Τόκος είναι η αποζημίωση σεχρήματα που είναι υποχρεωμένος να δώσει ο οφειλέτης στο δανειστή για ορισμένη ποσότητα χρηματικού δανείου που πήρε για συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Οι οικονομολόγοι συχνά αναφέρονται στον τόκο ωςαμοιβή για τη χρησιμοποίηση χρηματικού κεφαλαίου, ή ωςτιμή με την οποία χρεώνεται η χρήση κεφαλαίου. Ο λόγος του τόκου προς το κεφάλαιο λέγεταιεπιτόκιο.
Οι πρώτες καταγραφές πιστώσεων χρονολογούνται πίσω στο 3.000 π.Χ. και στον πολιτισμό τωνΣουμέριων, ενώ και σε άλλους πολιτισμούς είναι φανερή η ύπαρξη δανείων πριν την δημιουργία νομίσματος (οι συναλλαγές γίνονταν με το ανταλλαγές αγαθών ή με πολύτιμα μέταλλα).
Ο τόκος κατά τοΜεσαίωνα θεωρούνταν από την Χριστιανική Εκκλησία ως κάτι γενικά και συνολικά ανήθικο, ανεπίτρεπτο και αμαρτωλό. Ο Εβραϊκός νόμος επίσης απαγόρευε τη χορήγηση δανείων με τόκο, αλλά αυτό μπορούσε να ερμηνευτεί ως απαγόρευση τόκου σε δάνεια προς τους ομοεθνείς και δεν απαγόρευε τον τόκο σε δάνεια προς χριστιανούς. Ωστόσο με το πέρασμα του χρόνου οι πεποιθήσεις αυτές ατόνησαν και σήμερα αποτελεί συνήθη πρακτική σε πολιτισμούς μεΧριστιανισμό ήΙουδαϊσμό. Ωστόσο στα Ισλαμικά Κράτη ακόμα και σήμερα η τοκοφορία των κεφαλαίων αντίκειται στουςΝόμους και τηΘρησκεία οδηγώντας σε ένα ειδικό καθεστώς λειτουργίας τωντραπεζών
Με διάταξη τουΒασιλείου Α' που περιλαμβάνεται στον "Πρόχειρο Νόμο" απαγορεύθηκε καθ' ολοκληρίαν η επιβάρυνση των οφειλών με τόκους. Κατά τη διάταξη αυτή, η είσπραξη τόκων θεωρείται "ἀναξία" της πολιτείας των χριστιανών και απαγορευομένη από τη θεϊκή νομοθεσία. Με την ίδια διάταξη ορίζεται ότι εάν εισπράξει κάποιος δανειστής τόκους από τον οφειλέτη, το ποσό αυτό αφαιρείται από το κεφάλαιο της οφειλής. Ο κανόνας απαγορεύσεως του τοκισμού είναι κλασσικό παράδειγμα θετού κανόνα που θεσπίζεται κατ' επίκληση των κανόνων της χριστιανικής θρησκείας. ΣτηνΕξάβιβλο τουΚωνσταντίνου Αρμενόπουλου, η παραπάνω διάταξη περί απαγορεύσεως του τοκισμού παρατίθεται ως "ΝΕΑΡΑ ΤΟΥ ΚΑΙΣΑΡΟΣ ΛΕΟΝΤΟΣ ΤΟΝ ΤΟΚΟΝ ΑΠΑΓΟΡΕΥΟΥΣΑ"[1] , αλλά η θεώρηση αυτή είναι εσφαλμένη[2] .
Υπάρχουν αρκετές θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν τη φύση και το ρόλο του τόκου. Οι θεωρίες που είχαν την μεγαλύτερη απήχηση στους οικονομολόγους του19ου αιώνα ήταν:
- Η θεωρία της εγκράτειας που αναπτύχθηκε και είχε ως υποστηρικτές τονΡικάρντο καιΣένιορ και η οποία υποστηρίζει ότι ο τόκος εξηγείται ως συνέπεια της αποταμίευσης.
- Η θεωρία της εκμετάλλευσης τουΜάρξ καιΡοντμπέρτους που εξηγεί τον τόκο ως την καπιταλιστική εκμετάλλευση της εργασίας των εργατών.
