Ten artykuł dotyczy polonisty. Zobacz też:inne osoby o tym imieniu i nazwisku.| Data i miejsce urodzenia | 27 lipca 1909 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 23 października 2001 |
| profesor nauk humanistycznych | |
| Specjalność: polonista | |
| Alma Mater | |
| Doktorat | |
| Profesura | |
| Uczelnia | |
| Okres zatrudn. | 1937–1979 |
| Odznaczenia | |
    | |
Stanisław Urbańczyk (ur.27 lipca1909 wKwaczale, zm.23 października2001 wKrakowie) –polskijęzykoznawca, profesornauk humanistycznych (1946), profesorUniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu,Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, od 1956 profesorUniwersytetu Jagiellońskiego, członekPolskiej Akademii Umiejętności (1989); redaktorEncyklopedii wiedzy o języku polskim (1978).
Urodzony w rodziniechłopskiej, ojciec Jan był pisarzem gminnym[1] w Kwaczale, matka Rozalia z Głowniów pochodziła z sąsiedniej wsiRegulice, była córką młynarza. Miał dziesięcioro rodzeństwa. Ukończył szkołę 4-klasową w Kwaczale. W latach 1921–1929 był uczniemGimnazjum Świętej Anny w Krakowie[2]. W latach 1929–1934 studiowałpolonistykę islawistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W roku akademickim 1937/1938 podjął pracę jako asystent w Katedrze Języka Polskiego na tej uczelni, prowadził zajęcia z gramatyki opisowej i fonetyki polskiej; wśród studentów uczestniczących w jego zajęciach byłKarol Wojtyła. W 1939 obronił doktorat; 6 listopada 1939 wraz z gronem uczonych krakowskich został aresztowany przez Niemców w czasieSonderaktion Krakau i był więziony wobozach koncentracyjnychSachsenhausen iDachau.
W 1945 powrócił do pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim, w tym samym roku obroniłrozprawę habilitacyjną. W latach 1946–1948 byłprofesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Toruńskiego, 1947–1956 Uniwersytetu Poznańskiego (od 1955 pod nazwą Uniwersytet im. Adama Mickiewicza). WPoznaniu pełnił funkcjędziekana Wydziału Humanistycznego i Filologicznego (1950–1954). W 1956 zostałprofesorem zwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1953 był równocześnie pracownikiemPolskiej Akademii Nauk; pełnił m.in. funkcję wicedyrektoraInstytutu Badań Literackich PAN, w 1973 przyczynił się do utworzenia w Krakowie Instytutu Języka Polskiego PAN i został jego pierwszym dyrektorem (do 1979). W 1979 przeszedł na emeryturę.
W 1989 został członkiem reaktywowanej Polskiej Akademii Umiejętności, objął zarazem kierownictwo Wydziału Filologicznego akademii. Brał udział w pracach komitetów PAN – Komitetu Językoznawstwa (1985–1986 przewodniczący, następnie honorowy przewodniczący) i Komitetu Słowianoznawstwa, był również członkiem i przewodniczącym Komisji Językoznawstwa i Słowianoznawstwa Oddziału PAN w Krakowie. W latach 1976–1991 przewodniczył Międzynarodowej Komisji Struktury Gramatycznej Języków Słowiańskich (w 1991 otrzymał tytuł honorowego przewodniczącego). Krótko po wojnie uczestniczył w pracach Głównej Komisji Ustalenia Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych. Był ponadto członkiem wielu towarzystw i instytucji naukowych, m.in.Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego (któremu od 1983 przewodniczył), Towarzystwa Naukowego wToruniu, Poznańskiego Towarzystwa Naukowego, Instytutu Zachodniego w Poznaniu, Instytutu Śląskiego wOpolu.
Otrzymał tytułydoktora honoris causa uniwersytetów wSalzburgu (1972),Ołomuńcu (1991), Poznaniu,Erlangen.
Był żonaty z Aliną z domu Nitsch, miał troje dzieci: synów Stanisława Jakuba (ur. 1938) i Kazimierza (ur. 1944) oraz córkę Annę (ur. 1947).Mieszkał na osiedluSalwator[3].
Zmarł w wieku 92 lat, jeszcze niespełna miesiąc przed śmiercią biorąc udział w inauguracji roku akademickiego na Uniwersytecie Jagiellońskim. Został pochowany nacmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera Ł-zach-po lewej Chłędowskiej)[4][5].
Zainteresowania naukowe Urbańczyka obejmowały historię języka, dialektologię, leksykografię, mitologię. W latach 1953–2001 kierował pracami redakcyjnymi nadSłownikiem staropolskim, pod jego kierownictwem ukazało się jedenaście tomów (w tym ostatni zeszyt ukazał się w 2002 i redagował go zespół). Był redaktorem naczelnym czasopism „Polonica” i „Język Polski” (organu Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego, 1982–1997[6]). Współpracował zPolskim Słownikiem Biograficznym. Przygotował do wydania oraz opatrzył wstępem i komentarzamiBiblię królowej Zofii (1961–1971). Był również współautorem i redaktoremEncyklopedii języka polskiego (1991).
Wybór artykułów Stanisława Urbańczyka ukazał się w zbiorachSzkice z dziejów języka polskiego iPrace z dziejów języka polskiego. Był również autorem wspomnień –Uniwersytet za kolczastym drutem (Sachsenhausen – Dachau) (1946) iZ miłości do wiedzy (1999).
Ogłosił ponadto m.in.: