Nuboskrapuloj (meze Wisma 46) en ĜakartoĈefvojo en ĜakartoUrbodomo de Ĝakarto
Ĝakarto aŭ(Jakarta, oficiale konata kiel Speciala Ĉefurba Regiono Ĝakarto (indonezieDaerah Khusus Ibu Kota Jakarta), estasĉefurbo kajhavenurbo derespublikoIndonezio. Ĝi estas la plej loĝata urbo en Indonezio kaj unu el plej loĝatajaglomeraĵoj en la mondo. Ĝi estas same la ekonomia, kultura kaj politika centro de la lando.
Ĝi situas ĉe laĜakarta golfo sur la nordokcidenta marbordo deinsuloJavo. En decembro de 2012 la urbo havis 9'761'407 loĝantojn en la propra urbo[1] kaj 13'194'000 kun laaglomeraĵo. Ĝi estas ne nur la plej loĝata urbo en Indonezio sed ankaŭla plej loĝata enSudorienta Azio.[2] La oficiala metropola areo, konata kielJabodetabek (nomo formita per la kombino de la komencaj silaboj de Jakarta,Bogor,Depok,Tangerang kajBekasi), estas la dua plej granda en la mondo.
Establita en la 4a jarcento, la urbo iĝis grava komerca havenurbo por laSunda Regno. Ĝi estisde facto ĉefurbo de laNederlanda Hindio (konata kielBatavia tiam, respektiveBatavio). Nuntempe la ĉefurbo pluestis la ĉefurbo de Indonezio ekde la sendependeco de la lando esti deklarita en 1945. La urbo estas nune la sidejo de la Sekretariaro deASEAN.
Ĝakarto estis listita kielmondurbo en la esplorado de 2008 fare de laGlobalization and World Cities Study Group and Network (GaWC).[3] Baze sur esplorado fare de la Brooking Institute, en 2011 la ekonomia kresko en Ĝakarto rangis la 17a inter la 200 plej grandaj urboj de la mondo, saltinte el ĝis rango de 2007 kiel la 171a. Ĝakarto kreskis pli rapide olKuala Lumpur,Pekino kajBangkoko.[4]
Ĝakarto kovras 661.23 km², nome la plej malgranda inter ĉiuj provincoj de Indonezio. Tamen, ĝia metropola areo kovras 6 392 km², kio etendiĝas al la du najbaraj provincojOkcidenta Javo kajBanteno.[5] La areoGranda Ĝakarto inkludas tri najbarajnkabupaten (nome Bekasi, Tangerang kaj Bogor) kaj kvin apudajn urbojn (nomeBogor,Depok,Bekasi,Tangerang kajSuda Tangerang).
Ĝakarto estas en la nordokcidenta marbordo deJavo, ĉe la elfluejo de la rivero Cilivung en laĜakarta Golfo, ero de laJava maro. Ĝi estas stratege proksime de laSunda Markolo. La norda parto de Ĝakarto estas ebena tero, kaj kelkaj ties areoj estas sub marnivelo,[6] kaj suferas oftajn inundojn. La sudaj partoj de la urbo estas montetaj. Ĝi estas unu el nur du aziaj ĉefurboj kiuj estas en lasuda hemisfero (kun la ĉefurbo deOrienta Timoro nomeDili). Oficiale, la areo de Ĝakarta Speciala Distrikto estas 661.23 km² de terareo kaj 6 977 km² de marareo.[7] La insuloj Seribu (Mil Insuloj), kiuj estas administracie parto de Ĝakarto, estas en Ĝakarta Golfo, norde de la urbo.
