między ententą (główne państwa: Wielka Brytania, Francja, Rosja, potem Serbia, Japonia i Włochy) a państwami centralnymi (Austro-Węgry, Niemcy, poparte przez Turcję i Bułgarię). Wynikła ze splotu antagonizmów między mocarstwami, rywalizacji o hegemonię w Europie, wpływy na Bałkanach, podział świata kolonialnego i rynków zbytu, a także dążenia do rewizji granic, ustalonych w rezultacie konfliktów europejskich XIX w. Pretekstem do wybuchu wojny stało się zamordowanie w Sarajewie 28 VI 1914 następcy tronu austro-węgierskiego arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. 28 VII 1914 Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii, później uczyniły to Niemcy wobec Rosji i Francji; 4 VIII 1914 wojska niemieckie wkroczyły do neutralnej Belgii, by następnie zaatakować Francję (plan Schlieffena); tego samego dnia Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Niemcom, a 6 VIII Austro-Węgry — Rosji. Ofensywa niemiecka została zatrzymana przez Francuzów nad Marną, co zapoczątkowało trwającą na tym froncie do 1918 wojnę pozycyjną — mimo stosowania nowych rodzajów broni: gazów bojowych (22 IV 1915 użyte po raz pierwszy przez Niemców pod Ypres), czołgów (1916 użyte w walce nad Sommą przez wojska brytyjskie) oraz zaciętych walk (Verdun 1916); brytyjskie i francuskie próby przełamania obrony niemieckiej nie przyniosły powodzenia, a ogromne straty spowodowały wybuch powszechnego niezadowolenia w armii francuskiej, opanowany drakońskimi środkami przez generała Ph. Petaina. 6 IV 1917 Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Niemcom, a 8 I 1918 prezydent Stanów Zjednoczonych Th.W. Wilson wystąpił z orędziem do Kongresu, formułującym podstawowe warunki przyszłego pokoju (Wilsona czternaście punktów); stronę państw sprzymierzonych wzmocniły wojska amerykańskie i latem armie ententy przeszły do działań zaczepnych, odrzucając Niemców z północnej Francji i zachodniej Belgii; 11 XI 1918 Niemcy podpisały pod Compiègne zawieszenie broni z państwami sprzymierzonymi.Na froncie wschodnim wojska rosyjskie 1914 poniosły porażki w Prusach Wschodnich w bitwach pod Stębarkiem (niemiecki Tannenberg), a ich kontrofensywę zatrzymały wojska niemieckie i austro-węgierskie w bitwach pod Łodzią, Krakowem i Limanową. W 1915 Niemcy zwyciężyli Rosjan nad jeziorami mazurskimi, a latem i jesienią wojska niemieckie i austro-węgierskie zajęły Królestwo Polskie, część tzw. Ziem Zabranych i krajów bałtyckich; w czasie odwrotu Rosjanie przeprowadzili masową ewakuację ludności, maszyn i produktów rolnych, powiększając zniszczenia wojenne ziem polskich; walki na Podkarpaciu nie przyniosły w tym okresie sukcesu strategicznego żadnej ze stron. W 1916 ofensywa rosyjska na Wołyniu (pod wodzą generała A. Brusiłowa), podobnie jak natarcia na Białorusi i w Kurlandii nie zmieniły w sposób istotny sytuacji na froncie, nastąpiła jego stabilizacja. W VIII 1915 do wojny po stronie ententy przystąpiła Rumunia, ale jej wojska zostały szybko zmuszone do odwrotu. Rozstrzygnięcie na froncie wschodnim nastąpiło dopiero 1917; Rosja, osłabiona m.in. przez rewolucję lutową i październikową, poniosła klęskę (m.in. utrata Rygi) i podpisała 5 oraz 15 XI w Brześciu Litewskim zawieszenie broni, kończące działania wojenne na froncie wschodnim. Jednocześnie, wraz z rozkładem armii rosyjskiej, z jej nierosyjskich żołnierzy i z jeńców powstały formacje narodowe, m.in. Korpusy Polskie w Rosji. 9 II 1918 Niemcy i Austro-Węgry podpisały w Brześciu Litewskim traktat pokojowy z Ukraińską Radą Centralną, na podstawie którego Chełmszczyznę przyłączono do Ukrainy; wojska niemieckie i austro-węgierskie podjęły ofensywę i zajęły kraje bałtyckie, Białoruś i część Ukrainy; 3 III sowiecka Rosja podpisała w Brześciu Litewskim traktat pokojowy z państwami centralnymi (brzeski traktat pokojowy), natomiast Rumunia 5 III zawieszenie broni a 7 V zawarła pokój. Na froncie bałkańskim ofensywa wojsk austro-węgierskich na Serbię 1914 zakończyła się porażką, 1915 Serbia przegrała bitwę na Kosowym Polu, państwa centralne 1916 opanowały Czarnogórę i część Albanii.
