Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Przejdź do zawartości
Wikipediawolna encyklopedia
Szukaj

Adam Kryński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Adam Antoni Kryński
Ilustracja
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

19 maja 1844
Łuków

Data i miejsce śmierci

10 grudnia 1932
Warszawa

Specjalność: językoznawca
Uczelnia

Uniwersytet Lwowski
Uniwersytet Warszawski

prezesPolskiego Towarzystwa Ludoznawczego
Okres spraw.

1910–1914

Poprzednik

drJózef Kallenbach

Następca

drJan Czekanowski p.o.

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Słownik języka polskiego
pod red. Adama Kryńskiego

Adam Antoni Kryński (ur.19 maja1844 wŁukowie, zm.10 grudnia1932 wWarszawie) – polskijęzykoznawca, profesorUniwersytetu Warszawskiego w latach19151919 iLwowskiego w latach19081914[1]. PrezesPolskiego Towarzystwa Ludoznawczego (1910-1914)

Życiorys

[edytuj |edytuj kod]

Kryński kształcił się wWarszawie w gimnazjum; od 1862 studiował w Szkole Głównej na wydziale matematyczno-fizycznym, potem na filologiczno-historycznym. Tytuł magistra uzyskał w 1869, po napisaniu rozprawyO dźwiękach nosowych w językach słowiańskich (druk. w 1870). W 1874 wyjechał doLipska, gdzie kształcił się u G. Curtiusa i Leskiena. Z owego czasu pochodzą jegoListy z Niemiec, drukowane wOpiekunie domowym (1874–1875). W 1875 został członkiem komisji językowejAkademii Umiejętności wKrakowie, a w 1889 – członkiem korespondentem Akademii. Należał do Towarzystwa PrzyjaciółOssolineum[2]. Od 1871 do 1891 był nauczycielem języków starożytnych i obcych wgimnazjum II w Warszawie. Wykładowca języka polskiego naUniwersytecie Latającym[3]. W latach 1906–1907 wykładowca językoznawstwa Wydziału HumanistycznegoTowarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie na którym był także dziekanem w 1907[4]. W 1907 został profesorem nauniwersytecie lwowskim.

3 maja 1928 został odznaczony Krzyżem KomandorskimOrderu Odrodzenia Polski[5][6][7].

Został pochowany nacmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 66-6-20/21)[8].

Grób Adama Kryńskiego na Starych Powązkach

Prace

[edytuj |edytuj kod]
  • Kwestyja językowa. O bezzasadnym odróżnianiu rodzaju nijakiego od męskiego w deklinacyi przymiotników (Warszawa, 1872)[9]
  • Z dziejów języka polskiego. Objaśnienia do rozprawy W.W. Makuszewa pt.„Ślady wpływu ruskiego na piśmiennictwo staropolskie” (Warszawa, 1873)[10]
  • Rozbiór gramatyki historyczno-porównawczej Małeckiego (1880)
  • O języku Wojciecha Oczki na podstawie jego dzieł „Przymiot” i „Cieplice” (Warszawa, 1881)
  • O pisowni polskiejwraz z objaśnieniem niektórych form językowych (Warszawa, 1882)[11]
  • Gwara zakopiańska. Studyjum dyjalektologiczne (Kraków, 1883)[12]
  • Psałterz Dawidów przekładania Jana Kochanowskiego, przedruk z wyd. I-go 1579 r. (w wydaniu jubileuszowym) (Warszawa, 1883)
  • Stanisława Skrodzkiego Porządek prawa bartnego dla starostwa łomżyńskiego z r. 1616 (Kraków, 1885)
  • Słownik wyrazów godnych uwagi, użytych w „Porządku prawa bartnego” dla starostwa łomżyńskiego z r. 1616 (Kraków, 1886)[13]
  • Gramatyka języka polskiego (Warszawa, 1897)
  • Pisownia polska. Prawidła i ich uzasadnienie (Warszawa,1897)
  • Języki słowiańskie, ich rozwój i stosunki wzajemne. Wykład wstępny w Uniwersytecie Lwowskim dnia 7-go maja 1908 r. (Lwów, 1908)[dostępne w zasobachŚBC
  • Prawidła pisowni polskiej. (Lwów, 1910)[dostępne w zasobachŚBC
  • Jak nie należy mówić i pisać po polsku (Warszawa 1921)
  • O języku urzędowym doby dzisiejszej, zwłaszcza w sądownictwie. (Odczyt publiczny, wygłoszony 6 marca 1925 r, w auli Uniwersytetu Warszawskiego). (Warszawa, 1925)[dostępny w zasobachŚBC
  • Jan Karłowicz (1836–1903). Zarys życia i prac.(Warszawa, 1923) [dostępny w zasobachŚBC
  • W 1874 zaczął wydawać w Warszawie „Prace Filologiczne” wespół zBaudouinem de Courtenay,Janem Karłowiczem i L. Malinowskim. W okresie tym opublikował
    • Powieść o papieżu Urbanie z 1514
    • Przegląd bibljograficzny prac naukowych o jęz. polskim (z K. Appelem)[dostępna w zasobachŚBC
    • O aoryście w jęz. polskim
    • Postaci osobliwe przysłówków
    • Głosy w dziele B. Opecia z 1522 pt.Żywot Pana Jezu Krysta
    • Żywot św. Eupraksji z 1524
    • Wyjaśnienie kilku pytań z zakresu pisowni
    • Z historji wyrazów
  • O deklinacji polskiej (wPrzeglądzie pedagogicznym) (1887/1888)
  • Język polski (1899 wPoradniku dla samouków)
  • szereg artykułów z działu językoznawstwa wWielkiej Encyklopedji Ilustrowanej

Kryński był również jednym z redaktorówSłownika języka polskiego i autorem licznych życiorysów językoznawców.

