India[1], ofizialkiIndiako Errepublika (Bhārat Gaṇarājya)Asia hegoaldearen zati handia hartzen duen herrialdea da, berak bakarrikazpi-kontinente oso bat osatzen baitu. 2024ko urtarrilean 1.435.229.000 biztanle ditu[2] eta munduko estaturik populatuena da,demokrazia handiena, zazpigarren zabalena eta hamargarren ekonomia. HiriburuaNew Delhi du, hiri handienaMumbai bada ere.
Etnia eta erlijio anitzeko herrialdea da, arraza eta etnia askoren igarobide nahiz pausaleku izan baita. Jarraitzaile kopuruaren aldetik, erlijio nagusiakhinduismoa,islama,budismoa etakristautasuna dira.
"India" izena Indus hitzetik dator,Hindu (/jíndu/)persiar hitzetik datorrena,Sindhu (/síndJ u)sanskritotik,Indus ibaiaren tokiko izen historikoa.[3]K.a. 325ean,Alexandro Handiaren agindupean,antzinako greziarrek indiarrei ινδοί (/indoí/) esaten zieten, Indus ibaiko jendea.[4] Indiako Konstituzioak eta herrialdean hitz egiten diren hainbat hizkuntzakBharat ([ˈbʱɑːrʌt̪] ahoskatua) ere onartzen dute estatuaren izen ofizial gisa.[5]
IndiarrekBharat deitzen diote.Bharat Hindu mitologiakoBharata errege mitikoaren izenetik dator.Hindustan jatorriz "hinduen lurraldea" izendatzeko pertsiar hitza - Indiako iparraldeari egiten dio erreferentzia, baina batzuetan herrialde osoaren sinonimo gisa ere erabiltzen da.[6]
Herrialdearen ikur nazional nagusiak berebandera, bereikurra eta bereereserkia dira .[7][8] Indiak beste sinbolo nazional batzuk ere baditu, hala nolaVande Mataram abestia (Bankim Chandra Chatterjiksanskritoz osatua eta ereserki nazionalaren egoera bera duena) edo herrialdeko hainbat animalia espezie esanguratsu. Ikur nazionalez gain, estatu eta lurralde sindikal bakoitzak bere sinboloak ditu.[9] Bandera, ikurra, ereserkia eta abesti nazionalaz gain, Indiak hainbat ikur nazional ditu:[10]
Hiri nagusiakMumbai (20 miloi biztanle), Kolkata (Kalkuta) (14 milioi) etaNew Delhi, hiriburua (11 milioi) dira.
Indiako klima hegoaldeko tropikaletikHimalaiako epelagora aldatzen da. Neguan iparraldeko lur garaiek elurtza handiak hartzen dituzte. Indiako kliman Himalaiak etaThar basamortuak eragin handia dute. Himalaia Erdiko Asiako haize hotzen aurkako hesia da, eta horren ondorioz, oro har, Indiako klima pareko latitudeko beste lurralde askotan baino beroagoa da. Thar basamortuak hego-mendebaldekomontzoi haizea erakartzen du. Montzoiak ekainetik irailera eurite handiak eragiten ditu Indian.
Indiako lehenengo giza aztarna ezagunakBhimbetkakoHarri Aroko pinturak dira. Lehenengo kokaleku iraunkor ezagunakK.a. 7000. urtean inguruan agertu ziren eta poliki-polikiIndo haraneko zibilizazioa garatu zen, egunPakistan eta mendebaldeko India diren lurraldeetan. Zibilizazio horren ostean arioek inbaditu zuten iparraldeko India bertako jendeak hegoaldera bidaliz. Arioen zibilizazioa,vedikoa, hinduismoaren sortzailea da. Apurka-apurka arioak beren lurraldea hegoalderantz hedatzen joan ziren.
K.a. III. mendeanAsoka enperadoreak hegoaldeko Asia ia osorik batu zuen.II. mendearen amaieratik Indiak Erdiko Asiatik inbasio anitz pairatu zituen.XI. mendean musulmanen agintaldia hasi zen, hasieran Delhiko sultangoaren bidez, geromogol dinastiaren bidez.XVI. mendetik europar inperioak Indian agertzen hasi ziren, hasieran salerosteko, gero koloniak sortzeko.Erresuma BatuakXVIII. etaXIX. mendeen bitartean India menperatzea lortu zuen.
