Voorbeeldzoekerx
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS
Woordenboeken
- INT (500 AD - heden)
- Etymologiebank
- Woordenlijst.org
Corpora en lexica
- Corpus Hedendaags NederlandsClarin login
- GrETEL (CGN, Lassy)
- SoNarClarin login
- Delpher
- CelexClarin login
Overige bronnen
- Taalportaal
- DBNL
- Taaladvies.net
- Wikipedia
9.6.2 Als naamwoordelijk deel van het gezegde
Adposities zonder complement kunnen ook fungeren als naamwoordelijk deel van het gezegde, zoals in (1)-(3). In al deze voorbeelden vinden we het werkwoordzijn, dat we dan kunnen beschouwen als een koppelwerkwoord. In veel gevallen valt er ook te denken aan een scheidbaar samengesteld werkwoord, waarvan dan alleen het partikel aanwezig is. Dit geldt voor de voorbeelden in (1). We kunnen bijvoorbeeld denken aanopgemaakt in (1a),uitgeschakeld in (1b) enbinnengekomen in (1c). Maar dat geldt niet voor de voorbeelden in (2) en (3). We zouden in de gevallen in (3) wel nominale constituenten als complement kunnen denken, zoalsde mode in (3a) en (3b), endat plan in (3c) en (3d).
1aHet geld isop.
bDe winkeldeur stond open, maar het licht wasuit.
cNog geen enkele stem isbinnen.
dDe brug over de Cotticarivier isaf.
eIk ben net een citroen. Alles is uit mij geperst. Alleen de schil isover.
fIk verzoek u af te ronden, want uw twee minuten zijnom.
gDe haalbaarheidsstudies, de bouwplannen en het financiële plaatje zijnrond.
2a[O]m kwart over drie is de schooluit.
bZeker voor de wedstrijd ben ik op van de zenuwen.
cHet is dikaan tussen Kato (19) en Manuel (23), allebei nog in de running voor de eindzege in Idool.
3aTelevisiezenders beconcurreren elkaar met kookprogramma's. Hobbykoken isin.
bStrak design isuit. Ook hotels die het moeten hebben van hun strakke design zijnuit. Mensen op zakenreis kiezen opnieuw voor gezelligheid.
cCrèches de Schaerbeek wil een kinderdagverblijf bouwen in een stadstuin in Schaarbeek, maar de buurtbewoners zijntegen.
dDe zaal mocht er nog even vliegensvlug over stemmen: 87 procent wasvoor.
Zinnen waarin een adpositie zonder complement als naamwoordelijk deel van het gezegde voorkomt, zijn dus niet altijd duidelijk af te bakenen van die waarin het voorzetselbijwoord deel uitmaakt van eenscheidbaar samengesteld werkwoord. Bij de zinnen in (1) kan men namelijk een scheidbaar samengesteld werkwoord denken (bijv.opmaken in (1a),uitschakelen in (1b)). De partikels op het eind van de zinnen (1a)-(1g) zijn dan te beschouwen als restanten van deelwoorden van scheidbaar samengestelde werkwoorden (bijv.op vanopgemaakt,uit vanuitgezet). Een zin als (1b)De winkeldeur stond open, maar het licht wasuit lijkt dan enigszins op een zin alsBuiten en binnen hebben we de grote lichtenaangezet, met dat verschil dat in het geval van een naamwoordelijk deel van het gezegde steedszijn als koppelwerkwoord gebruikt wordt, en dat enkel het bijwoordelijk deel van het deelwoord in de zin verschijnt (bijv.uit en nietuitgezet).
In gevallen zoals in (2) kan er geen scheidbaar samengesteld werkwoord bij de zinnen worden gedacht, en kan er evenmin een nominale constituent als complement worden gedacht. In die gevallen is de overeenkomst met de corresponderende voor- of achterzetsels vrijwel alleen maar op vorm gebaseerd en is er geen duidelijke semantische relatie (bijvoorbeeld tussenOm kwart over drie is de schooluit enHij liep de schooluit) .
Verder lezen
Literatuur
- (Broekhuis 2013)
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 3.0 | M. Beliën, K. Rys | januari 2021 | |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 9,../../data/archief/ans2/e-ans/09/body.html; |
Interessante links