Το όνομα Ντανούβιους (Dānuvius) είναι λέξη δανεική από ταπερσικά, ή κάποιακελτική γλώσσα.[4] Είναι ένα από τα ονόματα ποταμών που προέρχονται από τη λέξη τηςΠρωτοϊνδοευρωπαϊκής γλώσσας *dānu, προφανώς όρο για τη λέξη "ποτάμι", αλλά επίσης πιθανόν από ένα πανάρχαιο κοσμικό ποταμό ή μιαΒεδική ποτάμια θεά, ή ίσως από μια ρίζαdā για το βίαιος, γρήγορος, απείθαρχος. Άλλα ονόματα ποταμών με την ίδια ετυμολογία είναι οΝτον, οΝτόνετς, οΔνείπερος (Dnieper) και οΔνείστερος (Dniestr). Ο Δνείπερος (προσλαβικά Ντάναπιρ από τονΓότθο ιστορικόΙορδάνη) και ο Δνείστερος, από Danapris και Danastius, προέρχονται αντίστοιχα από τα Σκυθικά Ιρανικά Ντάνου απάρα (ποταμός μακριά) και Ντάνου νάζντια (ποταμός κοντά).
Ο Δούναβης ήταν γνωστός σταΛατινικά ως Ντανούμπιους, Ντανούβιους, Ίστερ, σταΑρχαία Ελληνικά ως Ίστρος. ΤοΔακικό/Θρακικό όνομα ήταν Ντόναρις (Άνω Δούναβης) και Ίστρος (Κάτω Δούναβης). Το Θρακικό-Φρυγικό του όνομα ήταν Ματόας,αυτός που φέρνει τύχη. Το Αρχαίο ΕλληνικόΊστρος ήταν δάνειο από Θρακικό/Δακικό που σήμαινε «δυνατός, γρήγορος», παρόμοιο με τοΣανσκριτικό ισίραςγρήγορο.
Μετά τη Νορμανδική κατάκτηση της Αγγλίας στην αγγλική γλώσσα χρησιμοποιείται η προερχόμενη από τα λατινικά λέξηDanube.
Στις γλώσσες των σύγχρονων χωρών στις οποίες ρέει ο Δούναβης, οι ονομασίες είναι:
Μαζί με τις προαναφερθείσες χώρες (δείτε πάνω), η λεκάνη απορροής, συνολικής έκτασης 801.093χλμ²,[5] του ποταμού συμπεριλαμβάνει τμήματα 9 ακόμη χωρών:Βοσνία και Ερζεγοβίνη (4,6%),Τσεχία (2,9%),Σλοβενία (2%),Μαυροβούνιο (0,9%),Ελβετία(0,2%),Ιταλία (<0,1%),Βόρεια Μακεδονία (<0,1%) καιΑλβανία (0,1%). Συνολικά περιλαμβάνει και τις 14 υπολεκάνες των παραπόταμών του, μεγαλύτερες εκ των οποίων είναι αυτές τουΤίσα και τουΣάβου.[5] Το υψηλότερο σημείο της λεκάνης απορροής του Δούναβη είναι η κορυφή τηςΠιζ Μπερνίνα στα Ιταλό-Ελβετικά σύνορα σευψόμετρο 4.049μέτρων.
Καθώς η λεκάνη απορροής του Δούναβη εκτείνεται σε πολλές χώρες, πολλοί παραπόταμοί του είναι από μόνοι τους σημαντικοί ποταμοί, πλωτοί για φορτηγίδες και άλλα σκάφη με ρηχό βύθισμα. Από τις πηγές του μέχρι τις εκβολές του στονΕύξεινο Πόντο, οι κυριότεροι παραπόταμοί του είναι (με τη σειρά που εισρέουν):
Η γένεση του Δούναβη στη συμβολή των ποταμών Μπρεγκ και Μπρίγκαχ στη ΓερμανίαΠανοραμική άποψη του Δούναβη στη ΒιέννηΟ Δούναβης στο ΟυλμΟ Δούναβης στο ΡέγκενσμπουργκΟ Δούναβης στο ΛιντςΟ Δούναβης στην ΜπρατισλάβαΟ καθεδρικός ναός του Έστεργκομ στην Ουγγαρία, ο τρίτος μεγαλύτερος της ΕυρώπηςΤο φρούριο της Βούδας στην ΟυγγαρίαΕκβολή του ποταμού Σάβα στον Δούναβη
Ο Δούναβης διαρρέει τις ακόλουθες χώρες και πόλεις (από την πηγή προς τις εκβολές). Ο Δούναβης είναι ο μοναδικός ποταμός στον κόσμο που διαρρέει τέσσερις πρωτεύουσες χωρών.