Indiarrak independentziaren alde borrokatu ziren. Hasieran, indarraren bitartez; gero,Mahatma Gandhiren irakaspenei jarraituz,indarkeria ezaren etadesobedientzia zibilaren bitartez.1947. urtean, Indiak independentzia lortu zuen. Geroztik, Pakistanekin (musulmanek sortua) lau gerra izan ditu. Bi estatuek arma nuklearrak dauzkate.
Indiaerrepublika federala da, 29 estatu eta 7 batasun-lurraldetan zatitua. Estatu guztiek eta bi batasun-lurraldek (Puducherry etaDelhi) hauteskunde bidezko gobernuak dituzte. Beste batasun-lurraldeek gobernu zentralak aukeratutako administratzaileak dituzte eta, hortaz, presidentearen agindupean daude.1956an, Estatuen Antolatze Legearekin, estatuak oinarri linguistikoen arabera sortu ziren. Harrezkero, antolaketa hori ia ez da aldatu.
Estatu eta batasun-lurraldeak 610 barrutitan zatitzen dira eta horiek,teshi-etan zatitzen dira, eta batzuetanherrietan.
Indiako izen ofiziala Indiako Errepublika da. Estatuburuapresidentea da. Haren betebeharrak, oro har, protokolozkoak dira. Presidente eta presidenteordea bost urterako hautatuak dira.
Botere exekutiboa Ministroen Kontseiluaren esku dago. Kabinetearen burua lehen ministroa da. Lehen ministroa parlamentuaren gehiengoak hautatua eta presidenteak izendatua da. Presidenteak lehen ministroak hautatutako ministroak ere izendatzen ditu.
Betidanik Indiako oinarri ekonomikoanekazaritza izan da (egun ere bai). Elikaduran arroza funtsezkoa da. Artatxikia, basartoa, artoa, garagarra, tea, kafea, azukre-kanabera, tabakoa eta opioa ere hazten dituzte. Fruta-arbolen, landare oliotsuen eta zur preziatuen ekoizpena ere garrantzitsua da.
Abeltzaintza ere premiazkoena da. Indiak munduko behi-kabala handiena (176.900.000 abelburu) dauka, baina hinduentzat behiak animalia sakratuak direnez, horien okelaren kontsumoa debekaturik dago. Bufaloak (oso erabiliak nekazaritzan), ardiak eta ahuntzak ere garrantzitsuak dira.
Ikatz, burdina, manganeso, mika eta bauxita ugari erauzten dituzte, baina metano eta petrolio gutxi.Industria nagusia ehungintza da. Horretaz gain, burdin industriarekin batera, mekanikoa, elektronikoa, kimikoa, paperarena eta petrolioarena aipatzekoak dira, besteak beste. Artisautzak ere garrantzi handia du.
India munduko estatu jendetsuena da.Nazio Batuen estimazioen arabera, 2024ko urtarrilean 1.435.229.000 biztanle ditu.[2] 2023. urterainoTxinako Herri Errepublika zen munduko estaturik populatuena, baina urte hartako apirilean Indiak aurre hartu zion.[11] Gizarte eta politika antolakuntzan hizkuntza, kasta eta erlijioa erabakigarriak dira. Biztanleriaren %81,5 hindua da baina Indiak musulmanen (%12,2) bigarren kopuru handiena duen estatua da,Indonesiaren atzetik.
Indoko zibilizazioko herrien erlijioa arkeologia aztarnen bitartez baino ez da ezagutzen; bainuak aurkitu dira, eta aldare diruditen eraikuntzak, beharbada errituetarako erabiliak.Ariar herriak heldu zireneanVedaren erlijioa sortu zen.Vedismoa testu bidez ezagutzen da; testu horiek ahoz aho igorri eta K.a. X. eta III. mendeen artean idatzi ziren.
