Albanio estasparlamenta demokratio kunekonomio en transiro. La albana ĉefurbo,Tirano, havas ĉirkaŭ 600 000 loĝantojn el 3 000 000 da enlandaj loĝantoj.[3] La reformoj porlibera merkato malfermis la landon al eksterlandaj investadoj, speciale la evoluigado de energio kaj transporta infrastrukturo.[4][5][6] Albanio aperis enLonely Planet kiel vizitinda lando por 2011.[7]
Albanio estas la nomo de la lando en lamezepoka latino sed nomataShqipëri de laalbanoj. En lamezepoka greka lingvo, la landnomo estasAlbania (Ἀλβανία) krom la variantojAlbanitia,Arbanitia.
La nomo eble deriviĝas de lailira triboAlbani registrita dePtolemeo, la geografo kaj astronomo elAleksandrio kiu ellaboris mapon en 150 AD[8] kiu montras la urbonAlbanopolo (situantan nordoriente deDurrës).
La nomo eble estas la daŭro de la nomo de mezepoka setlejo nomata Albanon kaj Arbanon, kvankam oni ne certas ke ili estis en la sama loko.[9] En siaHistorio verkita en 1079–1080, labizanca historiistoMiĥaelo Ataliates estis la unua kiu menciisAlbanoi kiel partoprenantoj en ribelo kontraŭKonstantinopolo en 1043 kaj ankaŭ menciis laArbanitai-ojn kiel subuloj de la Duko deDirakiumo.[10] Dum laMezepoko, la albanoj nomis sian landonArbër aŭArbën kaj sinnomisArbëresh aŭArbnesh.[11][12]
Jam en la16-a jarcento la nomoShqipëria kaj la etna nomoShqiptarë iom post iom anstataŭis la antaŭajnArbëria kajArbëresh. Dum la du terminoj estas interpretitaj kiel "Aglolando" kaj "Filoj de la Agloj", ili deriviĝas deshqip, t.e. "interkomprenado".[13][14]
Sub laOtomana Imperio Albanio estis oficiale nomataArnavutluk kaj ĝiaj loĝantoj kielArnauts (oficialeArnavutlar). Tiuj terminoj estas ankoraŭ uzataj en laRespublikoTurkio rilate al Albanio kaj albanoj.[15] La vorto estas konsideratametatezo de la vortoArvanite, kiu estis la mezepoka greklingva nomo por laalbanoj.[16]
28/11/1912: sendependiĝo de la Otomana Imperio. 28/11 ankoraŭ nacia bankferio.
29/07/1913: paco de Londono → Balkana Milito finiĝis: terpecoj kontraŭvole iras al Serbio, Montenegro kaj Grekio → multaj etnaj albanoj vivas ekstere de Albanio
Inter la 1-a kaj la 2-a mondmilitoj: reĝlando, sekvita de itala okupado
La teritoria nukleo de la albana ŝtato estis formita en la Mezepoko kiel laPrinclando Arbër kaj laAlbana Reĝlando. Ankaŭ la unuaj mencioj pri la originoj de la albanoj kiel malsama etno venas de ĉi tiu periodo. En la 15-a jarcento okazis serio de konfrontoj inter albanoj gvidataj deSkanderbeg kaj laOtomana Imperio. Tuj post la morto de Skanderbeg la organizita rezistado ĉesis kaj la lando iĝis parto de la Otomana Imperio longe por 25 jaroj.[17] Ĝi restis sub la otomana regado kiel parto de la provincoRumelio ĝis 1912, kiam la unua sendependa Albanio estis deklarata. La naskiĝo de nacia albana konscio datiĝas de la 19-a jarcento kaj ĝi estis unu el la naciismoj naskiĝintaj en la Otomana Imperio.
Muhammad Ali (paŝao) estis gvidanto de Otomana imperio,Albana origino,fondinto de moderna Egipto.
Kun regado de imperio alvenis,Islamo kiel 3-a religio ankaŭ prezentita en Albanio,ĝi kaŭzita masiva elmigratondo de Albanoj al aliaj kristanaj eŭropaj landoj.[17]La procezo de konvertiĝo estas malrapide kaj neegale,plejparto de Albanoj estis kristanoj ankoraŭ en 16-jarcento.[17]
Ĉar la religio,Albana lingvo ankaŭ dividis en du grupojn,en la albana,estas Gegët kaj Toskët,nordo kaj sudo derivero Shkumbin.
Köprülü Mehmed Pasha,Granda Veziro de Otomana Imperio
Dum imperiperiodo,multe muslima Albanaj gajnis altajn statusojn en la imperio,48grandaj veziroj estis Albana origino,tiaj kielKöprülü Mehmed Pasha,fondinto de Köprülü politika dinastio(Angle:Köprülü era),lia fino,Ahmed Köprülü estis gvidanto en milito inter Otomana Imperio kaj Habsburgo.
La komunisma reĝimo falis en 1990, kaj la Respubliko Albanio estis fondita en 1991. La malnova komunisma partio estis venkita en la balotadoj de marto 1992, meze de ekonomia kolapso kaj socia malbonfarto. Ekonomia krizo ekis en 1996 kiel konsekvenco de la fiasko de laskemo Ponzi kiu estis farita en la lando kaj kiu okazigis en 1997 armitan ribelon, pro kiu albanoj amase elmigris alItalio,Grekio,Svislando,Germanio kajNordameriko.
Albanio iĝis membro deNATO en 2009. La lando estas kandidato por membriĝi en laEŭropa Unio.
La teritorio de Albanio estas administre dividita en 12provincoj (albane: oficialeqark/qarku, ofte ankaŭprefekturë/prefektura), fojfoje tradukata kielprefektejo) kaj ĉiu el ili havas plurajn distriktojn (kelkfoje tradukataj kiel subprefektejoj). 72 distriktoj havas urbo-statuson (albane: qytet). Ĝi havas ĉirkaŭ 2980 vilaĝojn en la tuta Albanio.[18]
La Albana Respubliko estas parlamenta demokratio establita sub renovigita konstitucio en 1998. Balotadoj okazas ĉiun kvaran jaron por 140 sidlokoj en unuĉambra Popola Asembleo. En junio 2002, kompromisa kandidato,Alfred Moisiu, iamaGeneralo, estis elektita por sukcedi la PrezidantonRexhep Meidani. Parlamentaj balotoj en junio 2005 venkigisSali Berisha, eksan membron de la albana komunisma partio, kiel estro de la Demokratia Partio. La nuna prezidanto,Bamir Topi, estis elektita en julio 2007.
La eŭrop-atlantika integriĝo de Albanio estis la ĉefa celo de la postkomunismaj registaroj. La aliĝo de Albanio en la Eŭropa Unio estas prioritato por la Eŭropa Komisiono.
Albanio, kune kun Kroatio, eniris en NATO la 1-an de aprilo 2009 estante la 27-a kaj 28-a anoj, respektive, de la alianco.[19]
La laborfortoj de Albanio daŭre migras al Grekio, Italio, Germanio kaj aliaj partoj de Eŭropo kaj Nordameriko. Malgraŭ tio, la migrofluo iom post iom malkreskas danke al la konstanta kaj pozitiva evoluo de la albana ekonomio.
La ŝtatestro en Albanio estas la Prezidanto de la Respubliko. La prezidanto estas elektata por kvinjara periodo fare de laAsembleo de la Respubliko Albanio per sekreta balotado, bezonante plimulton el la voĉoj (50%+1) de ĉiuj deputitoj. La onta balotado okazos en 2012. La nuna Prezidanto de la Respubliko estas Bamir Topi.
LaPrezidanto havas la povon garantii la observadon de la konstitucio kaj de ĉiuj leĝoj, agante kiel ĉefkomandanto de la armitaj fortoj, uzante la funkciojn de la Parlamento de Albanio kiam la Asembleo ne sesias, kaj nomumas la Ĉefministron el la Konsilio de Ministroj.
La plenuma povo restas ĉe laKonsilio de Ministroj. LaĈefministro estas elektata de la prezidento. Ministroj estas nomumitaj de la prezidento surbaze de la rekomendoj de la Ĉefministro. La Popola Asembleo fine (mal)akceptas la konsiston de la Konsilio. La Konsilio respondecas pri la ekstera kaj interna politiko. Ĝi gvidas kaj kontrolas la agadon de la ministerioj kaj aliaj ŝtataj organoj.
LaAsembleo de la Respubliko Albanio (Kuvendi i Republikës së Shqipërisë) estas la leĝfaranto de Albanio. Ĝi konsistas el 140 deputitoj en la Asembleo, kiuj estas elektataj laŭ sistemo el partia listo de proporcia reprezentado. La Prezidento de la Asembleo (aŭ Parolanto) havas du deputitojn kaj gvidas la Asembleon. Ĝi havas 15 konstantajn komisionojn aŭ komitatojn. Parlamentaj balotoj okazas minimume ĉiun kvaran jaron.
La Asembleo havas la povon decidi la direkton de la ekstera kaj interna politiko; aprobi aŭ amendi la konstitucion; deklari militon al alia ŝtato; ratifi aŭ nuligi internaciajn traktatojn; elekti la Prezidanton de la Respubliko, la Superan Kortumon kaj la Ĝeneralan Prokuroron kaj ĝiajn deputitojn; kaj kontroli la agadon de la ŝtataj radio, televido, novaĵagentejoj kaj aliaj ŝtataj amaskomunikiloj.
La Albanaj Armitaj Fortoj (Forcat e Armatosura të Shqipërisë) estis unuafoje formitaj post la sendependiĝo en 1912. Albanio malpliigis la nombron da aktivaj trupoj ekde 1988 de 65,000[20] al 14,500 en 2009[21] kun malgranda aro da aviadiloj kaj ŝipoj. En la 1990-aj jaroj, la lando forĵetis multe da eksmodaj armiloj, tankoj kajMSA-sistemoj el Ĉinio.
Hodiaŭ ĝi konsistas el la Ĝenerala Majora Ŝtato, la Albanaj Surteraj Fortoj, Albanaj Aerfortoj, Albanaj Maraj Defendfortoj, la Albana Logistika Brigado kaj la Albana Komando por Trejnado kaj Doktrino. Kreskanta militista buĝeto estis unu el la plej gravaj kondiĉoj por integriĝo enNATO. La militista elspezo estis ĉirkaŭ 2.7% el la MEP en 2008. Ekde februaro 2008, Albanio oficiale partoprenas en laOperaco Aktiva Forto de NATO en laMediteraneo.[22] kaj ricevis la aniĝ-inviton la 3-an de aprilo 2008.[23] Albanio iĝis plena membro de NATO la1-an de aprilo2009.
La malaltaj teroj de la okcidento estas banataj de la Adriatiko. Albanio signifas 'La lando de la blankaj montoj' ĉar ĉirkaŭ 70% de la albana pejzaĝo estas montara, igante la orientan parton malfacila alirebla. La plej alta monto estasKorab situanta en ladistrikto Dibër, atingante 2,753 metrojn.Jezerca (albane: Maja Jezercë) estas la plej alta punkto de Prokletije, kiu altas 2,694 m supermarnivelo.
La internaj landaj kondiĉoj varias laŭ la alteco sed la altaĵoj ĝis ĉ. 1,500 m estas kutime malvarmaj kaj ofte neĝas en vintro; la neĝo povas restis ĝis la printempio. Krom la landa ĉefurboTirano, kiu havas 800,000 loĝantojn, la ceteraj gravaj urboj estasDurrës,Korçë,Elbasan,Shkodër,Gjirokastër,Vlorë kajKukës. En la albana gramatiko, la vortoj povas havi difinitan aŭ ne difinitan formon kaj tio ankaŭ apliĝas al la urbonomoj:Tiranë kajTirana,Shkodër kajShkodra estas uzataj.
La tri plej grandaj kaj profundaj tektonaj lagoj de laBalkana Duoninsulo estas parte situantaj en Albanio.Lago Shkodër en la landa nordokcidento havas areon kiu varias inter 370 km2 kaj 530 km2, el kiu triono apartenas al Albanio kaj la cetero al Montenegro. Lalago de Ohrid estas situanta en la sudoriento kaj estas kundividata inter Albanio kaj Nord-Makedonio. Ĝi havas maksimuman profundecon je 289 metroj kaj unikan varion el floraro kaj bestaro troveblas tie, inkluzive de "vivantaj fosilioj" kaj pluraj endemiaj specioj. Pro la natura kaj historiaj valoroj, la lago de Ohrid estas sub la protekto de laUnesko. Tie ankaŭ estas la lago Butrinti kiu estas eta tektona lago. Ĝi troviĝas en la nacia parko de Butrint.
La klimato ĉe la marbordo estas tipemediteranea kun mildaj kaj humidaj vintroj kaj sekaj kaj varmaj someroj.
Kun ĝia marbordo vizaĝe al laAdriatika kajIonia maroj, ĝiaj altebenaĵoj dorse al la levitabalkana termaso, kaj la tuta landokuŝado ĉe latitudo kondiĉigita de gamo da malsamaj veteroj dum la vintro kaj somero, Albanio havas altan nombron da klimataj regionoj kompare kun la malgranda areo. La marborda malaltebenaĵo havas tipe mediteranean veteron; la altebenaĵoj havas mediteranean kontinentan klimaton. Kaj en la malaltebenaĵo kaj en la interno, la vetero varias rimarkinde de nordo ĝis sudo.