Ο Δούναβης αποτέλεσε τοποθεσία πολλών από τους αρχαιότερους ανθρώπινους πολιτισμούς. ΟιΝεολιθικοί πολιτισμοί του Δούναβη περιλαμβάνουν τηςΓραμμικής Κεραμεικής της Μεσοδουνάβιας λεκάνης. Πολλές θέσεις τουΠολιτισμού Βίντσα (Σερβία), που αναπτύχθηκε από την 6η έως την 3η χιλιετία π.Χ βρίσκονται κατά μήκος του ποταμού. Ο πολιτισμός Βούτσεντολ (από την ομώνυμη θέση κοντά στο Βούκοβαρ της Κροατίας) που αναπτύχθηκε την 3η χιλιετία π.Χ είναι γνωστός για τα έργα κεραμικής του. Ήδη από το 8500 π.Χ. εντοπίζονται ίχνη σταθερών οικισμών ψαράδων και κυνηγών στις Σιδηρές Πύλες και στα περίχωρα του σημερινού Βελιγραδίου.[4] Μεταξύ 750 και 500 π.Χ. Κέλτες εγκαταστάθηκαν στον Άνω Δούναβη, δίνοντάς του το όνομα Danu ('η μητέρα των θεών'). Η πρώτη αναφορά του ποταμού σε ελληνικές πηγές είναι αυτή του Ησίοδου που τον ονομάζει Ίστρο. Αρχαίες πολιτισμικές αντιλήψεις για τον κάτω Δούναβη.
Μέρος του Δανούβιου ή Ίστρου ποταμού ήταν επίσης γνωστός (μαζί με τον Εύξεινο Πόντο) ως Ωκεανός την αρχαία εποχή και ονομάζονταν Ωκεανός Ποταμός. Ο κάτω Δούναβης επίσης ονομάζονταν και Κέρας Ωκεάνιο στα Αργοναυτικά από τονΑπολλώνιο τον Ρόδιο. Το κάτω τμήμα του ποταμού έχει αργή, βαθιά, πλατιά πορεία οπότε μπορεί να γίνει κατανοητό γιατί θεωρούνταν κομμάτι του Ωκεανού. Στις εκβολές του ποταμού, υπήρχε το ιερό νησί τηςΆλμπα (Λευκή, Πυθονήσι, Νησί των Φιδιών), αφιερωμένο στονΠελασγικό (και αργότερα Ελληνικό)Απόλλωνα, χαιρετίζοντας τον ήλιο που έβγαινε από την ανατολή. ΟΕκαταίος ο Αβδηρίτης αναφέρεται στο νησί του Απόλλωνα από την περιοχή των Υπερβορείων, στον Ωκεανό. Κατά μία εκδοχή του μύθου του ο ήρωαςΑχιλλέας ετάφη στη Λεύκη (σήμερα ένα από τα στόμια του Δούναβη λέγεται Χίλια). Παλαιά ρουμάνικα παραδοσιακά τραγούδια αναφέρουν ένα λευκό μοναστήρι σε ένα λευκό νησί με εννιά ιερείς.
Ο πέρσης βασιλιάς Δαρείος τον διέσχισε κατά τη σκυθική εκστρατεία το 513 π.Χ.[4] ΟΑλέξανδρος ο Μέγας νίκησε τον βασιλιά τωνΤριβαλλώνΣύρμο και τις βόρειες βαρβαρικές Θρακικές και Ιλλυρικές, προελαύνοντας από τηΜακεδονία έως τον Δούναβη το 336 π.Χ.
Ο ποταμός ήταν τμήμα τωνLimes τηςΡωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι Ρωμαίοι είχαν συχνά τον Δούναβη ως βόρειο σύνορο της αυτοκρατορίας τους από την εποχή του Οκταβιανού. Οι παραδουνάβιες ρωμαϊκές επαρχίες ήταν οι εξής:
Οι Ρωμαίοι εγκατέστησαν διάφορες γέφυρες. Η μεγαλύτερη τοξωτή γέφυρα του κόσμου ήταν αυτή τουΤραΐανού στις Σιδηρές Πύλες. Έτερη σημαντική γέφυρα ήταν αυτή της Vindibona (σημ. Βιέννης).
Η αρχαιότερη γέφυρα του Δούναβη, κατασκευασμένη από τονΑπολλόδωρο τον Δαμασκηνό, 103 – 105 μ.Χ., κατ' εντολήν του Τραϊανού, σύγχρονη Σερβία και Ρουμανία
Η κατάρρευση της ρωμαϊκής εξουσίας στις παραδουνάβιες επαρχίες κατά τον 3ο και 4ο αιώνα μ.Χ. είδε την εισροή διάφορων φύλων. Οι Γότθοι αποχώρησαν από την Παννονία το 469 για να πάρουν τη θέση τους οι Λομβαρδοί που διέμειναν στην περιοχή μέχρι τα μέσα του 6ου αιώνα. Η μοναδική τέως ρωμαϊκή επαρχία που διατηρήθηκε από την Ανατολική Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν η Μοισία. Τον 6ο αιώνα οιΆβαροι ίδρυσαν το κράτος τους με κέντρο τον Τίσα· η εξαφάνισή τους επέφερε τη μετεγκατάσταση Βουλγάρων στον Κάτω Δούναβη και Σλάβων γύρω από τη συμβολή του με τον Σάβα κατά τον επόμενο αιώνα ενώ τον 9ο αιώνα οι Μαγυάροι αντικατέστησαν τα αβαρικά φύλα στην Παννονία.[13] Ο Άνω Δούναβης παραδοσιακά ήταν κάτω από τον έλεγχο τωνΒαυαρών.