Hasierako vedismoa oinarri hartuta,brahmanismoa edohinduismoa sortu zen. K.a. VI. edo V. mendeanbudismoa etajainismoa agertu ziren. Budismoa oso bizkor garatu eta hedatu zen Asia osora, baina gero garrantzia galdu zuen Indian. Jainismoa, budismoa ez bezala, ondo egokitu zitzaion gizarte hinduaren kasta sistemari; jarraitzaile asko izan ez bazituen ere, erregeen babesa izan zuen eta oso monasterio ahaltsuak eta aberatsak eraiki ziren.
Islama VIII. mendean sartu zen Indian Indo ibaiaren behe-harenetik, eta laster hedatu zenPunjabera. 1200. urtean hasi ziren musulmanak Indiako iparraldea konkistatzen; konkista haren ondorioz hedatu zen islama.Guru Nanak guruak (1469–1538)sikhen sekta fundatu zuen hinduismoa eta islama batzeko asmoz, baina hinduen testu sakratuak etaKorana ukatzen zituztela eta, islamaren zismatzat jo zuen sikhensekta.Parsiak, Persiatik zetozen mazdeistak, X. mendean heldu ziren Indiara; talde txikia ziren. XVI. mendeanjesuitak heldu ziren, baina kristautasuna ez zen Indian zabaldu.
Erlijioarekin batera, K.a. 1000. urtetik aurrera garatu ziren Indianfilosofia eskola eta sistema sail bat. Hindu filosofiasutra edoaforismoen bidez transmititu zen, sanskritoz eta sanskritoaren dialektoz idatziak.
Indiako pentsaera XIX. mendean ezagutu zen Sartaldean,filologoak sanskritoaren garrantziaz ohartu zirenean. Indiar filosofiak, sartaldekoak ez bezala, kontzeptu ez ohikoak erabiltzen ditu, eta esanahi lauso eta aldakorreko terminologia. Espekulazio filosofiko horiek, hizkuntza sinbolikoz, ez logikoz, adieraziak, Veden erritu liburuetan hasi ziren eta brahamanen kastei buruzko liburuetan jarraitu zuten (Aranyaka etaBrahmanak),kasta nagusiko gizonek bultzatuak.
Geroago, indiar filosofiaren adar nagusia sistemetan egituratu zen, eskolaguneak sortu zituztenak, hala nolaMimamsa,Vedanta,Yoga,Nyaya etabudismo etajainismoarenak. Indiar dotrina guztiekVedak dituzte oinarrian; haien agintea onartzen ala ukatzen dute, eta erlijioa, metafisika, etika eta psikologia batzen dituzte.
AgrakoTaj Mahal, Indiako turisten norako handiena.
Indiako kulturasinkretismo[13] etapluralismo handi batek markatzen du. Indiarrek aurretik ezarritako tradizioak mantentzea lortu dute, inbaditzaileen eta etorkinen ohitura, tradizio eta ideia berriak xurgatzen dituzten bitartean, eta haien eragin kulturala Asiako beste lekuetara ere hedatu zuten, batez ereIndotxinara etaEkialde Urrunera.
Indiakogizarte tradizionala hierarkia sozial nahiko zorrotz batek definitzen du.Indiako kasta-sistemak Indiako azpikontinentearen estratifikazio soziala eta murrizketak deskribatzen ditu, baita herentziazko milaka talderen araberako klase sozialak zehazten ere, sarritanjatis edokastakdeitzen direnak.[14]
India da munduko kultura, hizkuntza eta aniztasun genetiko handiena duen bigarren entitate geografikoa, Afrikako kontinentearen atzetik.[15] Indian bihizkuntza-familia nagusi bizi dira:indo -ariarra (Biztanleriaren %74 inguruk hitz egiten dute) etadrabidikoa (gutxi gorabehera %24k hitz egiten dute). Indian hitz egiten diren beste hizkuntzaaustroasiar etatibeto-birmaniako familietatik datoz.
