.jpg) | |||
| Data i miejsce urodzenia | 28 maja1836 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |||
| |||
| |||
| |||
Jan Aleksander Ludwik Karłowiczherbu Ostoja (ur.28 maja1836 wSubortowiczach, zm.14 czerwca1903 wWarszawie) – polskietnograf,muzykolog,językoznawca,folklorysta, członekAkademii Umiejętności, członek honorowy TowarzystwaMuzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1890 roku[1].
Pochodził z rodziny szlacheckiej, był synem Aleksandra Karłowicza i Antoniny z domu Mołochowiec. Uczęszczał do gimnazjum wWilnie (1847–1852), następnie na uniwersytecie wMoskwie studiował filologię i historię (1853–1857). W latach 1857–1859 uzupełniał wykształcenie wCollege de France wParyżu i wHeidelbergu; problematykę teorii i historii muzyki zgłębiał w Konserwatorium Muzycznym wBrukseli (1859–1860), studiował ponadto historię i filozofię na uniwersytecie wBerlinie (1865–1866), m.in. uLeopolda Rankego. Na uczelni berlińskiej obronił w 1866 r. doktorat na podstawie pracyDe Boleslai Primi bello Kioviensi[2]. Rok później przedstawił rozprawę habilitacyjnąDon Karlos, królewicz hiszpański. Szkic biograficzno-historyczny w Szkole Głównej Warszawskiej, ale nie uzyskał habilitacji.
Przez pewien czas pracował jakokancelista Sądu Powiatowego w Wilnie (1862). W 1865 roku wziął ślub z Ireną, córką Edmunda Sulistrowskiego (ur. 1814, zm. 1871). Małżeństwo zamieszkało w dobrach Karłowicza w Podzitwie, po śmierci Edmunda przenieśli się do majątkuWiszniewo. Z małżeństwa z Ireną Sulistrowską miał czworo dzieci, m.in.syna Mieczysława, wybitnego kompozytora,taternika, oraz dwie córki,Janinę, nauczycielkę[3][4] i Wandę (jej mężem zostałZygmunt Wasilewski, krytyk literacki, działacz polityczny, senator RP)[5]
W 1871 był krótko pracownikiem naukowym warszawskiego Konserwatorium Muzycznego. NaLitwie działał na rzecz tworzenia instytucji samopomocy społecznej na wsi, wspólnie zKonstantym Skirmuntem prowadził Bank Włościański w Szemetowszczyźnie. W 1876 odbył podróż doFiladelfii. W 1882 uznał, iż nie może na Litwie prowadzić działalności naukowej (planował zająć się słownikiem języka polskiego) i sprzedałWiszniewo hrabiemu Butenejow-Chreptowiczowi, co w czasachrusyfikacji poczytano mu za zdradę. Wraz z rodziną przeprowadził się doHeidelbergu,Drezna,Pragi, na koniec do Warszawy. Ze sobą woził ogromny księgozbiór (cztery tysiące pozycji). Od 1899 prowadził wykłady zetnografii na Kursie Pedagogicznym w Warszawie[2].
Od 1887 był członkiem korespondentem Akademii Umiejętności w Krakowie. Należał również m.in. do Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1872 członek korespondent), Societe des Traditions Populaires w Paryżu (1880), Litewskiego Towarzystwa Literackiego (1881), Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie (1895 założyciel, później członek honorowy), Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika, American Folklore Society, Folklore Society w Londynie, Akademii Nauk i Sztuk Pięknych wZagrzebiu, Towarzystwa Ludoznawczego wPradze. Honorowe członkostwo nadało mu Warszawskie Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia”. WWarszawskim Towarzystwie Muzycznym zakładał Sekcje im. Stanisława Moniuszki (1891) i im. Fryderyka Chopina (1899). W 1888 był jednym z współtwórców Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Pełnił funkcję prezesa Kasy Literackiej w Warszawie.
Jego zainteresowania naukowe obejmowały folklor literacki, etnografię muzyczną, język polski, religioznawstwo, językoznawstwo porównawcze, lituanistykę, krajoznawstwo, notacje muzyczne. Wspólnie zAdamem Antonim Kryńskim iWładysławem Niedźwiedzkim opracował najobszerniejszy (do połowyXX wieku)Słownik języka polskiego (1900–1927, 8 tomów), obejmujący ok. 280 tysięcy haseł. Prowadził badania porównawcze nad podaniami polskimi, wykazał czeskie pochodzenie legendy oPiaście. Badał pochodzenie imion oraz proces ich przekształcania się w nazwiska i nazwy miejscowości, wyjaśnił etymologię słowa „Polska”. Opisał wiele nieznanych ludowych instrumentów muzycznych oraz przedstawił opis budowy dawnej polskiej chaty chłopskiej. Zaproponował oryginalny sposób znakowanianut (Project of a New Way of Writing Musical Notes, 1876).
Współpracował z miesięcznikiem geograficzno-etnograficznym „Wisła” (1897–1899), wspólnie z A. A. Kryńskim założył „Prace Filologiczne” (1884). Utrzymywał bliskie kontakty naukowe m.in. zHieronimem Łopacińskim,Zygmuntem Glogerem,Oskarem Kolbergiem, także zElizą Orzeszkową. Jedną z jego studentek byłaNatalia Gąsiorowska.
Był także encyklopedystą. Na prośbęZygmunta Glogera napisał do jegoEncyklopedii staropolskiej hasłoMiesiące. Jego nazwisko jako współtwórcę tej encyklopedii wymienia autor wposłowiu tomu IV[6].
Ogłosił kilka przekładów (m.in.Zasady etykiHerberta Spencera) oraz wiele własnych prac naukowych, m.in.:
Spoczywa nacmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 33-4-24)[7].