Μεσαίωνας και νεότερη εποχή: ανταγωνισμός στον Δούναβη των Οθωμανών με τους Ούγγρους και τους Αψβούργους
Τον Μεσαίωνα πολλές παρόχθιες εξουσίες όπως οι ιππότες στο Ντυρνστάιν στην Αυστρία υποχρέωναν τα πλεούμενα να πληρώνουν φόρο περάσματος.[14] Παράχθιες πόλεις ανάγκαζαν τους εμπόρους να σταθμεύουν για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα στα λιμάνια τους και να πωλούν εκεί τα εμπορεύματά τους.[15] Κύρια δύναμη ωστόσο που ήλεγχε το μεγαλύτερο μέρος του κεντρικού Δούναβη ήταν τοΒασίλειο της Ουγγαρίας που ήδη από το 1004 με την ενσωμάτωση τηςΤρανσυλβανίας και τηςΚροατίας το 1089 κυριάρχησε στην κοιλάδα του ποταμού.[16] Ο πρώτος διεθνής κανονισμός για τον Δούναβη ορίστηκε το 1368 από τον πρίγκιπα της Βλαχίας Βλαδισλάβο και επεκτάθηκε και στην Ουγγαρία από τον πρίγκιπαΜίρτσεα το 1413 κι επέτρεπε την ελεύθερη πλεύση στο ποτάμι μεταξύ των Σιδηρών Πυλών και της Βράιλα.[17]
Από τα τέλη του 14ου αιώνα μέχρι τα τέλη του 19ου, ηΟθωμανική Αυτοκρατορία είχε να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό τουΒασιλείου της Ουγγαρίας και αργότερα με τωνΑυστριακών Αψβούργων για τον έλεγχο του ποταμού,ο οποίος αποτελούσε τα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας από το 1521. Πολλοί από τους πολέμους Οθωμανών-Ούγγρων (1366–1526) και Οθωμανών-Αψβούργων (1526–1791) διεξήχθησαν κατά μήκος του ποταμού.
Οι σημαντικότεροι πόλεμοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά μήκος του Δούναβη περιλαμβάνουν τη Μάχη της Νικόπολης (1396), τηΜάχη του Μοχάτς (1526), την πρώτη ΤουρκικήΠολιορκία της Βιέννης (1529), την Πολιορκία του Έστερχομ (1543), τον Δεκαπενταετή Πόλεμο (1591–1606), τηΔεύτερη πολιορκία της Βιέννης (1683) και τον Μεγάλο Τουρκικό Πόλεμο (1683–1699). Καθ'όλη τη διάρκεια των πρώτων τριών αιώνων οθωμανικής κυριαρχίας στον κάτω Δούναβη, η αυτοκρατορία μονοπωλούσε τις μετακινήσεις στον ποταμό αν και σταδιακά, μέσω της σύμπραξης συμφωνιών, η αποκλειστική χρήση του μέσου και κάτω Δούναβη από την πλευρά της υποχώρησε. Στη συνθήκη που υπέγραψε με τοΒασίλειο της Γαλλίας το 1535 επέτρεπαν την ελεύθερη διέλευση από όλα τα ύδατα της αυτοκρατορίας, συμπεριλαμβανομένου και του Δούναβη στα πλοία με γαλλική σημαία, αν και αυτός ο εμπορικός δρόμος δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ από τους Γάλλους.[18] Το 1616 υπεγράφη μια νέα συνθήκη ελεύθερης πλεύσης, αυτή τη φορά με την Αυστριακή Αυτοκρατορία που περιελάμβανε και τα συμμαχικά εδάφη της Ισπανικής Μοναρχίας,[19] τα όρια της οποίας επεκτάθηκαν το 1699 με τη συνθήκη του Κάρλοβιτς μέχρι τις εκβολές του Τίσα.[20] Ενδιάμεσα οι Αψβούργοι είχαν κατορθώσει να ανακτήσουν τη Βουδαπέστη.[13] Στη συνθήκη του Πασάροβιτς που ακολούθησε (Ιούλιος 1718) ενσωματώθηκε ένα ολόκληρο παράθεμα με τίτλο «Tractatus Comercii et Navigationis» που ωστόσο απαγόρευε την άμεση πλεύση από τον Δούναβη στον Εύξεινο Πόντο μη τουρκικών πλοίων.
ΗΡωσική Αυτοκρατορία με την ενσωμάτωση τηςΒεσσαραβίας έγινε για πρώτη φορά παρόχθιο κράτος του ποταμού.[21] Η συνθήκη τουΚιουτσούκ Καϊναρτζή (Ιούλιος 1774) επέτρεψε στα ρωσικά πλοία να πλέουν στον οθωμανικό Δούναβη, ενώ επεσήμανε τα ήδη υπάρχοντα δικαιώματα πλεύσης για τα γαλλικά και αγγλικά πλοία.[22] Δέκα χρόνια αργότερα η Αυστροουγγαρία εντάχθηκε κι αυτή στο καθεστώς ελεύθερης χρήσης της ποτάμιας οδού. Το 1812 ησυνθήκη του Βουκουρεστίου επέτρεπε στα ρωσικά πλοία να πλέουν μέχρι τον Προύθο[23] και σηματοδότησε την κατακόρυφη άνοδο της ρωσικής επιρροής στον ποταμό.