Ĝakarto kuŝas sur malalta kaj ebena aluvia ebenaĵo, game el −2 ĝis 91 m kun averaĝa alto de 8 m super marnivelo kun historie etendaj marĉecaj areoj. Kelkaj partoj de la urbo estis konstruitaj sur akiritaj tajdaj areoj ekzistantaj tra la areo.[8] Dek tririveroj fluas tra Ĝakarto. Ili estas Cilivung, Kalibaru, Pesanggrahan, Cipinang, Angke, Maja, Mookervart, Krukut, Buaran, Okcidenta Tarum, Cakung, Petukangan, Sunter kaj Grogol River.[9][10] Ili fluas el la altaj teroj Puncak ĝis la sudo de la urbo, poste tra la urbo norden al la Java maro. la rivero Cilivung dividas la urbon en la okcidenta kaj orienta distriktoj. Tiuj riveroj, kombine kun la pluvoj de malseka sezono kaj nesufiĉa drenado pro ŝtopiĝo, faras ke Ĝakarto ofte suferasinundojn.
Krome, Ĝakarto enfaliĝas ĉirkaŭ 5 ĝis 10 cm ĉiujare, kaj eĉ ĝis 20 cm en la nordaj marbordaj areoj. Post fidinda studo, oni ekkonstruis ringandigaron konatan kiel Giganta Ĝakarta Marmurego ĉirkaŭ la Ĝakarta Golfeto por helpi kontroli la minacon el la maro. Tiu digego estos ekipita per pumpilsistemo kaj retenareoj por defendi kontraŭ akvo kaj funkcii kiel pagŝoseo. Oni esperas, ke la projekto estu finkompletigita ĉirkaŭ 2025.[11] En Januaro 2014, la centra registaro interkonsentis konstrui du akvobaraĵojn sur la rivero Ciavi, en Bogor, kaj tunelon de 1.2 km el la rivero Cilivung ĝis la rivero Cisadane por mildigi inundojn en la urbo.[12] Nuntempe oni konstruas subteran akvokanalon 1.2 km longan, kun kapacito de 60 m³ por sekundo inter la rivero Cilivung kaj la Orienta Flukanalo por milidi la inundojn de la rivero Cilivung.[13] En 2023, la gazetoNew York Times informis, ke en kelkaj lokoj Ĝakarto estas enfaliĝanta ĝis 30 cm ĉiujare.[14]
Medidefendantoj indikas, ke tiu enfaliĝo estas helpata per la elfosado desubtera akvo, grandparte eksterleĝe. Krome, la registara manko de strikta regularo pliigas la problemon, ĉar multaj ĵus konstruitaj altaj konstruaĵoj, korporacioj kaj fabrikoj ĉirkaŭ Ĝakarto decidas eksterleĝe elfosi subteran akvon. Fakte, en ĵusa inspektado al 80 konstruaĵoj en Jalan Thamrin, grandtrafika ŝoseo liniigita kun nubostrapuloj kaj vendejaregoj, 56 konstruaĵoj havas pumpilojn por subtera akvo, kaj 33 estis pumpantaj tiun akvon eksterleĝe.[15] Tio povus esti haltigita ĉesigante la elfosadon (kiel faris la urbonTokio), pliigante la efikecon, kaj trovante aliajn fontojn por uzado de akvo. Krome, pliigi regularon pere de pli alta impostado aŭ limigi la pumpadon de subtera akvo montriĝis helpa ĉe urboj kiel Ŝanghajo, Tokio, kaj San Jose en kiuj oni bremsis la enfaliĝon.[16] La riveroj de Ĝakarto estas tre poluataj kaj nuntempe netaŭga portrinkakvo.[17]
Betavia tradicia domo en distrareo Taman Mini Indonesia Indah.
Ĝakarto havas arkitekture gravajn konstruaĵoj game laŭlonge de diversaj historiaj kaj kulturaj periodoj. Arkitekturaj stiloj montras Malajajn, Sundajn, Javajn, Arabajn, Ĉinajn kaj Nederlandajn influojn.[18] Eksterlandaj influoj efikis sur la arkitekturo de la tradicia Betavi domo. La domoj estis konstruitaj el nangka ligno (Artocarpus integrifolia) kaj enhavis tri ĉambrojn. La formo de la tegmento rememorigas pri la tradicia java "joglo".[19] Aldone, la nombro de registritaj kulturheredaj konstruaĵoj pliiĝis.[20]
Fasado de la Bankomuzeo Indonesia en Kota Tua.
