Sociolect (sociaal dialect) is een term die binnen detaalkunde in desociolinguïstiek en daarnaast ook in desociologie wordt gebruikt voor eentaalvariant die typerend is voor een bepaalde sociale groepering. Het wordt ook welsociale taalvariatie genoemd.
De sociale of sociologische criteria waarop een sociolect is gebaseerd, kunnen onder meer zijn:
Sociolectische scheidslijnen kunnen van taal tot taal verschillen. Uit het feit dat er in het Nederlands een zeker verschil is tussen "vrouwentaal" en "mannentaal" valt niet te concluderen dat dit verschil in alle talen moet bestaan. Ook kan het verschil tussen twee varianten in de ene taal groter zijn dan in de andere, als er al vergelijking tussen talen mogelijk is.
Daarbij komt dat er twee sociolecten elkaar altijd voor een groot deel overlappen. Er zijn overeenkomsten en verschillen tussen twee idiolecten, maar gebruikers afkomstig uit twee groepen zullen elkaar doorgaans zonder veel moeite kunnen verstaan, en vaak niet anders verwachten dan dat de gesprekspartner een ander sociolect spreekt dan zijzelf. Soms anticiperen zij daarop door te proberen zich van het sociolect van de ander te bedienen. Een extreem voorbeeld is de autochtone Nederlander die zich in een kromtaalvariant tot een allochtone Nederlander wendt:
Zie ookWederzijdse verstaanbaarheidZodra het verschil tussen twee sociolecten dusdanig groot wordt dat taalgebruikers elkaar niet meer verstaan, dient de vraag zich aan of er van twee verschillendetalen moet worden gesproken. Het onderscheid tussentaal entaalvariant en waar de grens hiertussen ligt, is echter niet goed op taalwetenschappelijke gronden te preciseren. Ook ligt het vaak politiek en cultureel gevoelig.
Het begrip "sociolect" moet niet worden verward met "plat praten". Dit laatste is veelal een normatief begrip geworden, dat vaak wordt gebruikt in de zin van "onbeschaafd". "Sociolect" is daarentegen een beschrijvende term; iedereen bedient zich van een sociale taalvariant of van een mengsel van zulke varianten. Iedere individuele persoon behoort immers tot eensociale klasse.
Zie ookDialectologieHet begrip "dialect" wordt veelal gebruikt in de zin van "regionale taalvariant"; het komt echter ook voor in de ruimere betekenis van "taalvariant". In die ruimere betekenis is het mogelijk om een onderscheid te maken tussen "sociaal dialect" en "regionaal dialect" (regiolect).
Kenmerken van spraakgebruik die niet sociaal bepaald zijn, maar die individuele varianten van taalgebruik vormen, wordenidiolect genoemd.
Een taalvariant die kenmerkend is voor de gemeenschappelijke etnische achtergrond van de sprekers, wordtetnolect genoemd (of etnisch dialect).
Het taalkundige register betreft taalgebruik dat aan een specifieke situatie en vaak ook aan een groep sprekers is gebonden, bijvoorbeeld een sportrapportage.