Ησυνθήκη της Αδριανούπολης το 1829 έσπασε το οθωμανικό μονοπώλιο στα σιτηρά τηςΜολδαβίας, τα οποία ξεκίνησαν να εξάγονται δια μέσου του Δούναβη προς την κεντρική Ευρώπη και κυρίως στηΜεγάλη Βρετανία που υπέφερε από έλλειψη τροφίμων.[24] Επίσης, οι εκβολές του Δούναβη στον Σουλινά πέρασαν στον ρωσικό έλεγχο, ανοίγοντας μια ελεύθερη δίοδο επικοινωνίας με τη Μαύρη Θάλασσα.[25] Το 1835 η ελληνο-αυστριακή συνθήκη άνοιξε τον δρόμο της εμπορικής συνδιαλλαγής των παραδουνάβιων κρατών με τα κράτη της Μεσογείου μέσω του ποταμού.[26] Η Αυστρία επανέλαβε το εμπορικό της άνοιγμα βάσει των λιμανιών της στον Δούναβη με μια αντίστοιχη εμπορική συμφωνία με την Αγγλία το 1838 και τη Ρωσία.[27] Η κακή συντήρηση των ποτάμιων οδών στις εκβολές του Δούναβη στον Σουλινά από τη Ρωσία επιτάχυνε τις διαδικασίες για την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Τσερναβόντα Κωνστάντζας.[28] Μαζί με τον Κάτω Δούναβη έγιναν γνωστές για πρώτη φορά στη Δυτική Ευρώπη και οι παρόχθιές του Μολδαβία και Βλαχία. Παρά τα όποια εμπορικά της δικαιώματα, η Ρωσική Αυτοκρατορία υποτίμησε το διαδουνάβειο εμπόριο λόγω των συμφερόντων της για πραγματοποίηση των εξαγωγών από το λιμάνι τηςΟδησσού.[29] Η ρωσική ήττα στονΚριμαϊκό Πόλεμο επέτρεψε την άμεση εμπλοκή των ευρωπαϊκών δυνάμεων στο καθεστώς της ναυσιπλοΐας στον κάτω Δούναβη με τον αποκλεισμό της Ρωσίας και την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του Δούναβη και τουΣουλινά (αγγλικά:European Commission of the Danube and Sulina),[29] πόλης που αποτέλεσε και την εκ των πραγμάτων έδρα της και τελούσε υπό τον έλεγχό της μαζί με τοΓαλάτσι. Η διεθνοποίηση του ποταμού ευνόησε ιδιαίτερα τα ελληνικά εμπορικά συμφέροντα, με τα ελληνικής σημαίας πλοία να είναι πρώτα στη λίστα του όγκου εμπορευμάτων που διακίνησαν, με 136.922 τόνους το 1866.[29]
Η παρουσία της Επιτροπής βελτίωσε ιδιαίτερα την εικόνα του Σουλινά, αποφέροντάς της οικονομική ευρωστία και ένα ιδιαίτερα δυτικο-ευρωπαϊκό χαρακτήρα· ταελληνικά ήταν η εκ των πραγμάτων lingua franca.[30]
Ο τελευταίος σημαντικός πόλεμος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Δούναβη ήταν οΡωσοτουρκικός πόλεμος (1877–1878). Μετά τη ρωσική ήττα, το 1878 ηΔοβρουτσά πέρασε υπό τον έλεγχο τηςΡουμανίας, η οποία, υπό το σκεπτικό τηςσυνθήκης του Βερολίνου, λειτούργησε ως αντίβαρο στην επανάκτηση της Βεσσαραβίας από τη Ρωσία, που λόγω της αδυναμίας της θα ήταν πιο ασφαλής για τον έλεγχό του Δούναβη από τις μεγάλες δυνάμεις. Η Επιτροπή ούτως η άλλως λειτουργούσε ανεξάρτητα των ρουμανικών νόμων. Η ενσωμάτωση των νέων περιοχών επιβεβαιώθηκε με την κατασκευή της γέφυρας «Βασιλιάς Κάρολος», τη μεγαλύτερη της Ευρώπης της εποχής, που ένωσε τοΒουκουρέστι με τηνΚωνστάντζα.[31] ΟΑ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είδε την καταστροφή της παραπάνω γέφυρας και τη στιγμιαία αμφισβήτηση της ρουμανικής κυριαρχίας στον Κάτω Δούναβη, που απομακρύνθηκε ως επιλογή με τη συμμαχική νίκη. Οι σύμμαχοι επίσης επεξέτειναν τη λειτουργία της Επιτροπής κάτω από την αιγίδα της Συμφωνίας του Δούναβη του 1921 και ίδρυσαν τη Διεθνή Επιτροπή του Δούναβη (International Commission of the Danube) που ανέλαβε τον έλεγχο της ναυσιπλοΐας στο σκέλος του ποταμού μεταξύΟυλμ καιΒραΐλας.[32]