La malaltebenaĵo havas mildajn vintrojn, averaĝante proksimume7°C. Someraj temperaturoj averaĝas24°C. En la suda malaltebenaĵo, temperaturoj averaĝas proksimume5°C pli altaj ĝenerale en la jaro. La diferenco estas pli bonega ol5°C dum la somero kaj iom malpli dum la vintro.
Temperaturoj en la interno de la lando estas pli kondiĉigitaj de la alteco ol la latitudo aŭ ajna alia faktoro. Malaltaj vintraj temperaturoj en la montoj estas kaŭzitaj de la kontinenta aeramaso kiu regas la veteron enOrienta Eŭropo kaj Balkanoj. Nordaj kaj nordorientaj ventoj blovas dum multe da tempo. Mezaj someraj temperaturoj estas sub la nivelo en la marbordaj regionoj kaj multe malaltiĝas en altaĵoj, sed ĉiutage ili mildiĝas. Tagtempa maksimuma temperaturo en la internajbasenoj kaj rivervaloj estas tre altaj, sed la noktoj preskaŭ estas ĉiam freŝaj.
La plej altaj enlandaj montoj ricevas malpli da pluvado ol la mezaj ĉirkaŭaj regionoj. Terenaj diferencoj amplekse kaŭzas lokajn variojn, sed la laŭsezona distribuado estas la plej konsekvenca el ajna areo.
Kvankam malgranda lando, Albanio estas eminenta pro sia riĉa biologia diverseco. La vario degeomorfologio,klimato kajtereno kreas la favorajn kondiĉojn por kelkaj endemiaj kaj duonendemiaj specioj kun 27 endemiaj kaj 160 duonendemiaj vaskulaj plantoj kiuj troviĝas en la lando. La tuta nombro de plantoj estas ĉ. 3,250 specioj, ĉirkaŭ 30% el la tutaj flaŭrospecioj trovitaj enEŭropo.
Pli ol triono de la teritorio de Albanio, proksimume 10,000 kvadrataj kilometroj (2.5 milionoj akreoj), estas arbarkovrita kaj la lando estas riĉega laŭflaŭro. Proksimume 3,000 malsamaj specioj de plantoj kreskas en Albanio, multaj el kiuj estas uzitaj por medikamentaj celoj.
Fitogeografie, Albanio apartenas al laBoreala Regno kaj estas komuna inter la Adriatika kaj orientaj mediteraneaj regionoj de laMediteranea Regiono kaj la Ilira provinco de laCirkumboreala Regiono. Marbordaj regionoj kaj malaltebenaĵo havas tipan mediteraneanmakisan vegetaĵaron, dum kverkejoj kaj vegetaĵaro estas troveblaj sur pli altaj lokoj. Vastaj arbaroj denigraj pinoj,fagoj kajabioj estas troveblaj sur pli altaj montoj kaj alpajherbejoj kreskas ĉe altecoj super 1800 metroj[26].
Ekzistas ĉirkaŭ 760 specioj de vertebruloj troveblaj ĝis nun en Albanio. Inter tiuj ekzistas 350 birdospecioj, 330 fiŝoj el sensala akvo kaj mara kaj 80 specioj de mamuloj. Ekzistas proksimume 91 tutmonde minacitaj specioj trovitaj ene de la lando, inter kiuj troviĝas lakrispa pelikano,pigmea kormorano, kaj la ŝtonaj marbordaj regionoj en la sudo disponigas bonajn vivejojn por la endanĝerigitamediteranea monaĥosigelo.
Kelkaj el la plej signifaj birdospecioj troveblaj en la lando inkluzivas la reĝan aglon, konata kiel la nacia simbolo de Albanio, speciojn devulturoj,urogaloj kaj multnombrajakvobirdoj. La albanaj arbaroj daŭre konservas signifajn komunumojn de grandaj mamuloj kiel ekzemple la brunurso,griza lupo, ĉamo kaj apro. La nordaj kaj orientaj montoj de la lando estas hejmo por la lasta restanta balkana linko, endanĝerigita specio de la eŭrazia linko[28].
Naftofontoj proksime deMallakastraProporcia reprezento de eksportataj produktoj de Albanio, 2019
Albanio estas malriĉa lando laŭ la Okcidenteŭropa vivnivelo[29]. ĜiaMalneta enlanda produkto (laŭ laaĉetpova pareco) staris ĉe 26 procentoj de la eŭropunia mezumo en 2010[30]. Tamen, Albanio montris potencialon por ekonomia kresko, kiam pli kaj pli da komercejoj kiuj translokiĝas tie kaj konsumvaroj estas disponeblaj en emerĝantaj merkatoj de lokaj komercistoj kiel parto de la nuna masiva tutmonda praktikado de kostreduktado. Albanio,Kipro kajPollando estas la nuraj landoj en Eŭropo kiuj registris ekonomian kreskon en la unua kvarono de 2009[31][32].Internacia Mona Fonduso (IMF) antaŭvidis kreskon je 2.6% por Albanio en 2010 kaj 3.2% en 2011[33][34] Ekzistas signoj je kreskantaj investoj, kaj la elektromalŝaltoj estas reduktitaj laŭ la mezuro ke nun Albanio eksportas energion.
Preskaŭ 100% el la elektro estas generita de malnoviĝantajhidroelektroj, kiuj iĝis neefikaj pro la pliiĝo de la sekperiodoj.[35] Albanio kajKroatio diskutis la eblecon komune konstrui atomcentralon ĉe la Lago Shkoder, proksime al la limo kun Montenegro, plano kiu arigis kritikon de ĉi lasta pro la tertrema aktiveco de la areo.[36] Tamen, ekzistas duboj ĉu Albanio povus financi tiaskalan projekton kun tuta ŝtata buĝeto de malpli ol 5 miliardoj.[37] Tamen, en februaro 2009 itala firmaoEnel diskonigis planojn konstrui perkarban elektrocentralon en Albanio, por diversigi energifontojn.[35]
La lando havas kelkajn rezervejojn denafto kajtergaso, sed produktis nur 5,400 barelojn dapetrolo por tago en 2009.[38] Gasproduktado, taksita je proksimume 30 milionoj da kubaj metroj, sufiĉas por kontentigi la konsumadon. Aliaj krudmaterialoj inkludaskarbon,baŭksiton,kupron kajferon.
Agrikulturo estas la plej signifa sektoro, uzante proksimume 58% el la laborforto kaj generante proksimume 21% el laMEP. Albanio produktas signifajn kvantojn datritiko,maizo,tabako,figoj (13-a-plej granda produktanto en la mondo)[39] kajolivoj.