Koloniaj konstruaĵoj kaj strukturoj estis tiuj kiuj estis konstruitaj dum la kolonia periodo. La hegemoniaj koloniaj stiloj povas esti dividitaj en tri periodoj: nome laNederlanda orjarcento (17-a ĝis fino de la 18-a jarcento), la transirstila periodo (fino de la 18-a jarcento – 19-a jarcento), kaj la nederlanda modernismo (20-a jarcento). Kolonia arkitekturo estas evidenta en domoj kaj vilaoj, preĝejoj, civilaj konstruaĵoj kaj oficejoj, ĉefe koncentrita en la Ĝakarta Malnova Urbo (Kota Tua) kaj en Centra Ĝakarto. Arkitektoj kiel J.C. Schultze kaj Eduard Cuypers desegnis kelkajn el la plej gravaj konstruaĵoj. Verkoj de Schultze estas ekzemple la koncertejo Gedung Kesenian Jakarta, la konstruaĵo de la Indonezia Supera Kortumo kaj la konstruaĵo de la Ministerio de Financoj, dum Cuypers desegnis la Bankomuzeon Indonesia kaj la Muzeon Mandiri. Komence de la 20-a jarcento, plimulto de konstruaĵoj estis konstruitaj laŭNovrenesanca stilo.
Ĉirkaŭ la 1920-aj jaroj, la arkitektura gusto ekŝanĝis favore al raciismo kaj almodernismo, aparte perartdekora arkitekturo. La elita ĉeurbo Menteng, disvolviĝis dum la 1910-aj jaroj, estis la unua klopodo en la urbo kreadi idealan kaj sanigan loĝejaron por la meza klaso. Tiuj originaj domoj havis laŭlongan organizadon, kun grandaj tegmentorandoj, grandaj fenestroj kaj malferma aerumado, ĉiuj praktikaj trajtoj por tropika klimato.[21] Tiuj domoj estis disvolvigitaj de N.V. de Bouwploeg, kaj establitaj de Pieter Adriaan Jacobus Moojen.
Post sendependiĝo, la procezo naci-konstruado en Indonezio kaj detruado de la memoro de koloniismo estis tiom grava kiom la simbola konstruado de arteriaj ŝoseoj, monumentoj, kaj registaraj konstruaĵoj. La Nacia Monumento en Ĝakarto, desegnita de Sukarno, estas la modelo de naciismo en Indonezio. Komence de la 1960-aj jaroj, Ĝakarto havigis aŭtoŝoseojn kaj super-skalajn kulturajn monumentojn kiel la Stadiono Gelora Bung Karno. La parlamenta konstruaĵaro montras hiperbolan tegmenton rememorigan de la germanaj raciismaj kaj korbusaj desegnokonceptoj.[22] La konstruaĵo de 1996, Wisma 46 staras ĝis alto de 262 m kaj ĝia plumplinta pinto celebras teknologion kaj simboligas stereoskopion.
La urba konstruadego pluis dum la 21-a jarcento. La Ora Triangulo de Ĝakarto estas unu el la plej rapidaj evoluantaj Centraj Negocdistriktoj en la Azi-Pacifika regiono.[23] Laŭ laKAKUL kaj Emporis, estas 88nuboskrapuloj kiuj atingas aŭ superas 150 m, kio metas la urbon ene de la tutmondaj 10 urboj kun plej da nuboskrapuloj.[24] Ĝi havas pli da konstruaĵoj pli altaj ol 150 metroj ol ĉiuj aliaj urboj de Sudorienta Azio kaj eĉ de laSuda Hemisfero.
Selamat Datang Monumento, termarkilo de 1960-aj jaroj de Ĝakarto en la okcidenta pinto de la distrikto Menteng.
