ΟΡουντακί (επίσης γνωστός και ωςΡοντακί,Περσικά:رودکیπ. 858 – 940 ή 940) ήτανποιητής, αοιδός και μουσικός, ο οποίος θεωρείται ο πρώτος σημαντικός ποιητής που έγραψε στη νέα περσική γλώσσα. Ως ποιητής της αυτοκρατορικής αυλής κατά τη διάρκεια τηςαυτοκρατορίας των Σαμανιδών, φέρεται να έχει συνθέσει περισσότερους από 180.000στίχους, ωστόσο μόνο ένα μικρό μέρος του έργου του έχει διασωθεί, το οποίο αποτελείται κυρίως από τμήματα της στιχουργικής του για τη συλλογήινδικών μύθων που έχει τίτλοΚαλίλα και Ντίμνα (Kalila wa-Dimna).
Γεννήθηκε στο χωριό Μπανότζ, το οποίο βρίσκεται στη σημερινή περιοχή Ρουντακί του δυτικούΤατζικιστάν και πήρε το όνομά του από τον Ρουντακί. Το πιο σημαντικό μέρος της καριέρας του Ρουντακί πέρασε στην αυλή της αυτορκατορίας των Σαμανιδών. Ενώ οι βιογραφικές πληροφορίες τον συνδέουν με τον Σαμανίδηεμίρη Νασρ Β΄ (ο οποίος βασίλεψε κατά το χρονικό διάστημα ανάμεσα στο 914 και το 943), μπορεί να είχε ήδη προσχωρήσει στην αυλή κατά τη διάρκεια της ηγεσίας του προκατόχου του, του Αχμάντ Σαμανί (ο οποίος βασίλεψε στα χρόνια μεταξύ 907 και 914).
Η επιτυχία του Ρουντακί οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στην υποστήριξη του βασικού του προστάτη, τουβεζίρη Αμπούλ Φαντλ αλ Μπαλαμί, ο οποίος πέθανε το 940 έχοντας διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην άνθηση τηςνέας περσικής λογοτεχνίας κατά τον 10ο αι. Μετά την πτώση του Μπαλαμί το 937, η καριέρα του Ρουντακί μπήκε στην περίοδο της παρακμής της, έως ότου τελικά αποβλήθηκε από την αυτοκρατορική αυλή. Κατά τα χρόνια που ακολούθησαν έζησε μέσα σε συνθήκες φτώχειας, πεθαίνονταςτυφλός και μόνος στην ιδιαίτερη πατρίδα του.
Στις μέρες μας, στοΙράν, ο Ρουντακί αναγνωρίζεται ως ο «πατέρας της νέας περσικής ποίησης» και στοΤατζικιστάν ως «πατέρας της τατζικικής λογοτεχνίας».
Το πλήρες όνομά του Ρουντακί ήταν Αμπού Αμπντ Αλλάχ Τζαφάρ ιμπν Μοχάμεντ ιμπν Χακίμ ιμπν Αμπντ αλ Ραχμάν ιμπν Αδάμ αλ Ρουντακί αλ Σαΐρ αλ Σαμαρκαντί (Περσικά: ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم الرودکی الشاعر سمرقندی). Η σωστήμεταγραφή του ονόματός του μελατινικούς χαρακτήρες είναιRōdhakī, ενώ τοal-Rūdhakī είναιεξαραβισμένη του μορφή.[1] Άλλες μεταγραφές είναι οι μορφές Rudagi, Rawdhagi και Rudhagi.[2]
Ελάχιστες πληροφορίες είναι διαθέσιμες για τη ζωή του Ρουντακί, ενώ τα περισσότερα στοιχεία έχουν ανακατασκευαστεί με βάση τα ποιήματά του.[3] Ο Ρουντακί έζησε κατά τη διάρκεια τηςαυτοκρατορίας των Σαμανιδών (819 – 999), στους κόλπου της οποίας άρχισε να αναπτύσσεται και τελικά άκμασε ηνέα περσική λογοτεχνία .[4][5] Όνταςπερσικής καταγωγής, ο Ρουντακί γεννήθηκε γύρω στο 858, στο χωριό Μπανότζ (Παντζρούντ), το οποίο βρίσκεται στην περιοχή Ρουντάκ, ανάμεσα στις πόλειςΣαμαρκάνδη καιΜπουχάρα (οι οποίες σήμερα αποτελούν πόλεις τουΟυζμπεκιστάν).