Voorbeeldzoekerx
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS
Woordenboeken
- INT (500 AD - heden)
- Etymologiebank
- Woordenlijst.org
Corpora en lexica
- Corpus Hedendaags NederlandsClarin login
- GrETEL (CGN, Lassy)
- SoNarClarin login
- Delpher
- CelexClarin login
Overige bronnen
- Taalportaal
- DBNL
- Taaladvies.net
- Wikipedia
12.4.2.2.3.1 De allomorfen van het verkleinwoordsuffix
De keuze van een van de vormen van het verkleinwoordsuffix wordt bepaald door de klankvorm van de laatste lettergreep van het basiswoord. Voor deallomorfen (vormvarianten) van het verkleinwoordsuffix gelden devolgende regels:
- -kje na een onbeklemtoonde lettergreep eindigend op velaire nasaalŋ
- -pje na eenm voorafgegaan door een sjwa, een lange klinker, een tweeklank, l of r, alsmede na meerlettergrepige leenwoorden op -um
- -etje na een nasale medeklinkerm, n, ŋ, l, r, voorafgegaan door een ongespannen klinker
- -je na een plof- of wrijfklank
- -tje in alle overige gevallen
Ook de stam van het verkleinwoord kan vormvariatie vertonen, zoals in het verkleinwoordscheepje naast het basiswoordschip.
Verder lezen
De allomorf-kje
Het achtervoegsel heeft de vorm-kjekjə na een onbeklemtoonde lettergreep eindigend op develaire nasaalŋ, gespeld alsng (de letterg valt weg in de spelling voor eenk). Als de laatste lettergreep opŋsecundaire klemtoon draagt, is de vorm-etjeətjə.
Vormen op-kje zijn niet volledig uitgesloten. In het Corpus Hedendaags Nederlands vinden we bijvoorbeeld woorden alstekeninkje envergaderinkje, al gaat dat in tegen adviezen zoals die vanTaaladvies.net enTeam Taaladvies .
Vergelijk:1zonder klemtoon op-ing:
abuiginkje, harinkje, kettinkje, ontstekinkje, puddinkje, sluitinkje, vertellinkje, winterkoninkje, woninkje
met secundaire klemtoon op-ing:
btékenìngetje, óéfenìngetje, vergáderìngetje, wándelìngetje
Persoonsnamen op-ling krijgen in het verkleinwoord altijd-etje, omdat het suffix-ling secundaire klemtoon draagt:
2 jóngelìngetje, léérlìngetje, náárlìngetje, twéélìngetje
De allomorf-pje
De vorm van het achtervoegsel is-pjepjə nam, voorafgegaan door een sjwa, een lange klinker, een tweeklank, eenl ofr, alsmede na meerlettergrepige leenwoorden op-um. Voorbeelden:
3bezempje, bloesempje
boompje, kraampje, probleempje, riempje, bloempje, kostuumpje
geheimpje, pluimpje
palmpje; wormpje
centrumpje, museumpje
Naastbloempje komt ookbloemetje voor, onder meer in de samenstellingbloemetjesbehang en in de uitdrukkingeniemand in de bloemetjes zetten ende bloemetjes buiten zetten. Ook in de betekenis 'boeket, bos bloemen' is alleenbloemetje mogelijk.
De allomorf-etje
De allomorf-etje treedt op na een medeklinkerm, n, ŋ, l, r, voorafgegaan door eenongespannen klinker. Voorbeelden zijn:
4bomm-etje, tonn-etje, ring-etje, ball-etje, karr-etje
Zie ook de verkleinwoorden van woorden op-ing in (2), zoalsleerlingetje. Daarnaast treedt deze allomorf ook in een beperkt aantal woorden op na een plof- of wrijfklank, zoals inkippetje (naastkipje) enbiggetje. Een uitzondering isJantje (vergelijkkannetje,mannetje,pannetje).