Elspezoj por scienca esplorado kaj evoluo en Albanio ne superas 0.18% de la MEP, kiu estas la plej malalta nivelo en Eŭropo. Ekonomia konkurado kaj eksportoj estas malaltaj, kun ekonomio daŭre peze misprezentita pro la malalta teknologio. Ekde 1993 la homrimedoj en sciencoj kaj teknologio draste malpliiĝis. Diversaj enketoj montras ke dum la periodo 1991-2005, ĉirkaŭ 50% el la profesoroj kaj esploristoj de la enlandaj universitatoj kaj sciencaj institucioj elmigris.[40]
Tamen en 2009 la registaro aprobis la "Nacian Strategion por Scienco, Teknologio kaj Novigado en Albanio"[41] kovrante la periodon 2009-2015. Ĝi planas triobligi publikan elspezadon en esplorado kaj evolu al 0.6% de la MEP kaj pliigi la internan elspezon tra la esplorprogramoj de la Eŭropa Unio, ĝis kovrado de 40% el esplorad-elspezado, inter aliaj.
La aŭtoŝoseo Albanio-Kosovo ligas Kosovon al la adriatika marbordo de Albanio: la albana flanko estis kompletigita en junio 2009[42], kaj nun estas nur du horoj kaj duono por iri de la Kosovo-limo ĝis Durrës. Entute la aŭtoŝoseo estos ĉirkaŭ 250 km kiam ĝi atingosPriŝtinon. La projekto estis la plej granda kaj plej multekosta infrastrukturprojekto iam entreprenita en Albanio. La kosto de la aŭtoŝoseo ŝajnas esti 800 milionoj da Eŭroj, kvankam la preciza kosto por la tuta aŭtoŝoseo ankoraŭ devas esti konfirmita de la registaro.
Du kromaj aŭtoŝoseoj estos konstruitaj Albanio en baldaŭa estonteco:8-a Koridoro kiu interligos Albanion kunNord-Makedonio kajBulgario, kaj la nord-suda aŭtoŝoseo, kiu proporcias al la albana flanko de la Adriatik-ionia aŭtoŝoseo, pli granda regiona aŭtoŝoseo ligantaKroation kunGrekio laŭ la Adriatikaj kaj ioniaj marbordoj. Kiam ĉiuj tri koridoroj estas finitaj, Albanio havos laŭtakse 759 kilometrojn da aŭtoŝoseoj interligante ĝin kun ĉiuj siaj najbaraj landoj:Kosovo, Nord-Makedonio, Montenegro, kaj Grekio.
La civila aviadila transportado en Albanio ekiĝis en novembro 1924, kiam la Respubliko Albanio subskribis Registaran Interkonsenton kun la germanaDeutsche Luft Hansa. Sur la bazo de dekjara koncesiinterkonsento, la albanaAirlines Company Adria Aero Lloyd estis establita. En 1925, la unuaj enlandaj flugoj de Tirano ĝisShkodër kajVlorë komenciĝis.
La konstruado de pli moderna flughaveno enLaprakë komenciĝis en 1934 kaj estis kompletigitaj proksime de la fino de 1935. Tiu nova flughaveno, kiu poste estis oficiale nomata "Flughaveno de Tirano", estis konstruita laŭ modernaj teknologiaj parametroj de tiu tempo, kun plifortikigita konkreta aviejo de 1200 400m, kaj kompletigita kun teknika ekipaĵo kaj konvenaj konstruaĵoj.
Dum 1955-1957, laFlughaveno Rinasi estis konstruita por armeaj celoj. Poste, ĝia administracio estis ŝanĝita al la Trafikministerio. La25-an de januaro1957 la ŝtata Entrepreno de Internacia Aviadila Transportado (Albtransport) establis sian ĉefsidejon en Tirano.Aeroflot,Jat,Malév,TAROM kajInterflug estis la flugkompanioj kiuj ekflugis al kaj el Albanio ĝis 1960.
Dum1960-1978, pluraj flugkompanioj ĉesis funkcii en Albanio pro la komunisma enlanda politiko, kondukante al malkresko de flugoj kaj pasaĝeroj. En 1977 la registaro de Albanio subskribis interkonsenton kun Grekio por malfermi la unuajn aerliniojn de la lando kun ne-komunisma Eŭropo. Kiel rezulto,Olympic Airlines estis la unua ne-komunisma flugkompanio se temas pri komerce flugi en Albanio post laDua Mondmilito. Proksime de 1991 Albanio havis aerliniojn kun multaj gravaj eŭropaj urboj, inkluzive deParizo,Romo,Zuriko,Vieno kajBudapeŝto, sed neniu regula enlanda fluglinio.
Franc-albana komuna operacio deAda Air, estis lanĉita en Albanio kiel la unua privata flugkompanio, en 1991. La firmao ofertis flugojn per tridek-ses-pasaĝera aviadilo kvar tagojn semajne inter Tirano kajBari, Italio kaj ĉartoservo por hejmaj kaj internaciaj cellokoj.
De 1989 al 1991, pro politikaj ŝanĝoj en la orienteŭropaj landoj, Albanio aliĝis al laInternacia Civila Aviada Organizo (ICAO), malfermis sianaerspacon al internaciaj flugoj, kaj estis difinitaj la devoj de laaertrafika kunordigo. Kiel rezulto de tiuj evoluoj, kondiĉoj estis kreitaj por apartigi la agadojn de aertrafika kunordigo de Albtransport. Anstataŭe, la Nacia Agentejo de Aviado estis establita kiel sendependa entrepreno. Krome, dum tiuj jaroj, registaraj interkonsentoj de civila aviadila transportado estis establitaj kun landoj kiel ekzempleBulgario,Germanio,Slovenio, Italio,Rusio,Aŭstrio,Britio kaj Makedonio. La Ĝenerala Direktorio de Civila Aviado (DGCA) estis establita la3-an de februaro1991, por fari la evoluon postulata antaŭ la tempo.
En 2007 Albanio havis unu eksterlandan flughavenon: Tirana Internacia Flughaveno Patrino Terezo. La flughaveno estas ligita al 29 cellokoj de 14 flugkompanioj. Ĝi vidis pliiĝon de pasaĝernombroj kaj aviadilomovadoj ekde la1990-aj jaroj. La datumoj por 2009 estas 1.3 milionoj da pasaĝeroj kaj mezeme 44 sur kaj alteriĝoj tage.
La fervojoj en Albanio estas administrataj de la nacia fervojsocietoHekurudha Shqiptare (HSH) (esperante "Fervojoj de Albanio"). Ĝi funkciigas 1, 435mm (4 ft 8 1⁄2 in) relsistemon en Albanio. Ĉiuj trajnoj estas transportitaj per dizelelektraj lokomotivoj faritaj de la ĉefa entreprenoČKD.
La fervoja reto estis amplekse promociita de la totalisma reĝimo deEnver Hoĝa, en la tempo kiamla uzo de privata transporto estis malpermesita. Ekde la kolapso de la antaŭa reĝimo, ekzistis konsiderinda pliiĝo de aŭtoj kaj uzado de busoj. Dum pluraj ŝoseoj de la lando daŭre estas en tre malbona stato, ekzistis aliaj evoluoj (kiel ekzemple la konstruado de aŭtoŝoseo interTirano kajDurrës) kiuj prenis multe da trafiko for de la fervojoj.