1991ko erroldaren arabera,hindia da hiztun gehien dituena, Indiako biztanleriaren %40ak hitz egiten duena[16], eta errepublikako hizkuntza ofiziala da.[17]Ingelesa oso erabilia da negozioetan eta administrazioan eta "hizkuntza ofizial subsidiario" estatusa du;[18]hezkuntzan ere garrantzitsua da, batez ere goi mailako ikaskuntzarako baliabide gisa. Horrez gain, estatu eta lurralde sindikal bakoitzak bere hizkuntza ofizialak ditu, eta Konstituzioak beste 21 hizkuntza ere aitortzen ditu ofizialtzat. Biztanleriaren sektore esanguratsu batek hitz egiten dituen edo Indiako ondare historikoaren parte diren eta "hizkuntza klasikoak" deitzen diren hizkuntzak.Sanskritoa etatamila "hizkuntza klasikotzat" hartu izan diren arren, urte askotan[19] Indiako gobernuak "hizkuntza klasikoa" estatusa ere eman diekannadari etateluguari bere irizpideak erabiliz.[20] Beste hizkuntza batzuk, besteak beste,bengalera,marathera,teluguera etatamila dira. Indiako dialektoen kopurua 1652 baino gehiagora iristen da.
Indiar familien balio tradizionalak asko errespetatzen dira etabelaunaldi anitzeko etapatriarkalaren familia eredua ohikoena izan da mendeetan zehar, nahiz eta azkenaldianfamilia nuklearra hiriko biztanleriak jarraitu beharreko eredua bilakatzen ari den. Indiarren gehiengo ikaragarri batek gurasoek eta beste familiako kide errespetatuekantolatzen dituzte ezkontzak, ezkongaien baimenarekin. Ezkontza bizitza osorako planifikatuta dago, beraz,dibortzio-tasa oso baxua da.[21] Haurren ezkontza ohikoa da oraindik, Indiako emakumeen erdia 18 urte bete baino lehen ezkontzen baita.[22][23]
Indiakojantzi tradizionalak bere kolore eta estiloak aldatzen ditu eskualdearen arabera eta hainbat faktoreren araberakoak dira, eguraldia barne. Janzteko estilo ezagunen artean jantzi sinpleak daude, hala nola, emakumeentzakosari eta gizonezkoentzakodhoti ; Beste arropa batzuk, hala nola,salwar kameez emakumeentzako etakurta -pijamak, Europako estilokoprakak eta gizonentzakoalkandorak ere ezagunak dira.
Indiako ospakizun askok jatorri erlijiosoa dute, nahiz eta batzuk kasta edo sinesmena kontuan hartu gabe ospatzen diren. Herriko jaiegun ezagunenetako batzukDiwali,Holi,Durga Puja,Eid ul-Fitr,Eid al-Adha,Gabonak etaVesak dira.[24] Horiez gain, Indiak hirujai nazional ditu:ErrepublikarenEguna, Independentzia Eguna etaGandhi Jayanti. Errepublikako estatu bakoitzean beste jaiegun batzuk, bederatzi eta hamabi egun artekoak, ospatzen dira ofizialki. Erlijio-praktikak eguneroko bizitzaren parte dira eta publikoaren kezka dira. Normalean jai hauekturismo -imanak izaten dira, baina biztanleek tradizioei fidel jarraitzen dute.
Indiako sukaldaritzak belar etaespezietan konfiantza handia du, platerekin sarritan dozena bat ongailu desberdin edo gehiagoren erabilera sotila erakargarria da; herrialdeko sukaldaritzatandoori prestaketengatik ere ezaguna da.Tandoorrean, Indian 5.000 urtez erabilitako buztinezko labean, haragiak "ezohiko mamitsuak" izaten jarraitzen dute etanaan izenez ezagutzen den ogi puztua egitea posible da.[25]
Oinarrizko elikagaiakgaria (herrialdearen iparraldean batez ere),arroza (hegoaldean eta ekialdean batez ere) etadilistak dira. Mundu osoko espezia ezagun asko Indiako azpikontinentekoak dira,Ameriketako jatorria den etaportugaldarrek sartutakotxile piperra, berriz, bertako jendeak asko erabiltzen duena.Ayurvedak, medikuntza tradizionalaren sistemak, seirasa eta hiruguna erabiltzen ditu elikagaiak deskribatzen laguntzeko.