Poradnik językowy z roku 1921

[edytuj |edytuj kod]

W pracy autor wymienia różne błędy w posługiwaniu się językiem polskim i wskazuje na formy, których według niego należy używać. Zwraca też uwagę nawyrazy pochodzenia obcego. Nadmierne wpływy ze strony innych języków, w tym z języka niemieckiego, nie tylko w zakresie słownictwa, ale też gramatyki mogą prowadzić do utraty tożsamości narodowej. O ile starsze zapożyczenia przyczyniły się do wzbogacenia polskiego słownictwa, to przejmowanie zapożyczeń nowszych ma raczej negatywne skutki[14][15].

Kryński wymienia zapożyczenia, głównielatynizmy igalicyzmy, ale teżrusycyzmy ianglicyzmy, które jego zdaniem należy zastąpić przez wyrazy rodzime. Krytykuje kalkowanie niemieckich zwrotów jak:Co pod tem (zamiast:przez to) rozumiesz? Czy łóżko jest zrobione (zamiast:posłane)? Jak ci idzie? (zamiast:Jak ci się powodzi?)[16].

   Wybrane przykłady:

   fungować – być czymś, urzędować

   solucja – rozwiązanie

    sukces – powodzenie

   leader  – przywódca[17].

Przypisy

[edytuj |edytuj kod]
  1. Encyklopedia języka polskiego pod red. Stanisława Urbańczyka, Wrocław itd.:: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1992, s. 173 [dostęp 2025-02-03] .
  2. Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 80 z 6 kwietnia 1935. 
  3. Józef Miąso,Tajne nauczanie w Królestwie Polskim w świetle dokumentów władz rosyjskich, „Rozprawy z dziejów oświaty” t. 33, 1990, s. 66wersja elektroniczna
  4. Dziesięciolecie Wolnej Wszechnicy Polskiej TKN: sprawozdanie z działalności Towarzystwa Kursów Naukowych, 1906-1916, opracowaliRyszard Błędowski,Stanisław Orłowski,Henryk Mościcki, Warszawa 1917, s. 129Podkarpacka BC – wersja elektroniczna
  5. M.P. z 1928 r. nr 111, poz. 175 „za zasługi na polu naukowem w dziedzinie językoznawstwa polskiego i nieustanne czuwanie nad czystością języka ojczystego we wszystkich dziedzinach życia”.
  6. Odznaczenia orderem Polonia Restituta. „Kurier Warszawski”. Nr 134, s. 16, 15 maja 1928. 
  7. Kronika. Odznaczenia. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 238 z 16 października 1928. 
  8. Cmentarz Stare Powązki: JADWIGA KRYŃSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2018-06-11] .
  9. Adam AntoniA.A. Kryński Adam AntoniA.A.,Kwestyja językowa. O bezzasadnym odróżnianiu rodzaju nijakiego od męskiego w deklinacyi przymiotników, Warszawa 1873 [online], polona.pl [dostęp 2018-07-21] .
  10. Adam AntoniA.A. Kryński Adam AntoniA.A.,Z dziejów języka polskiego : objaśnienia do rozprawy W. W. Makuszewa p.t. „Ślady wpływu ruskiego na piśmiennictwo staropolskie” [...], Warszawa 1873 [online], polona.pl [dostęp 2018-07-21] .
  11. Adam AntoniA.A. Kryński Adam AntoniA.A.,O pisowni polskiej wraz z objaśnieniem niektórych form językowych, Warszawa 1882 [online], polona.pl [dostęp 2018-07-21] .
  12. Adam AntoniA.A. Kryński Adam AntoniA.A.,Gwara zakopańska. Studyjum dyjalektologiczne, Kraków 1883 [online], polona.pl [dostęp 2018-07-25] .
  13. Adam AntoniA.A. Kryński Adam AntoniA.A.,Słownik wyrazów godnych uwagi, użytych w „Porządku prawa bartnego” dla starostwa łomżyńskiego z r. 1616, Kraków 1885 [online], polona.pl [dostęp 2018-07-25] .
  14. Adam AntoniA.A. Kryński Adam AntoniA.A.,Jak nie należy mówić i pisać po polsku, 1921, s. 3-4 [dostęp 2025-02-03] .
  15. RyszardR. Lipczuk RyszardR.,Geshichte und Gegenwart des Fremdwortpurismus in Deutschland undPolen, 2007, s. 174 [dostęp 2025-02-03] (niem.).
  16. KaiK. Witzlack-Makarevich KaiK.,Sprachpurismus im Polnischen. Ausrichtung, Diskurs, Metaphorik, Motive und Verlauf. Von den Teilungen Polens bis zur Gegenwart, Göttingen: Wallstein Verlag, 2021, s. 211,ISBN 978-3-8353-3918-7 [dostęp 2025-04-27] (niem.).
  17. RR. Lipczuk RR.,Geschichte und Gegenwart, 2007, s. 175 (niem.).

Linki zewnętrzne

[edytuj |edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Adam_Kryński&oldid=76663875
Kategorie:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp