Το Μέγαρο Πιλαβάκη, που τώρα φιλοξενεί τη Δημοτική ΒιβλιοθήκηΤο Μεσαιωνικό Κάστρο, η καρδιά του Ιστορικού Κέντρου
ΗΛεμεσός (γαλλικά:Limassol,τουρκικά:Leymosun,αρμενικά:Լիմասոլ) είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη τηςΚύπρου. Ο πληθυσμός τουΔήμου Λεμεσού ανέρχεται στους 108.105 κατοίκους, της αστικής περιοχής στους 195.139, και τηςεπαρχίας στους 262.238 (απογραφή 2021).[3][4] Ο δήμος είναι πρώτος σε πληθυσμό στην Κύπρο,[4] ενώ η αστική περιοχή δεύτερη.
Γνωστή ανάμεσα στις πόλεις της Κύπρου για την πλούσια νυχτερινή ζωή της, τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της και την πολιτιστική της παράδοση, η Λεμεσός είναι επίσης το μεγαλύτερο λιμάνι του νησιού κι ένα από τα μεγαλύτερα της ΑνατολικήςΜεσογείου. Έχει γνωρίσει αλματώδη ανάπτυξη, ιδίως μετά το 1974, οπότε λόγω τηςτουρκικής εισβολής χάθηκε το άλλο σημαντικό λιμάνι της Κύπρου, ηΑμμόχωστος. Γειτνιάζει, ωστόσο είναι εκτός, τηςΒρετανικής Βάσης Ακρωτηρίου.
Η Λεμεσός είναι σχετικά νεότερη πόλη, αν και στην περιοχή της βρέθηκαν ίχνη που μαρτυρούν ότι την κατοικούσαν από τα αρχαιότατα χρόνια. Βρίσκεται στο νοτιότερο τμήμα της Κύπρου, χτισμένη αμφιθεατρικά πάνω στον Κόλπο Ακρωτηρίου, μεταξύ δύο αρχαίων πόλεων: τηςΑμαθούντας στα ανατολικά, και τουΚουρίου στα δυτικά. Η ανάπτυξη της πόλης αναχαιτίζεται από τιςΒρετανικές Στρατιωτικές Βάσεις στα δυτικά, έτσι η πόλη εξαπλώνεται προς τα ανατολικά, με αμμώδεις παραλίες κατά μήκος του παραλιακού της μετώπου.
Η πόλη της Λεμεσού άρχισε να αναφέρεται στην ιστορία κατά την πρώιμηβυζαντινή εποχή με το όνομα Νεάπολις.[5] Κατά τα βυζαντινά χρόνια ήταν έδρα επισκόπου και αναφέρεται με τις ονομασίες Θεοδοσιάς (ή Θεοδοσιανή) και Νέα Πόλις (Νεάπολις), ήταν δε εκείνη που άκμασε ανάμεσα σε δυο σημαντικές αρχαίες πόλεις, την Αμαθούντα και το Κούριον. Μάλιστα η Αμαθούς απαντάται από τα μεσαιωνικά χρόνια ώς και σήμερα, με την ονομασία Παλαιά Πόλις. Κατά τημεσαιωνική περίοδο η Λεμεσός φιλοξένησε το γάμο του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου και της Βερεγγάριας, η οποία αργότερα στέφθηκε βασίλισσα της Αγγλίας, με τη στέψη να γίνεται επίσης στη Λεμεσό. Αργότερα, κατά την περίοδο τωνΣταυροφοριών, οι Σταυροφόροι ίδρυσαν το αρχηγείο τους στα δυτικά της Λεμεσού, γνωστό σήμερα ωςΜεσαιωνικό Κάστρο Κολοσσίου. Αυτό αποτέλεσε και την αρχή της παραγωγής κρασιού στο νησί, κυρίως του γλυκού κρασιού, τηςΚουμανταρίας, η οποία φέρει το αρχαιότερο όνομα κρασιού στον κόσμο.