Plimulto de termarkiloj, monumentoj kaj statuoj en Ĝakarto estis ekkonstruitaj en la 1960-aj jaroj dum la epoko deSukarno, poste kompletigitaj en la epoko deSuharto, kvankam kelkaj datas el la kolonia periodo. Kvankam multaj el la projektoj estis kompletigitaj post lia prezidenteco, oni konsideras, ke Sukarno, kiu estis memarkitekto, planis monumentojn kaj termarkilojn de Ĝakarto, ĉar li deziris, ke la urbo estu modelo de pova nova nacio. Inter monumentaj projektoj tiukadre konstruitaj, iniciatitaj, kaj planitaj dum lia regado estas la Nacia Monumento Monas, la Moskeo Istiqlal, la parlamenta komplekso, kaj la Stadiono Gelora Bung Karno. Sukarno ankaŭ konstruigis multajn naciismajn monumentojn kaj statuojn en la ĉefurbo.[25]
Nacia Monumento Monas, simbolo de Ĝakarto.
La plej fama termarkilo, kiu iĝis la simbolo de la urbo, estas la 132 m altaobelisko de la Nacia Monumento (Monumen Nasional aŭMonas) en la centro de la placo Merdeka. Je ĝia sudokcidenta angulo starasMahabarato-temaArĝunaŬiĝaja ĉarstatuo kaj fontano. Plu sude tra Jalan M.H. Thamrin, unu el la ĉefaj avenuoj, la monumentoSelamat Datang staras sur fontano en la centro de latrafikocirklo de Hotel Indonesia. Aliaj termarkiloj estas la Moskeo Istiqlal, la Ĝakarta Katedralo kaj la Preĝejo Immanuel. La iamaBatavia Stadhuis, nome havenoSunda Kelapa en la Ĝakarta Malnova Urbo estas alia termarkilo. La Aŭtografa Turo de Thamrin Nine en Centra Ĝakarto, je 382.9 metroj estas la plej alta konstruaĵo en Indonezio. la plej ĵusa termarkilo konstruita estas la Ĝakarta Internacia Stadiono.
Kelkaj statuoj kaj monumentoj estas naciismaj, kiel la Monumento al la Ekhavo de Okcidenta Nov-Gvineo, Tugu Tani, la statuo al la Junularo Patung Pemuda Membangun kaj lagatotkaĉa Monumento Dirgantara. Kelkaj statuoj rememoras naciajn heroojn de Indonezio, kiel Diponegoro kaj Kartini en la placo Merdeka. La statuoj de Sudirman kaj Mohammad Husni Thamrin estas en stratoj kiuj portas iliajn nomojn. Estas ankaŭ statuo deSukarno kajHatta en la Proklama Monumento kaj en la enirejo al la Soekarno–Hatta Internacia Flughaveno.
Boatado en la lago de la Indonezia arkipelago en Taman Mini Indonesia Indah.
En Junio 2011, Ĝakarto havis nur 10.5% verdajn malfermajn spacojn (Ruang Terbuka Hijau), kvankam tio kreskiĝis ĝis 13.94%. Publikaj parkoj estas inkluditaj en publikaj verdaj malfermaj spacoj.[26] Estas ĉirkaŭ 300 integritaj de infanoj uzeblaj publikaj spacoj (RPTRA) en la urbo en 2019.[27] Je 2014, 183 akvorezervejoj kaj lagoj estis konstruitaj en la areo Granda Ĝakarto.[28]
Placo Merdeka (Medan Merdeka) estas preskaŭ 1 km2 areo kiu estas hejmo de la simbolo de Ĝakarta, nome la Monumento Monas aŭMonumen Nasional (Nacia Monumento). Ĝis 2000, ĝi estis la plej granda urba placo en la mondo. La placo estis kreita de la nederlanda ĝenerala guberniestro Herman Willem Daendels (1810) kaj estis origine nomitaKoningsplein (Reĝa Placo). La 10an de Januaro 1993, Prezidento Suharto ekbeligis la placon. Inter ĝia trajtoj elstaras cerva parko kaj 33 arboj kiuj reprezentas la 33 provincojn de Indonezio.[29]
La Nacia Monumento (indonezieMonumen Nasional, mallongigitaMonas) estas 132 m alta turo-obelisko en la centro de Placo Merdeka. Ĝi estas la nacia monumento de la Respubliko de Indonezio, konstruita memorfesti la lukton por indonezia sendependeco. Ĉi tiu monumento estas kronita kun flamo kovrita per orfolioj kiu simbolas la brulan spiriton de lukto de la indonezianoj.