Η αύξηση του εθνικού ελέγχου - ο Δούναβης στη σοβιετική σφαίρα επιρροής
Εντούτοις σταδιακά η ρουμανική κυβέρνηση ξεκίνησε τον αγώνα κατάργησης των Επιτροπών που περιόριζαν τη ρουμανική εθνική κυριαρχία. Μεταξύ 1929 και 1939 η Ρουμανία περιόρισε την εξουσία της Επιτροπής και πήρε κάτω από τη δικαιοδοσία της μεγάλο μέρος του Κάτω Δούναβη. Κατά τη διάρκεια τουΒ΄ Παγκοσμίου Πολέμου ηΝαζιστική Γερμανία εκ των πραγμάτων πάγωσε την Επιτροπή, ελέγχοντας όλο το μήκος του Δούναβη.[33] Μετά το τέλος του πολέμου τη θέση της κυρίαρχης δύναμης του Δούναβη ανέλαβε ηΣοβιετική Ένωση, που τον Αύγουστο του 1948 έφερε οριστικά τέλος στο καθεστώς που ίσχυε νομικά μέχρι τότε, αποκλείοντας τις δυτικές δυνάμεις και περικλείοντας μόνο τις παρόχθιες χώρες.[33] Το οικονομικό σύστημα που είχε λειτουργήσει μέχρι τότε αποσυντέθηκε, απομονώνοντας τον Δούναβη από τη Μεσόγειο και την Κεντρική Ευρώπη και εντάσσοντάς τον στη σοβιετική οικονομική σφαίρα.
Το 1945 συμφωνήθηκε η διάνοιξη τουΚαναλιού Δούναβη-Μαύρης Θάλασσας μήκους 400 χιλιομέτρων που ωστόσο σταμάτησε με τον θάνατο τουΣτάλιν το 1953. Τα έργα συνεχίστηκαν επίΤσαουσέσκου, ολοκληρώνοντάς το το 1984. Το σχέδιο του δικτάτορα να συνδέσει το Βουκουρέστι με τον ποταμό έμεινε ατελές, με περίπου 70% να έχει ολοκληρωθεί το 1989.[34]
Ο Δούναβης είναι πλωτός για υπερωκεάνια από τονΕύξεινο Πόντο έως τη Βραΐλα τηςΡουμανίας, για ποταμόπλοια μέχρι τοΚέλχαϊμ της Βαυαρίας και για μικρότερα πλοία μέχρι τοΟυλμ τηςΒάδης-Βυρτεμβέργης. Περίπου 60 παραπόταμοι του είναι επίσης πλωτοί.
Από τότε που ολοκληρώθηκε το κανάλι Ρήνου-Μάιν-Δούναβη το 1992, ο ποταμός αποτελεί μέρος ενός διευρωπαϊκού υδάτινου δρόμου από τοΡότερνταμ στηΒόρεια Θάλασσα μέχρι την πόλη Σούλινα στον Εύξεινο Πόντο. Το 1994 ο Δούναβης ανακηρύχθηκε ένας από τους 10 πανευρωπαϊκούς μεταφορικούς διαδρόμους, δρόμους στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, που απαιτούσαν μεγάλες επενδύσεις για τα επόμενα δέκα ως δεκαπέντε χρόνια. Η ποσότητα αγαθών που μεταφέρονται στον Δούναβη αυξήθηκε σε περίπου 100 εκατομμύρια τόνους το 1987. Το 1999 η μεταφορά στον ποταμό ήταν δύσκολη λόγω των βομβαρδισμών τουΝΑΤΟ τριών γεφυρών στη Σερβία κατά τη διάρκεια τουΠολέμου του Κοσόβου. Ο καθαρισμός των ερειπίων που προέκυψαν ολοκληρώθηκε το 2002 και μια προσωρινή πλωτή γέφυρα που δυσχέραινε τη ναυσιπλοΐα αφαιρέθηκε το 2005.
Στις Σιδηρές Πύλες ο Δούναβης ρέει μέσα από έναφαράγγι, που αποτελεί τμήμα των συνόρων μεταξύ Σερβίας και Ρουμανίας. Περιλαμβάνει το φράγμα του Υδροηλεκτρικού Σταθμού Σιδηρές Πύλες Ι, που τον διαδέχεται 60 περίπου χιλιόμετρα κατάντη (έξω από το φαράγγι) ο Υδροηλεκτρικός Σταθμός Σιδηρές Πύλες ΙΙ.