Στη Λεμεσό αποβιβάστηκε με τα στρατεύματά του ο βασιλιάς της ΑγγλίαςΡιχάρδος ο Λεοντόκαρδος, που κατέλαβε την Κύπρο το1191.[6] Το1291 η πόλη δόθηκε από τον τότεΦράγκο βασιλιά της ΚύπρουΕρρίκο Β' στουςΝαΐτες καιΙωαννίτες ιππότες.[7] Σύντομα όμως οι Ιωαννίτες κατέλαβαν τηΡόδο και μετέφεραν εκεί την έδρα τους, ενώ το τάγμα των Ναϊτών διαλύθηκε με απόφαση τουπάπα.[8] Το1426 η πόλη καταλήφθηκε και λεηλατήθηκε από τουςΜαμελούκους[9], ενώ κατά καιρούς δέχτηκε και άλλες επιθέσεις από διάφορους εισβολείς, κατά κύριο λόγο εκ μέρους των Μαμελούκων, ως αντίποινα για το γεγονός πως η πόλη είχε μετατραπεί σε ναυτική βάση πειρατικών επιδρομών, ιδίωςΚαταλανών πειρατών.[10]
Μεταξύ των μνημείων της που σώζονται, είναι το μεσαιωνικό φρούριο που είχε κτισθεί τον12ο ή στις αρχές του13ου αιώνα. Αν και η παράδοση αναφέρει ότι στο φρούριο αυτό τέλεσε τους γάμους του ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος με τη Βερεγγάρια τηςΝαβάρρας, αυτό είναι λάθος γιατί το φρούριο δεν είχε κτισθεί ακόμη το1191, όταν ο Ριχάρδος βρισκόταν στην Κύπρο. Αντίθετα, οι πηγές αναφέρουν ότι οι γάμοι του Άγγλου βασιλιά είχαν γίνει στη μικρή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, που δεν σώζεται πλέον.
Μετά τηΜικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκαν στη Λεμεσό πολλές οικογένειες ΕλλήνωνΜικρασιατών. Έγγραφα και φωτογραφικά τεκμήρια πιστοποιούν την άφιξη χιλιάδων Μικρασιατών στην Κύπρο, οι οποίοι παρά τις απαγορεύσεις των Άγγλων, βρήκαν ανάμεσα στους Έλληνες της Κύπρου θερμή φιλοξενία και ρίζωσαν στο νησί.[11]
Το τοπωνύμιο μαρτυρείται ήδη σε μεσαιωνικές πηγές (στουςΚωνσταντίνο Πορφυρογέννητο,Λεόντιο Μαχαιρά,Άννα Κομνηνή κ.α.) με τους τύπουςΝεμεσός, Νέμεσος, από τους οποίους προήλθε ο δημώδης τύποςΛεμεσό και ο καθιερωμένοςΛεμεσός. Η ακριβής προέλευση του αρχικού τοπωνυμίουΝέμεσος/Νεμεσός δεν είναι αποσαφηνισμένη. Κατά μία εκδοχή, προήλθε από το αρχ.Νέμεσις, θεά τής οποίας εικάζεται ότι υπήρχε ιερός τόπος στην περιοχή, δεν υπάρχουν ωστόσο μαρτυρίες που να τεκμηριώνουν την ύπαρξη τέτοιου τόπου[12]. Κατ' άλλη άποψη, προήλθε από το επίθετοἀναμεσός, επειδή επρόκειτο για νεότερη πόλη, η οποία ιδρύθηκε ανάμεσα στηνΑμαθούντα και τοΚούριο[13].
Εξωτερικό του Καθεδρικού Ναού της Αγίας ΝάπαςΕσωτερικό του Καθεδρικού
Σήμερα η Λεμεσός επεκτείνεται πέραν των δημοτικών της ορίων, το παλαιότερο κομμάτι της έχει διατηρηθεί ως το Ιστορικό Κέντρο, που ξεκινά από τα δρομάκια δίπλα από το Παλιό Λιμάνι και απλώνεται ανατολικότερα κατά μήκους της παραλίας. Ο πυρήνας αυτού του ιστορικού κέντρου είναι τοΚάστρο της Λεμεσού[14], σήμα κατατεθέν της πόλης, στο παρεκκλήσι του οποίου λέγεται ότι παντρεύτηκε οΡιχάρδος ο Λεοντόκαρδος. Σήμερα στο κάστρο στεγάζεται τοΜεσαιωνικό Μουσείο Κύπρου, το οποίο φιλοξενεί εκθέματα από όλη την Κύπρο. Η περιοχή γύρω από το Κάστρο είναι πεζοδρομημένη, με πολλά εστιατόρια, μπαρ, αλλά και εκθεσιακούς χώρους, αποτελώντας έτσι το κέντρο της πολιτιστικής αλλά και νυκτερινής ζωής της Λεμεσού. Ανατολικά του Κάστρου, δεσπόζει ο καθεδρικός ναός της Αγίας Νάπας, χτισμένος στα τέλη του 19ου αιώνα.
