kaj la insuletoj Albakaj Chingolo, laŭ interkonsento apartenas al Urugvajo ĉar ili havis loĝantaron el tiu origino, kvankam la ĉirkaŭa akvo apartenas al Argentino. Tiele, tiuj insuloj konstituas enklavojn de Urugvajo en argentinaj akvoj.[10]
Lainsulo Martín García estaseksklavo argentina ĉe la kunfluo de la riverojParanao kajUrugvajo, je unu kilometro ene de urugvaja akvo, je distanco proksimuma de 3,5 km de la urugvaja marbordo, ĉe Martín Chico. LaTraktato de la Rivero Plata, subskribita de Argentino kajUrugvajo en1973, rekonfirmis la argentinan jurisdikcion sur la insulo, finante jarcentan disputon inter la landoj.[10] Prorivera sedimentado, formiĝis insulo antaŭ la norda bordo de Martín García kiu estis nomita de Argentino Punta Bauzá kaj de Urugvajo Timoteo Domínguez, kaj estis nova objekto de disputo inter ambaŭ landoj. Laŭ interkonsento ĉe laTraktato de la Rivero Plata, Argentina agnoskis la urugvajan suverenecon sur la insulo kiu, poste, unuiĝis al Martín García, konstituante sekan landlimon.
Laŭ la traktatoj subskribitaj kunParagvajo, oni interkonsentis, ke la insuloj en la riverojParanao kajParagvajo (escepte de la insuloj Jaciretao kajCerrito) estu de la plej proksima lando, tiele ke la akvoj estu dividitaj per la ĉefa kanalo de la rivero.[11] Post la markigo de la insuloj en1980 restis enklavoj ambaŭflanke, kaj en la riveroParanao kaj en la riveroParagvajo. Tiele apartenas al Argentino ene de laprovinco Corrientes la insuloj:Apipé Grande,Entre Ríos, la grupoj Caa Verá, Verdes (Verdaj) kaj Costa Larga (Longa Marbordo); ĉiuj el ili situantaj en la rivero Paranao en paragvajaj akvoj.
Laŭ la plej ĵusa informo de laMonda Fonduso por Naturo (WWF) Argentino estas la naŭa lando (inter pli ol 150) kun plej grandaj naturaj riĉo kajbiodiverseco.[12] Laŭ la informo de WWF, Argentino estas antaŭata laŭ naturaj riĉo kaj biodiverseco nur de la kontinentlandojBrazilo,Ĉinio,Usono,Rusio,Barato,Aŭstralio kaj de la mezgranda sed tre insularaIndonezio.
En la nordo de la lando troviĝas regionoj de densa vegetaĵaro; en kelkaj sektoroj tiu estasarbara kaj en aliaj estasĝangala, komponita de laĉaka regiono kaj de lamarĉo Iberao; tiuj zonoj de abunda vegetaĵaro miksiĝas kun aliaj etendaj zonoj depalmaroj kajherbejoj. Lamisiona regiono estas diferencigita areo, kiel pludaŭro de la montaroj de Brazilo, kun malaltaj sed krutaj montaroj, de subtropika klimato, tre malsekaj kaj vegetaĵaroĝangala. La nordokcidento de la lando estas okupata de la regiono de altebenaĵoj nomePunao de Atakamo aŭAltiplano.[14]
En la centro de la lando troviĝas lapampa ebenaĵo, kiu povas dividiĝi en du regionoj:Malseka Pampo kajSeka Pampo. Tiu lasta havaspli kontinentan klimaton. En la Malseka Pampo laSierra de la Ventana kajTandilia (kun maksimuma alto apenaŭ supera al 500 metroj super la marnivelo)[14][15] estas la unikaj geografiaj elementoj kiuj rompas la monotonecon de la pejzaĝo kaj estas restoj de tre antikva montaro.[14]
En la centrokcidento de la lando troviĝas la regionoKujo, kiu estas konstituita de la provincojSan Juan,Mendoza kajSan Luis, kie hegemonias montara reliefo, kun malabunda vegetaĵaro.[14]
En nordoriento kaj centroriento de la lando estas la ĉefaj riveroj, kiuj korespondas al laPlata Baseno, la tria laŭetende baseno de la Okcidenta Hemisfero. La ĉefaj riveroj tiuregione estas la jenaj:Paragvajo,Bermejo,Colorado,Urugvajo kaj la plej longa, laParanao. La du lastaj iras kune ĝis renkontiĝos ĉe laestuaro de larivero Plata. Tiu estuaro estas la plej granda de la planedo kaj alfluas en la areon de laAtlantiko koresponda al laArgentina Maro. La tero kiu troviĝas inter ambaŭ riveroj estas nomataMezopotamio kaj estas kunhavata de la provincojMisiones,Corrientes kajEntre Ríos.[14]
Argentino havas 4665 km de oceanajmarbordoj en sia amerika sektoro. La zono de la Atlantiko sur la kontinenta platformo estas malkutime larĝa kaj nomiĝasArgentina Maro, kiu enhavas gravajn fiŝajn kaj naftajn resursojn. La marbordoj varias de dunaj zonoj al klifoj. La alternado de malvarmaj marfluoj el Antarkto kun varmaj el Brazilo permesas, ke la temperaturo de la marbordoj ne malsupreniras uniforme laŭ la descendo en la latitudo, sed male montras variojn. La suda marbordo deFajrolando formas la nordan marbordon de laDrake-pasejo.[14]
La ĝeneralaj karakteroj de laorografio de Argentino estas montaroj okcidente kaj ebenaĵoj oriente, kio formas planimetrion kiu malaltiĝas el okcidento al oriento.[16]
La okcidenta areo estas formata de la ĉefa zono de laAndoj. Norde troviĝas la plej altaj sektoroj de la montaro, kiuj estas ankaŭ la plej altaj de la kontinento. Tie troviĝas la montoAconcagua, kiu kun alto de 6960,8 metroj supermarnivelo,[17] estas la plej alta punkto de la mondo eksterHimalajo. La patagonia ero de Andoj, tamen, posedas pintojn multe pli malaltajn ol tiuj de la nordo.
Norde, oriente de Andoj kaj ankaŭ en direkto nordo-suden etendas laĈeandaj Montaroj, nome serio desierras laŭŝtupare kiuj kunformas valojn tre loĝatajn. Sude de tiuj troviĝas laPampecaj Montaroj, pli disaj kaj separitaj per ebenaĵoj.[16]
Lapatagonia altebenaĵo estas aro dealtiplanos kaj altaj ebenaĵoj aridaj, inter Andoj patagoniaj kaj la Atlantiko, kie ĝi falas krute el altaj klifoj kiuj rigardas al la Argentina Maro. Tie troviĝas ankaŭ la plej profunda depresio el tuta Ameriko: laLaguna del Carbón (Santa Cruz) je 105 metrojsub lamarnivelo.[16]
En orienta Mezopotamio, ĉe deklivaro de laBrazila Masivo, la reliefo prezentiĝas kiel malaltaj montetaroj en la provinco Misiones. Sude, en la provincoj Corrientes kaj Entre Ríos, ili transformiĝas encuchillas (tranĉiletoj) aŭ montetoj de sedimenta deveno eĉ pli malaltaj, kio konstituas undecan topografion.[16]
La granda ebenaĵoĈako-Pampo estas ebenaĵo kun malmultaj ondecoj, subtropika norde (Granda Ĉako) kaj moderklimata sude (pampa ebenaĵo). Akvokolektas tie grandparte larivero Paranao, kun milda deklivo, de direkto nordokcidento-sudorienten kaj kun ondecaj riveroj, marĉoj kaj humidejoj en Ĉako kaj granda kvanto de lagetoj en Pampo. La monotonio de la pejzaĝo rompiĝas nur pro apero de kelkaj montaraj sistemoj.[16]
La deklivaro al la Atlantiko estas la plej etenda kaj estas komponita de laPlata Baseno, la Patagonia Sistemo kaj serio de malgrandaj riveroj en la provinco Bonaero. La Plata Baseno estas la plej grava, finas en la estuaro de laRivero Plata kaj estas elakvigita de la riverojParanao (la plej akvenhava kaj etenda de la lando),Urugvajo kaj la diversaj alfluantoj de tiuj, elstare laParagvajo, laPilkomajo, laBermejo, laSalado kaj laIguazú. La patagonia sistemo estas formata de eleksteraj riveroj, nutritaj de la malglaciigo el Andoj. Elstaras pro sia akvenhavo la riveroColorado, laNegro, laĈubut kaj laSanta Cruz.[18]
La deklivaro al la Pacifiko estas de malplej etendo. Ĝi estas formita de mallongaj riveroj, nutritaj de malglaciigo kaj pluvoj de la Patagoniaj Andoj kiaj laManso en Río Negro kaj laFutaleufú en Ĉubutio.[18]
En la centro kaj okcidento de la teritorio estas diversaj senelfluaj basenoj, komponitaj de riveroj de varia akvenhavo kiuj perdiĝas engrunde provaporiĝo aŭenfiltrado aŭ elkviĝas en internaj lagetoj aŭsalejoj. Elstaras la baseno de laDesaguadero, kiu grupigas la kujajn riverojn, kaj tiu de la lagoMar Chiquita, kie elfluas la riverojDulce,Unua kajDua.[18]
La argentinaj lagaj basenoj troviĝas ĉefe en Patagonio, kiel konsekvenco de laglaciepoka agado kiu formis ĝin. Elstaras la lagojNahuel Huapi,Viedma kajArgentino. En la Ĉako-pampa Ebenaĵo estas granda kvanto delagetoj de akvoj kaj nesala kaj sala, kaj ĉe la marbordo estasmarĉoj kiaj tiuj de laMarĉo Iberao.[18] La argentina laguno plej etenda estasMar Chiquita, en la provinco de Kordobo.
La akvaj rimedoj de la lando inkludas ankaŭ la etendajnglaĉerojn de Andoj kaj de la teritorioj ĉeantarktaj kaj antarktaj postulitaj de Argentino, kiaj tiu de laPerito Moreno kaj la subteran akvon degrundakvejoj, kiaj tiuj de laPuelĉe kaj laGuarania. La profitohidroelektra de la riveroj okazigis la formadon de diversajbaraĵlagoj, kiaj tiuj deYacyretá ĉe la rivero Paranao, tiu deSalto Grande ĉe la rivero Urugvajo kaj tiu deEl Chocón ĉe laLimajo.[18] Pri la menciitaj glaĉeroj laInstituto Argentino de Nivología, Glaciología y Ciencias Ambientales (IANAGLA]) delCONICET kalkulis,sen enkalkuli tiujn de la antarkta sektoro kaj nur tiujn de la amerika sektoro, pli ol 4000 glaĉerojn kiuj enhavas pli ol 3700 km²; tiu kvanto de glaĉeroj konstituas grandan aron de naturaj "akvorezervejoj" denesala akvo glaciita dum la tuta jaro, el kiuj granda parto nutras diversajn hidrajn basenojn eĉ ĉe sektoroj kiuj alimaniere estus tute dezertaj.[19]
Satelita vido de laMarĉo Iberao, enCorrientes, enhavas el15 000 al25 000 km² kaj estas la dua plej granda malsekejo de la mondo.
Argentino estas lando de ĝenerale modera klimato, kiu ŝanĝiĝas de subarktika en la sudo ĝis subtropika en la nordo. La nordon karakterizas tre varma, humida somero kaj mildaj sekaj vintroj. En la centra parto de la lando havas varmajn somerojn kun oftaj fulmopluvegoj, malvarmetajn vintrojn. En la sudo, speciale en la montaro, la vintroj estas malvarmaj, kun abunda neĝofalo.
La rekorde alta kaj malalta temperaturoj de Sud-Ameriko ambaŭ estis registritaj en Argentino: estas -32 kaj plus 49,1 gradoj.
Homoj loĝis en la teritorio de Argentino jam en la 12-a miljaro antaŭ Kristo (laŭ trovaĵoj en Santa María, Huarpes, Diaguitas kaj Sanavirones). LaInka imperio invadis tion, kio nun estas nord-orienta Argentino, en1480, alproprigante ĝin ene de regionoKolasujo;gvaranioj disvolviĝis ĉi tie kiel agrikultura ekonomio, produktanta dolĉan terpomon kaj mateon. La centrajn kaj la sudajn regionojn enloĝis nomadaj triboj.
Unua konata bildo deBonaero, pentrita ĉirkaŭ 1628 de nederlandano.
La fortikaĵoSancti Spiritu estis la unua hispana setlejo, instalita en 1527 borde de la rivero Paranao, je 40 km norde de la loko kie estas la nuna urboRosario.[20]
Hispanio establis en1542vic-reĝlandon de Peruo, kies teritorio estis proklamita la tutaSud-Ameriko. La unua esplorado de la nordokcidento kaj centro de la nuna lando estis laeniro de Diego de Rojas en 1543. La urbojSantiago del Estero (1553),Kordobo (1573) kajBonaero (1536/1580) estis la bazoj de la kolonia setlado kiu stariĝis en la norda duono de la nuna teritorio argentina. Konstanta kolonio en Bonaero aperis nur en1580. La tuta teritorio estis sub kontrolo de la aŭtoritato de lahispana monarkio (nomeGobernación del Río de la Plata). El progresa miksogenezo (rasmiksiĝo) kaj havante kiel unu el ĉefaj ekonomiaj bazoj la bovĉasadon, jam aperis klare el la17-a jarcento loĝantaro kiu iĝos paradigma kaj poste decidiga en la sendependisma epoko: tiu degaŭĉoj.
En la 17-a jarcento setlis lamisioj dejezuitoj ĉeguaranioj. Temis pri misiaj vilaĝoj fonditaj de laKompanio de Jesuo inter gvaranioj kaj najbaraj popoloj, kiuj celis kristanigi indiĝenojn en la teritorioj de la aktualaj provincoj Misiones, Corrientes, kaj parto de Paragvajo. Ili plenumis sukcese tiun taskon, ĝis la jaro 1768, kiam la hispana reĝoKarlo la 3-a ordonis la forpelon de la jezuitoj el la hispanaj teritorioj.
Dum plejparto de la kolonia periodo, la argentina teritorio estis parto de la Vicreĝlando de Peruo, ĝis 1776, kiam dum la regado deKarlo la 3-a de Hispanio, oni dividis ĝin; kaj oni kreis la novan instanconVicreĝlando de Río de la Plata. La urbo Bonaero estis proklamita ties ĉefurbo pro sia kreskinta graveco kiel komerca centro, kaj cele rezisti pli eventualan portugalan atakon, krom por havi pli facilan aliron al Hispanio pere de la atlantika navigado.[21]
En 1780 okazis granda indiĝena insurekcio kun centro enKuzko, estrita de lainkaoTupak-Amaru la 2-a, kiu etendiĝis ekde la aktuala teritorio argentina ĝis la aktuala teritorio kolombia.
Ĝis mezo de la19-a jarcento, granda parto dePatagonio kaj de laPampo restis sub kontrolo de diversaj indiĝenaj popoloj: ĉefe, ĉonkoj kaj postemapuĉoj (ankaŭ nomitaj ĝis nun "araŭkanoj") en Patagonio kajrankeloj ĉe la pampaj ebenaĵoj ĝis la lasta kvarono de la 19-a jarcento. Krome la teritorioj de laĉaka regiono ne estis koloniigitaj de eŭropanoj, sed restis loĝataj de indiĝenaj popoloj kiaj loskomoj,mokovioj,pilagaoj kajviĉioj ĝis komenco de la20-a jarcento.
Ĉirkaŭ 1806 kaj 1807 okazis laAnglaj Invadoj en Plato dum kiujSantiago de Liniers estris la trupojn kiuj forpelis la britajn trupojn. En tiu bataloj partoprenis profesiaj militistoj, rotoj de milicanoj formitaj de nombraj krioloj, kajplatanoj kaj devenaj el la Interno (ĉefe, de Asuncio de Paragvajo kaj de Kordobo), indiĝenoj kaj eĉ negraj sklavoj.
La popola deziro akcelis la elpostenigon de la vicreĝoRafael de Sobremonte por, sekve, elekti kiel novan vicreĝonSantiago de Liniers, konvertita en heroo de la atako, defendo kaj rekonkero de Bonaero.[22]La ĉefaj estroj de tiuj milicoj iĝis tuje nova elito en la urbo Bonaero, kaj eniris kiel membroj de la Municipa Konsilantaro, ĝis tiam formita nur de hispanoj.
Kvankam Liniers regis ankoraŭ nome de Hispanio, la elpostenigo de vicreĝo per popola premo estis nevidita fakto en la historio de Ameriko. Tio kaj la malvenko de la brita armeo, havigis prestiĝon al Bonaero, kiu akiris karakteron de «granda frato» antaŭ la aliaj provincoj.[23]
Kiam oni ĵuris la sendependigan tekston la21-a de julio de 1816 kaj por nuligi onidirojn pri intenco submetiĝi al Portugalio, dum sekreta sesio oni aldonis al la protokolo aludon al alia eventuala eksterlanda dominado.[25]
La provincoj de la argentina marbordo kaj la Orienta Provinco (posta Urugvajo) (unuiĝintaj en laLiga Federal sub estrado deJosé Gervasio Artigas), kiuj estis jam deklarintaj la sendependecon disde Hispanio en 1815 enConcepción del Uruguay,Paragvajo (jam sendependa) kaj plej parto deAlto Perú, nunaBolivio (ankoraŭ sub teoria hispana regado), kiuj estis parto de la vicreĝlando, ne estis reprezentataj.
En diversaj lokoj de Sudameriko la novaj registaroj devis fronti la reziston kontraŭrevolucian de la monarkiaj armeoj, kiuj klopodis restarigi la aŭtoritaton de la hispana monarkio en la regiono. Startis militoj por sendependeco. Kelkaj el ĉefaj komandantoj estisManuel Belgrano (estre de la Norda Armeo),José de San Martín (kreinto de la Armeo de Andoj) kajMartín Miguel de Güemes. La nuna argentina ŝtato konsideras San Martín kiel ĉefa milita heroo de ties sendependeco kaj omaĝis lin per la titolo de «Padre de la Patria», patro de la patrio. Li estis, kunSimón Bolívar, respondeco pri la liberigaj agadoj kiuj finigis la hispanan hegemonion en la amerika kontinento.
Pri la teritorio, en 1826 la provincoTarija estis aligita al Bolivio kaj ― kiel rezulto de la pacinterkonsentoConvención Preliminar de Paz (1828), kiu klopodis finigi la militon kontraŭ Brazilo ― en 1828 la Orienta Provinco estis deklarita sendependa, adoptante la nomonEstado Oriental del Uruguay.[26]
El 1820 al 1852, escepte malgranda intertempo inter 1825 kaj 1827, la lando malhavis ŝtatan registaron, prenis sur sin la provincoj la plenecon de la regado en la etoso de siaj respektivaj teritorioj. Tamen en 1829 Juan Manuel de Rosas, platano de liberala tendenco, prenis sur sin la regadon de laprovinco Bonaero kun «facultades extraordinarias» (eksterordinaraj agadebloj), konservanre la eksterlandan reprezentadon de la restoj de provincoj.[27]En tiu epoko, Rosas regis diktatore la tiam nomatanArgentina Konfederacio, kaj kontraŭstaris la insurekciojn fare de launitarios (unueciguloj). Li same kontraŭstaris sukcese ŝipan blokadon fare de francoj, kaj poste, en 1845ŝipan blokadon fare de franc-angla alianco. Li entreprenis militan konflikton ankaŭ kontraŭ laPerua-Bolivia Konfederacio, kaj kontraŭ la nomitaDefendoregistaro de Montevideo (colorado, ruĝa) kiam apogis la Argentina Konfederacio la naciismajn urugvajanojn de laPartido Nacional (Urugvajo).
Tiu periodo daŭris ĝis la adopto dekonstitucio en 1853, la unua antaŭaĵo de la konstitucio argentina aktuala, kiu adoptis federalan reĝimon; sed tiu estis malakceptita de parto de la provinco Bonaero, kiu separiĝis disde la Argentina Konfederacio, pro kio tiu devis setligi sian ĉefurbon en la urboParanao. En 1859, la Argentina Konfederacio klopodis aligi ĝin permilite, kaj venkis en laBatalo de Cepeda, sed sen atingi la reunuigo de la lando. En labatalo de Pavón (1861), la provincaj konfederaciaj kapitulacis antaŭ la trupoj rioplataj estritaj deBartolomé Mitre, post kio oni finigis la ekziston de du separitaj ŝtatoj kaj Mitre prenis la prezidentecon de la unuigita ŝtato.
En 1865, Argentino eniris en laMilito de la Trilanda Alianco kontraŭParagvajo, post kiam tiu okupis la urbonCorrientes, post kiam Mitre malpermesis la pason de paragvajaj trupoj tra teritorio argentina en direkto al Brazilo kaj Urugvajo. Kiel konsekvenco de tiu agado, oni subskribis la Traktaton de la Trilanda Alianco inter Argentino, Urugvajo kaj laBrazila Imperio.[29]Temis pri konflikto malpopulara en Argentino kaj la senditaj trupoj estis malabundaj. Paragvajo rezultis fine venkita en1870, kaj la lando estis detruita dum mortiĝis granda parto de la maskla loĝantaro.[30]Por Argentino, la fino de la milito rezultis teritorie en la konsolidigo de la nordorientaj limoj, ĉar oni fiksis landlimon ĉe la riverojPilkomajo,Paragvajo kajParanao, kaj oni akceptis meti al arbitracio la areon norde de la rivero Pilkomajo ĝis la rivero Verde.[30]Mitre luktis ege arde kontraŭ la insurekcioj de la provincestroj interne de la lando.
Inter1878 kaj1884 okazis la nomitaKonkero de la Dezerto pelita de Julio A. Roca, kio konsistis je serio de militaj ekspedicioj al teritorioj dePampo kajPatagonio ĝis tiam dominitaj de la originaj popoloj, cele finigi ties konstantajn atakojn al bienoj kaj vilaĝoj sed, ĉefe samtempe aligi al la produktivaj planoj la konkeritajn teritoriojn, disdonante ilin al la membroj de laRura Societo, elstaraj financistoj de tiuj ekspedicioj.[31][32]Ne surprizu ke, en epoko kiam ankoraŭ ekzistissklaveco enSudameriko,[33] kaj kie eraraj reinterpretoj de la teorioj deDarwin ebligis la enmodigon de iasocia darvinismo,[34] laindianoj estis traktitaj kiel malsupraj estaĵoj, sen la samaj rajtoj kiel lakrioloj aŭ laeŭropanoj, kiel okazis en preskaŭ ĉiu angulo de la tiama mondo ĉe aliaj originaj popoloj.[35][36]La sukceso akirita sude instigis al milita simila agado norde, en la regionoGranda Ĉako, kampanjo kiu okazis en 1884, dediĉita al submetado de la indiĝenoj sammaniere, kaj tute okupi la teritorion.[37]
La nomitaKonservativa Respubliko organizis sukcesan kaj modernan rur-eksportan modelon baze sur la nomitainternacia labordivido, orientita al la produktado deviando kajgreno por la eŭropa merkato; tiu ekonomia modelo generis fortan koncentron de la riĉo en malmultaj manoj kaj la ekskludon, malkomforton kaj diskriminacion de lalaborista klaso. La ekonomio atingis altajn nivelojn de kresko kiu allogisgrandan tajdon de enmigrado ĉefe konstituita de milionoj da italoj kaj hispanoj sekvitaj deorienteŭropanoj kaj mediteraneanoj ĉefe deProksima Oriento. La argentina loĝantaro, kiu reprezentis la 0,13 % de la monda loĝantaro en1869, pasis al reprezentado de la 0,55 % en1930, proporcio kiu pli malpli stabiliĝis ekde tiam.[38]La lando estis konata tiuepoke kiel lamonda grenejo.[39]
Post pli ol du jardekoj de politikaj kaj sociaj konfliktoj, balotaj fraŭdoj kaj terura subpremado, oni aprobis laLeĝon Sáenz Peña kiu starigis la rajton al lasekreta voĉdonado, kajdeviga kajuniversala nur por viroj en1912. En la unua prezidenta balotado per sekreta voĉdonado, la konservativuloj estis elpovigitaj fare de laradikaloj, kajHipólito Yrigoyen (1916-1922 kaj 1928-1930) iĝis la prezidento de la registaro. Dum sia unua regotempo komencis la studenta movado konata kieluniversitata reformo, kiu etendiĝis tra tuta Latinameriko. Inter ambaŭ regotempoj de Yrigoyen estis elektita prezidento la same radikalaMarcelo T. de Alvear (1922-1928).
La modelo rureksporta argentina enkriziĝis pro la fermo de la internaciaj merkatoj. La lando lanĉis sin al ŝanĝo de importado kiu disvolvigis ampleksan sektoron de diversajindustrioj. LaDécada Infame (Fifama Jardeko) finis per laRevolucio de 1943, nome dua puĉo. Spite la internacia premo, Argentino restis neŭtrala dum la plej parto de laDua Mondmilito, kaj unuiĝis al laAliancanoj la27-a de marto de1945, dum la regado de la generaloEdelmiro Farrell, tuj antaŭ la fino de la Milito.