Lapangan Banteng (Bufalejo) estas en Centra Ĝakarto proksime al la Moskeo Istiqlal, la Ĝakarta Katedralo, kaj la Ĝakarta Centra Poŝtoficejo. Ĝi kovras ĉirkaŭ 4.5 hektarojn. Dekomence, ĝi estis nomitaWaterlooplein (Placo Waterloo) kaj funkciis kiel ceremonia placo dum la kolonia periodo. Koloniaj monumentoj kaj memormonumentoj starigitaj sur la placo dum la kolonia periodo estis detruitaj dum la epoko de Sukarno. La plej elstara monumento en la placo estas laMonumen Pembebasan Irian Barat (Monumento al la "Liberigo" de Okcidenta Irian (Novgvineo)). Dum la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj, la parkon oni uzis kiel busterminalo. En 1993, la parkon denove oni turnis en publika spaco. Ĝi iĝis distrejo por la popolo kaj nuntempe utilas kiel ekspoziciejo aŭ por aliaj eventoj.[30] 'Jakarta Flona' (Flora dan Fauna), ekspozicio pri floroj kaj ornamplantoj kaj maskotoj, okazas en tiu parko ĉirkaŭ Aŭgusto ĉiujare.
Ancol Gondola.
Taman Mini Indonesia Indah (Miniatura Parko de Indonezio), en Orienta Ĝakarto, havas dek parketojn.
Taman Suropati aŭ Parko Suropati estas en Menteng, Central Ĝakarto. La parko estas ĉirkaŭata de nederlandaj koloniaj konstruaĵoj. Taman Suropati estis konata kielBurgemeester Bisschopplein dum la kolonia epoko. La parko estas cirklo-forma kun surfaca areo de 16,322 m². Kelkaj modernaj statuoj estis faritaj por la parko fare de artistoj de la landoj deASEAN, kio kontribuas al ĝia kromnomo 'Taman persahabatan seniman ASEAN' ('Parko de la amikeco de artistoj de ASEAN').[31]
Parko Menteng estis konstruita sur la loko de la tiama stadiono Menteng de la teamo Persija. Parko Situ Lembang estas proksime, kaj havas lagon centre.
Parko Kalijodo estas la plej nova parko, en la nordokcidenta subdistrikto Penjaringan, kun 3.4 ha ĉe la rivero Krendang. Ĝi formale malfermiĝis la 22a de Februaro 2017. La parko estas malfermita 24 horojn tage kiel verda malferma spaco (RTH) kaj infanamika integrita publika spaco (RPTRA) kaj havas sketejojn laŭ internaciaj normoj.[32]
Mangrovejo kaj Natura Rezervejo Muara Angke kaj laNaturturisma Parko Pantai Indah Kapuk en la nordokcidenta subdistrikto Penjaringan.[33]
Parkoj Tebet Honda, Puring, Mataram, Langsat, Ayodya kaj Martha Christina Tiahahu Literatura Parko en Suda Ĝakarto.[34][35]
Labestoĝardeno Ragunan (Kebun Binatang Ragunan) estas en Pasar Minggu, Suda Ĝakarto. Ĝi estas la tria plej malnova bestoĝardeno en la mondo kaj la dua plej granda kun la plej diversaj populacioj de animaloj kaj plantoj.[36]
Setu Babakan estas 32-hektara lago ĉirkaŭita de Betavia kultura vilaĝo, en Jagakarsa, Suda Ĝakarto.[37] Ankaŭ la Parko Dadap Merah estas en tiu areo.
Taman Impian Jaya Ancol, alinome Ancol estas la plej granda integrata turisma areo en Sudorienta Azio. Ĝi estas laŭlonge de la golfeto, ĉe Ancol en Norda Ĝakarto.
Taman Waduk Pluit/Pluit Lagoparko kaj Putra Putri Parko estas en Pluit, Norda Ĝakarto.[38]
LaNacia Muzeo de Indonezio estas arkeologia, historia, etnologia kaj geografia muzeo en Ĝakarto. Ĝi temas pri historio, etnologio, arkeologio kaj kulturo de Indonezio. Pro la elefanta statuo antaŭ la ĉefenirejo, la muzeo ankaŭ estas konata kielGedung Gajah (Elefanto-domo). Ĝiaj ampleksaj kolektoj kovras la tutan teritorion de Indonezio kaj preskaŭ ĝian tutan historion. La muzeo klopodis por konservi indonezian heredaĵon dum du jarcentoj.
