Domena publiczna (ang.public domain,fr.Domaine public,D.P.) – w najwęższym znaczeniutwórczość, z której można korzystać bez ograniczeń wynikających z uprawnień, które mają posiadaczeautorskich praw majątkowych, gdyż prawa te wygasły lub twórczość ta nigdy nie była lub nie jest przedmiotemprawa autorskiego. Pojęcie to wywodzi się z angielskiego systemucommon law i początkowo oznaczało grunty należące do państwa, które zostały udostępnione do bezpłatnego użytku publicznego. Później znaczenie tego terminu zostało rozciągnięte na sferę prawa autorskiego[1].
Pojęcie to jest nie tyle ściśle zdefiniowanymterminem prawniczym, co raczej popularną nazwą koncepcji, zgodnie z którą istnienie zasobu twórczości dostępnej bez ograniczeń dla każdego jest warunkiem swobodnego rozwoju kultury i nauki. W związku z tym czas i zakres ochrony autorsko-prawnej orazpatentowej powinien stanowić kompromis między interesami twórców i społeczeństwa. W tym znaczeniu pojęcie to pojawia się np. w dokumentach i dyskusjachŚwiatowej Organizacji Własności Intelektualnej. W dokumentach tych pojęcie to ma znaczenie szersze niż tylko zbiór dzieł, do których nie występuje ograniczenie dostępu ze względu na ochronę praw autorskich, ale ogólnie do wszystkich, które nie mają finansowych lub instytucjonalnych barier publicznego wykorzystania – np. dostępnych na tzw.wolnych licencjach[2]. W zbliżony sposób definiuje też to pojęcieUNESCO[3].
Terminudomena publiczna używa się też czasami w odniesieniu dooprogramowania, które z jakichś względów nie jest objęte majątkowymi prawami autorskimi. Mylnie do tej kategorii zalicza się też niekiedy oprogramowanie dostępne na zasadach licencjicopyleft orazfreeware lub nawetshareware[4].
W polskim systemie prawa autorskiego nie istnieje możliwość wyzbycia sięautorskich praw osobistych, a ich czas trwania jest nieograniczony[9]. Część twórczości nie stanowi jednak przedmiotu tego prawa[10]. W stosunku do twórczości, która stanowi przedmiot tego prawa, można jedynie mówić o wygasaniu praw majątkowych. Prawa osobiste, takie jak obowiązek przypisywania autorstwa czy nienaruszalność formy i treści, pozostają w mocy nawet po wygaśnięciu majątkowych praw autorskich. Ponadto nawet jeśli do twórczości pierwotnej wygasły już prawa majątkowe, to do dzieła stanowiącego opracowanie (tłumaczenie, przeróbka, adaptacja) wygasanie praw majątkowych rozpoczyna się od dnia upublicznienia tego opracowania lub od daty śmierci autora opracowania[11]. W dniu 20 listopada 2015 r. weszła w życie nowelizacja polskiego prawa autorskiego, która m.in. zmieniła dotychczasowe zasady wydawania utworów pozostających w domenie publicznej. Zlikwidowano Fundusz Promocji Twórczości oraz obowiązek odprowadzania przez producentów i wydawców opłat z tytułu sprzedaży egzemplarzy utworów literackich, muzycznych, plastycznych, fotograficznych i kartograficznych[12].
Jeśli przyjąć roboczą definicję domeny publicznej jako zbioru twórczości, który nie podlega ograniczeniom dostępu z tytułu ochrony majątkowych praw autorskich, mechanizm przechodzenia do niej dzieł na podstawie przepisów prawa autorskiego przedstawia następujący schemat blokowy oraz bardziej precyzyjnie tabela:
Diagram przechodzenia do domeny publicznej w polskim prawie autorskim obowiązujący w 2014 – dotyczy dzieł pierwotnych
Pytania o to, czy twórczość stanowi przedmiot prawa autorskiego
Nr
Pytanie
Odpowiedź
Wniosek
1.
Czy mamy do czynienia z „przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze”?[13]
Czy dzieło zostało opublikowane w Polsce, jego autorem jest obywatel Polski, po raz pierwszy zostało opublikowane w języku polskim lub zostało opublikowane w kraju, z którym Polska ma podpisane umowy o zakresie wzajemnej ochrony praw autorskich?[14]
Nie
Tak
4.
Jeśli dzieło nie zostało opublikowane w Polsce, jego autorem nie jest obywatel Polski, po raz pierwszy nie zostało opublikowane w języku polskim, ale zostało opublikowane w kraju, z którym Polska ma podpisane umowy o zakresie wzajemnej ochrony praw autorskich – to czy według prawa tego kraju podlega ono prawu autorskiemu lub nie wygasły do niego prawa autorskie?[15]
Nie
Tak
5.