En1946 estis elektita prezidentoJuan Domingo Perón kun apogo de la sindikatoj organizitaj en laLaborista Partio. Perón, akompane de sia edzinoEvita, estris novan movadon kiu fokusiĝis al laSocia justeco, la politika suvereneco kaj la ekonomia sendependeco. Dum ties regado stariĝis lavirina balotrajto en1947, la egaleco de viroj kaj virinoj en la familia juro, la egaleco de gefiloj naskitaj ene aŭ ekster la edzeco, la senpageco de la universitata instruado, oni forigis lamalarion, ktp.[42] Pere de laFondaĵo Eva Perón, Evita disvolvigis socialan helpon neantaŭviditan en la lando, havigante ekonomiajn apogon al plej malrigĉaj sektoroj. Ankaŭ oni ŝtatanigis lafervojojn kaj la eksteran komercon, kaj oni generis fortan procezon de industriigo, ĉefe ĉe pez-industrio.
En1951 Perón estis reeleektita por nova prezidenteca regotempo danke al 62,5 % el voĉdonoj. En 1952 mortiĝis Evita pro malsano. Laperonismo ĝuis ampleksan akcepton de la loĝantaro, sed ankaŭ suferis fortan malakcepton fare de la opoziciantaj sektoroj, kio dividis la argentinan socion en peronistoj kaj partianoj dekontraŭperonismo. Lia politiko malprofitis la britajn interesojn, kiuj estis hegemoniaj ĝis tiam en la ekonomio, kaj ekde tiam Britio apogis la opoziciantojn.[43]La komenco de konflikto kontraŭ lakatolika eklezio malfortigis la apogon fare de kelkaj sektoroj kaj unuigis la opozicion.[44]
Dum supozata klopodo murdi Perón por postapuĉo, la 16-an de junio1955 tagmeze, ĉirkaŭ tridek aviadiloj de la ŝiparmeo kaj de la arearmeobombardadis kaj mitralis la loĝantaron de Bonaero ĉe laPlaco Majo kaj aliaj lokoj.[45] Tiu atako okazigis ĉirkaŭ 355 mortojn kaj 600 vunditojn kaj antaŭanoncis la postan aperon de laŝtata terorismo, kiu poste absolute malatentos la popolan suferon por la politikaj celoj. Perón ne estis atingita, ĉar li forestis el la diversaj atakitaj lokoj.
Septembre, Perón estis elpostenigita de nova puĉo nomitaRevolución Libertadora (Liberiga Revolucio), kiu malpermesisperonismon, multaj el kies partianoj estis arestitaj aŭ eĉ mortpafitaj, kio havigis al la puĉo la nomon de «revolución fusiladora» (Mortpafiga Revolucio). Perón ekziliĝis ĝis la rekupero de la demokratio en 1973.[43] Spite la malpermeson, la peronismo pluinfluos sur la argentina politiko.
Arturo Frondizi (UCRI) sukcesis iĝis prezidento pro malpermesado de la peronismo.
En1958, enposteniĝis kiel prezidentoArturo Frondizi (UCRI), kiu siavice estis elpostenigita de nova militistapuĉo en1962. La puĉo tiam montris partikularecon ke la povo estis plenumita de civiluloJosé María Guido, nomumita prezidento fare de la Suprema Justictribunalo de Argentino samtage post la elpostenigo kaj aresto de Frondizi, svingante tialon depovovakuo. Spite la fakton ke formale Guido posedis la prezidentecon, la vera povo rezidis en la militistaro. Dum lia regado akriĝis la kontraŭstaroj inter du flankoj de laArgentina Armeo, konataj kielAzules kaj Colorados (bluuloj kaj ruĝuloj), kio foje rezultis en armitaj luktoj. La venko de la sektoro "blua" permesis al generaloJuan Carlos Onganía reunuigi la Armeon.
Dum ankoraŭ estis la peronismo malpermesita kaj la eksprezidento Frondizi arestita,[46] en 1963 estis elektita kiel registoArturo Umberto Illia (UCRP), kiu same estos elpostenigita de militista puĉo en1966, kio kondukos al regado de Onganía.
Lia diktaturo, la unua el tri kiuj formis la memnomitanArgentina Revolucio (1966-1973), okazigis la kreskon de la politika perforto, el kiu laKordobaĵo estis unu el la plej elstaraj eventoj,[47] kaj ankaŭ laRosariaĵo. Atakita de popola insurekcio, la diktaturo organizis balotan eliron kun partopreno eĉ de la peronismo (sed malpermesante ankoraŭ la kandidatiĝon de Perón).
En1973 la peronismo estis legalizita kaj venkis en la prezidenta balotado. Post la rezigno de la prezidentoHéctor José Cámpora,Juan Domingo Perón estis elektita prezidento la trian fojon, sed li mortiĝis post malpli ol unu jaro. Sukcedis lin sia vicprezidentino kaj tria edzino, nomeMaría Estela Martínez de Perón, kies regado karakteriziĝis pro akcela deterioro de la interna situacio, produkto de lanaftokrizo de 1973 kaj la ĝenerala politika perforto.[48]
La argentina diktatoro Jorge Rafael Videla en la inaŭguro de la Rura Ekspozicio en Palermo, Bonaero, en 1976.
Argentino suferis militistan diktaturon dum la1970-aj jaroj, kiu kaŭzis ĉirkaŭ 30,000 mortojn (ĉu mortigitaj ĉu malaperintaj) kaj necertan militon kontraŭBritio pro la regado sur la insulojMalvinoj.
La24-a de marto de1976 okazis nova militistapuĉo, memnomitaProceso de Reorganización Nacional, kiu daŭros preskaŭ ok jaroj. Dum tiu epoko oni starigis reĝimon deŝtata terorismo kiu plenumis sisteman planon de rabado kaj torturo de personoj, okazigante grandan kvanton demalaperigitoj. Ties preciza kvanto ankoraŭ pristudatas: laCONADEP registris 8961 kazojn, dum aliaj organismoj prihomaj rajtoj altigas la nombron al 30 000. La nombro de monkompensoj fare de la ŝtato al familianoj demalaperigitoj atingas ĝis 13 000.[49]Kiel reago oni kreis organizojn prihomaj rajtoj, kiaj tiuj de laPatrinoj de Placo Majo kaj laAvinoj de Placo Majo, kiu ludos gravan rolon en la "juĝado kaj punado al kulpuloj" kaj en la rekuperado de la rabitaj beboj, kies identeco estis nuligita.
Dum tiu epoko, okazis grava plialtigo de la naciaekstera ŝuldo, kio kondiĉos la venontajn registarojn, kaj oni donis spekuladan karakteron al la sistemo definancoj.
En1982 okazis laMalvina Milito kontraŭ laUnuiĝinta Reĝlando; la argentina malvenko estis unu el la faktoroj kiuj kondukis al la falo de la militista reĝimo kaj al kunvoko de ĝenerala balotado por la venonta jaro.
Post la baloto de la30a de oktobro la demokratia sistemo estis restaŭrita la10an de decembro de1983. Tiam ekprezidentisRaúl Alfonsín, de laUnión Cívica Radical, kiu devis enmeti denove la landon endemokration. En 1984, post popola konsulto, oni finigis la prilandliman disputon sudan kun Ĉilio pere de traktato per kiu la insuloj de la norda duono de laKanalo Beagle restis de Argentino, dum ĉiuj de la suda duono ĝis la kabo Hornos restis de Ĉilio, kaj ambaŭ landoj ricevis navigadajn rajtojn en preskaŭ la tuta zono; Argentino ricevis la plej parton de la mara teritorio disputita.
Alfonsín komencis jurprocezi lakulpintojn pro la diktaturo en1985 kaj kelkaj estis kondamnitoj,[50] sed, post premoj de diversaj sektoroj ĉefe militistoj, leĝoj de 1986 kaj 1987jurpardonis tiujn kulpintojn. Krome okazis kvar ŝtatpuĉoj.
Post la prezidenta balotado de 1989 kaj tuŝita la regeblo de la lando pro procezo deinflaciego, Alfonsín devis rezigni ses monatojn antaŭ la fino de la regotempo.[51]
Carlos Menem, prezidento dum du regotempoj, el 1989 al 1999.
La venonta prezidanto estisCarlos Menem (de laPartido Justicialista) (1987-1999), kies epoko estis akuzata de koruptado.[52] Dum lia regado oni aprobis la Leĝon pri Konverteblo de la Aŭstralo (tiama monunuo) en1991 kiu haltigis lainflacion kaj oni adoptis ekonomian politikonnovliberala, baze sur tajdo de privatigoj de publikaj havaĵoj, malaltigo de dogantarifoj por la importitaj produktoj kaj malreguligo de la merkatoj. Tiu politiko kontribuis al plialtigo de investado, de eksportado kaj al kresko kun stabilaj prezoj.[53]Sed tiuj decidoj ankaŭ malfermis procezon de senindustriigo pro malkapablo konkurenci fare de la malfortigita industrio argentina, de malfortigo de la argentina ekonomio nun pli vundebla antaŭ internaciaj krizoj, kaj pligrandiĝis la sendungeco, la malriĉo kaj la malbonigo de laborkondiĉoj.[54] La financa krizo en Azio de1997 kaj en Brazilo de1998 akcelis la eliron de kapitaloj, kio malfermis vojon al la plej alta recesio de la historio argentina kiu daŭros kvar jarojn.[55]
La venonta prezidantoFernando de la Rúa regis el 1999 al decembro de 2001 kaj en tiu epoko okazis la plej gravaj krizoj de la nuntempa Argentino: la mezklaso estis forrabita el siaj enspezoj (krizo de lacorralito (korteto), kie oni enfermis la ĉies sparaĵojn.[56]
Ekonomia, politika kaj socia krizoj de fino de 2001
Kvar prezidantoj sekvis dum nur du semajnoj ĝis la komenco de la prezidanteco deNéstor Kirchner, kiu iomete serenigis la landon, forigis la malpermeson juĝprocezi la kulpulojn de la amasmortigado de la diktaturo kaj lasis la prezidantecon al sia edzinoCristina Fernández de Kirchner en2007.
En decembro de1999 iĝis la prezidentoFernando de la Rúa de laUnión Cívica Radical, kiu tiam formis parton deLa Alianza. Lia politiko por malpliigi la deficiton kaj la ŝuldon, baziĝis sur la malpliigo de la publika elspezo, laŭ indikoj de laIMF. En 2001, pro la amasa fuĝo dekapitalo, la registaro nomumis la eksministron de la prezidento Menem, nomeDomingo Cavallo por Ekonomio, kiu decidis la frostigon de la bankaj fondusoj (konita kielbebokorteto), kio rezultis enĝenerala socia krizo kio kondukis al la rezigno de la Prezidento la20-a de decembro de 2001.[57][58]
Dm du semajnoj de necerteco sukcediĝis diversaj prezidentoj, inter kiuj la mallonga regado deAdolfo Rodríguez Saá, dum kiu la lando eniris enpagĉesigo kiam oni deklaris la haltigon de pagoj proekstera ŝuldo.[59]
Néstor Kirchner, prezidento de Argentino inter 2003 kaj 2007, kaj ĝenerala sekretario deUnasur ĝis sia morto en 2010.
La2-a de januaro de2002 laAsamblea Legislativa (parlamento) elektisEduardo Duhalde, de laPartido Justicialista, kiel provizora prezidento.[60] Lia regado devalutis la peson 200 % kio finigis la konverteblecon.[61] La lando ekpraktikis novan politikon de industriigo por anstataŭo de importado, pligrandigo de eksportado kaj imposta pluso. Ĉirkaŭ finoj de 2002, la ekonomio ekstabiliĝis.[62]En tiu periodo la malriĉo atingis la 56 % de la loĝantaro kaj la sendungeco la 26 %, pro kio oni establis subvenciojn nomePlan de Jefes y Jefas de Hogar Desocupados (plano por sendungitaj hejmgeestroj), kiu atingis pinton de 2 milionoj de planoj en majo de 2003.[63]
En 2003 estis elektita prezidentoNéstor Kirchner de laFronto por la Venko (kun radikoj en laPartido Justicialista). Dum ties prezidenteco oni helpis la integradon de sendependa Suprema Justictribunalo de Argentino kaj la nuligon de la leĝoj pri senpuneco pro kio oni permesis la remalfermon de la juĝoj prokrimoj kontraŭ la homeco okazintaj dum la diktaturo. En internacia politiko oni akcelis la malartikuladon de laAreo de Liberkomerco de Ameriko (ALKA). En ekonomio oni decidis la malŝuldigon disde la IMF kaj restrukturigon de la ekstera ŝuldo kun forta monpardono, la ŝtatigon de kelkaj entreprenoj kaj oni registris konsiderindan plialtigon de laMEP, krom malgrandigon de la sendungeco, bazita parte sur la kreado de laborpostenoj ekzemple pro la reaktivigo de la sektoro agrikultur-brutobreda, la rurindustria, metala, naftokemia kaj la konstruado; samtempe ke ekplialtiĝas lainflacio, en kadro de negocadoj kolektivaj prisalajraj jaraj kunsindikatoj bone organizitaj kun forta distribua pelado.[64][65][66]
La28-a de oktobro de2007 venkis per 45 % en la prezidenta balotado de 2007Cristina Fernández de Kirchner, nome la unua virino elektita per popola voĉdonado por tiu posteno en la lando. Ŝia kunulo de regado estis la radikalaJulio Cobos. Kelkaj de la decidoj de ŝia unua regado estis la konstitucio deUNASUR, kies unua prezidento estis Néstor Kirchner, la kreado de la Ministerio pri Scienco, Teknologio kaj Produktiva Renovigo, la reŝtatigo de la porhelpaj fondusoj privatigitaj dum la regado de Menem, laŭ la formo de AFJPoj, la kreado de pago por filo, la ŝtatigo deAerolíneas Argentinas, la nuligo de la leĝo de amaskomunikiloj fare de ladiktaturo de Videla kaj la aprobo de nova leĝo de aŭdovidaj amaskomunikiloj, kaj la aprobo de la leĝo porsamseksa edzeco.