[2] Ητύφλωση του Ρουντακί υπονοείται από τα γραπτά παλαιών ποιητών όπως ο Ντακικί (πέθανε το 977), οΦερντοσί (πέθανε το 1020 ή το 1025), ο Αμπού Ζουραάχ αλ Μουαμαρί (10ος αι.) και ο Νασίρ Χουσράου (πέθανε μετά το 1070). Ο ιστορικός Αουφί (πέθανε το 1242), μάλιστα, αναφέρει ότι ο Ρουντακί γεννήθηκε τυφλός, αλλά αυτό έχει αμφισβητηθεί από ορισμένους σύγχρονους μελετητές, λόγω της εκφραστικής εικόνας τηςφύσης που δίνει ο Ρουντακί στα γραπτά του.[6]
Εκτός από ποιητής, ο Ρουντακί ήταν επίσης αοιδός και μουσικός.[7] Από την εποχή τουσασανικού Ιράν (224 – 651), ταποιήματα εκτελούνταν συνήθως ωςτραγούδια με τη συνοδεία μουσικής.[8] Κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορίας των Σασανιδών, η επίσημη, θρησκευτική και λογοτεχνική γλώσσα ήταν ηΜέση Περσική.[9] Μετά τη μουσουλμανική κατάκτηση του Ιράν, η γλώσσα εισήλθε σε μια νέα φάση, με τη μορφή η οποία είναι γνωστή ως Νέα Περσική.[10] Ωστόσο, η μορφή αυτή δεν προέρχεται από τη λογοτεχνική μορφή της Μέσης Περσικής (γνωστή ως pārsīk, κοινώς ονομαζόμενη Φαρσί), την οποία μιλούσαν οι κάτοικοι της επαρχίαςΦαρς και χρησιμοποιούνταν στα θρησκευτικά κείμενα τουΖωροαστρισμού. Για την ακρίβεια, προέρχεται από τηδιάλεκτο η οποία ομιλείται από την αυλή τηςΚτησιφώνος, της πρωτεύουσας του σασανικού Ιράν και της βορειοανατολικής ιρανικής επαρχίαςΧορασάν.[10][11] Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Νέα Περσική ήταν γνωστή ως darī ή parsī-i darī .[9]
Ο τάφος του Ρουντακί στο Παντζρούντ, κοντά στην πόληΠεντζακέντ, η οποία βρίσκεται στο σημερινόΤατζικιστάν
Μέχρι την ηλικία των οκτώ ετών, ο Ρουντακί είχε απομνημονεύσει ολόκληρο τοΚοράνι και έγραφε περίτεχνηποίηση. Έκανε μαθήματα για να μάθει να παίζει τσανγκ (ένα έγχορδο που μοιάζει μεάρπα) από έναν εξέχοντα μουσικό ονόματι Αμπντούλ Αμπάκ Μπαχτιάρ.[2] Από τα πρώτα χρόνια της καριέρας του, ο Ρουντακί έγινε πολύ δημοφιλής λόγω της ωραίας φωνής του, της δεξιοτεχνίας του στην ποίηση και στο τσανγκ.[12] Σωζόμενες βιογραφικές πληροφορίες συνδέουν τον Ρουντακί με τον Σαμανίδηεμίρη Νασρ Β΄ (ο οποίος βασίλεψε κατά το διάστημα ανάμεσα στο 914 και το 943) ή με τονβεζίρη του, τον Αμπούλ Φαντλ αλ Μπαλαμί (ο οποίος πέθανε το 940).[1] Ωστόσο, σύμφωνα με τον μελετητή της λογοτεχνίας Σασάν Ταμπαταμπάι, φαίνεται ότι ο Ρουντακί είχε ήδη ενταχθεί στην αυλή των Σαμανιδών από τον πατέρα του Νασρ Β΄ και προκάτοχό του, τον Αχμάντ Σαμανί (περίοδος βασιλείας 907 – 914). Όπως αναφέρει ο Ταμπαταμπάι, το γεγονός αυτό αποδεικνύεται από ένα ποίημα του Ρουντακί, στο οποίο προσπαθεί να παρηγορήσει τον Αχμάντ Σαμανί μετά τον θάνατο του πατέρα του Ισμαήλ Σαμανί το 907.[13]