Indiak munduko barazkijaleen kontzentraziorik handiena du: 2006ko inkesta batean Indiarren %31alaktobegetarianoak ziren eta beste %9obolaktobegetarianoak ziren. Elikadura-ohitura tradizional eta ohikoenen artean, lurrean bertan edo ondoan prestatutako otorduak, kasta eta generoaren arabera bereizitako otorduak etamahai-tresnen ordez eskuineko eskua edoroti zati bat (ogi mota) erabiltzea daude.
Agrako Taj Mahal-a Shah Jahanek eraiki zuen Mumtaz Mahal emaztearentzat. UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen
''Majabharata''ko orrialdea, Kurukshetrako gerra mitikoa irudikatzen duena.Bombayko Chhatrapati Shivaji geltokia Europako eta Indiako arkitekturaren arteko nahasketaren adibide garbia da. 2004an Gizateriaren Ondare izendatu zuten.
Indiako arkitekturak eskualde-aldaera handia erakusten du, baita budista, musulman eta europar eraginak ere.Estupa, aire zabalekopagoda,gopuram etasikhara dira Indiako arkitektura mota ohikoenak. Indiako eraikin ospetsuek,Taj Mahal adibidez, herrialdekoturismoaren garapena bultzatzen dute.
Indiako musikak eskualdeko tradizio eta estilo ugari biltzen ditu. Neurri handi batean, Indiako musika klasikoak bi genero nagusi biltzen ditu:musika karnatikoa, batez ere herrialdearen hegoaldean aurkitzen dena, etahindustaniar musika klasikoa, orokorrean iparraldean garatua. Indiako musikarenmusika -tresnak klasikoa, folk eta atzerrikoetan bana daitezke.
Musikak bezala, Indiako dantzak ere hainbat forma folk eta klasiko ditu. Indiako dantza ezagunen artean Punjabekobhangra, Assam-ekobihu, Bengala Mendebaldekochhau, Orissakojharkhand etasambalpuri eta Rajasthangoghoomar dira. Zortzi dantza forma, elementu narratibo asko etamitologikoak dituztenak,dantza klasikoaren estatusa aitortu du Indiako Musika, Dantza eta Drama Akademia Nazionalak. Hauek dira: Tamil Nadu estatukoBharatanatyam, Uttar PradeshekoKathak, KeralakoKathakali etaMohiniyattam, Andhra PradeshekoKuchipudi,Manipureko Manipuri, OrissakoOdissi eta AssamekoSatriya .[26][27][28]
Indiako antzerkiak musika, dantza eta elkarrizketa inprobisatuak edo idatziak biltzen ditu askotan.[29] Antzezlanak askotanmitologia hindutik ateratako ipuinetan oinarritzen dira, baina gai arruntagoak ere jorratzen dituzte, hala nola Erdi Aroko erromantzeen istorio epikoak eta azkenaldiko gertakari sozial eta politikoen albisteak.[30]
Indiako zinema industria munduko handiena da.[31]Bollywood, Hindiko filmak eta iragarkiak egiten direnMumbai hirian dagoen auzoa, munduko zinema industria emankorrenaren erdigune bihurtu da, duela gutxi bere garrantzia Hollywoodekoarekin parekatuz.[32] Film tradizionalak eta komertzialak ere egiten dira bengalera, kannada, malayalamera, maratera, tamila eta telugua hizkuntza ofizialak diren eremuetan.[33]
Hala ere, herrialdeko kirolik ezagunenacricketa da.Indiako Cricket Talde Nazionalak1983ko Cricket Munduko Kopa eta 2007ko Twenty20 Cricket World Cup irabazi zituen, baita 2002ko ICC Txapeldunen garaikurraSri Lankarekin partekatuta ere. Indiako Cricketa Indiako Cricket Kontrol Batzordeak kudeatzen du, eta lehiaketetan Ranji Kopa, Duleep Kopa, Deodhar Kopa, Irango Kopa eta Challenger Series dira. T20 cricket liga nagusiaIndiako Premier League da.
.svg)
.jpg)
.jpg)