Dum tiu periodo okazis etendainsurekcio de ruraj entreprenistoj, apogita de amasaj manifestacioj kaj interrompoj de ŝoseoj, kiel protesto kontraŭ la decido pligrandigi la impostadon al la eksportado desojo kajsunfloro.[67]En tiu periodo la registaro kontraŭstaris kontraŭ laamaskomunikilaro Clarín kiu celis deklari la nekonstituciecon de la nova leĝo kontraŭmonopola.
En la prezidenta balotado de 2011 Cristina Fernández de Kirchner estis reelektita por dua regotempo de kvar jaroj, superante la 54 % de la voĉdonantaro. Lia kunulo de formulo estisAmado Boudou.[68]
En tiu dua regotempo oni reŝtatigis la 51 % de laakcioj de la privatigita nafto-entreprenoYPF,[69][70][71] oni helpis la aprobon de la leĝo pri seksa identeco kaj oni konfirmis la konstituciecon de la Leĝo de Aŭdovidaj Servoj.
Dum tiu periodo okazis ankaŭ grandaj surstrataj manifestacioj opoziciantaj kunvokitaj per sociaj elektronikaj retoj, kiaj la nomita8N.
Laŭ informo de laMonda Banko, Latinameriko kaj ene de ĝi Argentino estis transforminta sian socian strukturon en la unua jardeko de la 21a jarcento, produktante malpliigon de lamalriĉeco kaj pliigon de lamezklasoj. Por Argentino, la Monda Banko konfirmis, ke inter 2003 kaj 2009, la mezklasoj duobliĝis pasante de 9,3 milionoj al 18,6 milionoj (nome la 45 % de la loĝantaro).[72]
La 22-an de novembro 2015 ĝenerala balotado donis venkon alMauricio Macri, post 85 jaroj de registaroj (escepte diktatoroj) ĉuradikalaj ĉuperonismaj.[73] kaj ekde la 10-an de decembro 2015 li fariĝis la prezidento de la lando.
La Respubliko Argentino estas organizata en 23 provincoj krom la Aŭtonoma UrboBonaero, kie troviĝas la sidejo de la federala registaro. Laŭ la leĝo 23512 de 1987, la Ĉefurbo de la Respubliko devas esti translokigita al nova Federala Distrikto, kreota en la municipoj deViedma kajGuardia Mitre (Río Negro) kaj parto de laPartio Patagones (Bonaero). La translokigo estis akceptita de la provincoj Río Negro (Leĝo 2086) kaj Bonaero (Leĝo 10454), sed tio senvalidiĝis ambaŭkaze en 1992 pro manko de efektivigo. Por oktobro de 2013 la nacia leĝo ankoraŭ validas, sed la translokigo estis haltigita kaj Bonaero pluestas la ĉefurbo de la respubliko plenrajte.
La provincoj dividas sian teritorion endepartementoj kaj tiuj siavice komponiĝas elmunicipoj, kun la escepto de laprovinco Bonaero kiu dividiĝas en municipoj nomepartidos.[74] La departementoj ĝenerale ne disponas el administraj funkcioj, kvankam ĉe la provincojMendoza,San Juan kajLa Rioja ĉiu departemento estas unu municipo. En kelkaj provincoj la departementoj estas uzataj kiel balotdistriktoj por determini reprezentantojn al la provincaj instancoj kaj utilas kiel unuoj por sencentrigo de diversaj provincaj organoj kiaj lapolico kaj lajuĝa povo.
LaKonstitucio de 1994 agnoskas la municipan aŭtonomecon, sed rajtigas la provincojn por reguligi sian atingon kaj enhavon, pro kio estas kaj municipoj aŭtonomoj kun rajto por fari siajn municipajn regularojn kaj aliaj kiuj ne rajtas fari tion. Estas ankaŭ provincoj kiuj ne ĝisdatigis siajn konstituciojn por agnoskigi la aŭtonomecon de iliaj municipoj. Ĝis decembro de 2010, 144municipoj, estis ĝuintaj siajn aŭtonomecon institucian, kaj estis redaktintaj siajn regularojn.
La provincoj havas lokajn registarojn kaj ene de ĉiu reĝimo troviĝas diversaj tipoj de municipoj, kun kazoj de administraj unuoj similaj al municipoj ― ĝenerale, malmulte loĝataj ―, sed sen aŭtonomeco kaj ties registoj estas delegitoj de la guberniestro.
Laŭ la informo el laInstituto Geográfico Nacional[75] kaj el INDEC,[76] la provincoj, ties areoj (tiu informo povas varii se liveritaj de la propraj provincoj, pro disputoj pri interprovincaj limoj) kaj urboj, estas la jenaj:
Argentino etendas sian suverenecon al maro apuda al siaj marbordoj kaj insuloj, same kiel al grundo kaj subgrundo de la maraj areoj, ties vivaj kaj mineralaj resursoj, kaj al la aera mara spaco.
La argentina ŝtato plenumas sian maran suverenecon laŭ distingaj gradoj:teritoria maro (12 marmejloj ekde la baza marbordo), laapuda marzono (24 marmejloj ), laekonomia ekskluda zono (200 marmejloj ) kaj laargentina kontinentbreto (limigota).
La kvar regionoj en kiuj grupiĝas la provincoj argentinaj. La provinco Bonaero kaj la Aŭtonoma Urbo Bonaero, flave, ne integriĝas en regiono
Kun escepto de la provinco Bonaero kaj la Aŭtonoma Urbo Bonaero, la aliaj provincoj subskribis interprovinciajn interkonsentojn por integriĝo[83] kunformante kvarregionojn por diversaj celoj:
Regiono de la Granda Argentina Nordo, formita de la jenaj provincoj: Katamarko, Corrientes, Ĉako, Formosa, Jujuy, Misiones, Tukumano, Salta kaj Santiago del Estero. (759 883 km²).
Regiono Nova Kujo, formita de la jenaj provincoj: La Rioja, Mendoza, San Juan kaj San Luis. (404 906 km²).
Argentina Patagonio, formita de la jenaj provincoj: Ĉubutio, La Pampa, Neŭkeno, Río Negro, Santa Cruz kaj Fajrolando kaj kromaĵoj. (930 638 km²).
Centra Regiono, formita de la jenaj provincoj: Kordobo, Entre Ríos kaj Santa Fe. (377 109 km²).
Ĉar la revizio de 2001 sciigis pri totalo de 36 260 130 loĝantoj, la pliigo de loĝantaro estis de 3 856 966 loĝantoj kun indico de intercensa varieco 2001-2010 de 10,6 %, malpli ol la registrita inter la censoj de1991 kaj 2001 de 11,2 %.[86]
Piramido de loĝantaro de Argentino. 2010 Fonto: INDEC.
Pro la evoluo de la mortindico kaj la internacia migrofluo, laseksa proporcio montras konstantan malpliigon por viroj ekde mezo de la 20a jarcento: nome de 105 viroj por 100 virinoj al 94,8 por 100 por 2010. De la totalo de la loĝantaro laŭ la censo de 2010 estis 51,3 % de virinoj kaj 48,7 % de viroj.
Laŭ informo de la censo de 2010, la loĝantaro de «65 jaroj aŭ plie» korespondus al 10,2 % de la totalo kaj tiu de «60 jaroj aŭ plie», al 14,3 %, kio faras, ke Argentino estas la tria plej maljunigita lando deLatinameriko postUrugvajo kajKubo. Siavice laŭ la tempopaŝo notindas iompostioma malpliigo de la loĝantaro el «0 al 14 jaroj», reprezente la 25,5 % en 2010, malsupre al la 28,3 % de 2001.[88]
El mezo de la1960-aj jaroj ekregistriĝis konsiderindaj elmigrofluoj, kiuj obeas al la procezo de «cerbofuĝo», al la politikaj persekutadoj kiuj okazis ĝis 1983 kaj al la ripetaj ekonomiaj krizoj, por kio ĉefaj celoj estisHispanio,Italio,Usono kajMeksiko.[89]Lacenso de 2001 registrismigran rezulton negativan por la jarkvino1995-2000, procezo kiu estis ĉirkaŭkalkulita de laINDEC kiel pluiĝanta dum la jarkvino 2000-2005, ŝanĝante tiele la historian pozitivan rezulton de la lando.[90]
Laŭ laInternacia Organizo por Migradoj en sia lasta informoMigra konturo de Argentino de 2012, la loĝantaro argentina kiu troviĝis for de ties geografia landlimo ascendis al 971 698, kio reprezentas 2,4 % de la totala loĝantaro, kaj ties ĉefaj celoj estasHispanio (30,2 %),Usono (23,2 %),Ĉilio (8,4 %) kajParagvajo (6,0 %)[92]
Oni taksas ke 25 milionoj el argentinanoj havas almenaŭ unuitalian praulon; estas, en konsekvenco, la etna origino grandnombre.
La nuna loĝantaro de Argentino estas la rezulto de granda ondo de enmigradaj laboristoj kiuj eniris inter 1850-1950, plejmulte italoj kaj due hispanoj. Ankaŭ de la antaŭa miksaĵo inter hispanoj kaj indiĝenoj (devene de la kolonia periodo). La loĝantaro havas gravajn komunumojn de judoj, araboj, armenoj , ciganoj, britoj, francoj, germanoj, poloj, rusoj, kroatoj, ukrainoj, japanoj, ĉinoj, koreoj, paragvajanoj, urugvajanoj, brazilanoj, ĉilianoj, peruanoj, kaj tiel plu. Dume la etna konsisto devena el iamaj indiĝenoj apenaŭ estas grava en la centro kaj en la sudo de la lando, kvankam ja gravas en la nordo.
SamkielAŭstralio,Brazilo,Kanado,Usono aŭUrugvajo, Argentino estas konsiderata kiel enmigra lando, tio estas socio kiu estis influita de unu aŭ pluraj enmigraj periodoj.[93]
Alilande naskiĝintaj loĝantoj de Argentino venis el la landoj, markitaj en tiu ĉi mapo. La flava koloro signifas malpli ol dek mil loĝantoj el tiu lando, la densa oranĝkolora — pli ol 200 mil (Paragvajo, Bolivio, Ĉilio, Italio)
Lahispana lingvo estas komprenata kaj parolata kiel unua aŭ dua lingvo de preskaŭ la totalo de la argentina loĝantaro.[94] Krome laitala kaj lakeĉua havas po ĉirkaŭ unu miliono da parolantoj. El ĉiuj landoj de Hispanlingvio, Argentino estas tiu de plej granda etendo teritoria.
La hispana estas la ununura lingvo uzata en la publika administracio ŝtatnivele, kvankam neniu leĝa regulo estis deklarinta ĝin oficiala. Tamen, la provinco Corrientes deklaris en 2004 la kunoficialecon de lagvarania ĉe instruado kaj regagado, kvankam tio ne troviĝas regulita. Siaflanke laProvinco Ĉako deklaris per leĝo 6.604 de 2010 (reglamentita per Dekreto 257/2010) la kunoficialecon de la lingvoj toba, mataka kaj mogoita.
Imperativa formo propra devoseo anstataŭ¡Ven! por "tú".
La amplekseco de la lando, la ekzisto de diversaj lingvaj subtavoloj produktitaj kaj de la varieco de amerindiaj lingvoj kaj de la diversaj alportoj de la gepatraj lingvoj de la enmigrantoj ĉefe eŭropanoj, sed ne nur, fine de la 19a jarcento kaj komence de la 20a, formis la variajn dialektajn formojn.