Η καριέρα του Ρουντακί στην αυλή των Σαμανιδών θεωρείται το πιο σημαντικό κομμάτι της ζωής του. Ο ρόλος ενός ποιητή της αυλής δεν ήταν απλώς να ψυχαγωγεί τους άλλους, αλλά, αντίθετα, ήταν μια ουσιαστική πτυχή της περσικής αυλής. Σύμφωνα με τονΑρδασίρ Α΄ της Περσίας, τον πρώτο βασιλιά τηςσυτοκρατορίας των Σασσανιδών, ο οποίος βασίλεψε ανάμεσα στο 224 και το 242, ένας ποιητής ήταν «μέλος της κυβέρνησης και το μέσο με το οποίο ενισχυόταν η εξουσία». Εκτός από το να επαινεί τον ηγέτη του και την επικράτειά του, αναμενόταν επίσης από τον ποιητή να δίνει συμβουλές και ηθική καθοδήγηση, πράγμα που σήμαινε ότι το Ρουντακί ήταν πιθανότατα έμπειρος και σε αυτόν τον τομέα.[13] Η επιτυχία του Ρουντακί οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στην υποστήριξη του βασικού του προστάτη, του Μπαλαμί. Ο τελευταίος έπαιξε σημαντικό ρόλο στην άνθηση τηςπερσικής λογοτεχνίας τον 10ο αι.[13] Ο Μπαλαμί θεωρούσε τον Ρουντακί τον κορυφαίο ανάμεσα στους Πέρσες και Άραβες ποιητές.[13]
Ο Ρουντακί ήταν στενός φίλος με τον μαθητή του Σαχίντ Μπαλχί, κορυφαίο ποιητή και λόγιο της αυτοκρατορίας των Σαμανιδών. Μετά το θάνατο του Σαχίντ Σαχίντ το 936, ο Ρουντακί έγραψε μιαελεγεία αφιρεωμένη σε αυτόν.[12] Η καριέρα του Ρουντακί άρχισε να φτάνει στο τέλος της μετά την πτώση του Μπαλαμί το 937.[7] Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, ο Ρουντακί έπεσε σε δυσμένεια στην αυτοκρατορική αυλή και αποπέμφθηκε από αυτήν.[13] Στη συνέχεια, ο Ρουντακί έζησε τα τελευταία του χρόνια μέσα στη φτώχεια, πεθαίνονταςτυφλός και μόνος στην ιδιαίτερη πατρίδα του το 940 ή το 941.[13][14]
Ο Γάλλος ιρανολόγος Ζιλμπέρ Λαζάρ θεωρούσε ότι ο πρώτος διάδοχος του Ρουντακί ήταν ο Αμπού Σακούρ Μαλχί, ο οποίος συνέθεσε πολλά εκτενή ποιήματα όπως το Afarin-nama.[9][15]
Σύμφωνα με τον Ασαντί Τουσί, η συλλογή σύντομων ποιημάτων του Ρουντακί αποτελούνταν από περισσότερους από 180.000στίχους, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της έχει χαθεί. Όσα λίγα αποσπάσματα έχουν απομείνει από τα γραπτά του Ρουντακί, κυρίως μεμονωμένοι στίχοι, μπορούν να βρεθούν στα περσικάλεξικά, ιδιαίτερα στοLughat-i Furs του Ασαντί Τουσί. Έχουν επίσης διασωθεί μερικά ολοκληρωμένα ποιήματα, με πιο αξιοσημείωτη μια κασίντα (ευλογία ήωδή) η οποία αποτελείται από 100 περόπου στίχους που αναφέρονται στο αγνώστου δημιουργού έργοTarikh-i Sistan.[1] Η κασίντα ήταν αφιερωμένη στον Αμπού Τζαφάρ Αχμάντ ιμπν Μοχάμεντ, ο οποίος ηγήθηκε της περιοχής τουΣιστάν ως κυβερνήτης τηςαυτοκρατορίας των Σαμανιδών από το 923 έως το 963.[1][14] Σο έργο αυτό, ο Ρουντακί αποκαλεί τον Αμπού Τζαφάρ αριστοκράτη σασανικής καταγωγής και «καμάρι του Ιράν», δείχνοντας έτσι μια αίσθηση συνέχειας στην ιρανική ταυτότητα από την περίοδο τωνΣασανιδών έως την περίοδο των Σαμανιδών.[16] Για αυτό το ποίημα, ο Αμπού Τζαφάρ αντάμειψε τον Ρουντακί με 10.000ντινάρ.[17]