Η Λεμεσός διαθέτει το δικό της Αρχαιολογικό Μουσείο[15], ένα αξιόλογο Θεατρικό Μουσείο[16] και ένα μικρό Μουσείο Λαϊκής Τέχνης[17]. Επιπλέον, υπάρχει ένας μεγάλος δημοτικός κήπος ο οποίος διαθέτει ένα μικρό ζωολογικό κήπο καθώς και ένα μεγάλο αμφιθέατρο. Σε αυτόν τον κήπο διεξάγεται κάθε Σεπτέμβριο ή Οκτώβριο η Γιορτή του Κρασιού, πόλος έλξης τόσο για τους πολίτες όσο και για τουρίστες. Μέσα σε ένα από τα πιο όμορφα και γνωστά κτήρια της πόλης στεγάζεται και η Δημοτική Βιβλιοθήκη[18], η οποία έχει πια μετατραπεί σε μια από τις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου.
Στη Λεμεσό υπάρχει το Μνημείο Προσφύγων Μικρασιατικού Ελληνισμού, που ανεγέρθηκε το 2022 για τον Μικρασιατικό Ελληνισμό, καθώς στη Λεμεσό εγκαταστάθηκαν πολλές οικογένειεςΜικρασιατών το 1922.[19][20]
Στην επαρχία Λεμεσού υπάρχουν και άλλοι αρχαιολογικοί χώροι όπως τοΜεσαιωνικό Κάστρο Κολοσσίου, τοΚούριο, το Ιερό του Απόλλωνα Υλάτη, η αρχαία πόλη τηςΑμαθούντας καθώς και ιστορικά μοναστήρια όπως η Μονή Αγίου Γεωργίου Αλαμάνου.Σύμπλεγμα υδροβιότοπων παρατηρείται στην περιοχή Ακρωτηρίου "Αλυκή Λεμεσού", χαρακτηρίζεται δε από τη συνθήκη Ράμσαρ, την Ευρωπαϊκή ΖΕΠ και την αναγνώριση της περιοχής από τις Αγγλικές Βάσεις σαν "Ζώνη Ειδικής Προστασίας" για τη σημαντικότητα των υδροβιότοπων καθώς και της βιοποικιλότητας του νησιού.
Η Λεμεσός μπορεί να θεωρηθεί ως το βιομηχανικό κέντρο ολόκληρης της Κύπρου, με γύρω στις 350 βιομηχανικές μονάδες που κατασκευάζουν έπιπλα, υποδήματα, μεταλλικά είδη, ηλεκτρικές συσκευές και πλαστικά. Η ανάπτυξη του τουρισμού στη Λεμεσό πήρε μια νέα τροπή το 1974 όταν οι Τούρκοι εισβολείς κατέλαβαν τηνΑμμόχωστο και τηνΚερύνεια, τα κύρια τουριστικά θέρετρα του νησιού. Με μια πληθώρα παραλιών και πολυτελών ξενοδοχείων, η Λεμεσός μετατράπηκε σε σημαντικό τουριστικό κέντρο. Παράλληλα, η Λεμεσός αναπτύχθηκε ως το σημαντικότερο λιμάνι της Κύπρου, μετά την κατάληψη του λιμανιού της Αμμοχώστου το 1974.