Regionoj kun tradicia ĉeesto de etnaj aŭ lingvaj grupoj krom la albanoj.
La trimiliona albana loĝantaro estas relative juna kompare kun aliaj eŭropaj landoj, kun meza aĝo je 28.9 jaroj[43]. Post 1990 la albana loĝantaro alfrontis novajn fenomenojn kiel la migrado, kiu tre influis la distribuadon loĝantojn en la distriktoj kaj prefektejoj. Distriktoj en la nordo vidis malkreskantan loĝantaron, dum la distriktojTirano kajDurrës pliigis la loĝantaron, pro interna enmigrado[44]. La loĝantaro de Albanio estis 3,152.600 homoj la1-an de januaro2007 kaj 3,170.048 la 1-an de januaro 2008[45] .[46] .[47] de kiuj 420 000 vivas en la ĉefurboTirano.
Alternativaj fontoj taksas la loĝantaron en julio 2009 je 3 639,453 kun jara kreskorapideco de 0.546%. Albanio estas plejparte etne homogena lando kun nur malgrandaj malplimultoj. La granda plimulto de la lando estas etnajalbanoj. La preciza grandeco de la etnaj malplimultoj ne estis konata, ĉar la lasta censo kiu enhavis etnografiajn datumojn estis farita en 1989[48]. Tamen, etnografiaj datumoj estis inkluditaj por la censo de aprilo 2001[49]. Enfebruaro2011 la registaro sciigis ke la censo estus prokrastita por prepari la komunumaj balotoj en majo, sed venis premo de diversaj grupoj kaj politikistoj por forigi la demandojn pri etneco kaj religio[50].
Malplimultoj inkluzivasgrekojn,vlakojn,montenegranojn,serbojn,makedonojn,bulgarojn,goranojn,balkanajn egiptanojn,romaojn kajjudojn. La grandeco de la greka malplimulto estas disputaĵo: la albana registaro asertas ke ĝi estas nur 60 000, dum kelkaj grekaj fontoj postulas eĉ 300,000. La plej multaj okcidentaj fontoj kalkulas la grandecon de la greka malplimulto je proksimume 200 000, t.e. 6% el la tuta loĝantaro[51][52], dum laMonda faktolibro de CIA taksas la grekan malplimulton je 3% de la loĝantaro kaj laŜtata Departemento de Usono mencias 1.17% por grekoj kaj 0.23% por aliaj malplimultoj. Tamen, la albana registaro timas ke se censo kun etnografiaj demandoj estus farita, konsiderinda parto de la albanianoj sin deklarus grekoj[53] .
Ekzistas neniu oficiala statistiko pri religia membreco en Albanio. LaMonda faktolibro de CIA distribuas ĝin tiel: 70%islamanoj, 20%orientaj ortodoksuloj, kaj 10%katolikoj[54]. La demografia studo de 2009 dePew Research Center montras alian distribuadon de islamanoj en Albanio je 79.9%.[55] Laŭ la Monda Kristana Enciklopedio, en 2009 ĉirkaŭ 38% el la albanoj estis islamanoj, kaj 36% kristanoj. Laŭ la Ŝtata Departemento de Usono, kalkuloj pri aktiva partopreno en religiaj servoj estas inter 25 kaj 40%.[56]
La albanoj unue aperas en la historia arkivo en Bizancaj fontoj de la malfrua 11-a jarcento. En tiu tempo, ili jam estas plene kristanigitaj. Kristanismo poste estis iom forpelita pro Islamo. Post sendependeco (1912) de la Otomana Imperio, la albanaj respublikanoj, monarĥaj kaj poste komunistaj regadoj sekvis la sisteman politikon pro forigo de religio el oficialaj funkcioj kaj kultura vivo.
Albanio neniam havis oficialan ŝtatan religion aŭ kiel respubliko aŭ kiel regno. En la20-a jarcento, la pastraro de ĉiuj kredoj estis malfortigita sub la monarkio, kaj finfine ekstermita dum la 1940-aj kaj 1950-aj jaroj, sub la ŝtata politiko je detruado de ĉiu organizita religion en albanaj teritorioj.
La komunista regado kiu prenis kontrolon de Albanio post la Dua Mondmilito persekutis kaj subpremis religian observon kaj instituciojn kaj tute ekskludis religion ĝis tia punkto ke Albanio estis oficiale deklarita la unua "ateisma ŝtato de la mondo". Religia libereco revenis al Albanio ekde la ŝanĝo de la reĝimo en 1992. Albanaj islamaj loĝantoj (plejparte sekularaj kaj de lasunaa branĉo) estas troveblaj ĝenerale en la lando, dum ortodoksaj kristanoj estas densaj en la sudo kaj katolikoj estas troveblaj en la nordo de la lando. Neniuj fidindaj datumoj estas haveblaj pri la aktiva partopreno en formalaj religiaj diservoj, kaj taksoj varias de 25% ĝis 40%.[57]
La unua registrita albana protestanto estis Said Toptani, kiu vojaĝis tra Eŭropo, en 1853 revenis al Tirano kaj predikisProtestantismon, estante arestita kaj malliberigita de la otomanaj aŭtoritatoj en 1864. Ĉeftendencaj evangeliaj protestantoj devenas de la laboro de la kongregacianoj kaj pli poste de la metodistaj misiistoj kaj la laboro de la Brita kaj Eksterlanda Bibliosocieto en la19-a jarcento.
Preĝejo de la10-a jarcento dediĉita al la Virgulino Maria
La Misia Alianco, konata kiel VUSh estis fondita en 1892. Hodiaŭ en VUSh membriĝas proksimume 160 parokejoj el malsamaj protestantaj kongregacioj. VUSh organizas marŝadojn en Tirano kontraŭ la sangvenĝoj en 2010. Biblioj estas disponigataj fare de la Interkonfesia Bibliosocieto de Albanio. La unua plena albanlingva Biblio esti presita en 1990.
Ekzistas komunumo deatestantoj de Jehovo en Albanio taksita je 4 000 membroj.[58]. Inter aliaj religiaj organizoj troviĝas laEklezio de Jesuo Kristo de la Sanktuloj de la Lastaj Tagoj (Mormona Eklezio). La implikiĝo de mormonoj en Albanio komenciĝis per humanitara helpo dum la1990-aj jaroj. La unuaj misiistoj estis senditaj en 1992 kun la Misio Albanio-Tirano malfermita en 1996. En la jaro 2008, ekzistis preskaŭ 2 000 membroj de la Mormona Eklezio en Albanio, disvastigita ĝenerale en dek branĉoj kun du kapeloj kaj unu Familia Historia Centro.[59]
Malgranda sed aktiva komunumo de bahaanoj troviĝas en Albanio[60]. LaBahaa Kredo havas 12lokajn asembleojn kajNacian Asembleon fondita en 1992. La unua bahaano kiu vizitis Albanion estis laMano de la Afero de Dio kaj esperantistino,Martha Root. La bahaa komunumo registris 9,700 kredantojn en la jaro 1993. En 2011 ili estas pli ol 11,000 membroj kaj 9 lokaj spiritaj asembleoj.
