Foole-hardy Knight, full soone thou shaltaby / This fond reproach, thy body will I hang, [Hee takes down / his pole.] / And loe vpon that string thy teeth shall hang: Prepare thy selfe, for dead soone shalt thou bee
We doubt thee not; / Thy tale seems true, nor dost thou glorify / Thyself herein—certes thou wouldstabye / A heavy fate if thou shouldst lie herein—[…]
The muckle black deil was father to the Frasers, a'body kens that; and as for the Gregara, I never couldabye the reek of them since I could stotter on two feet.
(obsolete) To pay for (something); tobuy.[12th–16th c.]
So long as breath, and hable puiſſaunce / Did natiue corage vnto him ſupply, / His pace he freſhly forward did aduaunce, / And carried her beyond all ieopardy, / But nought that wanteth reſt, can longaby.
The verb is almost always encountered with a modal verb, as inshall aby,could aby, etc. The gerundabuying of the alternative spellingabuy is found in one text; see that entry.
A user suggests that this Czech entry be cleaned up, giving the reason:“manual inflection table should be moved to a template”.
Please see the discussion onRequests for cleanup(+) or thetalk page for more information and remove this template after the problem has been dealt with.
A user suggests that this Old Czech entry be cleaned up, giving the reason:“manual inflection table should be moved to a template”.
Please see the discussion onRequests for cleanup(+) or thetalk page for more information and remove this template after the problem has been dealt with.
Ona bila nan fszadla,abycz ona sfvim nogam bila malo othpoczynøla
[Ona była nań wsiadła,abyć ona swym nogam była mało otpoczynęła]
1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors,Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][2],Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages66, 1:
Osweczi oblicze swe nad nami y smiluy se nad nami,abichom poznali na zemi drogø twoiø (misereatur nostri, ut cognoscamus... viam tuam)
[Oświeci oblicze swe nad nami i zmiłuj sie nad nami,abychom poznali na ziemi drogę twoję (misereatur nostri, ut cognoscamus... viam tuam)]
Pomny swanczicz nedzele y swante czy,aby sze ne vrich[l]il na uczynek przeklanty
[Pomni święcić niedziele i święte czci,aby sie nie urych[l]ił na uczynek przeklęty]
1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors,Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][7],Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages77, 9:
Wipowedzø sinom swogim,abi poloszili w bodze nadzeiø swoiø a bichø ne zapomneli dzal boszych (narrabunt filiis suis, ut ponant in deo spem suam et non obliviscantur operum dei)
[Wypowiedzą synom swojim,aby położyli w Bodze nadzieję swoję a bychą nie zapomnieli dział bożych (narrabunt filiis suis, ut ponant in deo spem suam et non obliviscantur operum dei)]
1902 [1404], “Wybór zapisek sądowych grodzkich i ziemskich wielkopolskich z XV wieku”, in Franciszek Piekosiński, editor,Studia, rozprawy i materiały z dziedziny historii polskiej i prawa polskiego[8], volume 6,Poznań,Pyzdry,Kościan,Gniezno, page209:
Czso na mø zaloval czesnik o *sszecz marc.,abich gemv popral owsza lesnego y penødzi, tegom ya nie popral
[Czso na mię żałował cześnik o szeć marcas,abych jemu pobrał owsa leśnego i pieniędzy, tegom ja nie pobral]
1885-2024 [c.1450], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors,Prace Filologiczne[9], volume IV, page572:
1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors,Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][10],Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], page Ath 1:
Ktorykole chcze zbawon bycz przede wszym potrz[e]byszno gest,aby dzerszal krzescyanskø werø (quicumque vult salvus esse ante omnia opus est, ut teneat catholicam fidem)
[Ktorykole chce zbawion być przede wszym potrz[e]bizno jest,aby dzierżał krześcijańską wierę (quicumque vult salvus esse ante omnia opus est, ut teneat catholicam fidem)]
1885-2024 [c.1428], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors,Prace Filologiczne[12], volume I,Międzyrzec,Warsaw, page481:
Nedawno mą rzecz byla pothkala,abich barzo crasznø pannø mylowal
[Niedawno mię rzecz była potkała,abych barzo krasną pannę miłował]
1885-2024 [c.1410], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors,Prace Filologiczne[13], volume IV, page616:
Aby mi s tobą vmrzecz, y[e]szcze ssze czebye nye zaprza et si optinuerit me mori tecum, non te negabo
[Aby mi z tobą umrzeć, j[e]szcze sie ciebie nie zaprzę et si optinuerit me mori tecum, non te negabo]
Przetosz nynye przysyøszta mi na pana boga,aby yakozem ya s wami milosyernye vczinila, takyesz y vy vczincze s domem otcza mego (ut quomodo ego misericoridam feci vobiscum, ita et vos faciatis)
[Przetoż ninie przysiężta mi na Pana Boga,aby jakożem ja z wami miłosiernie uczyniła, takież i wy uczyńcie z domem otca mego (ut quomodo ego misericoridam feci vobiscum, ita et vos faciatis)]
1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors,Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][16],Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages50, 19:
Vczin, gospodne, w dobrey woli twey Syon,abi sprawoni muri ierusalemske (ut aedificentur muri Ierusalem)
[Uczyń, Gospodnie, w dobrej woli twej Syjon,aby sprawiony mury jeruzalemskie (ut aedificentur muri Ierusalem)]
1874-1891 [XV p. post.],Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności[18],[19],[20], volume I, page XLI:
Bo gdy bądzye lakozyrcza, obiczagya gynako thego nye odmyeny y nye odeymyeaby z szmyerczyą (qui gulosus effectus est, vix aliter quam morte moris mutabit)
[Bo gdy będzie łakożyrca, obyczaja jinako tego nie odmieni i nie odejmieaby z śmiercią (qui gulosus effectus est, vix aliter quam morte moris mutabit)]
1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors,Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][21],Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages108, 6:
Gdyz bødze sødø,aby wyssedl potøpon (cum iudicatur, exeat condemnatus)
[Gdyż będzie sądzo[n],aby wyszedł potępion (cum iudicatur, exeat condemnatus)]
Boryś, Wiesław (2005), “aby”, inSłownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie,→ISBN
Mańczak, Witold (2017), “aby”, inPolski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności,→ISBN
Bańkowski, Andrzej (2000), “aby”, inEtymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
Sławski, Franciszek (1958-1965), “aby”, inJan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors,Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
B. Sieradzka-Baziur,Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “aby”, inSłownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków:IJP PAN,→ISBN
Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “aby”, inRozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków:Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
to,in order to,so that(connects sentences either to express the goal of a speaker, when the speaker wishes to communicate a command or wish)[withpast-tenseclause‘to do what’]
According toSłownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990),aby is one of the most used words in Polish, appearing 110 times in scientific texts, 81 times in news, 113 times in essays, 89 times in fiction, and 37 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 430 times, making it the 108th most common word in a corpus of 500,000 words.[1]
^Ida Kurcz (1990), “aby”, inSłownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej [Frequency dictionary of the Polish language] (in Polish), volume 1, Kraków; Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, page 1
“ABY”, inElektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century],07.05.2008
Zofia Stamirowska (1987-2024), “aby”, in Anna Basara, editor,Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur, volume 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk,→ISBN, pages111-112