LaMoskeo Istiklal (indonezieMasjid Istiqlal) estas la nacia moskeo de Indonezio. Ĝi situas en la centro de Ĝakarto. Ĝi estas la plej granda moskeo en Sudorienta Azio kaj povas gastigi 120 000 devotulojn.
Ĝakarto altiras homojn el la tuta Indonezio, ofte serĉe de laborposteno. La censo de 1961 montris, ke 51% de la urba loĝantaro estis naskiĝinta en Ĝakarto mem.[39] Interna enmigrado tendencis malhelpi la efekton de familiplanaj programoj.[40] La Ministerio de Internaj Aferoj (Kemendagri) tabulas siajn proprajn datumojn, kio pliiĝis ekde oni ekpostulis personajn identigilon en la lastaj jardekoj, kaj listigis la loĝantaron de Ĝakarto en 11 261 595 personoj fine de la jaro 2021.
Indonezio estas la plej granda ekonomio deASEAN, kaj Ĝakarto estas la ekonomia nervocentro de la Indonezia insularo. La laŭnomaMEP de Ĝakarto estas 203.702 mil milionoj da usonaj dolaroj kaj laaĉetpova MEP estis 602.946 mil milionoj da usonaj dolaroj en 2021, kio estas ĉirkaŭ 17% de la tuta Indonezio.[41] Ĝakarto estis rangigita la 21a en la listo de laIndekso de Urboj de Ekonomia Influo en 2020 fare de la gazeto CEOWORLD.[42] Laŭ laJapana Centro por Ekonomika Esplorado, la regiona malneta produkto por persono de Ĝakarto rangigas ĝin la 28a inter 77 urboj en 2030 el 41a en 2015, nome la plej granda en Sudorienta Azio.[43] La indekso Savills de Fortaj Urboj antaŭdiris, ke Ĝakarto estos inter la 20 pintaj urboj en la mondo ĉirkaŭ la jaro 2028.[44][45]
PupojOndel-ondel estas la maskoto de la urbo kaj la simbolo de la Betavia kulturo. En tiu ĉi poŝtmarko inter monumentoj kaj termarkiloj de la urbo.
Kiel ĉefurbo de Indonezio, Ĝakarto estas fandopoto de kulturoj el ĉiuj etnaj grupoj de la lando. Kvankam Betavioj estas indiĝena komunumo de Ĝakarto, la urba kulturo reprezentas multajn lingvojn kaj etnajn grupojn, subtenas diferencojn pri religio, tradicioj kaj lingvoj, anstataŭ nura kaj hegemonia kulturo.
Ĝakarto havas egan sistemon de rapidaj busoj nomitanTransJakarta kiun oni lastatempe fervore pligrandigis kaj plidensigis. Sistemo de urbaj fervojlinioj nomitaKRL Commuter Line aŭKRL Jabotabek, kurtigoKRL estaskereta rel listrik kio siavice signifas "elektra fervojo", ekzistas kaj ekzistis delonge kaj estas en iomete uzebla stato sed suferas je nesufiĉa kapacito. Nuntempe oni konstruas du pliajn sistemojn,MRT Jakarta (parte subtera malpeza fervojo) kajLRT Jabodebek (malpeza fervojo).
LaInternacia Flughaveno Soekarno–Hatta (indonezieBandara Internasional Soekarno-Hatta, mallongigita SHIA, IATA-kodo : CGK, ICAO-kodo : WIII), ankaŭ nomita Cengkareng (la nomo de la distrikto Cengkareng en nordokcidenta Ĝakarto, kiu estas ofte uzita fare de lokuloj), estas la pli granda internacia flughaveno de la indonezia ĉefurbo Ĝakarto, antaŭFlughaveno Halim Perdanakusuma.
.svg)