La reganta kaj sola oficiala lingvo estas laalbana. Aliaj lingvoj de la etnaj malplimultoj en Albanio inkluzivas laarumanan,serban (montenegran),makedonan,bulgaran kajciganan. Krom la albana, la plejmulto de la albanoj flue parolas laitalan kaj laangla iĝas populara[61].
La reganta kaj sola oficiala lingvo estas laalbana (albane:Shqip [elp. ŝkip], kiu estashindeŭropa lingvo sen iuj proksimaj parencoj. Ĝi estas reviziita kaj kombinita formo de la du ĉefaj dialektoj, lagega (en la nordo) kaj latoska (en suda Albanio), sed kun pli granda influo de la toska kompare kun la gega. Larivero Shkumbin estas la limo inter la du dialektoj. En la areoj loĝitaj de la greka malplimulto, estas parolata dialekto de lagreka kiu konservas perditajn aspektojn en la greka nuntempe parolata en Grekio. Aliaj lingvoj de la etnaj malplimultoj en Albanio inkluzivas laarumanan,serban (montenegran),makedonan,bulgaran kajciganan. Krom la albana, la plejmulto de la albanoj flue parolas laitalan kaj laangla iĝas populara[61].
Laalbana lingvo estis pruvita kielhindoeŭropa lingvo en 1854 fare de la germana filologoFranz Bopp. La albana estas aparta branĉo de la hindoeŭropa lingva familio.Kelkaj akademiuloj kredas ke la albana venas de lailira lingvo[62] dum aliaj[63] asertas ke ĝi venas de ladak-trakia lingvaro. (Iliraj lingvoj kaj dak-trakiaj lingvoj, aliflanke, eble estis parencaj lingvoj.)
Establante pli longajn rilatojn, la albana ofte estas komparita kun labalta-slava en unu flanko kajĝermana lingvaro sur la alia, ĉar ambaŭ grupoj kundividasisoglozojn kun la albana. Krome, la albana havas vokalŝanĝon en kiu longa o iĝis a, samkiel en ĉi tiu unua grupo kaj male al la lasta. Same, la albana prenis la antikvan relativanJos kaj uzis ĝin ekskluzive por kvalifiki adjektivojn, same kiel en la baltaj lingvoj en kiuj ĉi tiu vorto estis uzita por la fino de adjektivoj.
La albana alfabeto konsistas el 36 latinaj literoj.
La kultura rezisto estis unue esprimita tra la pliprofundigo de la albana lingvo en la areo de preĝejaj tekstoj kaj publikaĵoj, plejparte de la katolikoj en la norda regiono, sed ankaŭ de la ortodoksanoj en la sudo. Lareformacio fortigis la esperon por la evoluo de la loka lingvo kaj literatura tradicio kiam la kleriko Gjon Buzuku alportis en la albana lingvo la katolikan liturgion, provante fari por la albana lingvo kionLutero faris por lagermana.
Meŝari (La Misalo) de Gjon Buzuku, publikigita de li en 1555, estis konsiderita ĝis nun kiel la unua literatura verko verkita en la albana. La delikata nivelo de la lingvo kaj la stabiligita ortografio devas esti rezulto de pli frua tradicio de skribado en la albana, tradicio kiu ne estas konata. Sed ekzistas iu fragmenta indico, datante pli frue ol Buzuku, kiu indikas ke la albana estis skribita minimume ekde la14-a jarcento p.K.
La unuaj konataj indicodatoj venas de la jaro 1332 pri interkonsentoj kun la franca dominikano Guillelmus Adae, ĉefepiskopo de Antivari, kiu en raporto en la latina skribas ke albanoj uzas latinajn literojn en siaj libroj kvankam ilia lingvo estas tre malsama de la latina. Aliaj specialaj pruvoj estas: bapta formulo de 1462, skribita en la albana ene de teksto en la latina fare de la episkopo de Durrës, Pal Engjëlli; glosaro kun albanaj vortoj de 1497 de Arnold von Harff, germano kiu vojaĝis tra Albanio, kaj fragmento (de la15-a jarcento) de laBiblio, pli specife de laEvangelio laŭ Mateo, ankaŭ en albana, sed uzante grekajn literojn.
Albanaj verkaĵoj de tiuj jarcentoj ne nur temis pri religiaj aferoj, sed ankaŭ estis historiaj kronikoj. Ili estas menciitaj de la humanisto Marin Barleti, kiu, en sia libroRrethimi i Shkodrës (La Sieĝo de Shkodër) (1504), konfirmas ke li trafoliumis tiujn kronikojnen la vulgara lingvo.
Dum la 16-a ĝis 17-a jarcentoj, lakatekismoE mbësuame krishterë (Kristanaj Instruoj) (1592) de Lekë Matrënga, Doktrina ekrishterë (La Kristana Doktrino) (1618) kaj Rituale romanum (1621) dePjetër Budi, la unua verkisto de originala albana prozo kaj poezio, Apologio de George Castriot (1636) deFrang Bardhi, kiu ankaŭ publikigis vortaron kaj folkloraĵojn, la teologi-filozofian traktaton Cuneus Prophetarum (La Grupo de Profetoj) (1685) dePjetër Bogdani, la plej universala figuro de la albana mezepoko, estis publikigitaj en la albana. La plej fama albana verkisto estas verŝajneIsmail Kadare.
Laŭ iniciato de samideanoTomasz Chmielik, estas entreprenita kampanjo por traduki la plej elstarajn nuntempajn albanajn verkistojn:Ismail Kadare,Fatos Kongoli,Ylljet Aliçka kaj aliaj. Ĝis nun, oni eldonis la romanon "La Hunda Haŭto" de Fatos Kongoli, la novelaron "Sloganoj el ŝtono" de Ylljet Aliçka, la novelon "La Polino" deBajram Karabolli, la poemaron "Lundo en sep tagoj" deLuljeta Lleshanaku kaj la poemaron "La Mondo estas Pejzaĝo kun Brilaj Koloroj" deEqrem Basha[64]. . Estas jam tradukitaj ĉirkaŭ 15 aliaj libroj, pretaj sed ne eldoneblaj pro manko de sponsoroj[65].
Albana popolmuziko dividiĝas en tri stilaj grupojn, kun aliaj gravaj muzikareoj ĉirkaŭShkodër kajTirano. La plej gravaj grupoj estas la gegoj de la nordaj kaj sudaj laboj kaj toskoj. La nordaj kaj sudaj tradicioj estas kontrastitaj per la "kruda kaj heroa" tono de la nordo kaj la "rilaksita" formo de la sudo.