La plej populara kaj prestiĝadialekto en la tuta argentina teritorio estasRioplatense, tio estasrioplata aŭriverplata. Ĝi estas ankaŭ la plej rekonata kiel varianto argentina ekster la lando, ekzemple en Hispanio aŭ aliaj hispanparolantaj landoj; ĝi estas ege forte influita de laitala, kaj prezentas la partikularecon estivosea eĉ en la plej formalaj tavoloj de la lingvo. Argentino estas la plej granda hispanlingva nacio en la mondo, kiu uzasvoseon (voseo estas la uzo de pronomo „vos“ anstataŭ „tú“ aŭ foje „usted“, tio estas tria formo por la dua persono, kio estas vere revolucia ŝanĝo de la hispanlingva gramatiko). Aliaj landoj, kievoseo estas amase aŭ almenaŭ multe uzata, estasNikaragvo enCentrameriko (ege for) kajKolombio ĉeKariba Maro.
Ankaŭ lapatagonia regiono ― loĝata ĉefe de enmigrintoj devenaj el la centra regiono de la lando ― adoptis la uzadon la rioplata varianto, kun malgrandaj variantoj fonologie, probable pro influo de ĉilia enmigrado en la 20a jarcento. En lanordokcidento de la lando, unuflanke, kaj en laArgentina Nordoriento, aliflanke, la influo de lakeĉua kaj de lagvarania, respektive, naskis dialektojn iom diferencajn, kiuj siavice prezentas subdialektajn regionajn variantojn.
La argentina Ernesto Guevara estis kromnomitael Che pro la ofta uzado de la argentina kejl-vortoche.[95]
En la provincojSan Juan,Mendoza, kaj malpli proporcie en la provincojSan Luis kajLa Rioja, koincidas erojn de laĉilia hispana kaj de la rioplata, montrante vortojn kaj prononcmanieron similajn al la ĉilia, en kiu oni prononcas «ll» kaj «y» kiel [ʝ] kaj oni sibligas la fortajn literojn rojn, en /rr /> [řř] (voĉe), kaj komencan /r/ > [ř], kaj en kultaj aŭ duonkultaj okazoj, al [rr] malfortigitaj aŭ normalaj.
Kujo, pro sia antikva dependo kaj geografia proksimeco alĈilio, posedas limigitan nombron de vortoj kiu markas tiujn kontaktojn; oni aligis ankaŭ mapuĉajn vortojn en la vortotrezoro de la ĉiliismoj. Estas zonoj deKujo kiu montras pli grandan proksimecon alĈilio (nome Malargüe, Calingasta), dum aliaj estas pli influitaj ekde laRivero Plata, ĉu en la modulado aŭ en kelkaj prononcoj. Tiu influo rilatas al la bonaeralunfardo, kiu meze de la kultura rioplata fluo, setligis en la kuja socio klarajn montrojn, eĉ en la altaj klasoj (pro studentoj kaj latango), kio sekvas ĝis nuntempe pro la amaskomunikiloj. Temas pri lingvaj eroj de regionadialektaro, sed absolute ne de lagramatiko.[96]
En la argentina nordokcidento, laanda hispana kuniĝas kun la dialekto rioplata. Laprovinco Córdoba kaj ĉefe ĉe ĝiaprovinca ĉefurbo, posedas specifan singularan moduladon, distingan jam je unua aŭskulto. Aliaj gravaj trajtoj de la hispana parolata en Argentino, krom tiuj vortotrezoraj (en kiuj abundasitalismoj,keĉuismoj, gvaranismoj, kajmapuĉismoj), estas laipsilonismo kunretremeco kaj la uzado de vortoj el la gvarania kiel en la esprimoche. La ipsilonismo kun retremeco, prononco de lall kaj de lay kiel postalveolafrikativo, troviĝas tre etenda en la kulta parolmaniero, kun la plej elstara escepto de la argentina Nordoriento.
Dialektoj de la hispana parolataj en Argentino laŭ Berta Elena Vidal de Battini.[97]
Lagvarania (avañe'ë) havas parolantojn en la tuta Nordoriento kaj, ĉefe, en la interno de laprovinco Corrientes, kie ĝi kunhavas oficialecon kun la hispana.
Lakeĉua havas rimarkindan nombron de parolantoj en laprovinco Santiago del Estero, kie oni parolas dialekton tre diferencigitan nome kiĉŭa, kaj ankaŭ en zonoj de laprovinco Jujuy kie oni uzas variaĵon de tiu lingvo pli similan al tiu kiun oni parolas en la sudokcidento deBolivio.
Lamapuĉa lingvo, nome la lingvo de lamapuĉoj, havas parolantojn en la provincoj de laPatagonio, montrante la fortan influon de lamapuĉoj, aŭaraŭkanigo, super la indiĝenoj de Argentino de la areoj kaj patagoniaj kaj pampebenaj.
Diversaj komunumoj de enmigrantoj kaj filoj de enmigrantoj ankoraŭ tenas la lingvojn de ties devenregiono, kvankam tiu uzo perdiĝas laŭmezure ke antaŭeniras la generacioj. Plej elstara pro la kvanto de parolantoj estas laitala, dum aliaj notindaj estas lagermana, lajapana, laportugala, lajida en la argentinajjudaj komunumoj, lakimra enĈubut, lapola kaj plej ĵuse lamandarena lingvo.
Kelkajĵargonoj etendiĝis tiom ke ili meritis specifajn traktadojn, kiel la lunfardo kaj larosarigasino. La unua estas tre disvastigita pro ties uzado en la vortumado de la tango, sed ĝi perdis grandan parton de sia influo en la ĉiutaga parolmaniero, pro la generacia ŝanĝo.
Puerto Madero, kvartalo deBonaero, la urbo plej granda, loĝata kaj grava de la Suda Konuso, dua urbo plej etenda kaj loĝata de Sudameriko, urbo de «alfa klaso», kun São Paulo kaj Meksikurbo,[99] kaj urbo plej vizitata de Sudameriko.[100] Posedas krome la porpersonan enspezon plej altan de Latinameriko,[101] kaj troviĝas inter la urboj kun plej alta vivkvalito de la mondoregiono, superita nur de Montevideo en la Suda Konuso.[102] Ĝi aperas kiel plej kompetenteca urbo de la tuta Latinameriko.[103]Argentina eksportado, 2007. La komplekso nafto-kemio-petrokemio-plastoj kunigas 21,9 % de la totala ekŝportado,[104] dum la ekonomia ĉeno desojoproduktado kunigas 16 %, inter diversaj produktoj (semoj kaj fruktoj, oleo, faruno ktp.).[105]Komercborso de Rosario,provinco Santa Fe.Proporcia reprezento de eksportataj produktoj de Argentino, 2019
Argentino estas la dua plej granda ekonomio de Sudameriko, post Brazilo. Kun tiu, ili estas la unikaj sudamerikaj landoj kiuj integras laG-20, kiu kunigas la plej grandajn, riĉajn kaj industriigitajn industriojn de la planedo. Argentino estas unu el ĉefaj produktantoj de sojo de la mondo, post Usono kaj Brazilo, kun 48 milionoj da tunoj en 2011.[106]Kaj ĝi estas en kvara loko en produktado de petrolo (post Brazilo, Venezuelo kaj Kolombio).[107]
Argentino estas unu el ĉefaj eksportantoj deviando en la mondo, kaj ties produktado estis ofte agnoskita kiel tiu plej bonkvalita. Estas la unua monda produktanto desunfloro,matea herbo,citronoj, kaj sojoleo, dua demielo kajpomoj, la plej granda produktanto detritiko kajlano[108] en Latinameriko,[109] inter aliaj produktaĵoj. Estas la plej granda produktanto devino en Latinameriko, la kvina en la mondo, kaj la ĉefa produktanto debiodizeloleo tutmonde.[110] Ankaŭ la produktado detergaso kaj nafto gravas. La kuŝejo Aguilar, en laprovinco Jujuy, estas la plej granda koncentro de mineraloj deplumbo kajzinko de Sudameriko, kaj tiu de Bajo de la Alumbrera en laprovinco Katamarko, estas unu el la plej grandaj kuŝejoj por elfosado deoro kajkupro en Latinameriko, tiele ke Argentino estas la dektria plej granda produktanto de oro de la mondo.[111] Posedas la trian plej grandan gasrezervejon de la planedo.[112] Argentino estas la plej granda produktanto deprogramaro de la regiono kaj okupas la duan rangon en Sudameriko pri fabrikado de aŭteroj, post Brazilo.
La argentina ekonomio profitas el granda riĉo kaj vario dekrudmaterialoj, el loĝantaro kun bona nivelo deedukiteco, el gravaj sistemo de agrikulturo kaj bazo deindustrio, kiu eĉ iĝis la plej disvolvigita deLatinameriko kaj unu el la dek plej grandaj de la mondo, sed kiu montris ian bremsadon relative, el la lasta kvarono de la 20a jarcento.
Laŭ la lastaj informoj de laInternacia Monfonduso, laMEP en 2012 estis de 474 812 milionoj dedolaroj je normala prezo, nome en la rango 24a laŭ ties MEP konvertita al dolaroj, dum la MEP je pareco de la akira povo estis de 756 226 milionoj dedolaroj, okupante la 21-an lokon. La porpersona MEP en PAP (pareco de la akira povo) estis de 18 319dolaroj. La sendungeco en la unua jarkvarono de 2012 estis de 7,1 %.[113]
Laŭ la informoj de laIMF por 2012, laMEP konsiderita laŭ terminoj de pareco de la akira povo atingis 756 226 milionojn de dolaroj, rezulte, ke Argentino estas la tria potenco ekonomia deLatinameriko, superita nur deBrazilo kajMeksiko. Dume la porpersona MEP mezurita laŭ pareco de la akira povo de 18 319usonaj dolaroj, estas la plej alta deLatinameriko.[114]
Laŭ la registro de 2008, laeksportado pasis de 70 589 al 56 060 milionoj de dolaroj en 2009. Dum laimportado descendis el 57 413 al 35 214 milionoj de dolaroj en la sama periodo.[115]Mercosur pluestas la ĉefa komerca partnero, al kiu oni sendis 23 % de la enŝipigaĵoj kaj ekde oni akiris 16 % de la importado.[116]
La lando plutenaseksteran ŝuldon de proksimume 120 000 milionoj de dolaroj (2009), ekvivalente al 38,7 % de la MEP. La kvanto de tiu ŝuldo rilatas ĉefe al agado realigita dum lalasta militista diktaturo (1976-1983),[117] periodo kiam la ŝuldo kreskis 364 %, kaj al amasaj eksteraj pruntaĵoj faritaj dum la du sinsekvaj regadoj fare deCarlos Menem, pro la politiko demalmultekosta dolaro fare de la Leĝo pri Konverteblo de laaŭstralo.[118][119] En tiu lasta periodo la kresko de la ŝuldo estis de 123 %. La rilato inter la MEP kaj la ekstera ŝuldo atingis krizan punkton en januaro de 2002 kiam ĝi estis la 190 % de la MEP. Ekde tiam kombino de reduktado de la ŝuldo, moderado en pruntopreno kaj konsiderinda pliigo de la MEP, reduktis la eksteran ŝuldon al malmulte malpli ol 41,5 % de la MEP (2012).[120][121]
Laimposta premo situiĝis en 2012 en la 36,9 %[122] super tiu deBrazilo (32,4 %) a[123] kaj proksima al niveloj deEŭropo (38 %), kaj tiu pliiĝis konsiderinde el 16,7 % kiu registriĝis en la periodo1997-2002. La imposta strukturo baziĝas ĉefe sur laaldonvalora imposto (AVI aŭ IVA) kiu kontribuas per 31 % al la totalo, kvankam ties relativa gravo malpliiĝis rilate al la averaĝo de 1997-2002, kiam estis de 39 %, pro pliigo de la kontribuo de laenspezimposto, kiu pasis de 19 % al 21 % kaj ĉefe pro elprenoj al eksportado kiu pasis de 1 % al 10 %.[124]
LaINDEC kalkulis lainflacion akumulitan dum 2012 en Argentino en la 9,9 %, kvankam por privataj konsultentreprenoj kaj la provinciaj registaroj estis de 24,4 %. Tiuj malregulaĵoj ĉe la statistikoj permesis, ke la Internacia Monfonduso, per senantaŭaĵa decido, rekomendis nuligi al la lando la voĉdonrajton kaj aliajn rajtojn rilatajn ene de la organismo.[125][126] Fine, en februaro de 2014, la argentina registaro disvastigis la valorojn de la indico de prezoj al konsumanto laŭ nova kalkulmetodo, indico kiun la ekonomikaj sendependaj analizistoj konsideras ĝenerale vereca.[127]
Fine de 2011, la argentina ŝtato estis akumulinta rezervojn en eksterlanda monunuo por 46 376 miloonoj de dolaroj.