Η Λεμεσός διαθέτει δύο λιμάνια, γνωστά ως το “Παλιό” και “Νέο” Λιμάνι. Το Νέο Λιμάνι Λεμεσού διαχειρίζεται τον μεγαλύτερο αριθμό επιβατών και εμπορευμάτων. Έχει έντεκα μέτρα βάθος και μήκος 1300 μέτρων, μπορώντας έτσι να εξυπηρετήσει μέχρι και έντεκα πλοία ταυτόχρονα. Μέσα από αυτά τα λιμάνια η Κύπρος εξάγει σταφύλι, κρασί, χαρούπια, και εισάγει δημητριακά, οχήματα, μηχανήματα, φάρμακα, και σίδηρο. Σήμερα, η Λεμεσός έχει γίνει το μεγαλύτερο κέντρο ναυτιλιακής διαχείρισης στην Ευρώπη, με περισσότερες από 60 ναυτιλιακές εταιρείες που διαθέτουν γραφεία στην πόλη, και λόγω του ευνοϊκού φορολογικού συστήματος της Κύπρου. Η Κύπρος σήμερα διαθέτει τον δέκατο μεγαλύτερο στόλο στον κόσμο. Έργα για την καινούργια Μαρίνα έχουν ήδη αποπερατωθεί και τα εγκαίνια έγιναν τον Ιούνιο του 2014. Η Μαρίνα μπορεί να φιλοξενήσει μέχρι και χίλια σκάφη.
Η Λεμεσός είναι επίσης η πρωτεύουσα της οινοπαραγωγικής περιοχής της Κύπρου, που βρίσκεται στις πλαγιές του Τροόδους, και είναι η έδρα σημαντικών οινοπαραγωγικών εταιριών. Τα κρασιά και κονιάκ που παράγονται σ' αυτές τις περιοχές, από τα οποία το πιο γνωστό είναι ηΚουμανδαρία, είναι εξαιρετικής ποιότητας και έχουν κερδίσει πολλά βραβεία σε διεθνείς εκθέσεις.
Γνωστή για την πλούσια και μακρά πολιτιστική της παράδοση, η Λεμεσός και η ευρύτερη περιοχή της είναι το κέντρο διάφορων εκδηλώσεων αλλά και δραστηριοτήτων, με σκοπό να αναδείξουν την κουλτούρα και τον πολιτισμό. Αξιοσημείωτο είναι Ότι το αρχαίο θέατρο τουΚουρίου χρησιμοποιείται, κατά τους καλοκαιρινούς κυρίως μήνες, ως πολιτιστικό κέντρο της Λεμεσού, φιλοξενώντας θεατρικές και μουσικές εκδηλώσεις. Δύο από τα διασημότερα και παλαιότερα φεστιβάλ τηςΚύπρου διοργανώνονται στη Λεμεσό: τοΚαρναβάλι και η Γιορτή του Κρασιού. Η Λεμεσός διαθέτει δύο μεγάλα θέατρα: το Παττίχειο Δημοτικό Θέατρο και το Θέατρο Ριάλτο, τα οποία φιλοξενούν θεατρικές παραστάσεις, μιούζικαλς, μπαλέτα όχι μόνο από κυπριακούς θιάσους αλλά και από το εξωτερικό.
Μνημείο Αγωνιζομένων Μαθητών, στην νότια είσοδο τουΛανιτείου Λυκείου
Ως η δεύτερη μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη στη χώρα, η Λεμεσός έχει ένα μεγάλο αριθμό δημοσίων σχολείων, συμπεριλαμβανομένου τουΛανιτείου Λυκείου, του παλαιότερου λυκείου της πόλης, καθώς και μερικά ιδιωτικά σχολεία μέσης εκπαίδευσης. Σημαντικό γεγονός στην εκπαιδευτική ιστορία της πόλης είναι τοΤεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Το ΤΕΠΑΚ ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 2003 και δέχθηκε τους πρώτους φοιτητές το ακαδημαϊκό έτος 2007-2008. Πρόκειται για αυτόνομο Πανεπιστήμιο ισότιμο με το Πανεπιστήμιο Κύπρου και η οργανωτική και διοικητική του δομή, καθώς και η νομική του υπόσταση, βασίστηκαν στο Νόμο για το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Η εισδοχή για προπτυχιακές σπουδές γίνεται μέσω των Παγκυπρίων Εξετάσεων, ενώ αριθμός θέσεων διατίθεται για λογαριασμό υποψηφίων από την Ελλάδα διά των Πανελλαδικών Εξετάσεων. Από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του ο συναγωνισμός εισδοχής στο Πανεπιστήμιο για προπτυχιακές σπουδές ήταν ιδιαίτερα έντονος. Το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου βρίσκεται στο κέντρο της πόλης με τα περισσότερα παλαιά κτήρια της να έχουν μετατραπεί σε κτήρια διδασκαλίας δίνοντας ένα άλλο αέρα στην πόλη.