- Η θεωρία της παραγωγικότητας η οποία υποστηρίζει ότι ο τόκος προκύπτει επειδή το κεφάλαιο είναι παραγωγικό
- Μία άλλη θεωρία είναι αυτή που πρότεινε οΜπάβερκ: Οι άνθρωποι για οικονομικούς ψυχολογικούς και άλλους λόγους αποδίδουν μεγαλύτερη αξία στα αγαθά που κατέχουν στο παρόν παρά σε αυτά στο μέλλον.
- ΟΊρβινγκ Φίσερ εισήγαγε τη θεωρία του τόκου στο πλαίσιο του νόμου τηςπροσφοράς και τηςζήτησης. Συγκεκριμένα υποστήριξε ότι ο τόκος είναι μία τιμή που πρέπει να κριθεί με τα μέτρα κάθε άλλης τιμής και που καθορίζεται από τη συνάρτηση της προσφοράς και της ζήτησης. Σήμερα, το ερώτημα δεν είναι βέβαια πλέον σχετικό με την γενική "φύση" του τόκου, αλλά πως προσδιορίζεται η τιμή του, και ποιες οι επιδράσεις που έχει σε μια οικονομία η άνοδος ή η πτώση του επιτοκίου (ή και ο σχεδόν μηδενισμό του όπως έγινε κατά την κρίση του 2008), το οποίο άλλωστε προσδιορίζεται από την κεντρική τράπεζα και δεν μπορεί ο καθένας να δανείζει ή να δανείζεται ελεύθερα με όποιο τόκο επιθυμεί. Το πρόβλημα προσδιορισμού του επιτοκίου είναι αρκετά σύνθετο, και άλλωστε δεν είναι ένα πρόβλημα με μονοσήμαντη λύση αλλά αντικείμενο των επιλογών της νομισματικήςπολιτικής. Ωστόσο ως προς τις γενικές αρχές του προβλήματος είναι μεταξύ των περισσότερων οικονομολόγων σήμερα αποδεκτή η σύνθεση τωννεοκλασσικών απόψεων του Φίσερ με τη μακροοικονομική θεωρία τουΚεϋνς (δεςΥπόδειγμα IS/LM).
Η Τοκογλυφία είναι έγκλημα που διαπράττει αυτός που λαμβάνει δυσανάλογα ωφελήματα για την παροχή που έκανε. Τιμωρείται από το νόμο με φυλάκιση και χρηματική ποινή. Τοκογλύφος είναι αυτός που ασκεί την τοκογλυφία.
Οι πρώτοι βλαστοί της ξεπρόβαλαν λίγο μετά την εμφάνιση του χρήματος. Τον 7ο π.Χ. αιώνα, στην Αθήνα, η νομοθέτηση της "σεισάχθειας" από τον Σόλωνα είχε στόχο την απαλλαγή των υπερχρεωμένων νοικοκυριών από τα τοκογλυφικά χρέη. Κάτι ανάλογο έκανε και ο Ιούλιος Καίσαρ στη Ρώμη τον 1ο π.Χ. αιώνα.
Ο τόκος υπολογίζεται ως εξής:
όπου,
, ο τόκος
, το επιτόκιο (ετήσιο) σε % ποσοστό
, οι μήνες διάρκειας του δανείου,
, το ποσό του χρηματικού δανείου.
Η πάνω σχέση αφορά λήψη δανείου Κ και αποπληρωμή του στο ολόκληρο συν τους τόκους (δηλ. Κ+Τ) μετά m μήνες. Αν γίνεται πληρωμή δόσης, για παράδειγμα κάθε μήνα, ο υπολογισμός φυσικά διαφέρει και αφορά το υπόλοιπο μετά κάθε πληρωμή. Σε αυτή την περίπτωση είναι:
- ↑ Βιβλίον Γ', τίτλος Ζ' §24
- ↑ βλ. Κ. Πιτσάκης (επιμέλεια): Κωνσταντίνου Αρμενοπούλου, Πρόχειρον νόμων ἢ Ἑξάβιβλος εκδ. Δωδώνη (1971) σελ. 203-204 υποσημ. 2.