LaCanasta Básica de Alimentos (Baza Nutraĉetaĵo aŭ varkorbo) kalkulita baze sur laKPI (kiun disvastigas la INDEC), utilas por starigi la indicojn de malriĝo kaj indigenteco, kiu en la unua jarduono de 2012 situiĝis ĉe 6,5 %,[128] dum laŭ la Cepal la malriĉo en Argentino en 2011 estis de 5,7 %, nome la plej malalta de Latinameriko, sub eĉ de Urugvajo (6,7 %).[129]La sociaj indikiloj sukcesis malaltiĝi konsiderinde ekde 2002 kun valoroj de malriĉo proksimaj al 54 % kaj de sendungeco de 21,5 % en la plej kriza momento.
Argentino formas parton de la regiona bloko konata kielMercosur, integrita de Argentino,Brazilo,ParagvajoUrugvajo kajVenezuelo. Tiu bloko konstituas la plej grandan produktanton de nutraĵoj de la mondo, ĝi havas MEP de 3 300 000 milionojn de dolaroj, kio reprezentas la 82,3 % de la totala MEP de la tuta Sudameriko kaj ĝuas el pli ol 270 milionoj da loĝantoj (preskaŭ la 70 % de Sudameriko), kio igas ĝin la plej granda, plej loĝata, ekonomie plej pova kaj plej integrita bloko deLatinameriko.[130][131]Kiel konsekvenco de la grando de la ekonomia bloko Mercosur, la komercaj rilatoj inter Argentino kaj Brazilo pliiĝis ĝis iĝis de unua gravo por ambaŭ landoj. Argentino kaj Brazilo estas la du plej grandaj, influaj kaj ekonomie plej povaj partneroj de la bloko,[132] kaj ekde la kreado de Mercosur okazis nombraj konfliktoj inter ambaŭ sudamerikaj potencoj:[133][134] lakomerca bilanco inter ambaŭ landoj ekdeficitiĝis por Argentino ekde junio de 2003, kio iĝis tialo por priokupado por entreprenistoj kaj funkciuloj tiulande.[135] Tiu deficito estis mallonge ŝanĝita en majo de 2009, kaj denove ŝanĝita en 2012 kiam ĝi atingis favora saldo rilate al Brazilo.[136] En 2006, la registaroj de Argentino kaj Brazilo subskribis serion de duflankaj interkonsentoj, inter kiuj troviĝas klaŭzo de konkurenca adaptado kaj la interkonsentoj rilataj al komercaj interŝanĝoj de la sektoro de aŭtomotoroj. La celo de ambaŭ interkonsentoj estas malpliigi la malsimetriojn en la bloko.[137] Tiuj malsimetrioj estis tialo de plendo de la plej malgrandaj landoj kiaj Urugvajo kaj Paragvajo, kiuj suferas malavantaĝon antaŭ la ekonomie plej grandaj partneroj, nome Argentino kaj Brazilo, kaj ili kritikis la faktan aŭtoritaton kiun ili faras lastatempe super la bloko.[138] La oficiala monunuo de Argentino ekde1992 estas laPeso ($).
Ekonomio de Argentino laŭ laIMF (1980-2011)[139]; helblue la MEP, viole la MEP laŭ PAP (pareco de la akira povo).
Kultivoj desojo en laprovinco Bonaero. Argentino estas la tria plej granda produktanto de sojo de la mondo. La ĉeno de la sojo estas unu el la tri plej gravaj de la lando, kun la naftokemia kaj la metal-mekanika.Ekzemplero de laktoprodukta raso de bovinoHolando-Argentino.
LaCenso Nacional Agropecuario realigita de laInstituto Nacional de Estadística y Censos, en 2002, ĉirkaŭkalkulis, ke en la agrikulturaj ekspluatejoj loĝas 1 233 589 personoj, kaj estas la provincoj Bonaero, Kordobo, Mendoza, Misiones kaj Santa Fe kiuj koncentras la plej grandan kvanton de agrikulturaj produktejoj.[140]
La produktado denutraĵoj devenaj el laagrikulturo kaj labova butobredado en lapampa regiono, estas tradicie, unu de la aksoj de la argentina ekonomio. Totale la rura produktado inklude la forstan sektoron, reprezentis en 2007 la 5,61 % de la totalaMEP.[141] La ĉefa produkto de la sektoro estas lasojo, nome oleoprodukta planto kiu okupas la duonon de la kultivitaj teroj kaj kiu originas lasojoĉenon, unu el ĉefaj produktaj ĉenaĵoj de la lando.[142]
La ĉefaj agrikulturaj produktoj de la lando estas la jenaj:
La grenoj, kiuj dividiĝas siavice en du grandaj sektoroj:
Oleoproduktaj plantoj: ĉefe,sojo kaj duarangesunfloro.
Grava parto de la agrikultura produktado eksportas sin sed aparta fabrikado en formo de greno (sojo, maizo, tritiko kaj sunfloro), reprezentante la 15 % de la totala eksportado.[143]La resto estas uzata kielkruda materialo, ĉefe por lanutraĵa industrio. La sojo diferenciĝas substance el resto de la agrikulturaj produktoj pro la fakto ke ĝi ne konsumiĝas en la interna merkato, kaj pro tio praktike la totalo eksportiĝas. Male, la cerealoj, laktaj produktoj kaj la bova viando konstituas la bazon de la nutra dieto de la loĝantaro, pro kio granda parto venas al la interna konsumo.
For de la agrikultura ekonomio de la regiono pampa, la argentina ekonomio ĝuas de la nomitajregionaj ekonomioj, sistemoj produktaj lokaj ĝenerale apogitaj en la produktado specializita de grupo limigita de kultivoj. Inter ili troviĝas la ekonomiokuja apogita sur lavitoj kaj la derivita industrio devino; la valojpatagonaj dediĉitaj alpomoj kaj alpiroj; lanordokcidenta regiono, dediĉita alsukero,citrusoj kajtabako; la provinco Misiones kaj nordoriento de Corrientes orientitaj al lamatea herbo,teo kajligno;kotono en laĉaka regiono;rizo, ĉefe en Corrientes; laolivo en la aridaj zonoj de montaro; kaj la brutobredado deŝafoj en Patagonio.
Minado ĉeAndoj, projektoVeladero enSan Juan.Turo YPF, ĉefa sidejo deYPF, la ĉefa entrepreno de Argentino kaj la tria naftentrepreno plej granda de Sudameriko.
Argentino posedas konsiderindan riĉon kaj petrolan kaj gasan, kiu permesas ĝin organizi ĉeno de produktado porpetrokemio kiu, kun la ĉeno de la sojo kaj la industrio metal-mekanika, konstituas la bazon de la landa ekonomio. Kune la petrokemia ĉeno estas responsa de 20 % de las totalaj eksportoj, el kiuj nur 4,6 % eksportiĝas malnete, sen industriigo.La ĉefajkuŝejoj troviĝas en la provinco Neuckeno, laGolfo Sankta Georgo kaj la provinco Salta; laprovinco Neŭkeno koncentras ĉirkaŭ la duonon de la tuta produktado de hidrokarbidoj. Reto denaftoduktoj kajgasoduktoj transportas la produktojn alBahía Blanca, kie troviĝas la ĉefa petrokemia zono kaj al la industria urbaro kiu etendiĝas interRosario kajLa Plata kaj kiu havas kiel ĉefa kerno laGrandan Bonaeron.Historie, la argentina minprodukto malabundis, sed tiu aktiviĝis en la lasta jardeko, ĉefe ĉe mineraloj metalenhavaj:kupro (3 % de la eksportoj),oro,arĝento,zinko,mangano,uranio kajsulfuro. Posedas la trian mondan rezervejon delitio kaj situantas en la kvara loko pri produktado de tiu mineralo,[144] ĉar en parto de ties teritorio troviĝas zono nomeTriangulo de la Litio, kiu koncentras la 85 % de la mondaj rezervoj.[145]La minejaj resursoj koncentriĝas en la provincojandaj laŭlonge de 4500 km. La argentinaj eksportoj de mineraloj pasis el 253 milionoj de dolaroj en 1996 al 2650 milionoj en 2006, iom pli ol 3 % de la totalo.[146]LaArgentina Maro estas sur etendasubmara platformo, ege riĉa en fiŝkaptadaj resursoj, kiu atingas larĝon de 550 km je 52° de latitudo suda kaj 1 890 000 km². Tamen lafiŝkaptado estis marĝena produktado, kaj pro la populacia krizo de lamerluĉo (ĉefa fiŝkaptada produkto argentina) provokita de la troa fiŝkaptado farita dum la1990-aj jaroj, la partopreno de la sektoro en la totalaj eksportoj malpliiĝos el 3 % al 2 %.[147]Male, la produktadoforsta kaj lignoprodukta, ĉefe elpinoj kajeŭkaliptoj, etendiĝis, kun centro en la provincojmezopotamiaj, superante la 2 % de la totalo eksportita.
La argentina manufakturaindustrio estas la sektoro kiu pli da valoro kontribuigas al laMEP, per 17,5 % de la totalo (2007).[148]La manufaktura industria sektoro estas ankaŭ unu el ĉefaj generantoj de dungado (kun komerco kaj la publika sektoro), kun 13 % en 2007,[149]Aliflanke la industrio de lakonstruado kontribuas per la 6,7 % de la MEP (2007) kaj estis la ĉefa pelanto de la rekuperado de la dungeco post 2002, okupante 9,5 % de la totalo de la laborforto en 2007.[148][149]
En la argentina industrio distingiĝas du grandaj sektoroj, similgrandaj, kiuj kontribuas respektive proksimume per po triono de la totalaj eksportoj:[150]
la agrikultura industrio, nomemanufakturo de agrikultura deveno (MAD);
la industrio de nerura deveno, nomemanufakturo de industria deveno (MID).
Inter la industrioj demanufakturo de agrikultura deveno menciindas la olea industrio, integranta de la ĉeno de la sojo, plej kreska en la lastaj du jardekoj, koncentrante la 31,8 % de la totalo de la nutra sektoro kaj la 20 % de la totalaj eksportoj de la lando. Poste sekvas tiu deviando (11,1 %), delakto (7,7 %), dekafo kajĉokolado (7,5 %), devino kaj aliaj alkoholaj trinkaĵoj (5,7 %), depano, kukoj kaj biskvitoj (4,5 %), de lafaruno eltritiko (4,5 %), debiero (4,1 %), ktp.[151]
La ĉefaj branĉoj de lamanufakturo de industria deveno, estas la fabrikado deaŭtomobiloj kiu kontribuas per la 8,7 % al la eksportado, lakemio (5,6 %) kajsiderurgio (5,3 %), maŝinaro (3,4 %) kaj plasto (2,6 %) (procentaĵoj korespondaj al 2006).[152]Gravas ankaŭ la industrioj depapero, juveloj, kaŭĉuko kaj tekstiloj.
El 2003 la industrio havis procezon de konkurenca revivigo, move ĉefe per la ekonomia politiko de alta dolaro. LaGranda Bonaero estas ankoraŭ la industria areo plej grava de la lando, kie koncentriĝas la plej parto de la fabrika agado de Argentino. Aliaj gravaj industriaj centroj estas enKordobo,Rosario,Tukumano kajMendoza,San Luis kajFajrolando, multaj el ili helpitaj por discentrigi la industrion.
La etenda teritorio de Argentino havas grandajnturismajn allogaĵojn. La valorigo de la loka monunuo post la devaluto de 2002 favoris la alvenon de grandaj kvantoj de eksterlandaj turistoj,[158] kio faris la landon komerce pli alirebla ol en la 1990-aj jaroj.[158] Krome ĉar multekostiĝis la veturado al ekŝtero, ankaŭ multaj argentinanoj dediĉis sin al la enlanda turismo.[158]
La rekuperado de la sektoro estas tre elstara: la enspezoj pro akcepta turismo okupas la trian lokon en la rangaro de valutenirado kiel ekvivalento deeksportado. En 2006, la sektoro reprezentis la 7,41 % de laMEP,[159] kvankam menciindas, ke la eliro de argentinanoj cele turismi superas la enirejojn kaj ekvivalentas al 12 % de la MEP.[160]Eksterlandanoj konsideras Argentinon kiel zono sen armitaj konfliktoj,terorismo aŭ sankrizoj.[161]
Bonaero elstaras kiel preferata centro por kaj eksterlandaj kaj landaj turistoj (5 250 000 en 2007).[162] Ili estas allogitaj de aktiva urbo, kosmopoliteca kaj kun ampleksa infrastrukturo. Inter multaj aliaj faktoroj,tango estas unu el ĉefaj tialoj por la vizito al la argentina ĉefurbo.[163]La popularanoche porteña (bonaera nokto) estas unu el grandaj allogaĵoj pro siaj variaj kulturaj, kuirataj kaj distraj proponoj.