Tiuj malsimilaj stiloj estas unuigitaj de "la intenseco per kiu la prezentistoj kaj aŭskultantoj donas al la muziko kiel rimedo por patriota esprimo kaj kiel veturilo portante la rakonton de buŝa tradicio", same kiel kelkaj karakterizaĵoj estas la uzado de obskuraj ritmoj kiel ekzemple 3/8, 5/8 kaj 10/8.[66] La unua kompilo de albana popolmuziko estis farita dePjetër Dungu en 1940.
Albanaj popolkantoj povas esti dividataj en gravajn grupojn: la heroaj epopeoj de la nordo, kaj la dolĉe melodiajlulkantoj, amkantoj, ligante muzikon, laborkantojn kaj aliajn specojn de kanto. La muziko de diversaj festivaloj kaj ferioj ankaŭ estas grava parto de la albana popolkanto, aparte tiuj de la festo de la tago de Sankta Lazaro, kiu bonvenigas laprintempon. Lulkantoj kajvajtimoj estas gravegaj specoj de albana popolkanto, kaj estas ĝenerale prezentitaj de solulinoj.[67]
La albana kinarto komenciĝis en 1912 kaj evoluis dum la komunisma periodo sub politikaj nuancoj. Dum la 1990-aj jaroj, la ŝanĝo de la komunisma ŝtatformo al pli demokratia kondukis al granda ŝanĝo en la albana kinearto. La granda kaj malnova konglomerato Kinostudio estis dividita en plurajn pli malgrandajn studiojn. Filmoj estis faritaj en privataj studioj de la malnovaj albanaj direktoroj kaj eĉ kelkaj eksterlandaj, sed lige kun la novaNacia Centro de Kinematografio (Qendra Kombëtare e Kinematografisë).
Kvankam novaj filmoj estas produktitaj, multaj albanoj revenis al observado kaj ĝuado de la malnovaj filmoj, nun montritaj sur la diversaj privataj televidstacioj. La komunismepokaj propagandaj elementoj nun estas pli da komedifonto ol malamo, kaj tiu frua stilo estas multe aprezita.
Kelkaj el la plej bonvenigita lastatempaj filmoj inkluzivas Kolonel Bunker, Parullat (Sloganoj), Dasma e Sakos,Tirana Nula Jaro, kaj Portan Evan .
En la 1990-aj jaroj, multaj novaj kinejo-teatroj estis konstruitaj, precipe en la pli grandaj urboj (kiel ekzemple "Jarmilo" en laĉefurboTirano) kiu plejparte montras okcidentajn kaj pli elstare usonajn filmojn.
La kuirarto de Albanio, kiel la plimulto de la balkanaj nacioj, estas mediteranea sed kun orientaj influoj ĉar forte influita de ĝia longa historio. En malsamaj tempoj, la teritorio kiu nun estas Albanio estis okupita deGrekio,Italio kaj laOtomana Imperio kaj ĉiu grupo lasis sian spuron sur la albanan kuirarton. Ĉefa mango de la albanoj estastagmanĝo, kaj ĝi estas kutime akompanita desalato el freŝaj legomoj, kiel ekzempletomatoj,kukumoj, verdajpiproj kajolivoj kunolivoleo,vinagro kajsalo. Tagmanĝo ankaŭ inkluzivas ĉefan pladon el legomoj kaj viando. Specialaĵoj el fiŝoj ankaŭ estas oftaj en la marbordaj regionoj deDurrës,Vlorë kajSarandë. En altaj areoj oftas la fumumita viando kaj piklado estas tre ofta.
Popularaj pladoj estas:
• Byrek - bongusta kukaĵo kun fromaĝo, spinaco aŭ viando
• Tasqebap - speco de stufaĵo kun ŝafido kaj tomato
•Tarator - malvarma trempaĵo de jogurto kaj kukumo
Orientaj inspiritaj desertoj estasbaklava,kadaif, revani (speco desemola kuko),ballokume, foje kielballokumja(sq.wikipedia), kiu estasmaizfarunkuketo. Alia deserto estastrileçe, pli konata kiel balkana kaj turka deserto.
Turismo en Albanio estas karakterizita de la arkeologia landa heredaĵo de la malnovgrekaj, romiaj kaj otomanaj tempoj, nedifektitaj strandoj, defiante montarajn sistemojn, artefaktojn el laMalvarma Milito, bongustan tradician kuirarton, unikan muzikon, kaj la strangan atmosferon de la kamparo.
Kvankam daŭre subevoluinta, turismo vidis imponan pliiĝon en la lastaj jaroj. Oficialaj datumoj montris ke 2 089,538 da turistoj vojaĝis al Albanio de eksterlande dum la unuaj ses monatoj de 2008, kio estis 23-procenta kresko kompare kun la sama periodo de la antaŭa jaro. Lonely Planet ĵus vicigis Albanion kiel la 1-a vizitinda celloko en 2011. Albanio estis nomumita la "Nova Mediteranea Amo".
Antaŭ la alveno de la komunisma regado, la analfabeteco ene Albanio estis tre alta, ĉ. 85%. Lernejoj estis malabundaj inter laUnua Mondmilito kaj laDua Mondmilito. Kiam la komunistoj akiris la potencon en 1944, ili prioritatigis la forviŝadon de analfabeteco. Strikta regularo estis lanĉita, por ke ĉiuj civitanoj inter la aĝoj 12 kaj 40 jaroj kiuj ne povus legi aŭ skribi devus lerni. Ekde tiam la procento de alfabeteco rimarkinde pliboniĝis[68]. Hodiaŭ la alfabeteco en Albanio estas 98.7%, el kiuj viroj estas 99.2% kaj inoj 98.3%[47]. Kun grandaj loĝantarmovadoj en la 1990-aj jaroj al urbaj areoj, la edukado ankaŭ suferis transformadon. LaUniversitato de Tirano estas la plej antikva universitato en Albanio, fondita en oktobro 1957.
Sanĝovenĝo estas parto de la albana kutima juro, kodigita en la 15-a jarcento fare de la albana princo Lekë Dukagjini:Kanuni i Lekë Dukagjinit (La Jura Kodo de Lekë Dukagjini) kondiĉas ke se iu estas murdita, lia aŭ ŝia familio povas mortigi la krimulon aŭ liajn aŭ ŝiajn parencojn por venĝi sin. Tio ofte kondukas al jaroj da familiajvenĝoj, kaŭzantaj multajn mortojn kaj familianoj kiuj ne kuraĝas forlasi la domon ĉar ili timas esti murditaj. Tial tiuj familianoj ofte elektas fuĝi eksterlanden. La sangovenĝo estas fenomeno aplikata nur (eksterleĝe) en la nordo de Albanio.