Czy dzieło jest „utworem, wykonanym sposobem fotograficznym lub do fotografii podobnym”, które upubliczniono w Polsce przed 4 lutego 1994 i na „utworze nie uwidoczniono wyraźnie zastrzeżenia prawa autorskiego”?[16]
Tak
Nie
Symbol
Znaczenie
Dzieło w domenie publicznej
Dzieło do którego nie wygasły majątkowe prawa autorskie
Idź do kolejnego pytania
p. X
Idź do punktu X
założenie niespełnione
Pytania o to, czy do dzieła wygasły majątkowe prawa autorskie?
Nr
Pytanie
Odpowiedź
Wniosek
Pytania o autorów
6.
Czy dzieło jest anonimowym utworem zbiorowym lub zostało stworzone w ramach stosunku pracy lub nie zostało opublikowane za życia twórców, a twórcy przekazali komuś majątkowe prawa autorskie?[17]
Tak
p. 9
Nie
7.
Czy wiadomo, kiedy zmarł autor lub ostatni ze współautorów dzieła?
Nie
p. 10
Tak
8.
Czy autorzy zmarli przedpoczątkiem roku 1955 (70 lat temu i wcześniej) i odpowiedź na pytanie 6. była negatywna?[18]
Tak
Nie
Pytania o termin pierwszego upublicznienia
9.
Czy odpowiedź na pytanie 6. była twierdząca, a dzieło zostało upublicznione w 1954 (70 lat temu) lub dawniej?[17]
tak
Nie
10.
Czy dzieło zostało upublicznione ponad 140 lat temu, a odpowiedź na pytanie 6. była negatywna oraz nie wiadomo, kiedy autor zmarł?[19]
OrganizacjaCreative Commons promuje mechanizm przenoszenia utworów do domeny publicznej wolą autorów, pod nazwąCC0, który stanowi jej część modelu licencjonowania utworów. W związku z tym, że co do zasady polskie prawo autorskie uniemożliwia wyraźnie przenoszenia utworów do domeny publicznej wolą twórcy[9], mechanizm ten w Polsce może być traktowany jako sformalizowaneoświadczenie woli twórcy, że ten nie będzie korzystał z przysługujących mu praw, a gdy to niemożliwe, udostępnia utwór na licencji, której warunki są tak maksymalnie zbliżone do zasad użycia utworów w ramach domeny publicznej, jak to tylko możliwe. Według oceny prawnej opublikowanej przezKoalicję Otwartej Edukacji, mechanizmemCC0 można się w Polsce posługiwać, ale „korzystający muszą mieć jednak świadomość wyżej opisanych ograniczeń”[21].
↑Bożena Bednarek-Michalska, Alek Tarkowski, Barbara Szczepańska. Domena publiczna – co to takiego?. „Biuletyn EBiB”. 101 (1), 2009. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. ISSN1507-7187.brak numeru strony
↑Ustawa o prawie autorskim 2019 ↓, Art. 1 (nie są przejawem działalności twórczej np. proste wzory geometryczne, chemiczne i fizyczne, tabele i wykresy matematyczne, które można automatycznie wygenerować, proste mechaniczne kopie dzieł natury (np. gipsowy odlew zęba mamuta) itp.).
↑Na przykład dzieła wykonane przez funkcjonariuszy opłacanych bezpośrednio przez rząd Federalny USA są według prawa tego kraju w domenie publicznej.
↑Art. 2ustawy o prawie autorskim z dnia 10 lipca 1952 r. – istnieją kontrowersje, czy tak to można interpretować, ale inna interpretacja prowadzi do absurdu niemożności jakiegokolwiek publikowania większości anonimowo wykonanych zdjęć po 1954 r.
↑140 lat daje niemal 100% pewności, że jego autorzy zmarli ponad 70 lat temu, nawet, jeżeli nie wiadomo, kiedy to było i nie wiadomo, czy są spełnione warunki podane w pytaniu 6.; tak odległa data upublicznienia gwarantuje też, że prawa wygasły, gdy odpowiedź na pytanie 6. jest twierdząca.
↑W tym przypadku występujedzieło osierocone i nie da się jednoznacznie ustalić, czy prawa autorskie do niego wygasły.
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 października 2022 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ;. (Dz.U. z 2022 r. poz. 2509)
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych z późniejszymi zmianami, tekst jednolity ogłoszony w roku 2021 (Dz.U. z 1994 r. nr 24, poz. 83)