Argentino posedas gravan varion de lokoj demontaro, en kelkaj el ili oni praktikasmontogrimpadon kaj aliaj bazigas sian turisman allogecon sur lo kontakto kun laneĝo aŭ en siaj karakteraj pejzaĝoj. La ĉefaj troviĝas en la okcidento de la lando, en laAndoj, kvankam estas ankaŭ formaĵoj montaraj en laSierras de Córdoba. Inter la lokoj plej uzataj por montogrimpado troviĝas la montoAkonkagvo, nome la plej alta monto de Ameriko. La turismaj lokoj plej gravaj pro sia neĝo estasBariloche kajLas Leñas. Formaĵo internacie konata estas laQuebrada de Humahuaca. LaNubtrajno estas unu el tri plej altaj fervojoj el la mondo. Ĝi eliras el laprovinco Salta, kaj trapasas laQuebrada del Toro preterpasante traTastil ― konsiderita unu el ĉefaj urbaj antaŭhispanaj centroj de Sudameriko ― kie estas ruinojarkeologiaj.
La Provinca ParkoIschigualasto, konata ankaŭ kile"Valle de la Luna" (Lunvalo), estas situanta ĉe la norda pinto de laprovinco San Juan, je 330 km de la urboSan Juan. Estas protektita areo kie videblas tute malkaŝe kaj klare diferenca la tuta periodoTriaso komplete kaj ordigite, pro kio la 29-an de novembro 2000 estis deklaritaMonda Heredaĵo fare de laUnesko.
Laglaĉeroj estas unu el ĉefaj allogaĵoj de laArgentina Patagonio. La plej konata estas laGlaĉero Perito Moreno, kies alireblo kaj karaktera regula rompo havigas singularan allogecon. Ĝi etendas super la akvoj de la suda branĉo de lalago Argentino, kun larĝo de 5 km kaj alto super la nivelo de la lago, de el 70 al 60 metroj. Tiu glacimuro kovras etendon de 230 km². La areo de la patagoniaj glacikampoj kaj glaĉeroj estas natura trezoro, estis deklaritaMonda Heredaĵo fare de laUnesko en1981.
En la lastaj jaroj gravis la modigo kaj modernigo de lavina turismo, nome turismo tema bazita sur lavinproduktado kun la iniciatoj de la nomitaj"Vinvojoj" en la provincojSan Juan kajMendoza same kiel ĉe la saltprovincajKalĉakiaj Valoj, turismo kiu allogas nombrajn eksterlandajn turistojn kiuj venas por surloki gusti laargentinajn vinojn.[164]
La vintra turismo okazas ĉefe en la regiono de la Lagoj, ĉe la deklivaro de laAndoj en las provincoj Neŭkeno, Río Negro kaj Ĉubutio; krom la praktiko de montosportoj, la zono havas allogaĵojn de lagoj de glaĉera deveno kaj Naciaj Parkoj ĉirkaŭitaj de densa vegetaĵaro. En ties centro la urboBariloche borde de lalago Nahuel Huapi kaj je malmultaj kilometroj de lamonto Katedralo, iĝas la ĉefa vintra centro de Sudameriko, allogante plej parton de la turismo kaj enlanda kaj eksterlanda.[165]
Dum somero granda parto de la turismo interna argentina direktas sin al diversaj urboj de laAtlantika Marbordo de laprovinco Bonaero, kieMar del Plata estas la ĉefa el tiuj. La plej parto de tiuj urboj koncentras sian ekonomian aktivecon en la somera sezono. La dua celo pri kaptado de la interna turismo estas konstituita de laSierras de Córdoba, kies ĉefa turisma centro estasVilla Carlos Paz en laValo Punija. Laregiono Litoral kun siaj riveraj strandoj, la termaj kompleksoj kaj la karnavaloj en laprovinco Corrientes kaj en la provincoEntre Ríos, inter aliaj, konstituas la trian celon de la enlanda turismo.[166]Tradicie, la monato januaro estas tiu kiu generas plej peton de luado.
Bonaero, ĉiuj la provincaj ĉefurboj escepteUshuaia kaj mezgrandaj municipoj troviĝas interkonektitaj de la 37 740 km deasfaltitaj vojoj. Argentino havas ankaŭ 600 000 km de municipaj stratoj.
Oni ĉirkaŭkalkulas, ke estas 8 527 256 aŭtoj en Argentino, distribuitaj en 5 325 231 aŭtomobiloj, 1 370 312 pli malpezaj veturiloj, 417 042 de ŝarĝo kaj 62 785 por transporto de pejzaĝoj, sen enkalkuli 517 449 unuojn nedefinitaj.[168]
La argentinafervoja sistemo estis privatigita komence de la 1990-aj jaroj, enhave kaj la transporton de ŝarĝo kaj la translokigon urban de pasaĝeroj. Je 2006 Argentino havas ĉirkaŭ 31 902 funkciigeblajn kilometrojn de fervojoj.[98] Totale ekzistas ĉirkaŭ 40 245 km de fervojoj, sed multaj eroj restis abandonitaj en la epokoj de 1963, 1977, kaj de la 1990-aj jaroj.
LaInternacia Flughaveno de Ezeiza, je ĉirkaŭ 35 km de la centro de Bonaero, estas la plej granda de la lando kaj disponas de instalaĵoj por movigado kaj stokado de ŝarĝo. La entreprenoAerolíneas Argentinas, kiu estis privatigita en1990 kaj poste reŝtatigita, faras enlandajn kaj internaciajn flugojn. Ekzistas krome diversaj aerlinioj enlandaj. La ĉefaj internaciaj aerentreprenoj uzas Bonaeron kiel celo aŭ haltejo por siaj aervojoj[172]
La argentina kulturo estas markita de la multetna kajmultkultura karaktero de ties loĝantaro, la fortasinkretismo de ties esprimivo, kaj pozitiva valorigo deprogreso kajmoderneco, en kiu kunfluas, ne senkonflikte, sento de aparteno al kulturojeŭropaj kajlatinamerikaj, kun fortaj ingrediencojaziaj kajafrikaj.
Ŝerca esprimo deJorge Luis Borges nomas argentinanoj"italoj, kiuj parolas hispane kaj ŝatus esti angloj, kiuj kredas vivi en Parizo". Tio bone montras la miksaĵon de la popolo el enmigrantoj de diversaj eŭropaj landoj, kiu bone videblas en la kulturo.
Tamen tiuj multkultureco kontrastas kun la forta sento de aparteno al internaj provincoj de ruraj tradicioj (gaŭĉoj). Simile la urba kulturo de tre granda parto de la loĝantaro de la areoj de urboBonaero kaj de la ĉirkaŭa areo deGranda Bonaero, kaj ankaŭ de aliaj grandurboj kontrastas kun la pli provinceca etoso de malgrandaj apartaj setlejoj. Pri ebla kontrasto inter la eŭropa, ĉefe hispana kaj itala kulturoj, konsisto kaj la indiĝena prakulturo, apenaŭ gravas pro la forto historia procezo de senkulturigo kaj eĉ mapuĉigo de la indiĝenaj nacij kaj triboj, plej ofte per milito sed ankaŭ per asimilado.
Atahualpa Yupanqui, simbolo de la Festivalo de Cosquín. En 1967 li atingis la unuan premion de la festivalo kaj en 1972 oni donis lian nomon al la scenejo.
Argentina muziko famiĝis ĉefe protango kaj rilataj muzikformoj, kielmilonga kajvals. Tamen Tango havas ne nur muzikan dimension, ĝi estas tutkultura fenomeno kun aldonaj aspektoj de poezio kaj danca interpretado.
La tango estas muzika stilo kajdanco naskita en la bonaeraj malriĉaj kvartaloj kiu atingis internacian disvastigon, ligita forte kun Argentino kaj kun Urugvajo, sed ĉefe kun Bonaero. En tiu muzika ĝenro elstarisCarlos Gardel, konsiderita laReĝo de Tango, kaj la marplatano tutmunde rekonitaÁstor Piazzolla, dum en danco elstaris la tutmonda sukceso de la grupoTango Argentino, kreita en 1983 de Claudio Segovia kaj Héctor Orezzoli, kun gedancistoj kiaj Juan Carlos Copes, María Nieves kaj Virulazo. Ĉiujare okazas en Bonaero laFestival y Campeonato Mundial de Baile de Tango (Festivalo kaj Tutmonda Ĉampioneco de Tangodanco).
En Argentino estas tre disvastigita la tiel nomatafolklora muziko aŭ simplefolkloro, inspirita en la tradiciaj kamparaj ĝenroj. La argentina folklora muziko havas tre diferencigitajn karakterajn regione: en la marborda muziko hegemonias ĝenroj kiaj laĉamameo kaj la ĉamarita; en la sud-patagonia folkloro, hegemonias ĝenroj kiaj lamilonga, latriunfo kaj lamalambo; en la folkloro deKujo hegemonias lacueca kaj latonada; en la norda folkloro hegemonias laĉakarera kaj lazamba; dum en la folkloro de la anda nordokcidento hegemonias lakarnavalito,saja kajtakirari. Folkloraj grupoj kiajLos Chalchaleros kaj soloistaj kantantoj kiajJorge Cafrune,Atahualpa Yupanqui,Mercedes Sosa, Oscar Palavecino kaj Soledad Pastorutti troviĝas inter la plej gravaj reprezentantoj de tiuj ĝenroj. Inter la variaj festivaloj de folklora muziko elstaras la Festivalo de Cosquín en Córdoba kaj la karnavalo deProvinco Jujuy.
Laargentinaroko havis ampleksan disvolvigon ekde fino de la 1960-aj jaroj kaj fortan influon en la iberamerika hispanlingva roko amplekse konata en la tuta kontinento. Elstaraj reprezentantoj estas grupoj kiajLos Gatos,Almendra,Manal kajSui Generis, kromPatricio Rey y sus Redonditos de Ricota,Soda Stereo aŭ muzikistoj kiajLitto Nebbia] kajLuis Alberto Spinetta, kromCharly García,Fito Páez,Andrés Calamaro kajIndio Solari. La homamasaj festivaloj plej ofte okazas en stadionoj, el kiuj la plej granda estas laEstadio Monumental Antonio Vespucio Liberti. La plej sukcesaj festivaloj estas aktualeCosquín Rock kajQuilmes Rock, kiuj okazas ĉiujare.
LaKonstitucio de1853 establis sistemon de reprezenta,respublika kajfederacia regado, kiu estis retenita per ĉiuj konstituciaj reformoj ekde tiam. Argentino formiĝis per la federacia unuigo de la provincoj kiuj aperis post la dissolvo de laVicreĝlando de Río de la Plata kaj per la aligo de tiuj kiuj konstituiĝis el la nomitajTerritorios Nacionales (Naciaj Teritorioj). La provincoj estas aŭtonomaj, kiel deklarite en la artikolo 121 de la Nacia Konstitucio.[174]
La Konstitucio valida aktuale rezultas el teksto establita de laReformo de la Argentina Konstitucio en 1994. La aŭtoritatoj de la federala registaro havas sidejon en laAŭtonoma Urbo Bonaero, kiu estas aktuale la ĉefurbo kun oficialaj titolojCapital de la República aŭCapital de Nación, ambaŭ nomigoj uzataj en la Nacia Konstitucio kaj en la leĝoj, sed neformaleCapital Federal (federacia ĉefurbo).
Laplenuma povo estas plenumita de civitano enhavanta la titolonPresidente de la Nación Argentina, kiu estas elektita per duoblarekta baloto kun la kandidato al vicprezidanto. La dua baloto okazas inter la du kandidatecoj plej voĉdonitaj en la unua baloto se en tiu neniu atingas pli ol 45 % de la validaj voĉdonoj aŭ, se akirinte plej voĉdonitan lokon inter 40 % kaj 45 %, ekzistas diferenco kun la dua kandidateco pli malgranda ol 10 %.[175]
En 2015, estis elektita el la koalicioCambiemos, regis Mauricio Macri (el partioPropuesta Republicana PRO) kiel prezidanto de la lando kun regotempo valida ĝis la 10a de decembro de 2019. Li estis la 53a prezidanto de la lando, kaj la 8a el la reveno de la konstitucia ordo en 1983.[176]
En la aktualo, elektita el la koalicioLa Libertad Avanza, regas Javier Milei kiel prezidanto de la lando kun regotempo valida ekde 2023 ĝis la 10a de decembro 2027. La vicprezidanto estasVictoria Villarruel.
La prezidanto kaj la vicprezidanto daŭre restas kvar jarojn en siaj postenoj kaj ili povas esti reelektitaj tuje por nova mandato plia.[177] La ministraro de la prezidanto de la lando estas direktita de la Ministrarestro, kiu troviĝas zorge de la administracio de la lando kaj estas respondeca antaŭ la Kongreso.[178]
LaĈambro de Deputitoj kunigas la rektajn reprezentantojn de la loĝantaro. Ili estas elektitoj pere de la sistemo de proporcia reprezentado (sistemo D'Hondt), daŭre restas kvar jarojn en sia posteno kaj la tuto plinoviĝas duone ĉiun duan jaron, kaj tiele ili povas esti reelektitaj senfine. Ili estas elektataj el unika distrikto en ĉiu provinco kaj en la Aŭtonoma Urbo Bonaero, kie oni voĉdonas por listo de ĉiuj kandidatoj de ĉiu politika partio aŭ balota alianco, al postenoj kiujn ĉiu distrikto metas en disputo en tiu elekto.[179]En 2006 ĝi havis totalon de 257 membroj.