Το Δέλτα του Δούναβη (ρουμανικά:Delta Dunării,ουκρανικά:Дельта Дунаю) είναι το έκτο μεγαλύτερο στηνΕυρώπη με συνολικό εμβαδόν 4.560 τ.χλμ.[35] και το πιο καλοδιατηρημένο στην Ευρώπη. Το μεγαλύτερο μέρος του Δέλτα βρίσκεται στη Ρουμανία, ενώ το βόρειο μέρος του βρίσκεται στην Ουκρανία. Η συνολική του έκταση ανέρχεται στα 4.152 τετραγωνικά χλμ., από τα οποία τα 3.446 τ.χλμ. ανήκουν στη Ρουμανία.
Το Δέλτα του Δούναβη είναιΜνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς τηςUNESCO από το 1991, με το 89% της επιφάνειάς του, το μεγαλύτερο ποσοστό της ηπείρου, να έχει τεθεί υπό προστασία.[35] Οι υγρότοποί του (στη λίστα Ραμσάρ των υγρότοπων διεθνούς σημασίας) συγκεντρώνουν μεγάλα σμήνη αποδημητικών πτηνών, μεταξύ τους τον απειλούμενο με εξαφάνιση Πυγμαίο Κορμοράνο. Το δέλτα φιλοξενεί πάνω από 300 είδη πουλιών κάθε χρόνο.
Το δέλτα απειλούν ανταγωνιζόμενα συστήματα καναλιών και αποχέτευσης.
Η διεθνής επιτροπή για την προστασία του ποταμού Δούναβη είναι μια οργάνωση η οποία αποτελείται από εκπροσώπους 14 κρατών (Γερμανία, Αυστρία, Τσεχία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ουγγαρία, Κροατία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Σερβία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Μολδαβία, Μαυροβούνιο και Ουκρανία). Το συνέδριο, που συνήλθε το 1998, ασχολείται με ολόκληρο το ποτάμιο σύστημα του Δούναβη, συμπεριλαμβανομένων των παραποτάμων του και των υπογείων υδάτων του. Ο στόχος της είναι να παρακινήσει και να συντονίσει την καλή διαχείριση των νερών, δηλαδή τη δίκαια διανομή τους. Μέσα σε αυτά συμπεριλαμβάνονται και η καλή διατήρηση του νερού, καθώς και η διανομή του σε λογικά πλαίσια.
Σιδηρά πύλη-Υδροηλεκτρικός ΣταθμόςΜια άποψη του παγωμένου Δούναβη στηΒιέννη κατά τη διάρκεια ενός ασυνήθιστα κρύου χειμώνα (Φεβρουάριος 2006). Κάτι τέτοιο συμβαίνει μια-δυο φορές κατά τη διάρκεια ζωής του ανθρώπου (κατά μέσο όρο)Η Μπρατισλάβα συνήθως δεν υποφέρει από σημαντικές πλημμύρες, αλλά ο Δούναβης κάποιες φορές ξεχειλίζει από τη δεξιά του όχθη
Σε όλη του την πορεία, ο ποταμός είναι πηγή πόσιμου νερού για περίπου 20 εκατομμύρια ανθρώπους. Στη Βάδη-Βυρτεμβέργη της Γερμανίας το 2004 περίπου το 30% του νερού για την περιοχή ανάμεσα στηΣτουτγκάρδη, το Μπαντ Μέργκεντχαϊμ, τοΆαλεν και την περιοχή Αλμπ-Ντονάου προερχόταν από διυλισμένο νερό του Δούναβη. Άλλες πόλεις όπως τοΟυλμ και τοΠάσσαου χρησιμοποιούν επίσης εν μέρει νερό από τον ποταμό.
Στην Αυστρία και την Ουγγαρία, το περισσότερο νερό απορροφάται από το έδαφος και από ανοιξιάτικες πηγές και μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται το νερό του Δούναβη. Επίσης οι περισσότερες πολιτείες δεν μπορούν να καθαρίσουν το νερό του ποταμού λόγω της εκτεταμένης μόλυνσης του. Μόνο κάποιες περιοχές στη Ρουμανία, όπου το νερό είναι καθαρότερο μπορούν ακόμη να υδρεύονται κανονικά από τον Δούναβη.
ΩςΔιάδρομος 7 τηςΕυρωπαϊκής Ένωσης ο Δούναβης είναι σημαντική οδός μεταφοράς. Μετά τη διάνοιξη του Καναλιού Ρήνου-Μάιν-Δούναβη ο ποταμός συνδέει τοΛιμάνι του Ρότερνταμ και τα βιομηχανικά κέντρα της Δυτικής Ευρώπης με τη Μαύρη Θάλασσα και επίσης, μέσω του Καναλιού Δούναβη-Εύξεινου Πόντου, με τοΛιμάνι της Κωνστάντζας.
Ο υδάτινος δρόμος είναι σχεδιασμένος για μεγάλα σκάφη ποτάμιας ναυσιπλοΐας (110,00 Χ 11,45 μέτρα), αλλά στο μεγαλύτερο μέρος του μπορεί να δεχθεί πολύ μεγαλύτερα. Ο Δούναβης έχει εν μέρει διωρυγοποιηθεί στη Γερμανία (5 υδατοφράκτες) και στην Αυστρία (10 υδατοφράκτες). Προτάσεις να κατασκευασθούν νέοι υδατοφράκτες για να διευκολυνθεί η ναυσιπλοΐα δεν έχουν προχωρήσει, εν μέρει λόγω περιβαλλοντικών προβληματισμών.
