Voorbeeldzoekerx
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags NederlandsClarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNarClarin login
  • Delpher
  • CelexClarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
12.4.2.1 Prefigering
Substantivische afleidingen met een voorvoegsel, of prefix, worden bijna allemaal gevormd van andere substantieven. Deze prefixen zijn dan woordsoortneutraal. De enige uitzondering hierop is het typegehuil, met het prefixge-, waarin het basiswoord een werkwoord is. De grammatische eigenschappen (zoals genus en meervoudsvorm) van afleidingen met een substantief als basiswoord worden bepaald door dit basiswoord.
De voorvoegsels kunnen onderscheiden worden in inheems en uitheems, wat soms beperkingen in hun gebruik met zich meebrengt. Inheemse voorvoegsels alsaarts-,mis- enon- komen voornamelijk bij woorden van inheemse oorsprong voor, uitheemse alscontra-,pre- en andere voornamelijk bij uitheemse woorden, maar een aantal uitheemse, zoalsex-,extra- ensuper-, is duidelijk op weg naar een inheemse status, in die zin dat ze ook bij inheemse woorden gebruikelijk worden, zoals inex-man,extra-voordeel ensuperzaak.
Bij de bespreking van de verschillende afleidingsmogelijkheden is een indeling gevolgd naar zowel betekenis als vorm. Op die manier kan duidelijk gemaakt worden hoe de verhouding en concurrentie is tussen naar betekenis verwante voorvoegsels. Deze indeling brengt met zich mee dat sommige voorvoegsels meerdere keren worden besproken, zoalsaarts- ensuper-. We geven eerst een overzicht van de verschillende betekenisgroepen van de woordsoortneutrale voorvoegsels:
Tabel 1. Woordsoortneutrale voorvoegsels bij substantieven
betekenisprefixvoorbeeldwoord
ontkenningon-onzin
niet-niet-student
non-non-beleid
negatieve waarderingwan-wanbeleid
versterkingaarts-aartsbedrieger
hyper-hypercorrectie
mega-megadeal
super-supermacht
über-überouder
ultra-ultracentrifuge
voor en tegenpro-pro-vrouw
anti-antifascist
contra-contrarevolutionair
rangaarts-aartsbisschop
loco-locoburgemeester
opper-opperofficier
pro-prorector
sub-subregent
super-superstaat
vice-vicepresident
voormaligex-ex-man
oud-oud-leerling
opnieuwher-herexamen
oorsprongoer-oergevoel
Een algemene eigenschap van deze prefixen is dat ze een zelfstandigprosodisch woord vormen, waardoor woorden met zulke prefixen uit minstens twee prosodische woorden bestaan, net zoals samenstellingen. Dit impliceert ook dat zo’n prefix niet een sjwa als enige klinker kan hebben. Het substantiefoneer bestaat bijvoorbeeld uit de prosodische woordenon eneer. De hoofdklemtoon valt op het prefix, en op de stam valt eensecundaire klemtoon:ónèèr. Met de grens tussen prefix en basiswoord correspondeert een lettergreepgrens. Daarom wordt het woordoneer als volgt in lettergrepen verdeeld:on.eer.
Althans als het woord in isolatie wordt uitgesproken. In verbonden spraak kan den ook met de tweede lettergreep verbonden worden.
Het prefixcontra kan ook gebruikt worden als voorzetsel, zoals inNederland contra de rest, en een woord alscontrarevolutionair zou dus ook als samenstelling met een voorzetsel als linkerlid kunnen worden opgevat. Dit geldt ook voorpro enanti, zoals inpro en anti de jeugdherbergen. Verder worden deze morfemen ook wel als substantieven gebruikt zoals inde pro’s en contra’s.
Het prefixoud- komt ook als zelfstandig adjectief voor. De reden om het een prefix te noemen is dat het als deel van een geleed woord een eigen betekenis heeft, namelijk die van ‘voormalig’.
Zie Van Goethem 2008.
Ook wordt het gebruikt in contrast totnieuw-, zoals inOudnoors versusNieuwnoors. Daarom wordtoud- ook wel eenprefixoïde genoemd.
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
      Taaladvies
        Dagenta
          Taalportaal
            Versiegeschiedenis
            versieredacteur(en)datumopmerkingen
            3.0Geert Booijjuni 2022
            2.1januari 2019Automatische conversie van ANS 2.0
            2.0W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn1997hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html;
            Interessante links