Το πιο γνωστό έργο του Ρουντακί είναι η στιχουργική μεταφορά που έγκανε για μια συλλογήινδικών μύθων που έχει τίτλοΚαλίλα και Ντίμνα (Kalila wa-Dimna),[1] μια συλλογή ινδικών μύθων.[13] Ο Νασρ Β΄ είχε διατάξει τον Μπαλαμί να μεταφράσει το βιβλίο από τααραβικά στα περσικά, ενώ στη συνέχεια διόρισε "διερμηνείς" να το διαβάσουν δυνατά, ώστε να το μετατρέψει σε στίχους ο Ρουντακί, ο οποίος ήταν τυφλός.[1][14] Μόνο λίγοι από αυτούς τους στίχους του Ρουντακί έχουν διασωθεί.[13] Μερικοί από αυτούς έχουν εντοπιστεί στο έργοLughat-i Furs.[14] Η ποίηση του Ρουντακί η οποία έχει διασωθεί είναι γενικά εύκολο να κατανοηθεί από τους εγγράμματους γηγενείςΠέρσες αναγνώστες παρά τις παραλλαγές στο λεξιλόγιο, τη μορφολογία των λέξεων και τα μοτίβα των φράσεων και των προτάσεων.[18]
Αν και ο Ρουντακί έδειχνε συμπάθειες υπέρ τουΙσμαηλισμού στα γραπτά του, η ποίησή του είναι πλήρως κοσμική,[19] καθώς τοΙσλάμ εδραιώθηκε κατά τον 10ο αι. Ωστόσο, οι Πέρσες εξακολουθούσαν να θυμούνται τη βαθιά ριζωμένηζωροαστρική ιστορία τους.[20] Ο Ρουντακί είχε περισσότερο την τάση να αναφέρεται σε αρχαίες ιρανικές και ζωροαστρικές αντιλήψεις και όχι σε μουσουλμανικές.[20] Μερικά από τα ποιήματα του Ρουντακί γράφτηκαν στο προϊσλαμικό ύφος αντάρζ, δηλαδή, ως ηθική διδασκαλία, φιλική κριτική και συμβουλές για σωστή συμπεριφορά τόσο σε ιδιωτικό όσο και σε δημόσιο επίπεδο.[20] Ένα παράδειγμα των ζωροαστρικών επιρροών του Ρουντακί φαίνεται σε ένα απόσπασμα στο οποίο μιλά για τον προστάτη του:[2]
Είναι μυστήριο να περιγράφω τη χάρη και τη θέλησή του: Είναι ηΑβέστα σε σοφία, το Ζαντ σε ουσία...
Ο Ρουντακί θεωρείται ότι ήταν ο πρώτος μεγάλος ποιητής που έγραψε στηνέα περσική γλώσσα. Αν και προηγήθηκε από άλλους ποιητές που έγραψαν στα νέα περσικά, όπως ο Αμπού Χαφς Σουγντί, ο οποίος πέθανε το 902, το μεγαλύτερο μέρος του έργου των ποιητών αυτών δεν έχει διασωθεί. Στο σημερινόΙράν, ο Ρουντακί αναγνωρίζεται ως ο «πατέρας της νέας περσικής ποίησης» και στοΤατζικιστάν ως ο «πατέρας της τατζικέζικης λογοτεχνίας». Κανένας από τους δύο αυτούς ισχυρισμούς, σύμφωνα με τον ιρανολόγο Ρίχαρντ Φολτς, δεν είναι αμφισβητούμενος.[8] Η ζωή του Ρουντακί έχει αποτυπωθεί στην ταινία του 1957Sudba pojeta, σε σενάριο του Σατίμ Ουλουγκζαντέ (πέθανε το 1997). Την επόμενη χρονιά, ο Ουλουγκζαντέ έγραψε ένα θεατρικό έργο με θέμα τη ζωή του Ρουντακί , με τίτλοΡουντακί, το οποίο ήταν το πρώτο βιογραφικό δράμα του στηγλώσσα Τατζίκ.[21]