LaSenato kunigas la reprezentantojn de la 23 provincoj kaj de la Aŭtonoma Urbo Bonaero, kaj korespondas al ĉiu po du senatanoj el la majoritato kaj po unu el la minoritato, sumtotale 72 membroj. Ili estas elektita per rekta baloto, daŭras ses jarojn en sia regotempo kaj plinoviĝas trione ĉiun duan jaron, kaj tiele ili povas esti reelektitaj senfine.[180]
Laŭ la Leĝo 24 012 de1991 oni establis leĝon por minimuma proporcio de inoj en la elekteblaj postenoj, devigante la politikajn partiojn inkludi minimumon de triono de virinoj inter la kandidatoj.[181]Ekde tiam, la partopreno de inoj en politiko pliiĝis elstare, kaj tiele Argentino estas la sudamerika lando kun plia kvanto de virinoj en la leĝofara povo kaj unu el la unuaj dek je tutmonda nivelo.[182]
La Kongreso de la Argentina Nacio zorgas pri la formado kaj aprobo de la federaciaj leĝoj; krome, ĝi respondecas pri la aprobo de la juraj kodoj nome civila, puna, komerca, labora, aviada kaj primin, inter aliaj.[183]Ĝi enhavas konstitucian organismon aŭtonoman de teknika helpo: nome la Ĝenerala Revizorejo de la Nacio, kiu zorgas pri la kontrolo de laŭleĝeco, administrado kaj revizorado de la tuta agado de la publika administracio.[184]
Same, en la medio de la Kongreso funkcias ankaŭ laombudsmanoDefensor del Pueblo de la República Argentina (Defendanto de la Popolo de la Argentina Respubliko) kiel sendependa organismo, sen ricevi instrukciojn de ajna aŭtoritato. Ties celo estas defendi la homajn rajtojn kaj la konstituciajn kaj jurajn rajtojn kiuj povus esti mistraktitaj de la Administracio.[185]
Palaco de Justico, kie kunsidas la Supera Kortumo de Justico de Argentino.
La justica povo estas regata de Supera Kortumo de Justico de la Argentina Nacio formita de kvin jurismaj juĝistoj nomumitaj de la Prezidanto de la Nacio interkonsente kun la Senato, kiu postulas por tio majoritatan de du trionoj.[186]
La malsupraj tribunaloj zorgas pri la solvo de konfliktoj regulataj de la federacia juro en la tuta lando (tribunales federales) kaj, ankaŭ, de la leĝaro komuna en la Aŭtonoma Urbo Bonaero (tribunales nacionales). La nomumon de juĝistoj faras la Prezidanto de la Nacio interkonsente kun la Senato, sur bazo de triopo formita de kandidatoj selektitaj per publika konkurenco fare de laConsejo de la Magistratura (Juĝista Konsilantaro), nome organismo de multfaka kompono, al kiu korespondas la rekta kontrolo de lajuĝistoj kaj de la administrado de la Justica Povo.[187]La juĝistoj restas en siaj postenoj «dum pluas ties bona konduto» kaj povas esti elpostenigitaj nur okaze de gravaj miskondutoj, fare deJurado de Enjuiciamiento (Ĵurio de Juĝado), formita de leĝofaristoj, magistratoj kaj advokatoj.
LaArgentina Federala Polico - AFP (Hispane: Policía Federal Argentina - PFA) estas la ĉefa korpo de interna sekureco de la Argentina Respubliko. Ĝi estis kreita la24an de decembro1943, per la Dekreto 17.750 sur la bazoj de la malnova "Polico de la Ĉefurbo", kiu operaciis en la Urbo de Bonaero de 1880 ĝis tiu jaro, kaj eniris en funkciojn la 1an de januaro 1945. AFP dependas de la Ministerio de Sekureco, ĝi havas taĉmentojn en ĉiuj provincoj de la lando nomitaj "Delegacioj" kaj en la Urbo de Bonaero, kie ĝi praktikas ankaŭ la funkciojn de loka polico, entute kun laMetropola Polico de la Urbo de Bonaero, pro la 7a artikolo de la Nacia Leĝo 24.588, ankaŭ nomita Leĝo Cafiero. La provincoj havas proprajn policojn, kiu laboras en multaj kazoj artikitaj kun la Federala Polico.
En lando de tiom da loĝantoj, kompreneble troveblas kluboj de ĉiaj sportaj disciplinoj. Aparte populara en Argentino - samkiel en la najbaraj landoj Brazilo kaj Urugvajo - estasfutbalo. Kiam konkuras la viraargentina nacia teamo de futbalo, milionoj da subtenantoj sekvas ĉiujn movojn. En 1978 kaj 1986 la teamo gajnis laFutbalan Mondpokalon, sed en la matĉoj de laFutbala Mondpokalo 2010 ili nur eniris la grupon de plej bonaj ok teamoj, tie malvenkante kontraŭ la germana teamo. Enlande grandis la atendoj ke en la matĉoj de laFutbala Mondpokalo 2014 de la 12-a de junio ĝis la 13-a de julio ĝi denove pli sukcesu, sed tamen la argentina teamo ne sukcesis venki en la finalo malvenkante denove kontraŭ la germana teamo.
↑http://www.argentina-rree.com/14/14-039.htm Las relaciones con Paraguay, Alirita la 25-an de julio 2008, Historia General de las Relaciones Exteriores de la Argentina, Iberoamérica y el Mundo
↑http://www.lanacion.com.ar/646995[rompita ligilo] Puerto Gaboto, el lugar donde comenzó la historia, 23-a de oktobro de 2004, alirita la 28-an de junio 2008, Pablo Arrizabalaga, La Nación
↑Luna, Félix, La etapa colonial, Breve historia de los argentinos, 1994, Planeta/Espejo de la Argentina, id=950-742-415-6
↑Félix Luna,La etapa colonial - Las invasiones inglesas, Breve historia de los argentinos, 1994, Buenos Aires, Planeta/Espejo de la Argentina, id=950-742-415-6.
↑Félix Luna, ĉapitroHacia la organización nacional - Rosas en Breve historia de los argentinos, 1994, Buenos Aires, Planeta/Espejo de la Argentina, id=950-742-415-6.
↑Gálvez, Manuel, Claridad,Vida de Juan Manuel de Rosas, majo 2007, id=ISBN 978-950-620-208-8, paĝo 575.
↑Maeder, Ernesto J. A., Editorial Plus Ultra,Historia del Chaco, julio, 1997,ISBN 950-21-1256-3, paĝo 105, ĉapitro VIII.
↑Fontoj: La argentina loĝantaro venas el censoj de 1869 (1 877 490) kaj 2001 (36 260 130) kaj tiu de 1930 el Ortiz, Ricardo M. (1974),Historia económica de la Argentina. Buenos Aires: Plus Ultra, paĝo 508. La monda loĝantaro estas prenita el jenaj fontoj: tiu de 1870 de Meadows, Donella H. et. al (1975).Los límites del crecimiento. México: Fondo de Cultura Económica, paĝo 51. (1400 milonoj); tiu de 1930 el"Historical Estimates of World Population" la Censoficejo de Usono (2 070 000 000); tiu de 2001 elTotal Midyear Population for the World: 1950-2050, la Censoficejo de Usono (6 146 294 339).
↑Félix Luna, ĉapitroLa modelación de la Argentina moderna, en "Breve historia de los argentinos", 1994, Bonaero: eldonejo Planeta / Espejo de la Argentina, id=950-742-415-6.
↑En 1945, José Luis Torres verkis libron titolitaLa Década Infame, en kiu analizas kritike tiun periodon. La termino estis ekde tiam uzita ĝeneralige por nomigi la tutan periodon.
↑Frigerio, José Oscar, oktobro de 1984,Perón y la Iglesia. Historia de un conflicto inútil,Todo es Historia, numero 210, paĝo 35, Bonaero, issn=0040-8611, konsultita en 2009
↑http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=364610[rompita ligilo] Aprobó Diputados la pesificación de deudas hasta 100 000 dólares La Nación, publikigita la 6-an de januaro 2002, alirita la 7-an de julio 2008
↑Ĉirkaŭkalkulo fare de la konsultentrepreno Abeceb, septembre de 2008, baze sur indikiloj pri enspezoj, produktoj kaj impostoj (kaj ŝtataj kaj provincaj), je normalaj prezoj.Kompleta informo.
↑La urbo Bonaero estas duaranga ento konstitucie, sed neorganizita kiel provinco sed laŭ speciala reĝimo (Aŭtonoma Urbo), simila kaj egalebla al propra de provinco.
↑La informo inkludas la parton de la frostejo Suda Patagonio kiun Argentino disputas kun Ĉilio.
↑Inklude la Argentinan Antarkton kaj la Insulojn de la Suda Atlantiko ĝi altiĝas al 1 002 445
↑Ne inkludas 980 874 km² de la Argentina Antarkto kaj de la Insuloj de la Suda Atlantiko, kiuj estas sub administrado de la Unuiĝinta Reĝlando, por kio Argentina postulas suverenecon, totale de areo de 3 761 274 km².
↑Cuadro total del país según provincia. censita loĝantaro en 1991 kaj 2001 kaj absoluta kaj relativa intercensa varieco 1991-2001; arkivo Excel en la retejo de INDEC.
↑Vidal de Battini, Berta (1964):El español de la Argentina: estudio destinado a los maestros de las escuelas primarias, maparo de María Teresa Grondona. Buenos Aires: Consejo Nacional de Educación.
↑INDEC. Cuentas nacionales. Producto Interno Bruto (PIB). Informes de prensa. Informe de Avance del Nivel de Actividad. Cuadro 4.1. Datos para el año 2007INDEC.Arkivigite je 2016-02-21 per la retarkivoWayback Machine
↑Secretaría de Agricultura, Ganadería, Pesca y Alimentación (SAGPyA), Argentina. Base de datos Cultivos: Soja, campaña 2006/2007.
↑Ministerio de Economía de la Nación. Sector externo. Cuadro 5.2. Datos para los años 1991-2007, Información Económica.
↑148,0148,1INDEC, Cuentas nacionales, Producto Interno Bruto (PIB), Informaro gazetara, marto de 2008, rilate al la kvara jarkvarono 2007. Cuadro 4.1. En milionoj de pesoj de 1993.
↑149,0149,1Ministerio de Trabajo, Empleo y Seguridad Social,Población ocupada según características socio-económicas, 2007.
↑Ministerio de Economía de la Nación. Sector externo. Cuadro 5.2. Datos para el año 2007.
↑INDEC. Datos de 2002, Encuesta Industrial Anual (EIA). Cuadro 3.2.
↑158,0158,1158,2Agostina Maroni, Laura Mastroscello kaj Florencia Montefiore, Eumedhttp://www.eumed.net/libros/2007a/225/Efectos de cambios en el Tipo de Cambio Real Bilateral en las Exportaciones de Turismo, 2007, isbn=13: 978-84-690-4230-4
↑Harold Bloom,The Western Canon: The Books and School of the Ages, alirita la 20an de marto de 2011, angle, 1994, Harcourt Brace, Novjorko, paĝo 2, kie li citas Shakespeare, Dante, Chaucer, Cervantes, Michel de Montaigne, Molière, Milton, Samuel Johnson, Goethe, Wordsworth, Jane Austen, Walt Whitman, Emily Dickinson, Charles Dickens, George Eliot, Tolstoy, Ibsen, Freud, Proust, James Joyce, Virginia Woolf, Franz Kafka, Borges, Neruda, Fernando Pessoa, Samuel Beckett
↑«Gobiernos de provincia», Constitución Nacional, vidu Artículo 121.[5] Konsultita la 17an de Aŭgusto 2016.
↑Constitución nacional - De la forma y tiempo de la elección del presidente y vicepresidente de la Nación[6] Konsultita la 17an de Aŭgusto 2016.
↑«Mauricio Macri es el nuevo presidente de la República Argentina».[7] Konsultita la 17an de Aŭgusto 2016.
↑«Constitución Nacional Capítulo I: De su naturaleza y duración».[8] Konsultita la 17an de Aŭgusto 2016.
↑«Segunda Parte: Autoridades de la Nación».[9]Arkivigite je 2014-05-18 per la retarkivoWayback Machine Konsultita la 17an de Aŭgusto 2016.
↑[10] Constitución nacional - De la cámara de diputados senado.gov.ar Alirita la29an de majo de 2014.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.svg)
.png)
.svg)
.svg)