De allomorf-je
Het achtervoegsel heeft de vorm-jejə na een basiswoord dat uitgaat op een plofklank of een wrijfklank, dat wil zeggen nap, b, t, d, f, s, k, g, x, maar nab kan meestal ook-etje komen. Voorbeelden zijn:
5aapje, appje, koopje
kwabje, lobje
katje, rietje
liedje, mandje
kuifje, zeefje
baasje, vogelhuisje, faxje, telexje
pakje, rokje
boogje, laagje
lachje
Van onder meer de volgende substantieven komen twee verkleinwoordvormen voor:
6kip – kippetje / kipje
pop - poppetje / popjeIn de betekenis 'figuurtje' alleen poppetje, bijv. poppetjes tekenen.
rib – ribbetje / ribje
schub – schubbetje / schubje
slab – slabbetje / slabje
brug – bruggetje / brugje
rug – ruggetje / rugje
vlag - vlaggetje / vlagje
weg - wegje, weggetje
De allomorf-tje
Het achtervoegsel heeft de vorm-tjetjə in alle hierboven niet genoemde gevallen. Dat levert de volgende patronen op:
7na/n, l , r/ voorafgegaan door een lange klinker of een tweeklank en na/rn/:
maantje, beentje, boontje, deuntje, tientje, tuintje, zoentje
deeltje, mailtje, Floortje, paaltje, keeltje, zeiltje, zooltje
broertje, haartje, heertje, boortje, deurtje, kiertje, kleurtje, uurtje
hoorntje, lantaarntje, voorntje
8na een niet-beklemtoonde slotlettergreep op/n, l, r/ voorafgegaan door een niet beklemtoonde klinker:
etentje, wagentje, lepeltje, tafeltje, dochtertje, motortje
9na klinkers, tweeklanken (in de spelling eindigend op i, u of w), en lange klinkers gevolgd door een/j/ of een/w/:
laatje, zeetje, spietje, baby'tje, strootje, koetje, reutje, reçuutje
eitje, koutje (de stam eindigt op een diftong maar gespeld zonder <w>), touwtje, truitje
aaitje, boeitje, leeuwtje, nieuwtje, duwtje
10na een sjwa:
anekdotetje, balustradetje, serenadetje, tantetje, vetetje
Het Nederlands heeft veel leenwoorden die (in de uitspraak) op klinkers eindigen en die volgens de hier gegeven regel in de verkleiningsvorm het achtervoegsel-tje krijgen. Dat brengt soms veranderingen in de spelling met zich mee.
Zietaaladvies.net .
We noemen de volgende voorbeelden:11bistro – bistrootje, diner – dinertje, café – cafeetje, cliché – clicheetje, depot – depotje, maillot – maillotje, chalet – chaletje, rendez-vous - rendez-voustje, vieux - vieuxtje
Onregelmatige verkleinwoorden bij substantieven die op een sjwa eindigen, zijnkarbonade – karbonaadje (naastkarbonadetje) enaspirine - aspirientje. Vanmachine komt zowelmachientje als de regelmatige vormmachinetje voor. Naastvitaminen komt het verkleinwoordvitamientje voor, dat vooral in het meervoudvitamientjes wordt gebruikt.
Klinkerverandering
Bij een aantal woorden vertoont de vorm van het verkleinwoord klinkerverandering vergeleken met het basiswoord, zoals dat ook bij het meervoud van zulke basiswoorden voorkomt:
12blad (mv. bladeren) - blaadje
gat (mv. gaten) - gaatje (maar gatje bij de betekenis 'aars')
glas (mv. glazen) - glaasje
lot (mv. loten) - lootje (ook: lotje)
pad (mv. paden) - paadje (ook: padje)
schip (mv. schepen) - scheepje
staf (mv. staven) – staafje (maar stafje ‘kleine staf’)
vat (mv. vaten) - vaatje
Maar:
13dag (mv. dagen) - dagje (bijv. een dagje uit)vs. (mv.) daagjes (bijv. We zijn een paar daagjes weggeweest.)
spel (mv. spelen; spellen) - spelletjevs. speeltje ('stuk speelgoed')
Bijzondere vormen zijn de meervoudeneiertjes (naast:eitjes),kindertjes (naast:kindjes),kleertjes ('kleine kleren', bijv.poppekleertjes, naastkleedjes 'kleine kleden’, in Belgisch-Nederlands ‘jurkjes’).
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |
Interessante links