Η 1.100ή επέτειος από τη γέννηση του Ρουντακί εορτάστηκε τόσο από το Ιράν όσο και από τηΣοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Τατζικιστάν το 1958. Τα δύο κράτη διοργάνωσαν ένα κοινό συνέδριο στο οποίο συμμετείχαν πολλοί επιφανείς Ιρανοί και Τατζίκοι πανεπιστημιακοί. Εκείνη την εποχή, ανακαλύφθηκε και ο τόπος ταφής του Ρουντακί στο Παντζρούντ, κοντά στην πόληΠεντζακέντ. Ο Σοβιετικόςαρχαιολόγος καιανθρωπολόγος Μιχαήλ Μιχαήλοβιτς Γερασίμοφ (πέθανε το 1970) ανέσκαψε και μελέτησσε τα λείψανα του Ρουντακί, τα οποία χρησιμοποίησε για να αναδημιουργήσει το πρόσωπο του τελευταίου σε έναγλυπτό. Μετά τηνκατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ο Ρουντακί άρχισε να καθιερώνεται ως σύμβολο τηςεθνικής ταυτότητας του Τατζικιστάν και επίσης ενίσχυσε τους δεσμούς του κράτους με τον υπόλοιπο περσόφωνο κόσμο.[2]
Σύμφωνα με τον Βρετανό ιστορικό και συγγραφέα Νάιλ Γκριν, ο Ρουντακί «εγκαινίασε μια νέα εποχή για τα περσικά γράμματα».[22] Ο ιρανολόγος Φρανσουά ντε Μπλουά αναφέρει ότι ο Ρουντακί «ήταν ο πιο διάσημος Πέρσης ποιητής πριν από τονΦερντοσί».[6] Μετά τον θάνατό του, ο Ρουντακί συνέχισε να παραμένει μια εξαιρετικά δημοφιλής προσωπικότητα για περίπου δύο αιώνες, μέχρι τηνπερίοδο της μογγολικής κυριαρχίας, κατά τη διάρκεια της οποίας έγινε αντιδημοφιλής μεταξύ των υψηλής δεξιοτεχνίας ποιητών εκείνης της εποχής. Ωστόσο, δεν είχε ξεχαστεί, όπως αποδεικνύεται από την απόδοση του ονόματός του στο ψευδοέργοDiwan-i Rudaki, γεγονός το οποίο αποκαλείται «μία από τις πιο διαβόητες λογοτεχνικές απάτες» από τον Φρανσουά ντε Μπλουά. Μελετητές όπως ο Χασλαβ ιμπν Λουφτ Αλλάχ αλ Ραζί, τον 17ο αι.,και ο Ρεζά Κολί Χαν Χενταγιάτ τον 19ο αι.,αναγνώρισαν εύκολα ότι το ψευδοέργοDiwan-i Rudaki αποτελείται κυρίως από ποιήματα του Κατράν Ταμπριζί (ο οποίος πέθανε μετά το 1088), ενώ τα υπόλοιπα περιεχόμενα του έργου ήταν ήδη γνωστά ποιήματα του Ρουντακί, τα οποία αναφέρονταν σεβιογραφικά λεξικά.[23]
Κατά τη διάρκεια του 19ου αι., ο Ρουντακί γνώρισε μια αναζωπύρωση της δημοτικότητάς του μαζί με άλλους αρχαίους ποιητές με καταγωγή από τοΧορασάν.[23]
Το 2013, ο Ρώσος συγγραφέας Αντρέι Βόλος κέρδισε το ρωσικό λογοτεχνικό βραβείο Booker για το μυθιστόρημά τουReturn to Panjrud (Επιστροφή στο Παντζρούντ) με θέμα τη ζωή και τη μοίρα του τυφλού ποιητή Ρουντακί.[24]
Green, Nile (2019). «Introduction: The Frontiers of the Persianate World (ca. 800–1900)». Στο:Green, Nile, επιμ.The Persianate World: The Frontiers of a Eurasian Lingua Franca. University of California Press. σελίδες 1–72.ISBN978-0520972100.
De Fouchécour, Charles-Henri (2004). "Iran viii. Persian literature (2) Classical". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica. Vol. XIII/4: Iran V. Peoples of Iran–Iran IX. Religions of Iran. London and New York: Routledge & Kegan Paul. pp. 414–432. ISBN 978-0-933273-90-0.
.jpg)
%2c_Ghasayed.jpg)