Κατάντη των υδατοφρακτών Φροιντενάου στη Βιέννη, η διωρυγοποίηση του Δούναβη έχει περιορισθεί στο φράγμα Γκαμπτσίκοβο και τους υδατοφράκτες κοντά στην Μπρατισλάβα και τους δύο διπλούς υδατοφράκτες των Σιδηρών Πυλών, κατά μήκος του Δούναβη - συνόρου Σερβίας και Ρουμανίας. Αυτοί οι υδατοφράκτες έχουν μεγαλύτερες διαστάσεις (παρόμοιες με εκείνους του Ρωσικού ποταμούΒόλγα, μερικοί 300 επί πάνω από 30 μέτρα). Κατάντη των Σιδηρών Πυλών ο ποταμός ρέει ελεύθερα μέχρι τον Εύξεινο Πόντο σε μήκος πάνω από 860 χιλιόμετρα.
Εκτός από δύο δευτερεύοντα πλωτά παρακλάδια, οι μόνοι μεγάλοι πλωτοί ποταμοί που συνδέονται με τον Δούναβη είναι ο Δράβος, ο Σάβος και ο Τίσα. Στη Σερβία επίσης συνδέεται με τον ποταμό ένα δίκτυο καναλιών, γνωστό ως Κανάλια Δούναβη-Τίσα-Δούναβη.
Η σημασία του ψαρέματος στον Δούναβη, η οποία ήταν ύψιστη στονΜεσαίωνα έχει μειωθεί δραματικά. Κάποιοι ψαράδες είναι ακόμα ενεργοί σε ορισμένα σημεία του ποταμού και στο Δέλτα υπάρχει σημαντική βιομηχανία.
Μόνο στο οικοσύστημα του Άνω Δούναβη υπάρχουν περίπου 60 είδη ψαριών ενώ στο οικοσύστημα του Κάτω Δούναβη-Δνείστερου υπάρχουν περίπου τα διπλάσια. Συνολικά, από τα 134 είδη τα 115 είναι ιθαγενή.[5] Ανάμεσα σε αυτά υπάρχει μια εξαιρετική μεγάλη ποικιλομορφίαοξύρρυγχων, συνολικά έξι είδη (μπελούγκα, Ρώσικος οξύρρυγχος, νόθος οξύρρυγχος, στουριόνι, ο αστερόεις οξύρρυγχος και ο οξύρρυγχος των Ευρωπαϊκών θαλασσών), αλλά όλα απειλούνται και έχουν σε μεγάλο βαθμό - ή ολοκληρωτικά στην περίπτωση του τελευταίου - εξαφανισθεί από τον ποταμό. Ενα από τα μεγαλύτερα είδη σολωμού είναιενδημικό στη λεκάνη του Δούναβη, αλλά έχει εισαχθεί και αλλού από τον άνθρωπο.
Στα τουριστικά και φυσικά σημεία κατά μήκος της διαδρομής του ποταμού συμπεριλαμβάνονται η ΚοιλάδαΒαχάου, το Εθνικό Πάρκο Δούναβη-Άουεν στη Γερμανία, το Γκέμεντς στην Ουγγαρία, το Φυσικό Πάρκο του Άνω Δούναβη στη Γερμανία, το Κόπατσκι Ριτ στην Κροατία, οι Σιδηρές Πύλες στη Σερβία και Ρουμανία, το δέλτα του ποταμού στη Ρουμανία και το Φυσικό Καταφύγιο Σρεμπάρνε στη Βουλγαρία.
Οι όχθες του Δούναβη στηΒουδαπέστη είναι τόπος παγκόσμιας κληρονομιάς και μπορεί κανείς να τις δει μέσα από βόλτες αξιοθεάτων που προσφέρονται στην πόλη.
Η Καμπή του Δούναβη είναι επίσης δημοφιλής τουριστικός προορισμός.
Το Δουνάβιο Ποδηλατικό Μονοπάτι είναι ποδηλατικό μονοπάτι κατά μήκος της διαδρομής του ποταμού. Χωρίζεται σε τέσσερα τμήματα:
Ντοναουέσινγκεν-Πάσσαου (559 χλμ.)
Πάσσαου-Βιέννη (340 χλμ.)
Βιέννη-Βουδαπέστη (306 χλμ.)
Βουδαπέστη-Εύξεινος Πόντος (1670 χλμ.)