Na froncie włoskim (otwartym przez wypowiedzenie 25 V 1915 przez Włochy wojny Austro-Węgrom) siły austro-węgierskie 1915 powstrzymały atak włoski, a walki pozycyjne trwały do 1916 (Socza); 1917 wojska państw centralnych przełamały obronę Włochów (Caporetto), którzy jednak przy pomocy francusko-brytyjskiej utworzyli nowe pozycje obronne nad Piawą (utrzymane do 1918); jesienią 1918 Włosi, wykorzystując rozkład wojsk przeciwnika, przeszli do natarcia; armia austro-węgierska przestała stawiać opór i 3 XI Austro-Węgry podpisały kapitulację. Na frontach pozaeuropejskich wojska rosyjskie pokonały 1914 Turków na Kaukazie (12 XI Turcja wypowiedziała wojnę państwom ententy) i do 1917 odniosły zwycięstwa w lokalnych walkach, Brytyjczycy natomiast 1914–16 ponieśli klęski w bitwach z Turkami w Mezopotamii; w Afryce 1914–15 francuskie i brytyjskie oddziały kolonialne oraz wojska południowoafrykańskie opanowały większość niemieckich kolonii; 23 VII 1914 Japonia znalazła się w stanie wojny z Niemcami i zajęła ich posiadłości w Oceanii; 1915 aliancki korpus ekspedycyjny został pobity w rejonie cieśniny Dardanele, 1917 Turcja zaczęła ponosić porażki w Mezopotamii i Palestynie, a 30 X 1918 skapitulowała. Od 1914 ententa podjęła morską blokadę państw centralnych, które prowadziły wojnę podwodną, nasiloną 1915; Niemcy, zmuszone do jej ograniczenia, 1916 zaktywizowały działania floty nawodnej (jutlandzka bitwa), w następnym roku ogłosiły (1 II) nieograniczoną wojnę podwodną, kontynuowaną do 1918. W powietrzu miejsce sterowców zaczęło zajmować lotnictwo bombowe (niemieckie ataki na Londyn, francuskie na cele przemysłowe w Lotaryngii). Porażki na frontach oraz blokada gospodarcza spowodowały pogorszenie położenia gospodarczego państw centralnych i narastanie kryzysu wewnętrznego w Austro-Węgrzech i Niemczech oraz odradzanie się lub powstawanie nowych państw (m.in. 7 X 1918 proklamowanie przez Radę Regencyjną w Warszawie niepodległości państwa polskiego, 19 X ogłoszenie niepodległości przez Ukraińców we Lwowie, co dało początek wojnie polsko-ukraińskiej, 28 X uchwalenie w Pradze niepodległości Czechów i Słowaków).
Wojnę zakończyły traktaty pokojowe: 28 VI 1919 z Niemcami w Wersalu (wersalski traktat pokojowy), 10 IX 1919 z Austrią w Saint-Germain-en-Laye, 27 XI z Bułgarią w Neuilly, 4 VI 1920 z Węgrami w Trianon i 10 VIII 1920 z Turcją w Sèvres. Udział w wojnie wzięły 33 państwa (29 ententa), ok. 70 mln żołnierzy (ok. 10 mln zabitych, ok. 20 mln rannych); w armiach państw zaborczych służyło ponad 500 tys. Polaków, walczyła też polska formacja Legiony Polskie w I wojnie światowej. W wyniku wojny rozpadła się monarchia austro-węgierska, Niemcy i Austria stały się republikami, powstała sowiecka Rosja, odrodziły się bądź powstały nowe państwa: Polska, Czechosłowacja, Jugosławia, Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia; dokonano nowego podziału kolonii i wytyczono nowe granice w Azji i Afryce; powstała Liga Narodów; wojna zrujnowała przede wszystkim Europę i spowodowała zmniejszenie się jej roli w stosunku do innych części świata.