Piedpilko estas la plej populara sporto en Albanio, kiel partoprena kaj spektanta nivelo. La sporto estas regita de la Piedpilka Unuiĝo de Albanio, kreita en 1930, membro deFIFA kaj membro fondinto deUEFA. Aliaj luditaj sportoj inkluzivaskorbopilkon,flugpilkon,rugbeon 15, kajgimnastikon.
Radio Televizioni Shqiptar (RTSH) estas la publika ŝtata radio kaj televido de Albanio, fondita en 1938 en Tirano. Temas pri tri televidstacioj nomitajTelevizioni Shqiptar (TVSH, TVSH 2, kaj TVSH Sat), kaj tri radiostacioj, uzante la nomon Radio Tirano aldone al 4 regionaj radiostacioj. La internaciaj servelsendaj radioprogramoj en albana kaj sep aliaj lingvoj estas elsendataj tra mezondoj (AM) kaj kurtondoj (SW).
La internacia servo uzis la temon de la kanto- "Keputa një gjethe dafine" kiel rekonigan melodion. La internacia televidservo tra satelito estis lanĉita ekde 1993 kaj ĝi celas servi al albanaj komunumoj enKosovo,Serbio,Makedonio,Montenegro kaj pli nordaGrekio, kaj plie la albana diasporo en la resto deEŭropo. RTSH pasinte estis peze influita de la regpartio en ĝia programaro sed tio estis forlasita.
Sanservo estis en deklivo post la kolapso desocialismo en la lando, sed procezo de modernigo okazis ekde 2000.[69] En la unua jardeko de la21-a jarcento, ekzistis 51 hospitaloj en la lando, inkluzive de militista hospitalo kaj specialaj instalaĵoj.[69] Albanio sukcese forigis malsanojn kiel ekzemplemalario.
Vivdaŭro estas taksita je 77.43 jaroj, t.e. la numero 51 tutmonde, kaj forpuŝante kelkajn eŭropuniajn landojn, kiel ekzempleHungario kajĈeĥio.[70] La plej oftaj mortokaŭzoj estas cirkula malsano sekvita de kanceraj malsanoj.Demographic and Health Surveys kompletigis enketon en aprilo 2009, detaligante diversajn san-statistikojn en Albanio, inkluzive de masklacirkumcido,abortigo kaj aliaj.[71]
La Fakultato de Medicino de la Universitato de Tirano estas la ĉefmedicina fakultato en la lando. Ekzistas ankaŭ fleglernejoj en aliaj urboj.Newsweek vicigis Albanion en la numero 57 el 100 Plej Bonaj Landoj en la Mondo en 2010.[72]
La unua libro en Esperanto eldonita en Albanio estis la libro “Gjergj Kastrioti-Skanderbeg-Heroo de Albanujo”, presita en la eldonejo Gutemberg, Tirana, 1929. La libro estis verkita originale en Esperanto de Cuk Simoni per fluanta kaj riĉa lingvo kaj ĝi cirkulis tra Eŭropo kiel vera “gvidilo” pri albanoj en la medioj de esperantistoj[73].
La unua esperantisto estisLazar Shantja enShkodrë en1913[75]. En la raporto de laLigo de la Nacioj estas legeble, ke la albana registaro en1922 enkondukis devigan instruadon deEsperanto en la duagradaj lernejoj, sed tiu detalo ŝajnas esti eraro aŭ mistifiko. Unua lernolibro aperis en1928. Tiam laŭ la statistiko deDietterle en la lando troviĝis nur ses esperantistoj. Esperantlingva verko priSkanderbeg estis eldonita en1929, 144 p., ĝin kompilisCuk Simoni. En1933 nur en Shkodra estisdelegito de UEA[76].
En Fajrero 4/1959, bulteno de ĉeha Esperanto-junularo, estis publikigita jena artikolo: "Esperanto en Albanio". Cefo Fico dufoje prelegis pri Esperanto kaj organizis malgrandan ekspozicion en la kulturdomo en Tirana. En la Ministerio pri konstruado funkciis Esperanto-kurso, pere de stencilita lernolibro verkita de s-ano Cefo Fico. La albana Esperanto-movado bezonas esperantaĵojn, lernolibrojn en itala, franca aŭ rusa lingvoj. La adreso: S-ano Cefo Fico, inĝeniero ĉe la Ministerio de konstruado, Tirana, Albanio."
↑Madrugearu A, Gordon M. La militoj enBalkanio. Rowman & Littlefield, 2007. p.146
↑The Illyrians by J. J. Wilkes, 1992,ISBN 978-0-631-19807-9, page 279,"We cannot be certain that the Arbanon of Anna Comnena is the same as Albanopolis of the Albani, a place located on the map of Ptolemy (3.12)"
↑Robert Elsei.The Albanian lexicon of Dion Von Kirkman. Earliest reference to the existence of the Albanian language, pp. 113–122.
↑17,017,117,2Communism, Health and Lifestyle: The Paradox of Mortality Transition in Albania by Arjan Gjonca. Google Books.au. 31. juli 2011. ISBN978-1-59884-337-8. Arkiveret fra originalen 15. oktober 2015. Hentet 11. oktober 2014.
↑Encyclopedia of Indo-European Culture By J. P. Mallory, Douglas Q. Adams Edition: illustrated Published by Taylor & Francis, 1997ISBN 978-1-884964-98-5, 9781884964985 (citaĵo anglalingva:"Although there are some lexical items that appear to be shared between Romanian (and by extension Dacian) and Albanian, by far the strongest connections can be argued between Albanian and Illyrian." paĝo 11)Concise Encyclopedia of Languages of the World By Keith Brown, Sarah Ogilvie Contributor Keith Brown, Sarah Ogilvie Edition: illustrated Published by Elsevier, 2008ISBN 978-0-08-087774-7, 9780080877747 (citaĵo anglalingva:"Albanian constitutes a single branch of the Indo-European family of languages. It is often held to be related to Illyrian, a poorly attested language spoken in the Western Balkans in classical times" page 22)
↑The Thracian language. The Linguist List. Arkivita ella originalo je 2008-02-03. Alirita la 27-an de januaro 2008 . “An ancient language of Southern Balkans, belonging to the Satem group of Indo-European. This language is the most likely ancestor of modern Albanian (which is also a Satem language), though the evidence is scanty. 1st Millennium BC – 500 AD.”.
↑Noto: La menciitaj libroj troviĝas ankaŭ ĉe la Libroservo de UEA
↑Bardhyl Selimi, Albana literaturo tradukita en Esperanto, En: Johan Derks, Kroniko de Balkanio, p. 37, Antologio de Balkana Verda Stelo 2015 - 2017
↑Yuri Arbatsky, Yuri, citita fare de Koco kun la anglalingva piednotoTranslated and published by Filip Fishta in Shkolla Kombëtare (The National School; No.1, May 1939), 19, and quoted from his Preface toPjetër Dungu's Lyra Shqiptare (see note 2).
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