Το Μονοπάτι του Σουλτάνου είναι μια πεζοπορική διαδρομή κατά μήκος του ποταμού μεταξύ Βιέννης και Σμεντέρεβο στη Σερβία. Από εκεί το Μονοπάτι του Σουλτάνου αφήνει τον Δούναβη καταλήγοντας στην Κωνσταντινούπολη. Τα τμήματά του κατά μήκος του ποταμού είναι
Ο Δούναβης αναφέρεται στον τίτλο ενός γνωστού βαλς του Αυστριακού συνθέτηΓιόχαν ΣτράουςAn der schönen blauen Donau («Στον όμορφο γαλάζιο Δούναβη»). Αυτό το κομμάτι είναι γνωστό παγκοσμίως και χρησιμοποιείται ως νανούρισμα. «Τα κύματα του Δούναβη» (Valurile Dunării στη ρουμανική) είναι βαλς του Ρουμάνου συνθέτηΊον Ιβανόβιτσι. Ο Γιόε Τσάβινουλ έγραψε μιασυμφωνία για τον Δούναβη που ονομάζεται «Ιστορίες του Δούναβη». Εκτελέστηκε για πρώτη φορά το 1993 στο φεστιβάλΜπρούκνερ, στο Λιντς.
Ο Δούναβης ξεχωρίζει στονΒουλγαρικό Εθνικό Ύμνο, ως συμβολικός εκπρόσωπος του φυσικού πλούτου της χώρας. ΣεΛιθουανικά παραδοσιακά τραγούδια η εμφάνιση του Δούναβη (Ντουνόιους, Ντουνογέλις) είναι συχνότερη από αυτή του Νέμαν,του μεγαλύτερου ποταμού της χώρας.
Η Γερμανική παράδοση ζωγραφικής τοπίου, η σχολή του Δούναβη,αναπτύχθηκε στην κοιλάδα του Δούναβη τον 16ο αιώνα. Ένα από τα αριστουργήματα του Κλάουντιο Μάγκρις ονομάζεται «Δούναβης».
ΟΠιλότος του Δούναβη (1908) τουΙουλίου Βερν περιγράφει τις περιπέτειες του ψαρά Σερτζ Λάντκο καθώς καταπλέει τον ποταμό. "Οι Ιτιές" του Αλτζερνον Μπλάκγουντ, για μια εκδρομή με βάρκα στο ποτάμι, θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα έργα της λογοτεχνίας του υπερφυσικού.
Ο ποταμός είναι το θέμα της ταινίαςThe Ister (2004). Τμήματα δρόμου της γερμανικής ταινίαςΙm Juli διαδραματίζονται στον Δούναβη. Στην ταινία του 1980 τουΝίκολας ΡόουγκΗ δύναμη της σάρκας το πέρασμα των συνόρων στον Δούναβη από τηνΜπρατισλάβα στη Βιέννη εκτυλίσσεται το ειδύλλιο μεταξύ της Μιλένα (Τερέζα Ράσελ), του Άλεξ (Αρτ Γκαρφάνκελ) και του συζύγου της Μιλένα Στέφαν (Ντένχολμ Έλιοτ).
Ο ποταμός αναφέρεται πολλές φορές στη σάγκα τηςΤζέιν Μαρί ΆουελΤα Παιδιά της Γης, ιδιαίτερα στο βιβλίοΟι Πεδιάδες της Διάβασης, όπου οι πρωταγωνιστές Αιλα και Γιόνταλαρ ταξιδεύουν προς τα δυτικά κατά μήκος του ποταμού, που τον ονομάζουν Μεγάλη Μητέρα-Ποταμό, λόγω του μεγέθους του.
Υπάρχουν Χασίδικα (Εβραϊκά) τραγούδια (Τσαμπάντ Νιγκουνίμ) που λέγονται «ντουνάι» και χρονολογούνται από το 1800. Πολλά είναι νανουρίσματα και παίρνουν το όνομά τους από τον ποταμό. Αγρότες γύρω από το ποτάμι συνήθιζαν να πηγαίνουν εκεί και να τραγουδούν πνευματικά τραγούδια ευχαριστώντας τον θεό για τη μεγάλη ομορφιά που αντίκριζαν κάθε μέρα.
Η ταινία του Μίκλος ΓιάντσοΤο Βαλς του Γαλάζιου Δούναβη
Η ουγγρική γλυκιά σπεσιαλιτέ «Ντούνα Κάβιτς» (βότσαλα του Δούναβη) πήρε το όνομά της από τον ποταμό.
Ένα ουγγρικό παραδοσιακό συγκρότημα (Ντούνα Μουβεσέγκιουτες) έχει πάρει το όνομά του από τον ποταμό. Αποτελείται από 30 χορευτές και μουσικούς. Κατά τις παραστάσεις τους επιδεικνύουν την ουγγρική παραδοσιακή μουσική, χορούς και ενδυμασίες.
Hajnal, Henry (1920) The Danube, its historical, political and economic importance. Martinus Nijhoff, Χάγη.
Heather, Peter (2007),The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the Barbarians. Oxford University Press.
Constantin Iordachi: «Global Networks, Regional Hegemony, and Seaport Modernization on the Lower Danube» στο Biray Kolluoğlu και Meltem Toksöz (επιμ.) (2010),Cities of the Mediterranean. I.B. Tauris, Λονδίνο - Νέα Υόρκη.
Tockner, Klement et al. (2009),Rivers of Europe. Elsevier Ltd. Λονδίνο, Σαν Ντιέγκο.
